TÜRKÇE haftada 7, yıllık toplam 259 ders saati I. GİRİŞ DİL İnsan toplumsal bir varlıktır. Dil de insanla var olan bir iletişim aracıdır. Dil insanların doğayla, çevresiyle kurduğu ilişkilerden doğmuştur. Dolayısıyla toplumsal yaşama bağlı olarak insanlarla birlikte değişmiş ve gelişmiştir. İnsan toplum içinde yaşadığından çeşitli gereksinmelerini gidermek için çevresindeki bireylerle anlaşmak, konuşmak mecburiyetindedir. İşte, bu mecburiyet insanoğlunu, duyup düşündüklerini kendinden başkalarına da duyuracak, bildirecek, öğretecek bir anlaşma aracı bulmaya zorlamıştır. Böylece baştan ilkel, sonradan gittikçe, gelişen anlaşma yolları bulunmuştur.bu anlaşma yollarının başında dil gelir. Dil, işaretler sistemi, canlı bir varlık, toplumsal bir kavramdır. Duygu, düşünce ve dileklerimizi anlatmaya yarayan (imlerin) işaretlerin daha çok ses işaretlerinin hapsine birden dil denir. Temeli yaradılışta bulunan bir yeti ile toplumsal uzlaşmalardan doğmuştur. Her ulusun ayrı bir anlaşmalar sistemi olduğuna göre yeryüzünde ulus sayısı kadar da dil vardır Yeryüzünde dört bine yakın dil vardır. Türkçe bu diller arasında tarihi en eski, en köklü dillerden biridir. Her ulusun dili kendi adı ile adlandırılır. Türklerin kullandıkları dile Türk dili ya da Türkçe denilmektedir. Türk dili, Orta Asya daki ana yurdundan dünyanın her yanına dalga dalga yayılan, sayısız büyük devletler kuran, tarihin gidişine defalarca yön veren, bugün Balkanlardan, Çin içlerine kadar yerleşmiş bulunan büyük Türk ulusunun konuştuğu dildir. Türkçe, dünyanın yaygın dillerinden biridir. Yeryüzünde yaklaşık olarak 250 milyon Türkün konuştuğu bir dildir. Her dilin kendine özgü kuralları vardır. Her dil kurallarını kendisi yaratır. 17
Bu kurallar içerisinde değişir ve zenginleşir. Türk dilinin açık bir yapısı, şaşmaz yani kesin kuralları vardır. Bu bakımdan yeryüzünün en yetkin dilleri arasındadır. Dilin önemi: Dil; yurt gibi, bayrak gibi bir ulusun en değerli, en kutsal varlığından biri, belki de birincisidir. Toplumları ayakta tutan, ulusları parçalanıp yok olmaktan kurtaran, duygu, düşünce, inanç ve kültür birliğidir. Bu birliği sağlayıp gelecek kuşaklara aktaran dildir. Bir konuşma, anlaşma aracı bulunmasaydı; bilim, sanat gelişmeyecekti. Dil yalnız bir sesler topluluğu değil, aynı zamanda ulusların en önemli varlığıdır. Çünkü insan topluluğunun kültür ve uygarlığı dil olgunluğu ile ölçülür. İnsan sözcüklerle düşünür. Dil, insan düşüncesini geliştirip yansıtır. Öğrencilerin kişiliklerini, dünyaya bakış açısını geliştirir. Çocuğun anlama ve anlatma gücünü (yeteneğini) geliştirir. Öğrencilerin coşku ve güzellik duygusu (estetik) yaşamını besler, onların duygu ve evrenini genişleterek bakış açılarını geliştirir. Türkçe dersinde incelenecek metinler, bunlar üzerinde yapılacak çalışmalar, kişiliğin oluşumunda önemli bir yeri olan ulusal bilinci ve coşkuyu kazandırır. Olayları neden sonuç ilişkisi içinde ele alarak yargılama gücünü geliştirir. Güzel metinler aracılığıyla dil becerisini geliştirir. Yazma ve okuma etkinliğiyle hayal gücünü, güzel ve etkili anlatma beceri ve yeteneğini geliştirir. Dil ulusal benliği oluşturur, kişilik kazandırır. Doğru karar verme, güzel konuşma ve yazma alışkanlığı geliştirir. Dil, kültür ve uygarlığın gelişmesinde de önemlidir. Görüldüğü gibi dilin önemi büyüktür. Ana dili, başlangıçta anneden ve yakın aile çevresinden, daha sonra da ilişkili bulunan çevrelerden öğrenilen, insanın bilinçaltına inen ve bireyin bir toplumda en güçlü bağlarını oluşturan dildir. Bizim anadilimiz Türkçe dir. Ana dilinin rolü: Bilgi birikiminin, ulusal kültürün çağdan çağa, kuşaktan kuşağa aktarılmasında; geçmişteki birikimlerin anlaşılmasında; kültür birikimlerinin tanınıp korunmasında; duyarlığın gelişip ilerlemesinde; insan yaşamında çeşitli iletilerin doğrudan doğruya ya da çeşitli teknoloji araçları yardımıyla alınmasında ve iletilerin gönderilmesinde; bir ulusun, bir toplumun gelişmesinde, öğrenim görme ve kültürlü olmasında dilin ana dilinin önemi büyüktür. Bundan ötürü de an dili, eğitim ve öğretimin her aşamasında Türkçe olarak öğretilmektedir. 18
