Makale Başlık : Akademisyenlere Uygulanan Psikolojik Taciz e Yönelik Ampirik Bir Araştırma Anahtar Sözcükler : Psikolojik taciz, öğretim elemanları. Özet : Psikolojik taciz, bir örgütsel nevrozdur. Psikolojik tacizin amacı, kurbanı saldırganın iradesine bağımlı hale getirmesi ve kişiliğini tartışmasız kabul etmesi suretiyle örgüt içinde huzursuz bir ortam yaratarak mağdurun işten ayrılmasını sağlamaktır. Psikolojik tacizin meydana gelmesinde bireysel ve örgütsel nedenler rol oynar. Psikolojik taciz, dünyada birçok sektörde rastlanılan, mağduru fiziksel ve psikolojik olarak etkileyen, verimliliğin azalması ve işten çıkma gibi nedenlerle örgütlere zarar veren bir nevroz durumudur. Makale ID : 3531 Makale Hazırlanış Tarihi : 04.07.2012 Jel Kodları : M00, M10 Sayfa 1
1 2 Akademisyenlere Uygulanan Psikolojik Tacize Yönelik Ampirik Bir Araştırma An Ampirical Study of The Mobbing Applied to Academicians 3 4 5 6 7 8 9 ÖZET Psikolojik taciz, bir örgütsel nevrozdur. Psikolojik tacizin amacı, kurbanı saldırganın iradesine bağımlı hale getirmesi ve kişiliğini tartışmasız kabul etmesi suretiyle örgüt içinde huzursuz bir ortam yaratarak mağdurun işten ayrılmasını sağlamaktır. Psikolojik tacizin meydana gelmesinde bireysel ve örgütsel nedenler rol oynar. Psikolojik taciz, dünyada birçok sektörde rastlanılan, mağduru fiziksel ve psikolojik olarak etkileyen, verimliliğin azalması ve işten çıkma gibi nedenlerle örgütlere zarar veren bir nevroz durumudur. Anahtar kelimeler: Psikolojik taciz, öğretim elemanları. 10 11 12 13 ABSTRACT Mobbing is an organizational neurosis. The aim of Mobbing is to make the victim leave his/her job by making him/her uncomfortable in a community by making him/her completely accept and depend on the will power 14 and the personality of the aggressor. In the Mobbing process individual and organizational factors are 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 important. Mobbing is an organizational neurosis seen in many sectors around the world which affects the victim both physically and mentally and damages organizations by quitting work and the decreasing of productivity. Key Words: Mobbing, lecturers. 1. GİRİŞ Psikolojik taciz çalışanları bulundukları örgütte husursuz eden, verimlerini düşüren ve çoğu zaman örgütten ayrılmalarına neden olan önemli bir faktördür. Dolayısıyla psikolojik taciz hakkında elde edilebilecek her türlü bilgi, örgütleri psikolojik tacizin olumsuz etkilerinden korumak açısından çok önemlidir. Zira, hızla globalleşen dünyada insan kaynaklarından maksimum verimi alabilen örgütler rekabet avantajına sahip olacaklardır. Sayfa 2
25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 2. LİTERATÜR ÖZETİ Kavram ilk defa 1960 da Avusturyalı bilim adamı Konrad Lorenz tarafından, hayvanların kendi aralarında veya sürü dışı bir yabancıya karşı uyguladıkları taciz davranışını tanımlamak için kullanılmıştır. Bunun yanı sıra okul yaşamında öğrenciler arasında görülen zorbalık ve taciz olaylarını ele alan İsveçli bilim adamı Peter-Paul Heinemann, 1972 yılında Mobbing: Group Violence Among Children (Çocuklar arasında grup şiddeti) adlı kitabını yayınlamıştır. Ardından 1976 da psikiyatr uzmanı Dr. Brodsky, A.B.D. de The harassed worker (Taciz edilmiş çalışan) adlı eserini yayınlamıştır. 1984 yılında Leymann ın İsveç ve Almanya da ulaştığı bulguları yayınlaması ile bugünkü anlamda psikolojik taciz kavramı ortaya çıkmıştır (Çobanoğlu, 2005:26-27). Konuya ilişkin araştırmalar ilk olarak İsveç (Leymann 1990, 1996, Leymann vd, 1996), Norveç (Einarsen, 1999, 2000, Einarsen ve Skogstad 1996, Einarsen ve Rakkness, 1997) ve Finlandiya da (Björkquist vd, 1994) başlamış ve daha sonra konu İngiltere de Cowie vd (2002), Rayner ve Hoel (1997) ve Avustralya da Niedl (1996) tarafından araştırılmıştır. Daha sonra Herald Ege, Leymann ın dört evreli araştırmasının köklerinin Alman kültüründen oluştuğunu ve İsveç gerçeğini yansıttığını belirterek bu modelin İtalyan kültürüne uyarlandığında birçok boşluğu barındırdığına değinmiş ve Leymann ın modelini geliştirerek psikolojik tacizi altı evreli İtalyan modeli olarak tasarlamıştır. Alman çalışma kültüründe belirtilmeyen ama İtalyan iş kültüründe var olan tartışma, iğneleme, başkalarından daha üstün olduğunun gösterilmesi durumu Türk çalışma kültürü için de geçerlidir (Tınaz, vd., 2008:33). 44 45 46 47 48 49 50 Türkiye de psikolojik taciz ile ilgili çeşitli araştırmalar mevcuttur.,yılmaz ve arkadaşları (2008: 342-345) ülkemizdeki çalışmaları özetledikleri çalışmalarında şu bilgileri vermektedirler: Yücetürk (2002), yaptığı teorik çalışmalarda; psikolojik tacizin sürecini, boyutlarını ve aşamalarını belirleyerek psikolojik taciz eylemine yol açan yönetsel ve örgütsel faktörlerin neler olduğunu ve psikolojik taciz sürecinin engellenmesi için neler yapılması gerektiğine dair bilgiler vermektedir. Tutar (2004) ise çalışmasında psikolojik taciz, psikolojik tacize yatkın kişilik özellikleri, psikolojik tacizin türleri ve psikolojik tacizle Sayfa 3
