DENİZ TİCARET VE SİGORTA SÖZLEŞMELERİNDE GENEL İŞLEM KOŞULLARI Av. Ahmet Çalık DTO, Vapur Donatanları ve Acenteleri Derneği, Deniz Nakliyecileri Derneği Hukuk Müşaviri İzmir 06.03.2013
SAYGI İLE ANIYORUZ Av. Gündüz Aybay Av. Oğuz Teoman Av. Celal Saçaklıoğlu
DENİZ TİCARET VE SİGORTA SÖZLEŞMELERİNDE GENEL İŞLEM KOŞULLARI Av. Ahmet Çalık DTO, Vapur Donatanları ve Acenteleri Derneği, Deniz Nakliyecileri Derneği Hukuk Müşaviri İzmir 06.03.2013
SÖZLEŞME HUKUKU İLKELERİ 1. SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ (İrade serbestisi) 2. TARAFLARIN EŞİTLİĞİ (İradelerin buluşması) TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDEKİ SOSYAL GELİŞMELER SONUCU KORUNAN TARAF 1. İŞ HUKUKU SOSYAL HAKLAR (19 yy) 2. REKABET VE TEKELCİLİĞE KARŞI KURALLAR (20 yy) 3. TÜKETİCİNİN KORUNMASI (20-21 yy)
GENEL İŞLEM KOŞULU Bir sözleşme yapılırken düzenleyenin : 1. İleride benzer sözleşmelerde kullanılmak amacı 2. önceden hazırlama 3. tek başına hazırlama Suretiyle karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleri STANDART (TİP=KATILMALI) SÖZLEŞMELER
ESKİ (BK) DÖNEMİ (1) Eski TTK. Md. 1266/II : sigorta poliçesi zahmetsizce okunabilecek bir tarzda basılmış olmaması halinde hükümlerinden sigorta ettirenin zararına olanlar yerine kanun hükümleri tatbik olunur Yeni TTK Md. 1425 : Sigorta poliçesi rahat ve kolay okunacak şekilde düzenlenir
ESKİ (BK) DÖNEMİ (2) 1998 Yargıtay 3 HD : Genel işlem denetimine dair bir kural olmasa dahi, sözleşme kurallarının yorumu, değiştirilmesi, tamamlanması ve geçersiz sayılması yargıcın görevidir. Alışılmamış, şaşırtıcı kayıtların geçersiz veya sözleşme dışı sayılmaları gerekir. GENEL UYGULAMA YARGI DENETİMİNE BAĞLI SÖZLEŞME SERBETİSİ
ESKİ (BK) DÖNEMİ (3) 1995/2003 4077 S. TÜKETİCİNİN KORUNMASI KANUNU: Md.3/e - Tüketici: Bir mal veya hizmeti ticari veya mesleki olmayan amaçlarla edinen, kullanan veya yararlanan gerçek ya da tüzel kişidir. ------------------------------------------------------------------------------------------------ Md. 6- Satıcı veya sağlayıcının tüketiciyle müzakere etmeden, tek taraflı olarak sözleşmeye koyduğu, tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinde iyi niyet kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme koşulları haksız şarttır. Taraflardan birini tüketicinin oluşturduğu her türlü sözleşmede yer alan haksız şartlar tüketici için bağlayıcı değildir. Eğer bir sözleşme şartı önceden hazırlanmışsa ve özellikle standart sözleşmede yer alması nedeniyle tüketici içeriğine etki edememişse, o sözleşme şartının tüketiciyle müzakere edilmediği kabul edilir.
YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -1- Md. 20 : Bir sözleşme yapılırken düzenleyenin ileride benzer sözleşmelerde kullanılmak amacıyla, önceden,tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. YAPTIRIMI : YAZILMAMIŞ SAYILMADIR. (Md.21)
YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -2-1. Bu koşulların sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli nitelendirmede önem taşımaz. 2. Aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması bunların genel işlem koşulu sayılmasını sayılmaz
YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -3-3. Genel işlem koşulu esasları, sundukları hizmetleri kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere de uygulanır. 4. Karşı tarafın menfaatine aykırı genel işlem koşullarının geçerliliği, sözleşmenin yapılması sırasında bu şartların varlığı ve içeriği hakkında kendisine açık bilgi verilmesine rağmen kabul etmiş olmasına bağlıdır. (Md. 21/1)
YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -4-5. Genel İşlem koşullarında yer alan bir hüküm açık ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa düzenleyenin aleyhine yorumlanır. (Md. 23) 6. Genel işlem koşullarını tek taraflı değiştirme yetkisi veren kayıtlar yazılmamış sayılır: Md.24 7. Genel işlem koşullarına dürüstlük kuralına aykırı olarak karşı taraf aleyhine ağırlaştırıcı hükümler konulamaz
YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -5- YAPTIRIM : YAZILMAMIŞ SAYILMA YARGI DENETİMİNE TABİ SİSTEM ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE TERSİNE DÖNMÜŞ VAZİYETTE YANİ ASLOLAN GENEL İŞLEM KOŞULUNUN VARLIĞI.