II. GENEL VE ÖZEL AMAÇLAR GENEL AMAÇLAR: Düzgün konuşma, doğru ve etkili okuma becerisini geliştirebilme, Okunaklı, işlek ve güzel bir el yazısı kazanabilme, Görüp izlediklerini, dinlediklerini, okuduklarını tam ve doğru olarak anlayabilme, Görüp izlediklerini, dinlediklerini, okuduklarını, incelediklerini, düşündüklerini ve tasarladıklarını söz ya da yazı ile doğru ve amaca uygun olarak anlatabilme, Türk dilini sevme, dilin kurallarını sezme; Türkçe yi bilinçle, özenle ve güvenle kullanma; sözlü ve yazılı iletişim sırasında Türkçe nin dil kurallarını kavrayabilme, Dinleme, okuma alışkanlık ve zevkini kazanabilme; dinleme, konuşma, okuma, yazma temel dil becerilerini geliştirebilme, Güzel bir sözlü ve yazılı iletişim becerisi ile iletileri (mesajları) alabilme ve amaca uygun içerikli iletiler üretebilme, Çeşitli iletişim durumlarında Türkçe nin kullanım, teknik ve sanatsal boyutlarını kavrayabilme, Çeşitli kaynakları okuyarak bilgi edinme, isteklenme (merak etme), eleştirel düşünme, eleştirel anlatım, yaratı ve estetik değerler yoluyla kültürel alışkanlıklar (tavırlar) geliştirebilme, Bilimsel, eleştirel, doğru, yapıcı ve yaratıcı düşünme yollarını kazanabilme, Sözlü ve yazılı Türk ve dünya kültür ürünleri yoluyla, Türk kültürünü tanıyabilme ve kazanabilme; kendi yurdunu ve ulusunu, başka ulusları, doğayı, yaşamı, insanlığı, barışı sevebilme, Kişisel ve kültürel benlik duygusu geliştirebilme, Ulusal duygu ve coşkusunu güçlendirebilme, Okumanın bilgi edinme, öğrenme yollarından biri olduğunu kavrayarak kitaba karşı sevgi duyup iyi, güzel ve yararlı eserler okumaya istekli olabilme, Seçilmiş edebiyat eserleri yardımıyla halk ve edebiyat sanatının anlayıp kavrama yeteneklerini geliştirme, edebiyat sanatının başlıca özelliklerini tanıtarak onları yazı yazmaya yönlendirme, Bilginlere, yazarlara, sanatçılara karşı saygı gösterme, değer verme, onları alkışlama duygularını geliştirebilme, Toplumun gelenek ve yaratılarını (folklor, edebiyat, müzik, sahne sanatı vb.) tanıyabilme, 19
Toplumun kültür değerlerinin ve geleneklerinin geliştirilmesi için ilgilerini geliştirme, Birlikte yaşadıkları insanlara saygı ve sevgi gösterebilme, bunun Türk Ulusunun geleneksel bir davranışı olduğunu kavrayarak davranışlarında içten ve dürüst olabilme, Türlü etkinliklerle sözcük dağarcığını zenginleştirebilme. ÖZEL AMAÇLAR: - Sırada kuralına uygun bir biçimde oturabilme beceri ve alışkanlığı; - Düzeylerine uygun konuşmaları dinleyebilme, olay, film v.b. izleme beceri ve alışkanlığı; - Harfi, sesin biçimi olarak kavrayabilme ve harfleri teker teker ve küme halinde okuyabilme; - Sesli ve sessiz okumanın gerektirdiği iyi alışkanlıklar; - Dinlediklerini, izlediklerini, okuduklarını doğru anlama ve yorumlama yeteneği; - Düzeylerine uygun zengin bir sözcük dağarcığı; - Kendinin, öğretmeninin, aile bireylerinin adlarını, ev ve okul adresini söyleyip yazabilme; - Düzeye uygun sorular düzenleyebilme, sorulara karşılık verebilme; - Bilinen kısa bir masalı, bir öyküyü, izlenen bir olayı, düzeye uygun bir filmi, öğrenilen bir yeri anlatabilme; - Sınıfta ya da bir topluluk önünde işitilebilecek, anlaşılabilecek gibi, güçlük çekmeden, sözcükleri yerli yerinde kullanarak konuşabilme; - Bu yaş grubunun kullanmaları gereken yazım kurallarını uygulayabilme; noktalama işaretlerini kullanabilme; - Okunaklı, işlek ve güzel bir el yazısı; - Kendilerinin ve arkadaşlarının el yazılarını okuyabilme becerisini; - Birlikte çalışabilme, işbirliği yapabilme ve yardımlaşma beceri ve alışkanlıkları; - Sınıf, okul, çocuk kitaplıklarından, canlı kaynaklardan v.b. dan yararlanma istek, beceri ve alışkanlığı; - Dinleme, izleme ve okuma yoluyla ilgi uyandırarak çevresini tanıma, sevme ve koruma duygusunu kazandırmaktır. Bu amaçlar, Türkçe dersinin her etkinlik bölümünde daha ayrıntılı belirlenecektir. 20
III. ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ Yeni öğretim anlayışında öğretmen güdümlü öğretimden, öğrenci ağırlıklı (merkezli) bir düzene geçiş durumundadır. Öğretmen yine de öğretimin vazgeçilmez öğesidir, ancak üstlendiği rol, yol göstericiliktir; her şeyi bilen değil, sınıf içi ve sınıf dışı çalışmayı düzenleyen bir konumdadır. Öğrenci kendi yetenekleri çerçevesinde öğretmenle olduğu ölçüde arkadaşlarıyle etkileşim içinde çalışmalıdır. Çalışmalar sırasında çocuklar birbirinden daha kolay öğrenirler. Bunun sonucu küme çalışmaları ve ikili çalışmalar önem kazanmıştır. Bu tutum zaman zaman derslik içinde oturma düzenini bile etkilemektedir. Öğretmenin disiplin anlayışının da değişmesi gerekmektedir; bastırıcı değil, düzenleyici, hoşgörüye dayanan bir disiplin anlayışı üzerinde durulmaktadır. Bu durumun başlangıçta bazı güçlükler çıkaracağı düşünülebilir ama sözde, zorlama suskunluk yerine, denetimli bir konuşma ve katılımın yararları da unutulmamalıdır. Ayrıca öğrencinin odağa yerleşmesi derse ilgiyi ve güdülenmeyi artırabilir (Güdülenme motivasyon son yıllarda yeniden gündeme gelmiştir). Bu yeni öğretim bağlamında öğrencinin yanlışlarına bakış açısı da değişmiştir. Bilindiği gibi, yanlışlar öğrenme sürecinin kaçınılmaz olguları olarak düşünülmektedir. Bu bakımdan yanlışlar bir yandan öğrencinin dil gelişimini yansıtırken öte yandan öğretimin değerlendirilmesinin yapılmasını kolaylaştırmakta ve düzeltici öğretimin hangi noktalarda toplanması gerektirdiğinin göstergesi olmaktadır. Buna (koşut) paralel olarak öğrenci başarısının değerlendirilmesi de yeni boyut kazanmıştır. Salt dilbilgisi başarısını ölçen testler yerine, iletişim yeteneğini ölçen testler geliştirilmektedir. Öğretmen, öğretmenlik mesleğinin konuşmaktan çok konuşturmak olduğunu unutmamalıdır. Bunun için öğrenci merkezli bir yaklaşım uygulamalıdır. Bu yaklaşımda öğretmen, gösterici, yönlendirici, uyarıcı, düzenleyici, yol gösterici ve rehber konumunda olmalıdır. Öyle ki öğretmen kimi kez lider, kimi kez konuyu geliştiren bir üye, öğrenciler sınıfta bir konu ile ilgili bilgi verirken de bir dinleyici olmalıdır. Diğer derslerde olduğu gibi, Türkçe öğretiminde de tek bir yöntem uygulanamaz. Öğretim yöntemi başka türlü olabileceği gibi, bir konunun işlenişinde de çeşitli yöntemlere başvurulabilir. Bununla birlikte şunu hemen belirtelim ki Türkçe öğretimi bilimsel olmaktan çok bir beceri dersidir de. Bunun için çeşitli yöntem ve yaklaşımlar gerektirir. Bu yöntem ve yaklaşımlara değinelim: 21
Türkçe dersinde dolayısıyla birinci sınıfta kullanılacak yöntemler, dersin amacına konunun, okuma parçasının özelliğine göre seçilir. Türkçe öğretiminin başlıca yöntemleri: 1. Sentez yöntemi 2. Çözümleme yöntemi 3. Tümce yöntemi 4. Okumada genel yöntem a) Sesli okuma yöntemi b) Sessiz okuma yöntemi c) Hızlı okuma yöntemi d) Dramatizasyon yöntemi 5. Yaparak ve yaşayarak öğrenme yöntemi 6. Soru - yanıt yöntemi 7. Dikte yöntemi 8. Karışık yöntem 9. Tümevarım yöntemi 10. Tümdengelim yöntemi 11. Gözlem ve inceleme yöntemi 12. Tartışma yöntemi 13. Anlatma yöntemi 14. Gösteri yöntemi 15. Açıklama vb. Öğretmen, bir konuyu işlemek için tek bir öğretim yöntemini değil, konunun gerektirdiği birkaç yöntemi uygulamaya çalışmalıdır. Günümüzde kullanılan çağdaş yöntem ve yaklaşımlara önem verip özen göstermelidir. Öğretimde yeni sisteme geçilmekle küme ve ikili çalışma teknikleri (biçimleri) önem kazanmıştır. Türkçe öğretiminde bireysel, küme, ikili ve sınıfça öğretim teknikleri kullanılmaktadır. TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER Öğretimde araç ve gereçler amaçlara daha kısa zamanda ulaşmayı ve öğrenmenin kalıcı olmasını sağlama açısından çok önemlidir. Öğretmenlerin bu amaçla çeşitli gereçlerden yararlanmaları ve sınıf içinde çoklu ortamı oluşturmaları gerekmektedir. 22