51 52 53 54 başa çıkma yolları hakkında teorik bilgiler vermektedir. Çalışkan (2005), turizm işletmelerinde çalışanlara yönelik araştırmasında psikolojik taciz davranışları ile iş tatmini arasında negatif, işte kalma niyeti arasında ise pozitif bir korelasyon bulmuştur. Kılıç (2006), sanayi sektöründe yaşanan psikolojik taciz uygulamalarını örnek olaylarla açıklamış ve psikolojik tacizin kişisel etkileri ile 55 toplumsal ve örgütsel maliyetlerinin neler olduğunu incelemiştir. Gökçe (2006), resmi ve özel 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 okullardaki öğretmen ve yöneticiler üzerinde yaptığı araştırmada; kadın öğretmenlerin daha çok iletişim, sosyal ve mesleki konulara yönelik psikolojik taciz davranışlarına, erkek öğretmenlerin ise kişisel ve şiddet içerikli psikolojik taciz davranışlarına maruz kaldıklarını, öğretmenlerin yöneticilere ve kadınların da erkeklere göre daha fazla psikolojik taciz davranışlarına maruz kaldığı sonucuna ulaşmıştır. Benzer çalışmalar Akça ve İrmiş (2006), Aktop (2006), Tanoğlu (2006), Karacaoğlu ve Reyhanoğlu (2006), Tınaz (2006), Kök (2006) ve Işık (2007) tarafından da gerçekleştirilmiştir. 3. PSİKOLOJİK TACİZİN ETKİLERİ 3.1. Psikolojik Taciz in Birey Üzerindeki Etkileri Psikolojik şiddet öncelikle bireylerin sağlıklarını tehdit etmekte, bir sonraki adımda ise, bireyin sosyal yaşamını ve elbette ekonomik yaşamını tehdit etmektedir. Tüm bunlar bireylerin aile yaşamlarını da etkileyebilecektir. İçinde bulunduğu sıkıntılı durumdan çıkamayan birey psikolojik ve fiziksel olarak sağlığını kaybederken, bu olumsuzluk hem işine hem de aile yaşamına yansımakta ve ekonomik boyutundan da işin içine girmesiyle içinden çıkılmaz bir hale gelmektedir. Bir kişiyi işten çıkarmanın öncelikle düzenli geliri ortadan kaldırdığını ve belki de bir ailenin mutsuz olması sonucunu ortaya koyacağını unutmamak gerekmektedir. Bununla birlikte kaybedilmek üzere hatta çoğu zaman kaybedilmiş olan sağlığın geri getirilmesi için harcanan doktor, hastane ve sağlık giderleri göz ardı edilmemelidir. Bunun dışında kişinin karşılaştığı sosyal imaj zedelenmesi, depresif davranan kişinin sosyal çevresini de kaybetmesine yol açabilecektir (Tınaz, 2006a:153-157). Psikolojik taciz, kişinin mesleki bütünlüğünü ve benlik duygusunu zedeler. İşine bağlı kişilerde saygınlık çok önemlidir ve bu kişiler psikolojik taciz karsısında sessiz kalırlar, kimseye haber vermeyi Sayfa 4
76 77 78 79 80 tercih etmezler ve uzun sure acı çekerler. İnsanlar; sorumluluklarından, kimliğinden, kişiliğinden ve imajından sıyrıldığı zaman kendini çıplak, kırılgan ve teşhir edilmiş hissederler yani kimileri için psikolojik taciz, ruhun uğradığı tecavüzdür (Davenport, vd., 2003:61). Psikolojik taciz mağduru kişi, zamanla ailesinin ve arkadaş çevresinin yardımlarında yetersiz kalmaları sonucu kendi ihtiyaçlarını görememeye başlar (Güngör, 2008: 71 75). 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 3.2. Psikolojik Taciz in Örgüt Üzerindeki Etkileri Psikolojik taciz örgütlere birçok açıdan zarar vermektedir. Örneğin örgüt, işten çıkardığı çalışanların yerine yeni işe alınacak kişiler için işe alma, eğitim gibi maliyetlere katlanmak zorunda kalacaktır. Buna ek olarak örgütte genel performans düzeyinin düşmesi de görülebilir. Ayrıca, örgüt içerisinde psikolojik taciz vakalarının yaşandığının duyulması ile kamuoyu önünde kurumun saygınlığını ve örgüte olan güvenin sarsılmasına yol açacaktır (Güngör, 2008:76-77). Psikolojik tacizin örgüte maliyetleri psikolojik ve ekonomik olarak sınıflanabilir. Psikolojik maliyetler arasında; bireyler arası anlaşmazlık ve çatışmalar, olumsuz örgüt iklimi, örgüt kültüründe çöküş, güvensizlik ortamı, genel saygı duygularında azalış ve isteksizlik nedeni ile yaratıcılıkta azalış yer almaktadır. Ekonomik maliyetler arasında ise; hastalık izinlerinin artması, yetişmiş iyi elemanların işten ayrılmaları, yeni çalışan alımları, eğitim etkinlikleri, genel performans azalışı, iş kalitesinin azalması, ödenen tazminatlar, işsizlik maliyetleri, yasal işlem ve mahkeme masrafları ve erken emeklilik ödemeleri yer alır (Tınaz, 2006a:157). 95 96 97 98 99 100 3.3. Psikolojik Taciz in Topluma ve Ülke Ekonomisine Etkileri Psikolojik tacizin topluma ve ülke ekonomisine doğrudan ve dolaylı maliyetleri mevcuttur. Psikolojik tacizin topluma ve ülke ekonomisine doğrudan maliyetleri, çalışanların katlanmak zorunda oldukları iş kaybı ve güvenlik boyutu ile birlikte, ruhsal ve fiziksel sağlıklarıyla ödemek zorunda kaldıkları ağır bedellerdir (Tınaz, 2006b). Psikolojik tacizin dolaylı maliyetleri ise, toplumun katlanması gereken Sayfa 5