DENİZ TİCARET VE SİGORTA HUKUKUNDA STANDART SÖZLEŞMELER -1- Tüm Sigorta Poliçeleri Reasürans kuralları P&I Club Rules P&I Entry certificates
DENİZ TİCARET VE SİGORTA HUKUKUNDA STANDART SÖZLEŞMELER -2- BIMCO (veya diğer uluslararası kuruluş) Formları (1) : Çarter partiler (t/c, v/c, bb/c) Konişmentolar (liner, gencon, conline, congenbill) Acentelik Sözleşmeleri (standart, subagency) Management Sözleşmeleri (crewman, shipman Gemi satım sözleşmeleri (sale form)
DENİZ TİCARET VE SİGORTA HUKUKUNDA STANDART SÖZLEŞMELER -3- BIMCO (veya diğer uluslararası kuruluş) Formları (2) : Konteyner kiralama sözleşmeleri (conlease) Gemi Söküm Sözleşmeleri (demolishcon) Gemi İnşa sözleşmeleri (newbuildon) Gemi onarım sözleşmeleri (repaircon) Römorkaj sözleşmeleri (towcon, towhire) Enkaz kaldırma sözleşmeleri (wreckfixed )
DENİZ TİCARET VE SİGORTA HUKUKUNDA STANDART SÖZLEŞMELER -4- Diğer Standart Sözleşmeler : Kurtarma ( Lloyd s OF, Turkish OF) UK Standart Conditions for Towage Liner konişmentolar (yerli ve yabancı liner firmalara ait) NYPE t/cp Özellikle Petrol taşımacılığında taşıtan C/p leri Yolcu taşıma sözleşmeleri
DENİZ TİCARET VE SİGORTA HUKUKUNDA STANDART SÖZLEŞMELER -5-1. Türkiye de yapılan sözleşmeler (GIK) a. Bimco, Lloyds gibi muteber kuruluşlar b. Recap, rider clauses, çizerek iptal uygulaması olan hallerde müzakere edilmiş sayılma c.tacir olup olmama ayrımı yapılmalı. Tacirlerin durumu TTK ile ele alınmalı d. Türk Sigorta Genel Şartlarının kamusallığı
DENİZ TİCARET VE SİGORTA HUKUKUNDA STANDART SÖZLEŞMELER -6-2. Yurt dışında yapılmış sözleşmeler : MÖHUK a. Md. 7 Locus regit actum ilkesi : hukuki işlemler şekil bakımından yapıldıkları ülke hukukuna tabidir b. Md. 24 tarafların hukuk seçimi serbestisi, (md.26 ya göre tüketiciler hk korumu hükümleri saklı olmak üzere)
DENİZ TİCARET VE SİGORTA HUKUKUNDA STANDART SÖZLEŞMELER -7- Uygulamada potansiyel GIK sorunları : a. Tahkim (arbitration) klozu b. Yetki ve hukuk seçimi (jurisdiction) klozu. GIK ile korunacak bir menfaat yok. Zaten Yeni HMK yetki klozlarını sadece tacirler ve kamu kurumları için kabul etmiş.
DENİZ TİCARET VE SİGORTA HUKUKUNDA STANDART SÖZLEŞMELER -8- c. B/l sorumsuzluk klozları. Zaten TTK 1243-1244 de sınırlama var. İkinci süzgeç? d. C/p ve b/l deki standart klozlar ( cancelling, penalty, wibon/wipon, always afloat, safe port, wheather permitting, reversibility,fios, wharf, deviation,lost or not lost, lien, invoice value, g/a vb. klozları)
YENİ TTK KARŞISINDA YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -1- - Taraflardan birisinin tacir olmaması halinde BK - GIK - TTK ticaretin temel düzenlemesidir. Temel Kavram : Tacir - Tüccarlar arasında nasıl uygulanacak? 1- Tacir kendi ticari işletmesi ile ilgili konularda tüketici sayılamaz 2- Tacirler arasında ayırım ve koruma yapma rekabete ve ticaretin kendisine aykırı
YENİ TTK KARŞISINDA YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -2-3- Tacirler tüm faaliyetlerinde basiretli işadamı gibi davranma zorunluluğu altındadır (TTK. Md. 18/2) : Mevzuatı, ticari hayat gerekleri-teamülleri, ticari örf ve adetleri bilmek, öngörü sahibi, sözleşmenin yapılması sırasında özenli ve tedbirli olmak zorunluluğu. 4- Md. 22 Tacir sözleşmedeki aşırı ücret veya cezanın indirilmesini isteyemezken GIK gereği bunların yok sayılmasını isteyebilir mi?