Kullanılan öğretim araç gereçleri ile başarı arasında doğrusal bir ilişki olduğu gözlenmektedir. Bu nedenle öğretmenlerin araç ve gereç kullanmaya özen göstermeleri ve bu araçların seçiminde özenli (dikkatli) olmaları gerekmektedir. Seçilecek araç ve gereçleri, planlanan davranışların kazandırmaya yönelik, öğrenci düzeyine uygun, ilgi çekici, kullanışlı ve ekonomik olması gibi, özellikleri taşıması gerektiği düşünülmektedir. Birinci sınıf düzeyinde Türkçe dersinde kullanılması gereken araç ve gereçler aşağıda verilmiştir: 1. Öğrenci ders (okuma) kitabı 2. Büyük fişler 3. Küçük fişler 4. Pazen tahtası 5. Gösterme (sergileme) tablosu 6. Resimler 7. Kum masası ya da kum havuzu 8. Harf ve hece küpleri 9. Karton ya da plastik harfler 10. Öğretmenin kılavuz ve yöntem kitapları 11. Sözlükler,Yazım kılavuzu 12. Ansiklopediler 13. Metinlerle ilgili resimler 14. Antolojiler 15. Öğrencilerin düzeylerine göre uyarlanmış kitaplar 16. Plak, bant ve kasetler 17. Film ve slaytlar 18. Konuşma ve anlatımı geliştirecek küçük, büyük resimler 19. Radyo ve televizyonda çocuklar için yayınlar, çizgi filmler v.b. 20. Gerçek eşyalar ve modeller 21. Projektör, diyaprojektör 22. Tepegöz 23. Teyp, video, ses bantları ve kaset çalar 24. Film makinesi ve hareketli filmler 25. Kibrit çöpleri, daha başka çöpler, fasulye, tel, plastelin, kil, karton, gazete kesitleri v.b. 26. Bilgisayar Öğretmen öğretim araçlarını kullanmadan önce, araçların işlerliğini, kullanım tekniğini v.b. denetlemelidir. Öğretim araçlarını seçerken, öğrenmeyi sağlayan araçları seçmeli ve öğretmenden çok öğrencilere kullandırabilecek araçlara önem vermelidir. 23
IV. TÜRKÇE ÖĞRETİMİNİN ÖTEKİ DERSLERLE İLİŞKİSİ Türkçe, başlı başına bir ders olmakla birlikte, anlama-anlatma yolu olarak, her eğitim ve öğrenim alanın ve her etkinliğin aracıdır. Bu bağlamda her ders bir ölçüde ana dili dersidir. Çünkü her öğretim ve eğitim etkinlikleri (ders), çocuğun ana dilini zenginleştirip geliştirir. Bunun için de, Türkçe, öteki derslerle sıkı bir ilişki, etkileşim içinde olmalıdır. Türkçe öğretimi, metinlerin işlenişi, sözlü ve yazılı anlatım çalışmaları sırasında, yeri geldikçe Matematik, Müzik Eğitimi, Güzel Sanatlar, El İşi, Beden Eğitimi v.b. derslerle bağlılaştırıp etkileşim sağlanmalıdır. Öyle ki ilişkilendirme aracılığıyla öğrencilerin dillerini yeni terim, deyim ve sözcüklerle zenginleştirip Türkçeyi doğru, daha güzel, güvenli ve etkili kullanmaları sağlanmaktadır. Alanlar (dersler) arası ilişki kurulması sırasında, aynı ya da benzer davranışların, konuların, bilgilerin gereksiz yere yinelenmesinden sakınılıp öğrencilerin davranışlarını pekiştirici, zenginleştirici, kolaylaştırıcı, öğrencilere olumlu yönde etki edecek bir bağlılaşım uygulamaya özen gösterilmelidir. V. TÜRKÇE ÖĞRETİMİN BAŞLICA İLETİŞİM ETKİNLİKLERİ Türkçe öğretiminin başlıca iletişim etkinlikleri dinleme, konuşma, okuma ve yazmadır. Bu etkinlikler yazım, dilbilgisi, sözcük çalışmaları, metinler üzerinde çalışmalar gibi faaliyetlerle da desteklenmektedir. Anlama, dinleme ile okumayı; anlatım ise konuşma ile yazmayı kapsamaktadır. Konuşma ile yazma anlatım etkinliği olduğuna göre, bu programda anlatım olarak ele alınacaktır. Türkçe öğretimi içeriği daha kolay kavranıp uygulansın diye birkaç bölüme ayrılmıştır. Türkçe öğretimi şu etkinlikleri kapsamaktadır: 1. İLK OKUMA - YAZMA 24 a) Ön yoklama b) Hazırlık çalışmaları c) Okuma öğretimi d) Yazma öğretimi