101 102 düşük verim ve üretim, ürün kalitesinde bozulma, firma saygınlığının yitirilmesi ve müşteri sayısındaki azalış gibi sorunlardır (Tınaz, 2006a:175). 103 104 105 106 107 4. ARAŞTIRMANIN AMACI VE SINIRLILIKLARI Çalışmanın temel amacı; akademik bir kurumda psikolojik tacizin yaygınlık seviyesini ve ilgili olduğu unsurları açıklığa kavuşturmaktır. Araştırma, zaman ve maliyet kısıtları göz önüne alınarak Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi nde çalışan akademisyenler ile sınırlandırılmıştır. 108 109 110 111 112 113 5. ARAŞTIRMANI MODELİ VE ÖRNEKLEMİ Araştırmada Mustafa Kemal Üniversitesi ndeki akademisyenlerin psikolojik tacize maruz kalma durumları incelenmiştir. Bu çerçevede ölçek soruları tesadüfî olarak belirlenen 250 öğretim elemanına uygulanmış ve 229 kullanılabilir ölçek formu elde edilmiştir. Sonuç olarak araştırma bulgularının %95 güven aralığında, ±%5 örnekleme hatası ile genellenebileceği söylenebilir. 114 115 116 117 118 119 120 121 122 6. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI Araştırmada kullanılan soru ölçeği 3 kısımdan oluşmaktadır. Ölçeğin ilk kısmında 51 maddeden oluşan, Leymann ın envanterinden Aktop (2006:105-107) tarafından Türkçeye uyarlanan ve katılımcıların psikolojik tacizden etkilenme derecelerini ölçen ifadeler yer almaktadır. Katılımcıların psikolojik tacizden etkilenme derecelerini belirlemek için oluşturulan ifadeler toplam altı boyutu ölçmektedir. Bu alt boyutlar, birbirine açılma olanaklarına saldırı, sosyal ilişkilere saldırı, itibara saldırı, mesleğin kalitesi ve yaşam durumuna saldırı, sağlığa saldırı ve psikolojik tacizdir. Ölçeğin ikinci kısmında ise katılımcıların psikolojik tacizden etkilenme sıklığını ölçmek için 3 soru yer 123 almaktadır. Araştırma ölçeğinin son bölümünde ise, katılımcıların demografik özeliklerini 124 anlayabilmek amacıyla oluşturulmuş 5 soru yer almaktadır. Soru ölçeği maddelerinin puanlaması (1) Sayfa 6
125 126 Kesinlikle katılıyorum dan (5) Kesinlikle katılmıyorum a uzanan Likert tipi 5 li derecelendirme ile yapılmıştır. 127 128 129 130 131 7. VERİLERİN ANALİZİ VE YORUMLANMASI Araştırmada veri toplama araçları ile elde edilen bilgilerin çözümlenmesi, istatistiksel bir paket program kullanılarak bilgisayar ortamında gerçekleştirilmiştir. Verilerin çözümlenmesinde frekans, aritmetik ortalama ve tanımlayıcı istatistikleri ile t-testi ve varyans analizi yöntemleri kullanılmıştır. 132 133 134 8. ÖLÇEĞİN GÜVENİLİRLİĞİ Ölçeğin güvenilirliğinin test edilmesinde Alfa Katsayısından (Cronbach Alpha) yararlanılmıştır. Yapılan 135 analizlerde 229 katılımcıdan elde edilen veriler kullanılmıştır. Bu çerçevede; birbirine açılma 136 137 138 139 140 141 olanaklarına saldırılar faktörünün güvenilirlik değeri α = 938, sosyal ilişkilere saldırılar faktörünün güvenilirlik değeri α = 890, itibara saldırılar faktörünün güvenilirlik değeri α = 974, meslek kalitesi ve yaşam duruma saldırılar faktörünün güvenilirlik değeri α = 898, sağlığa saldırılar faktörünün güvenilirlik değeri α = 993, psikolojik taciz faktörünün güvenilirlik değeri α = 949 olarak bulunmuştur. Tüm faktörlerin güvenilirlik değeri 0.70 in üzerinde olduğundan anket güvenilirliğinin yüksek olduğu kabul edilmiştir. 142 143 144 145 146 147 9. ARAŞTIRMANIN BULGULARI 9.1. Demografik Bulgular Bu bölümde örneklem grubunun demografik özelliklerine göre dağılımı frekans ve yüzde tanımlayıcı istatistikleri kullanarak incelenmiştir. Örneklem grubunun cinsiyetlerine göre dağılımları Tablo1 de özetlenmiştir. Tablo 1 de de görüldüğü üzere katılımcıların %25 i kadın, %75 i ise erkektir. 148 149 Tablo 1: Örneklem Grubunun Cinsiyetlere Göre Dağılımı Sayfa 7
Frekans Yüzde Kadın 56 24,5 Erkek 173 75,5 Toplam 229 100 150 151 152 153 Örneklem grubunun yaşlara göre dağılımları Tablo 2 de özetlenmiştir. Tabloda görüldüğü üzere katılımcıların %3 ünün yaşının 25 den küçük, %15 inin yaşının 26 30 arası, %24 ünün yaşının 31 35 arası, %28 inin yaşının 36 40 arası, %18 inin yaşının 41 45 arası, %8 inin 46 50 arası, %4 ünün yaşının ise 51 ve üzeri olduğu anlaşılmaktadır. 154 25 den küçük Tablo 2: Örneklem Grubunun Yaşlara Göre Dağılımı 26-30 arası 31-35 arası 36-40 arası 41-45 arası 46-50 arası 51 ve üzeri Toplam Frekans 6 34 55 64 42 18 10 229 Yüzde 2,6 14,8 24 27,9 18,3 7,9 4,4 100 155 156 Örneklem grubunun medeni duruma göre dağılımları Tablo 3 te özetlenmiştir. Tablo 3 e göre katılımcıların %71 inin evli, %27 sini bekâr, %2 sinin ise boşanmış olduğu anlaşılmaktadır. 157 Tablo 3: Örneklem Grubunun Medeni Duruma Göre Dağılımı Frekans Yüzde Evli 163 71,2 Bekâr 61 26,6 Boşanmış 5 2,2 Toplam 229 100 158 159 160 Katılımcıların %6 sının Profesör, %10 unun Doçent, %33 ünün Yardımcı Doçent, %14 ünün Öğretim Görevlisi, %29 unun Araştırma Görevlisi, %5 inin Okutman, %3 ünün ise Uzman olduğunun anlaşıldığı durum ise Tablo 4 te özetlenmiştir. 161 Tablo 4: Örneklem Grubunun Unvanlarına Göre Dağılımı Profesör Doçent Yrd. Doçent Öğr. Gör. Araş. Gör. Okutman Uzman Toplam Frekans 14 22 75 33 67 11 7 229 Sayfa 8