YENİ TTK KARŞISINDA YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -3- A- TTK Deniz Ticaretinde haksızlık önleyici tedbirler emredici kurallarla zaten almış durumda md. 1243: 1. acentelerin (yabancıları) temsil yetkisi md.105/2 2. denize elverişlilik md. 1141 2. aktarma, başka gemiye yükleme md.1150 3. taşıyanın sorumluluğu md. 1178-1192
YENİ TTK KARŞISINDA YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -4-4. belgeleri verme md. 1165 5. konişmento ve hükümleri md. 1228-1242 6. taşıtanın yükle ilgili bildirimi md. 1145-1149 7. yolcu ölüm ve yaralanması, bagaj hasar veya kaybı sorumluluğu md. 1271 SORUMLUKLARINI KALDIRAN VEYA DARALTAN HÜKÜMLER GEÇERSİZ. (Eski TTK da sırf b/l için iken Yeni TTK da daha geniş )
YENİ TTK KARŞISINDA YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -5- B- TTK Sigorta sözleşmeleri için de benzer koruyucu önlemler öngörmüş md.1452: 1. aydınlatma yükümlülüğü. md. 1423 (14 gün) 2. poliçenin rahatça okunması md.1425/1 3. teklife aykırı hükümler geçrsiz md. 1425/2 4. sigortacının temerrüt faizi borcu md.1427/5 5. prim ödeme yeri şartı md.1432 6. geçerli olmayan sigorta menfaati md.1404
YENİ TTK KARŞISINDA YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -6-7. sigorta menfaati yokluğu md.1408 8. kasten riziko kuvertürü md.1429 9. sigortacının iflası md. 1418 10. zamanaşımı md.1420 11. ilk prim taksiti nakden ödeme md. 1430/2 12. sigortalı aleyhine asla değiştirilmeyecek kurallar (1405,1409, 1413-1417, 1419,1421,1422-1426, 1427/2, 1428, 1430/1-3, 1431/1,2,4, 1433,1449)
YENİ TTK KARŞISINDA YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -7- C_ TTK kara taşıması ve karma taşımlar bakımından da gerekli düzenlemeyi havi : Md. 854 : Kanunun taşıyıcıya yüklediği sorumlulukların önceden hafifletilmesi veya kaldırılması kaldırılması sonucunu doğuran hükümler geçersizdir Genel İşlem şartlarında, biletlerde, tarifelerde öngörülme (dahi) aynıdır
YENİ TTK KARŞISINDA YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -8- D- TTK. md. 55/f de özel düzenleme: - 1) Dürüstlük kuralına aykırı GİK kullanmak - 2) Uygulanacak Kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrılma - 3) Sözleşme niteliğine aykırı şartlar - YAPTIRIM : 1) Hukuk davaları 2) Ceza hukuku - BK GIK DEKİ YAPTIRIM YAZILMAMIŞ SAYILMA - KANUN KOYUCU ABESLE İŞTİGAL ETMEZ.
YENİ TTK KARŞISINDA YENİ BK GENEL İŞLEM KOŞULLARI -9- E- Yeni TTK, Yeni BK na göre yeni kanundur: BK ( Kanun No. 6098) : Kabul Tarihi :11.01.2011; RG Yayımı : 04.02.2011 TTK ( Kanun No. 6102) ; Kabul Tarihi : 13.01.2011 ; ( 2 gün sonra) RG Yayımı : 14.02.2011 (10 gün sonra) TEMEL HUKUK İLKESİ : YENİ KANUN ESKİ KANUNA GÖRE ÖNCELİKLİDİR.
SONUÇ Yeni BK GIK genel kapsamlıdır TTK düzenlemesi BK ya göre özel ve yeni bir düzenlemedir. TTK da öngörülen özel haller dışında BK GIK uygulanamaz TTK na tabi tacirler arası ilişkilerde BK GIK hükümleri uygulanamaz Yabancı ülkelerde yabancı hukuk kurallarına göre düzenlenmiş standart sözleşmeler (tüketiciler hariç) GIK uygulaması dışında olmalıdır.
TEŞEKKÜR EDERİM Av. AHMET ÇALIK