2. OKUMA a) Metinler üzerinde çalışmalar b) İşlenecek metinler c) Evde okunacak kitaplar (yapıtlar) 3. DİNLEME VE İZLEME 4. ANLATIM: a) Sözlü anlatım b) Yazılı anlatım c) Yazılı yoklamalar a) METİNLER ÜZERİNDE ÇALIŞMALAR b) İŞLENECEK METİNLER c) EVDE OKUNACAK KİTAPLAR d) DİL BİLGİSİ e) ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME İLK OKUMA - YAZMA ÖĞRETİMİ (110 ders saati kadar) ÖN YOKLAMA Öğrencilerin konuşma yeteneği (sözcük dağarcığı, konuşma, görme ve işitme eksiklikleri ), yazı araçlarını kullanabilme becerileri, harfleri tanıyıp tanımadığı, okuyup okuyamadığı yoklanarak hazır bulunuşluk düzeyi saptanacaktır. HAZIRLIK ÇALIŞMALARI (20 ders saati) ÖZEL AMAÇLAR: - Sırada kuralına uygun bir biçimde oturabilme; - Düzeye uygun konuşmaları dinleyebilme; - Karşılaştığı kişileri selamlayabilme; - Ders araç ve gereçlerini kuralına uygun biçimde kullanabilme; - El, avuç ve parmak kaslarını çalıştırıcı hareketler yapabilme; - Başlıca çizgileri kavrayıp çizebilme; 25
26 - Harfleri oluşturan temel çizgileri çizebilme; - Doğru soluk alma alıştırmaları yapabilme; - Eşyaları, resimleri gözleyebilme, olay ve filmleri izleyebilme: - Türk dilinde kullanılan sesleri doğru boğumlayabilme ve sesleri, sözcükleri ve tümceleri doğru söyleyebilme. - Sırada kuralına uygun bir biçimde oturabilme. 1. Göğsü sıraya dayamadan her iki kolun dirsekten önceki üçte ikisini sıra üzerine koyarak, kalçaları oturma yüzeyine yerleştirerek, ayakları rahatça yere basarak vücudu düzgün (dik) tutarak oturabilme; (çarpık oturmalar önlenmeli ve insan vücuduna vereceği zararlar anlatılmalıdır) 2. Sıraya, ışık soldan gelecek biçimde oturabilme; 3. Otururken ya da yazarken kitap ya da defter ile göz arasında 25-30 cm kadar bir uzaklıkta bulunacak biçimde oturabilme. - Düzeye uygun konuşmaları dinleyebilme. 1. Öğretmenin konuşmalarını dinleyebilme; 2. Bir arkadaşının konuşmasını dinleyebilme; 3. Sınıfta yapılan konuşmaları dinleyebilme; 4. Öğretmenin kitaptan okumalarını dinleyebilme; 5. Konuşmacıların, sözünü kesmeden sonuna kadar dinleyebilme; 6. Bir gereksinme, istek, dilek karşısında öğretmenden söz isteyebilme; - Gün içerisinde ilk karşılaştığı kişileri selamlayabilme. 1. Sınıfa giren öğretmeni ya da başka birini selamlayabilme; 2. Okulda karşılaştıkları öğretmen, okul görevlisi, okul yöneticilerini selamlayabilme;
- Ders araç ve gereçlerini kuralına uygun bir biçimde kullanabilme. 1. Kalemi, baş, işaret ve orta parmaklar arasında rahat tutabilme; 2. Kalemin açılan odunsu kısmına parmaklar dokunmadan, kalem ucuna yaklaşık 2cm geriden, 45 derece eğik tutarak kalemi tutabilme; 3. Kalemi, çok sıkmadan ve işaret parmağı kaleme, kalemi deftere çok fazla bastırmadan kullanabilme; 4. Defterdeki yanlışları, silgiyi bastırmadan soldan sağa çekerek silebilme; 5. Silgi kullanımını mümkün olduğunca aza indirebilme; 6. Yazı tahtasını, silgiyi yukarıdan aşağı çekerek silebilme. Bilgilendirme: Silgilerin yumuşak, kağıtta iz bırakmayanları seçilir. Kokulu silgiler hem sağlık hem de kullanım açısından uygun değildir. - El, avuç ve parmak kaslarını çalıştırıp geliştirici hareketler yapabilme; 1. Kolları çevirme ve bükebilme; 2. Elleri yumruk yapma, açma ve kapayabilme; 3. Elleri bileklerden döndürebilme; 4. Parmakları yumruk yapmadan bükme ve açabilme; 5. El çırpma. - Başlıca çizgileri kavrayıp çizebilme 1. Çizgi kavramını anlayabilme ve söyleyebilme; 2. Dik, yatay, eğik ve yuvarlak çizgileri tanıyabilme ve söyleyebilme; 27