Yüzde 6,1 9,6 32,8 14,4 29,3 4,8 3,1 100 162 163 164 165 166 167 168 Örneklem grubunun fakültelerine göre dağılımları Tablo 5 te özetlenmiştir. Tablo 5 e göre katılımcıların %19 unun Tıp, %10 unun Fen-edebiyat, %8 inin Eğitim, %4 ünün Veteriner, %5 inin Güzel Sanatlar, %3 ünün Su Ürünleri, %11 inin İİBF, %16 sının Ziraat, %10 unun Müh. Mimarlık, %6 sının Beden Eğitimi Spor, %1 inin Reyhanlı Yayladağı Meslek Yüksekokul; %2 sinin Antakya Yayladağı Meslek Yüksekokul, %2 sinin İskenderun Meslek Yüksekokul, %2 sinin ise Yayladağı Meslek Yüksekokulunda çalıştığı anlaşılmaktadır. Tablo 5: Örneklem Grubunun Fakültelerine Göre Dağılımı Frekans Yüzde Tıp 43 18,8 Fen-Edebiyat 23 10 Eğitim 19 8,3 Veteriner 9 3,9 Güzel Sanatlar 11 4,8 Su Ürünleri 7 3,1 İİBF 26 11,4 Ziraat 36 15,7 Müh.Mim. 23 10 Beden Eğt. Spor 13 5,7 Reyhanlı MYO 3 1,3 Antakya MYO 5 2,2 İskenderun MYO 4 1,7 Yayladağı MYO 7 3,1 Toplam 229 100 169 9.2. Psikolojik Taciz İle İlgili Bulgular 170 171 Yaş grupları ile Meslek Kalitesi ve Yaşam Durumuna Saldırılar alt boyutu arasındaki ilişki varyans analizi kullanılarak sınanmış ve analiz sonuçları Tablo 6 da sunulmuştur. Tablonun anlamlılık Sayfa 9
172 173 174 sütunundaki değere göre (p = 0,036) söz konusu değişkenler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. Tablo 6: Yaş Grupları ile Meslek Kalitesi ve Yaşam Durumuna Saldırılar Boyutu Arasındaki İlişki Kareler Toplamı df Ort. Kare F Anlamlılık Gruplar Arası 10,512 6 1,752 2,292 0,036 Grup İçi 169,723 222 0,765 Toplam 180,235 228 175 Tablo 7 de, katılımcıların yaş gruplarına göre sosyal ilişkilere saldırılar boyutuna verdikleri yanıtlarla 176 ilgili ortalama ve standart sapmalara yer verilmiştir. Tablonun ortalama sütunundaki verilerden 177 178 179 180 181 182 183 25 ten küçük ve 45 ten büyük yaşlarda öğretim elemanlarının sosyal ilişkilere saldırılar boyutu hakkındaki değerlendirmelerinin, diğerlerine göre daha olumlu olduğu gözlenmektedir. Bu bulgu varyans analizi bulguları ile birlikte ele alındığında öğretim elemanlarının uğradığı Sosyal İlişkilere Saldırılar'ın en fazla 36 40 yaşa kadar arttığı, bu etkinin ilerleyen yıllarda azaldığı sonucuna varılmıştır. Tablo 7: Yaş Gruplarına Göre Sosyal İlişkilere Saldırılar Boyutu Puanlarının Ortalama ve Standart Sapmaları Sayı Ortalama Std. Sapma Std. Hata 25'den küçük 6 4,6333 0,44572 0,18196 26-30 arası 34 4,0706 0,7167 0,12291 31-35 arası 55 3,5382 1,18626 0,15996 36-40 arası 64 3,8695 0,91002 0,11375 41-45 arası 42 3,5381 1,05506 0,1628 46-50 arası 18 3,9444 0,88332 0,2082 51 ve üzeri 10 3,855 0,85973 0,27187 Toplam 229 3,7843 0,99479 0,06574 Sayfa 10
184 185 186 187 Fakülte grupları ile Psikolojik Taciz alt boyutu arasındaki ilişki, varyans analizi kullanılarak sınanmış ve analiz sonuçları Tablo 8 de sunulmuştur. Tablonun anlamlılık sütunundaki değere göre (p = 0,025), söz konusu değişkenler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. Tablo 8: Fakülte Grupları ile Psikolojik Taciz Boyutu Arasındaki İlişki Kareler Toplamı df Ort. Kare F Anlamlılık Gruplar Arası 21,294 13 1,638 1,966 0,025 Grup İçi 179,089 215 0,833 Toplam 200,383 228 188 189 190 Tablo 9 da katılımcıların fakülte gruplarına göre Psikolojik Taciz boyutuna verdikleri yanıtlarla ilgili ortalama ve standart sapmalara yer verilmiştir. Tablonun ortalama sütunundaki verilere göre, Su Ürünleri Fakültesi ve Meslek Yüksek Okullarındaki öğretim elemanlarının daha yüksek ortalamaya 191 sahip oldukları gözlenmektedir. Bu bulgu varyans analizi bulguları ile birlikte ele alındığında Su 192 193 194 195 Ürünleri Fakültesi ve Meslek Yüksek Okullarındaki öğretim elemanlarının Psikolojik Tacizden daha az etkilendikleri sonucuna varılmıştır. Tablo 9: Fakülte Gruplarına Göre Psikolojik Taciz Boyutu Puanlarının Ortalama ve Standart Sapmaları Sayı Ortalama Std. Sapma Std. Hata Tıp 43 3,5621 0,84711 0,12918 Fen-Edebiyat 23 3,834 0,86403 0,18016 Eğitim 19 3,8091 0,82773 0,18989 Veteriner 9 4,0606 0,84428 0,28143 Güzel Sanatlar 11 3,3612 1,28465 0,38734 Su Ürünleri 7 4,7922 0,44137 0,16682 İİBF 26 4,0021 0,95781 0,18784 Ziraat 36 3,9894 0,93545 0,15591 Müh. Mim. 23 3,5257 1,03397 0,2156 Beden Eğt. Spor 13 4 0,87434 0,2425 Sayfa 11
Reyhanlı MYO 3 4,4848 0,50069 0,28907 Antakya MYO 5 4,1636 0,87528 0,39144 İskenderun MYO 4 4,0682 1,08172 0,54086 Yayladağı MYO 7 4,4545 0,76241 0,28816 Toplam 229 3,8571 0,93748 0,06195 196 Medeni Durum grupları ile Birbirine Açılma Olanaklarına Saldırılar alt boyutu arasındaki ilişki 197 198 199 200 201 varyans analizi kullanılarak sınanmış ve analiz sonuçları Tablo 10 da sunulmuştur. Tablonun anlamlılık sütunundaki değere göre (p = 0,041), söz konusu değişkenler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. Tablo 10: Medeni Durum Grupları ile Birbirine Açılma Olanaklarına Saldırılar Boyutu Arasındaki İlişki Kareler Toplamı df Ort. Kare F Anlamlılık Gruplar Arası 5,627 2 2,814 3,232 0,041 Grup İçi 196,729 226 0,87 Toplam 202,356 228 202 203 204 205 206 207 208 209 210 Tablo 11 de katılımcıların medeni durum gruplarına göre Birbirine Açılma Olanaklarına Saldırılar boyutuna verdikleri yanıtlarla ilgili ortalama ve standart sapmalara yer verilmiştir. Tablonun ortalama sütunundaki verilere göre, boşanmış öğretim elemanlarının Birbirine Açılma Olanaklarına Saldırılar boyutunda daha düşük ortalamaya sahip oldukları gözlenmektedir. Bu bulgu varyans analizi bulguları ile birlikte ele alındığında öğretim elemanlarının Birbirine Açılma Olanaklarına Saldırılar boyutuna ilişkin değerlendirmelerinin medeni durum gruplarına göre farklılık gösterdiği ve bu boyuttan boşanmış öğretim elemanlarının daha fazla etkiledikleri sonucuna varılmıştır. Tablo 11: Medeni Durum Gruplarına Göre Birbirine Açılma Olanaklarına Saldırılar Boyutu Puanlarının Ortalama ve Standart Sapmaları Sayı Ortalama Std. Sapma Std. Hata Evli 163 3,9055 0,94831 0,07428 Bekar 61 3,9596 0,87496 0,11203 Sayfa 12
Boşanmış 5 2,86 1,13049 0,50557 Toplam 229 3,8971 0,94209 0,06225 211 212 213 214 Medeni Durum grupları ile Sosyal İlişkilere Saldırılar alt boyutu arasındaki ilişki varyans analizi kullanılarak sınanmış ve analiz sonuçları Tablo 12 de sunulmuştur. Tablonun anlamlılık sütunundaki değere göre (p = 0,013), söz konusu değişkenler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. Tablo 12. Medeni Durum Grupları ile Sosyal İlişkilere Saldırılar Boyutu Arasındaki İlişki Kareler Toplamı df Ort. Kare F Anlamlılık Gruplar Arası 8,438 2 4,219 4,39 0,013 Grup İçi 217,191 226 0,961 Toplam 225,628 228 215 216 217 218 219 220 221 222 223 Tablo 13 te katılımcıların medeni durum gruplarına göre Sosyal İlişkilere Saldırılar boyutuna verdikleri yanıtlarla ilgili ortalama ve standart sapmalara yer verilmiştir. Tablonun ortalama sütunundaki verilere göre, boşanmış öğretim elemanlarının Sosyal İlişkilere Saldırılar boyutunda daha düşük ortalamaya sahip oldukları gözlenmektedir. Bu bulgu varyans analizi bulguları ile birlikte ele alındığında, öğretim elemanlarının Sosyal İlişkilere Saldırılar boyutuna ilişkin değerlendirmelerinin medeni durum gruplarına göre farklılık gösterdiği ve bu boyuttan boşanmış öğretim elemanlarının daha fazla etkiledikleri sonucuna varılmıştır. Tablo 13: Medeni Durum Gruplarına Göre Sosyal İlişkilere Saldırılar Boyutu Puanlarının Ortalama ve Standart Sapmaları Sayı Ortalama Std. Sapma Std. Hata Evli 163 3,7248 1,01714 0,07967 Bekar 61 4,0205 0,86136 0,11029 Boşanmış 5 2,84 1,12606 0,50359 Toplam 229 3,7843 0,99479 0,06574 224 225 10. SONUÇ Sayfa 13
226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 Öğretim elemanlarının yaşa göre, çalışanların meslek kalitesine ve yaşam durumuna saldırı alt boyutunda psikolojik tacize maruz kalmaları değişiklik göstermektedir. Buna göre, öğretim elemanlarının psikolojik tacizden etkilenme oranı en az olan yaş aralığı 25 altıdır. Ayrıca öğretim elemanlarının psikolojik tacizden etkilenme oranının en fazla olduğu yaş aralığı ise 25-45 tir. Yaş aralığı yukarılara çıktıkça bu etki azalmaktadır. Bu bulgu Türk toplumunun ataerkil yapısına bağlı olarak orta yaş ve üzeri grubun daha çok itibar gördüğünü ve psikolojik taciz davranışlarına daha az maruz kaldığını düşündürmektedir. Einarsen ve Skogstad ın (1996) yaptıkları araştırmada, yaş dağılımı açısından incelendiğinde yaşlı çalışanların genç çalışanlardan daha fazla oranda psikolojik tacize maruz kaldıkları görülmektedir. Bu bulgu araştırma sonucumuz ile uyumlu değildir ve kültürel farklılıklar gerçeğini düşündürmektedir. Sonuç olarak yapılan kültürlerarası çalışmalar (Johns ve Xie, 1998) hem yapılanların evrenselliğini hem de kültüre bağlı farklılıkların, birçok işle ilgili algılama ve tecrübeleri etkileyebileceğini desteklemektedir. Bir kültür içinde hâlihazırda kabul gören bir davranış, diğer bir kültürde kabul görmeyebilmektedir (Otrar ve Özen, 2009:118). Ayrıca yaşlı çalışanların genç çalışanlara göre daha az psikolojik tacize uğramalarının diğer bir nedeni olarak örgütsel pozisyon olarak ele alındığında çalışanların yöneticilerine göre daha çok psikolojik tacize maruz kaldıklarını gösteren birçok araştırmaya rastlanmaktadır (Ayan, 2011:12). 