28 3. Verilen çizgiler arasında dik, yatay, eğik ve yuvarlak olanları bulabilme ve adlarını söyleyebilme; çizgisiz kağıt üzerinde kuralına uygun serbest çizgiler çizebilme; 4. Havada kol ve el hareketleri ile yukarıdan aşağıya dikey çizgileri çizebilme; 5. Dik çizgilerin nasıl çizildiğini söyleme ve gösterme; 6. Deftere yukarıdan aşağıya küçük ve büyük çizgiler çizebilme; 7. Havada, kol ve el hareketleri ile yukarıdan aşağıya eğik çizgiler çizebilme; 8. Eğik çizgilerin nasıl çizildiğini söyleme ve gösterebilme; 9. Deftere yukarıdan aşağıya sola ve sağa eğik çizgiler çizebilme; 10. Havada, kol ve el hareketleri ile soldan sağa yatay çizgiler yazabilme; 11. Deftere çizilecek yatay çizgilerin, soldan başlayıp sağa doğru gideceğini söyleyebilme; 12. Deftere kısa ve uzun yatay çizgiler çizebilme; 13. Havada, kol ve el devinmeleri ile sağdan sola yuvarlak çizgiler çizebilme; 14. Yuvarlak çizgilerin nasıl çizileceğini söyleme ve gösterebilme; 15. Deftere sağdan sola yuvarlak çizgiler çizebilme; 16. Deftere sağa yarı yuvarlak sola yarı yuvarlak çizgileri kuralına uygun çizebilme; 17. Deftere çapraz ve kırık çizgileri kuralına uygun çizebilme; 18. Deftere dalgalı çizgileri kuralına uygun çizebilme. - Harfleri oluşturan temel çizgileri çizebilme. 1. Deftere I ı gibi düz karakterli, küçük ve büyük çizgiler çizebilme; 2. Defter O o C c U u gibi yuvarlak karakterli, küçük ve büyük çizgiler çizebilme - Doğru soluk alma alıştırmalar yapabilme. 1. Yanan bir mumu üfleyip bir çırpıdan söndürebilme, 2. Yanan bir mumu üflemeyi hafifletip ve uzatarak birkaç saniye sonra söndürebilme;
3. Derin soluk alıp yavaş yavaş soluk verme; 4. Derin soluk alıp ıslık çalar gibi soluk verme. - Türk dilinde kullanılan sesleri doğru boğumlayabilme ve sesleri, sözcükleri, tümceleri doğru söyleyebilme. 1. Çevrede insan seslerini, hayvan seslerini, kuş seslerini işitebilme; 2. Gürültüleri, hışırtıları, vızıltıları, patırtıları işitebilme; 3. Türk dilinde kullanılan sesleri doğru olarak boğumlayabilme (çıkartabilme); 4. Sözcükleri ve tümceleri doğru olarak söyleyebilme. İLKOKUMA - YAZMA ÖĞRETİMİ (90 ders saati kadar) İlk okuma-yazma öğretimi, harfleri teker teker (monografi), küme (grup) ve bütün (kompleks) yaklaşımlardan biri, sesli çözümleme ve sentez (bireşim) yöntemiyle birlikte yürütülür. Öğretmen, bu yöntem ve yaklaşımların seçiminde serbestir. Öğretmen, hangi yöntemi ve yaklaşımı seçerse seçsin, ilk okuma yazma öğretimi çalışmalarında tümce, çalışmaların çıkış noktası olmalıdır. İLKOKUMA ÖĞRETİMİ ÖZEL AMAÇLAR: - Sırada ya da iskemlede kuralına uygun biçimde oturabilme; - Düzeye uygun konuşmaları dinleyebilme; - Türk alfabesindeki sesleri doğru boğumlayıp söyleyebilme; bu sesleri tümce ve sözcük içinde tanıyabilme; - Harfi, sesin yazılı biçimi olarak kavrayabilme, harflerin yapılışlarını, gözleyip biçimlerini ve kısımlarını görebilme; - Çeşitli gereçlerden harfler yapabilme; - Harfleri teker teker ve küme halinde okuyabilme; - Parmakla ya da kalemle izlemeden okuyabilme; okunanları anlayıp anlatabilme; - Sözcükleri, tümceleri okurken doğru soluk alıp verme; 29
30 - Öğretim araç ve gereçlerini doğru, temiz ve düzenli kullanabilme. - Sırada ya da iskemlede kuralına uygun biçimde oturabilme. 1. Göğsü sıraya dayamadan, kalçaları oturma yüzeyine yeleştirerek ayakları rahatça yere basarak, vücudu düzgün (dik) tutarak oturabilme; 2. Sıraya, ışık soldan gelecek biçimde oturabilme; 3. Okurken ya da yazarken, kitap, defter ile göz arasında 25-30 cm kadar bir uzaklıkta bulunacak biçimde oturabilme; - Düzeye uygun konuşmaları dinleyebilme. 1. Öğretmenin konuşmalarını dinleyebilme; 2. Öğretmenin yazı tahtasından, kitaptan ya da fişten okumalarını dinleyebilme; 3. Bir arkadaşının konuşmasını dinleyebilme. 4. Sınıfta yapılan konuşmaları dinleyebilme; 5. Konuşmacıların sözünü kesmeden sonuna kadar dinleyebilme; 6. Bir gereksinme, istek, dilek karşısında öğretmenden söz isteyebilme. - Türk (alfabesindeki) dilindeki sesleri doğru boğumlayıp söyleyebilme; sözcük ve tümce içinde tanıyabilme. 1. Tümceleri sözcüklere ayırabilme; 2. Sözcükleri hecelere ayırabilme; 3. Sözcükleri seslere ayırabilme; 4. Bu sesleri doğru boğumlayıp söyleyebilme; 5. Bu sesleri tümce ve sözcüklerden tanıyıp söyleyebilme; 6. Bu sesleri sözcüğün başında, sonunda ve ortasında (iç kısmında) tanıyabilme; 7. Belirtilen sesleri sözcüğün başında, ortasında ve sonunda kullanabilme.