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 Ayrancı vd. e göre (2002), 39 yaş ve altı ve Farrell vd e. göre ise (2006), 40 yaşın altındaki çalışanların daha yaşlı çalışanlara göre daha fazla saldırgan davranışlara maruz kaldıkları tespit edilmiştir. Bu bulgular araştırmamızın sonuçları ile kısmen de olsa uyum içerisindedir. Baron vd. (1999), 19-24 yaş arası çalışanların 35 yaş üstü çalışanlara göre daha fazla psikolojik taciz olaylarına maruz kaldıklarını ortaya koymuştur. Özdevecioğlu (2003), çalışmasında yaş ile psikolojik taciz olaylarına maruz kalma arasında pozitif yönlü bir ilişki tespit etmiştir. Greenberg ve Barling (1999), Douglas ve Martinko (2001) ve Hegney vd.'nin (2010) yapmış oldukları çalışmalarda ise psikolojik tacize maruz kalma ile yaş arasında bir ilişki tespit edilememiştir (Dursun ve Aytaç, 2011:20). Bu bulgular ise araştırmamız ile uyumlu değildir. Sayfa 14
252 253 254 255 256 257 258 Medeni halin, birbirine açılma olanaklarına saldırı ve sosyal ilişkilere saldırı alt boyutlarına etkisi istatistiksel olarak anlamlıdır. Buna göre boşanan kişilerin psikolojik tacizden etkilenme dereceleri diğer kişilere göre daha fazladır. Araştırmada yaş, cinsiyet, unvan, fakülte ve medeni hal olarak belirtilen beş boyutun, birbirine açılma olanaklarına, sosyal ilişkilere, itibara, meslek kalitesine ve yaşam durumuna, sağlığa ve psikolojik taciz olarak belirtilen altı alt boyutta istatistiksel olarak anlamlı bir fark oluşturmamışlardır. 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 Psikolojik tacize karşı alınması gereken en büyük önlem farkındalığın arttırılmasıdır. Örgütlerde insan kaynakları politikaları hazırlanırken psikolojik tacizin önemi göz ardı edilmemeli ve psikolojik tacizi engelleyici çözümler üretilmelidir. Dünya da ve Türkiye de psikolojik tacize karşı alınmış kanunların sayısı yetersizdir. Kamu kurumları ve yasa koyucular, birçok insanı ve aileyi etkileyen bu toplumsal yaraya karşı daha duyarlı davranmalıdırlar. Devlet bu konudaki araştırmalarını desteklemeli ve bir an önce Avrupa standartlarını örnek alarak psikolojik tacize karşı önlem almak için gerekli yasaları hazırlamalıdır. Ayrıca birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye de de psikolojik taciz uygulamalarını tam olarak belirten, bu uygulamalara karşı işverenin sorumluluklarını açıkça ortaya koyan ve gerekli yaptırımları net bir şekilde belirten kanun ve yönetmeliklerin çıkarılması ve yürürlüğe konması da devletin bu konu ile ilgili gerçekleştirebileceği önemli adımlardan biridir. 270 271 272 273 274 Bu çalışmanın sonuçlarına bağlı olarak gelecekte yapılacak araştırmalarda farklı üniversiteler araştırma kapsamına alınarak üniversiteler arası bir karşılaştırma yapılabilir. Gelecekte bu konu ile ilgili yapılacak farklı bir uygulama ise, anket yöntemi yerine mülakat tekniğinin seçilmesi olabilir. Bu sayede derinlemesine bilgiler elde edilerek sorun hakkında daha fazla bilgi sahibi olunabilir. 275 Sayfa 15
276 277 278 279 KAYNAKLAR Açıkgöz, B. ve Özdemir, M. (2007) Mobbinge Maruz Kalanların Tepki Seviyelerinin Ölçümü 15. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, 25 27 Mayıs, Sakarya Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, Sakarya. 280 281 282 Ayan, S. (2011) Üniversitelerde Araştırma Görevlilerine Yönelik Psikolojik Taciz: Gazi, Kocaeli ve Cumhuriyet Üniversitesi Örneği Akademik Bakış Dergisi, 27: 12. 283 284 285 Ayrancı, Ü., Yenilmez, Ç., Günay, Y., Kaptanoğlu C. (2002) Çeşitli Sağlık Kurumlarında ve Sağlık Meslek Gruplarında Şiddete Uğrama Sıklığı Anadolu Psikoyatri Dergisi, 3:147-154. 286 287 288 289 290 291 Baron, R. A., Neuman, J. H., Geddes, D. (1999) Social and Personal Determinants of Workplace Aggression: Evidence for the Impact of Perceived Injustice and the Type A Behaviour Pattern Aggressive Behaviour., 25: 281-296. Björkquist, K., Österman, K., Hjelt-Back, M. (1994) Aggression Among University Employees Aggressive Behavior, 20: 73-184. 292 293 294 Chappell, D., Martino, V. D. (1998) Violence at Work, ILO Report: 2:3. www. esosder.org (14.04.2009). 295 296 297 Cowie, H., Naylor, P., Rivers, I., Smith, P.K., ve Pereira, B. (2002) Measuring Workplace Bullying. Aggression and Violent Behavior, 7:33-51. 298 299 300 Çobanoğlu, Ş. (2005) Mobbing: İşyerinde Duygusal Saldırı ev Mücadele Yöntemleri 1.Baskı, İstanbul, Timaş Yayınları: 26-27. 301 302 303 Davenport, N., R. D. Schwartz, P. Gail Elliott (2003) Mobbing: İşyerinde Duygusal Taciz 1.Baskı, Sistem Yayıncılık (Çev.: Osman Cem Önertoy): 61. 304 305 306 Douglas, S. C., Martinko M. C. (2001) Exploring the Role of Individual Difference in the Prediction of Workplace Aggression Journal of Applied Psychology, 86 (4):547-559. 307 Sayfa 16
308 309 Dursun, S., Aytaç S. (2011) İşyerinde Şiddet Davranışlarının Çalışanlar Üzerindeki Etkisi: Bir Uygulama Tisk Akademi, 1: 20. 310 311 312 Einarsen, S. (1999) The Nature and Causes Of Bullying At Work International Journal of Manpowe,. 20(1/2):16 27. 313 314 315 Einarsen S. (2000) Harassment and Bullying at Work: A Review Of The Scandinavian Approach Aggression and Violent Behavior, 5(4):379-401. 316 317 318 Einarsen, S., Rakness, B (1997) Harassment In The Workplace And Victimization of Men Violance And Victims,. 12:247 263. 319 320 321 Einarsen, S. & Skogstad, A. (1996) Bullying at work: Epidemiological findings in public and private organizations European Journal Of Work And Organizational Psychology, 5(2): 185-201. 322 323 324 Farrell, G. A., Bobrowski, C., Bobrowski, P. (2006) Scoping Workplace Aggression in Nursing: Findings from an Australian Study, Journal of Advanced Nursing, 55 (6):778-787. 325 326 327 328 Greenberg, L., Barling, J. (1999) Predicting Employee Aggression Against Coworkers, Subordinates and Supervisors: The Roles of Person Behaviour and Perceived Workplace Factors ' Journal of Organizatonal Behaviour, 20:897-913. 329 330 Güngör, M. (2008) Çalışma Hayatında Psikolojik Taciz, İstanbul, Derin Yayınevi: 71-77. 331 332 333 334 Hegney, D., Tuckett, A., Parker, D., Eley, R. (2010) Workplace Violence: Differences in Perceptions of Nursing Work Between Those Exsposed and Those Not Exsposed: A Cross-Sector Analysis International Journal of Nursing Practice, 16:188-202. 335 336 337 338 Kök, S. B. (2006) İş Yaşamında Psiko-Şiddet Sarmalı Olarak Yıldırma Olgusu ve Nedenleri 14. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı, 25-27 Mayıs 2006, Atatürk Üniversitesi İ.İ.B.F., Erzurum:161-170. 339 Sayfa 17
340 341 Leymann, H. (1990) Mobing and Psychological Terror at Workplaces Violance and Victims 5(2):119 126. 342 343 344 Leymann, H. (1996) The Content and Development of Mobbing at Work European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2):165-184. 345 346 347 Leymann H., Gustavsson, A. (1996) Mobbing At Work and The Development of Post-Traumatic Stress Disorders, European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2):251-275. 348 349 350 Johns, G. & Xie, J.L. (1998) Perceptions of absence from work. people s republic of China versus Canada Journal of Applied Psychology, 83:15-530. 351 352 353 Otrar, M. &Özen, B. (2009) The Mobbing Behaviours Perceived by Guidance Counselors at School Context Turkish Journal of Business Ethics, 2 (3):118. 354 355 356 357 358 Özarallı, N. ve Torun, A. (2007) Çalışanlara Uygulanan Zorbalığın Mağdurların Kişilik Özellikler, Negatif Duygular ve İsten Ayrılma Niyetleriyle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. 15. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, 25 27 Mayıs, Sakarya Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, Sakarya. 359 360 361 362 Özdevecioğlu, M. (2003) Organizasyonlarda Saldırgan Davranışlar ve Bireyler Üzerindeki Etkilerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22 (1):121-150. 363 364 365 Nield, K. (1996) Mobing And Well-Beeing, Economic And Personel Development Implications Europen Journal Of Work And Organizational Psychology, 5(2):165 184. 366 367 368 Rayner, C., Hoel, H. (1997) A Summary Review of Literature Relating To Workplace Bullying Journal Of Community And Applied Social Psychological, 7:181 191. 369 370 Tınaz, P. (2006a) İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) 1.Baskı, İstanbul, Beta Basım A.Ş: 14-175. 371 Sayfa 18
372 373 Tınaz, P. (2006b) Mobbing: İşyerinde Psikolojik Taciz <www.calismatoplum.org /sayi10/pinar_tinaz.pdf>, (16.04.2009). 374 375 376 Tınaz, P., Bayram F., Ergin H. (2008) Çalışma Psikolojisi ve Hukuki Boyutlarıyla İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) 1.Baskı, İstanbul, Beta Basım A.Ş: 33. 377 378 379 Yılmaz, A., Ö. E. Derya, Mercan, N. (2008) Mobbing ve Örgüt İklimi İle İlişkisine Yönelik Ampirik Bir Araştırma Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (26): 334-357. 380 Sayfa 19
381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 Rapor I Referans gösterirken, kullanılan kaynakların sayfa numaraları yazılmalıdır. Hepsinde sf no eklendi Bazı imla hataları mevcut,örneğin 16 sayfada ilk kaynakta kaynak adında sevileri değil seviyeleri olacak gibi Tüm metinde imla kontrolleri yapıldı Rapor II 1. Özgün bir çalışma olmasına rağmen, literatür yetersiz özellikle Türkiye'de yapılan çalışmalar tam incelenmemiş. Ayrıca, kavramsal ve kuramsal çerçevede bazı boşluklar var. Literatür özeti geçiştirilmiş görünüyor. Türkçe Literatür eklendi (SF 3-5) 2. Metin üzerinde de açıkladığım gibi, ölçme aracı olarak Leymann'a LIPT kullanıldığı halde açıklaması yapılmamış sanki başka birine ait bir ölçek olarak yansıtılmış. Ölçek açıklaması