AMAÇLAR: - Harfi, sesin yazılı biçimi olarak kavrayabilme, harflerin yapılışlarını gözleyip biçimlerini kısımlarını görebilme; - Harfleri teker teker ve küme halinde okuyabilme; 1. Harfi, sesin yazılı biçimi olarak kavrayabilme; 2. Harflerin yapılışını, biçimlerini (küçük ve büyük harfler), kısımlarını görebilme; 3. Kartondan ya da plastikten yapılmış harfler içinden istenilen harfleri tanıyıp bulabilme; 4. Harfleri teker teker okuyabilme, sözcük ve tümce içinde tanıyabilme; 5. Harfleri küme (sözcük) içinde soldan sağa doğru okuyabilme; 6. Harfleri sözcük ve tümceler oluşturarak soldan sağa doğru okuyabilme; 7. Öğrenilen harfleri deftere ve yazı tahtasına yazabilme; 8. Öğrenilen harfleri sözcükler oluşturarak deftere ve yazı tahtasına yazabilme. - Parmakla ya da kalemle izlemeden sözcük ve tümceleri okuyabilme; okunanları anlayabilme ve anlatabilme. 1. Parmakla ya da kalemle izlemeden kısa tümceleri ve sözcükleri sesli okuyabilme; 2. Okunan tümceleri anlayabilme ve anlatabilme; - Sözcükleri okurken doğru soluk alabilme. 1. Sözcükleri ve tümceleri okurken doğru soluk alıp soluk verme; 2. Anladıkları tümceleri anlatırken doğru soluk alıp doğru soluk verme. 31
- Çeşitli gereçlerden harfler yapabilme. 1. Kibrit çöpü, ve daha başka çöplerden, fasulye, tel ve benzeri gereçlerden harfler yapabilme; 2. Plastelin, kil gibi maddelerden harfler yapabilme; 3. Karton, plastik gibi maddelerden harfler yapabilme (kesebilme); 4. Çöp, fasulye ve benzeri gereçleri dağıtmama, çalışmanın bitiminde kabına koyma; 5. Plastelin ve kil gibi maddeleri çalışmanın sonunda kabına koyma; 6. Plastik ve karton gibi maddelerin artıklarını toplayıp çöp sepetine atma; 7. Çalışmalar sırasında çevreyi düzenli tutabilme ve sonunda temiz bırakma. YAZI ÖĞRETİMİ ÖZEL AMAÇLAR: 32 - Yazı yazarken kuralına uygun bir biçimde sırada oturabilme; - Temel harfleri gözleyip biçimlerini, kısımlarını görebilme ve gösterebilme; - Temel harfleri kuralına uygun biçimde yazabilme; - El yazısı harflerini gözleyip biçimlerini, kısımlarını, eklentilerini görebilme ve gösterebilme; - El yazısı harflerini kuralına uygun biçimde yazabilme; - Yazı araç ve gereçlerini kuralına uygun biçimde tutup kullanabilme; - Kendinin ve başkasının el yazısını okuyabilme; - Sayıları rakam ve yazı ile yazabilme. - Yazı yazarken kuralına uygun biçimde sırada oturabilme. 1. Göğsü sıraya dayamadan, her iki kolun dirsekten önceki üçte ikisini sıra üzerine koyarak, kalçaları oturma yüzeyine yerleştirerek, ayakları rahatça yere basarak, vücudu düzgün, dik tutarak oturabilme;
2. Sıraya, ışık soldan gelecek biçimde oturabilme; 3. Otururken ya da yazarken kitap ya da defter ile göz arasında 25-30 cm kadar uzaklık bulunacak biçimde oturabilme; - Yazı araç ve gereçlerini kuralına uygun biçimde kullanabilme. 1. Kalemi, baş, işaret ve orta parmaklar arasında rahat tutabilme; 2. Kalemi, çok sıkmadan ve işaret parmağı kaleme çok fazla bastırmadan kullanabilme; 3. Kalemin açılan odunsu kısmına parmaklar dokunmadan, kalem ucuna yaklaşık 2 cm geriden 45 derece eğik tutarak kalemi kullanabilme; 4. Defteri kırıştırmadan temiz tutma, boş yer bırakmadan, yaprağını koparmadan kullanabilme; 5. Defterdeki yanlışları, silgiyi bastırmadan soldan sağa çekerek silebilme; 6. Silgi kullanımını mümkün olduğunca aza indirebilme; 7. Yazı tahtasını, silgiyi yukarıdan aşağı çekerek silebilme. - Temel harfleri gözleyip biçimlerini, kısımlarını ve eklentilerini görebilme. 1. Harfi, sesin yazılı biçimi olarak kavrayabilme; 2. Temel harflerin biçimlerini ve kısımlarını görebilme; 3. Temel büyük harfleri eşit büyüklükte, aynı kalınlıkta, genişlikte ve uzunlukta yazabilme; 4. Harf çizgilerini yukarıdan aşağıya, soldan sağa doğru bir çırpıda yazabilme; 5. Temel küçük harfleri eşit büyüklükte, aynı kalınlıkta, genişlikte ve uzunlukta yazabilme; 6. Sözcük yazarken, sözcüğü yazdıktan sonra harflere gereken nokta ve işaretleri sonradan koyabilme; 7. Temel harfleri yazılış yönlerine uygun olarak yazabilme; 8. Temel harflerle sözcük ve tümceler yazarken harfler arasında ve sözcükler arasında uygun aralıklar (boşluklar) bırakabilme; 33