yapıldı( SF 8) 3. Araştırma bulguları ile sonuç örtüşmüyor. Bulgular sosyo demografik değişkenlere göre mağduriyet oranlarını açıklarken, psikolojik şiddetin bireyin sağlığı, sosyal ve aile yaşamı üzerine etkileri, örgütsel ve toplumsal etkilerine ilişkin bir veri yok ama sonuç kısmında psikolojik şiddetin etkilerine yönelik ifadeler yer alıyor. BULGU - SONUÇ UYUMSUZLUĞU giderildi(sf 18 İLK PARAĞRAFTAKİ CÜMLE ÇIKARILDI) 1. Literatür taraması genişletilerek yeniden gözden geçirilmeli. Türkçe Literatür eklendi(sf 3-5) 2. Araştırmanın yönteminde kullanılan ölçeğe ilişkin gerekli açıklama yapılmalı. Ölçek açıklaması yapıldı ( SF 8) 3. Giriş ve Sonuç yeniden gözden geçirilmeli. BULGU - SONUÇ UYUMSUZLUĞU giderildi(sf 18 İLK PARAĞRAFTAKİ CÜMLE ÇIKARILDI) 4. Makalenin Türkçe başlığında Taciz e kelimesinde e eki ayrı yazılmamalıdır. Aynı şekilde özet bölümünde Psikolojik taciz in meydana gelmesinde.. şeklinde devam eden cümlede taciz in kelimesinde in eki ayrı yazılmamalıdır. 4 kez bu yanlış yapılmış, düzeltildi 5. Giriş bölümünde 20.satırda yer alan cümle yeniden yazılmalıdır. Kaynaklardan ve kaynaklarıdır kelimeleri cümlenin anlamını düşürmeyecek şekilde yeniden düzenlenmelidir. O cümle düzeltildi (SF 2 KAYNAKLARDAN YERİNE DEĞERLERDEN YAZILDI) 6. Literatür özeti bölümünde Türkiye'de psikolojik taciz kavramını ilk kim kullanmış, bu konudaki ilk araştırma/araştırmalar kimin? gibi konulara değinilmelidir. Ayrıca özellikle Türkçe literatür yetersiz, bu konuyla ilgili çok daha fazla çalışma var ve yazarlar bu çalışmalara da değinmelidir. Türkçe Literatür eklendi(sf 3-5) 7. 3.1. Psikolojik Taciz in Birey Üzerindeki Etkileri başlığı altında ifade edilenlerle ilgili olarak şu değerlendirmeleri yazarların dikkatine sunuyorum. Psikolojik şiddet önce bireyin sağlığını etkiliyor daha sonra sosyal yaşamını ve ekonomik yaşamını ve aile yaşamı. İçinde bulunduğu durumdan çıkmayan birey psikolojik ve fiziksel olarak sağlığını kaybederken, bu olumsuzluk hem işine hem de aile yaşamında yansıyor, işini kaybetmesi durumunda ise ekonomik boyutu ile sorunlar artıyor. Literatür zayıf kaldığı için, kavramın boyutları yeterince anlaşılmamış. Türkçe Literatür eklendi, hakemin buraya düşmüş olduğu not şeklinde açıklama yapıldı. 8. 95.satırda.(www.calismatoplum.org) şeklinde verilen atıf gösterimi, derginin yazım kuralları dikkate alınarak verilen atıf yenidien düzenlenmelidir. http://www.onlinedergi.com/eab/yazarlarbilgi.aspx linkinden örnek dokumanlar incelenerek düzeltilebilir. Uygun şekilde kaynak gösterildi (SF 7 TINAZ 2006b) YAZILDI) 9. 100-101.satırlar arasında geçen cümlede Çalışmanın temel amacı; akademik bir kurumda psikolojik tacizin yaygınlık seviyesinin ve ilgili olduğu unsurların açıklığa kavuşturulmasını sağlamaktır anlam düşüklüğü var, bu cümle yeniden yazılmalıdır. Sayfa 20
432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 O cümle düzeltildi (SF 7 Çalışmanın temel amacı; akademik bir kurumda psikolojik tacizin yaygınlık seviyesini ve ilgili olduğu unsurları açıklığa kavuşturmaktır.yazildi) 10. 6.Veri toplama başlığı altında, bu ölçeğin Leyman'ın psikolojik terör envateri (LIPT) ile nasıl bir ilişkisi var? kullanılan bu ölçek Aktop tarafından geliştirilmiş orjinal bir form mu, yoksa Leymann'ın envaterinin türkçeye uyarlanmış hali mi? Bu mutlaka belirtilmeli zira, kullanılan bu ölçeğin alt boyutları itibariyle Leymann a ait olduğunu tahmin ediyorum. Ölçek açıklaması yapıldı( SF 8) 11. 118.satırdaki cümlede geçen demografi kelimesi demografik olarak düzeltilmelidir. O cümle düzeltildi (SF 8) 12. 142.satırda geçen cümlede..üzere %25 inin kadın, %75 i erkektir. cümlesi üzere..%25 i kadın, %75 i erkektir. Şeklinde düzeltilemelidir. O cümle düzeltildi (SF 10) 13. Tablo 1 in adı Tablo 1: Örneklem Grubunun Cinsiyetlere Göre Dağılımı şeklinde düzeltilmelidir. O cümle düzeltildi(sf 10) 14. 145.satırda geçen cümlede Örneklem grubunun yaşlarına göre dağılımları Tablo 2 de özetlenmiştir. yaşlarına kelimesi yaşlara olarak düzeltilmelidir. O cümle düzeltildi(sf 10) 15. Tablo 2 nin ismi de şu şekilde düeltilmelidir: Tablo 2: Örneklem Grubunun Yaşlara Göre Dağılımı O cümle düzeltildi(sf 10) 16. Sonuç bölümünde 255-256.satırlar arasındaki bu cümleden hareketle Tüm bu sonuçlardan da görülebileceği gibi psikolojik taciz, bireyler, örgütler ve toplumlar üzerinde maddi ve manevi kayıplara yol açan önemli bir etkendir araştırma bulguları bu kadar geniş kapsamlı, bir sonuca ulaşmak için yeterli değil. Bulgular arasında, mağduriyetin çalışanın işine, örgütüne topluma nasıl yansındığına dair bir veri içermiyor. BULGU - SONUÇ UYUMSUZLUĞU giderildi(sf 18 İLK PARAĞRAFTAKİ CÜMLE ÇIKARILDI) NOTLAR 21 SF OLDU (20Yİ GEÇMEMESİ LAZIM) GİRİŞ YENİDEN YAZILMALI (RAPOR 2 MADDE 3) Sayfa 21
465 466 Sayfa 22