9. Kendi yazdığı ve başkasının yazdığı temel harfleri okuyabilme; 10. El yazısı harflerinin biçimlerini, kısımlarını ve eklentilerini görebilme; 11. Temel harfleri kitaptan dergilerden v.b. okuyabilme; 12. El yazısı büyük harfleri eşit büyüklükte, aynı kalınlıkta, genişlik ve uzunlukta yazabilme; gözlerini ve düğümleri gösterebilme; 13. Harf çizgilerini soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru bir çırpıda yazabilme; 14. El yazısı küçük harflerinin biçimlerini kısımlarını ve eklentilerini görebilme; 15. El yazısı küçük ve büyük harflerin üst ve alt gözlerini açık bırakabilme; 16. El yazısı harflerin düğümlerini gereken (tam) yerinde yapabilme; 17. El yazısı harflerini, yazılış yönlerine uygun ve bitişik yazabilme; 18. El yazısı harfleriyle sözcükleri yazarken, kalemi (elimizi) hiç kaldırmadan yazabilme; nokta ve işaretleri sonradan yerleştirebilme; 19. Kendi el yazısını ve başkasının el yazısını okuyabilme; 20. Sözcük ve tümceleri el yazısı olarak deftere ve yazı tahtasına yazabilme; 21. Rakamları yönlerine uygun olarak ve doğru yazabilme; OKUMA ÖZEL AMAÇLAR: 34 - Okurken ve okumayı izlerken kuralına uygun biçimde oturabilme; - Kitabı kuralına uygun biçimde tutabilme; - Sesli ve sessiz okuma tekniğini kavrayabilme ve geliştirme; Okurken ve okumayı izlerken kuralına uygun biçimde sırada oturabilme. 1. Sıra ve bir iskemlede uygun bir biçimde oturabilme; 2. Göz ile kitap arasında 25-30cm kadar bir uzaklıkta bulunacak biçimde oturabilme; 3. Sıraya, ışık soldan gelecek biçimde oturabilme:
- Kitabı kuralına uygun biçimde tutabilme: 1. Kitabı ışığa ve vücudun duruşuna, sol elle uygun bir durumda tutabilme ve sağ elle kitabın sayfalarını kolayca çevirebilme(sol elini kullananlar zorlanmamalıdır); 2. Kitaplarını temiz tutma, yazı ve işaretlerle kirletmeden kullanma; 3. Kitabı katlamadan, yazmadan, karalamadan kullanma. - Sesli ve sessiz okuma tekniğini kavrayabilme ve geliştirme. a) SESLİ OKUMA 1. Sözcükleri, tümceleri ve kısa metinleri doğru, anlamlı, akılcılı ve sesli okuyabilme; 2. Parmakla ya da kalemle izlemeden, vücut ve başı sallamadan okuyabilme. 3. Sözcükleri ve sesleri doğru söyleyebilme; 4. Okuma sırasında noktalama işaretlerini (noktayı, virgülü, soru ve ünlem işaretini) görebilme, duraklamaları sezebilme ve okumayı bunlara göre uygulayabilme; 5. Okunan metindeki anlama göre sesi uyarlayabilme (Sesi yükseltme, alçaltmak, hızlandırmak, yavaşlatmak); 6. Kısa metinleri karşılıklı okuyabilme; 7. Düzeye uygun şiirleri gereksiz hareketler yapmadan, anlayarak, duyarak sesi doğal bir biçimde kullanarak okuyabilme; 8. Kimi kısa şiirleri ezber okuyabilme (Öğrenciler her zaman şiirleri ezber okumaya zorlanmamalıdır); 9. Okurken doğru soluk alabilme; 10. Tekerlemeleri hareketler yaparak, ezgileriyle söyleyebilme; 11. Okumayı kesmeden sayfayı çevirebilme. Birinci sınıfta öğrencilerin sesli okumalarına önem verilmelidir. b) SESSİZ OKUMA Sesli okuma tekniğinin temel öğeleri kavratıldıktan sonra sessiz okumaya geçilir. 35
1. Kısa metinleri parmak ya da kalemle izlemeden sessiz okuyabilme; 2. Ses organlarını kıpırdatmadan gözle okuyabilme; 3. Okunanları anlayabilme ve anlatabilme. METİNLER ÜZERİNDE ÇALIŞMALAR ÖZEL AMAÇLAR: - Düzeye uygun metinleri okuyabilme, okunanları anlama ve anlatabilme; - Şiirleri, tekerlemeleri anlayarak, duyarak, doğal bir sesle okuyabilme ve söyleyebilme; - Okuduğu düzeye uygun metinlerdeki olayları ya da betimlemeleri kavrayabilme ve söyleyebilme; - Okuduğu düzeye uygun metinlerdeki kişileri bulabilme ve belirtebilme; - Sözcük dağarcığını zenginleştirebilme; - Metinlerde olayın geçtiği yeri ve zamanı belirleyebilme ve söyleyebilme; - Düzeye uygun kısa metinleri dramatize edebilme; - Resimleri, fotoğrafları, (ilüstrasyonları) çizimleri yorumlayabilme; - Kimi yazın türlerini ayırt edebilme; - Sınıf, okul, çocuk kitaplıklarından ve canlı kaynaklardan yararlanabilme. - Düzeye uygun metinleri okuyabilme, okunanları anlayabilme ve anlatabilme. 1. Öğretmenin ya da bir arkadaşının kitaptan okuduğunu dinleyebilme ve izleyebilme; 2. Düzeye uygun bir metni doğal bir sesle doğru okuyabilme; 3. Okunanları anlayıp kavrayabilme; 4. Okunanları öğretmenin soruları yardımıyla kendi sözleriyle anlatabilme; 5. Okunanları serbest olarak kısaca kendi sözleriyle anlatabilme; 36