Ana Tema Önerilen Süre Kazanımlar Öğrenciye Kazandırılacak Beceriler Yöntem ve Teknikler Araç ve Gereçler Sağlığımızı korumak için beslenmemize dikkat etmeliyiz. - ders saati Sağlıklı beslenmenin önemini kavrar. Sağlıklı beslenmek için yapılması gerekenleri sıralar. Sağlıklı çevreyle sağlıklı besinler arasında ilişki kurar. Bilinçli bir birey olarak, besinlerini satın alırken nasıl davranması gerektiğini belirtir. Yaratıcı düşünme, karşılaştırma, ilişkilendirme, çıkarımda bulunma, yorumlama, yansıtıcı düşünme, eleştirel düşünme Anlatım, canlandırma Kâğıt, boya kalemleri, karton, termometre (cıvalı) Giriş Sağlığımızı korumanın en önemli yollarından biri dengeli ve sağlıklı beslenmektir. Dengeli ve sağlıklı beslenebilmek için besinlerde bulunan karbonhidratlar, proteinler, yağlar, vitaminler ve minerallerden yeterli miktarlarda alınmalıdır. Çünkü vücudun tüm bu besin maddelerine gereksinimi vardır. Yalnızca protein ya da karbonhidratla beslenmek doğru değildir! Etler ve tahılların yanı sıra karbonhidrat, vitamin ve mineral içeren sebze ve meyveler de tüketilmelidir.
Besinlerin sağlıklı ortamlarda yetiştirilmesine de özen gösterilmesi gerekir. Daha çok ürün elde etmek amacıyla tarımda ve hayvancılıkta yapılan yanlış uygulamalar çeşitli sorunlara yol açar. Örneğin, çiftçiler ürünlerini zararlı bakteri ve böceklerden korumak için tarım ilaçları kullanırlar. Ancak bu ilaçların aşırı miktarda kullanımı, hem çevre kirliliğine neden olur hem de bu ortamlarda yaşayan canlılara zarar verebilir. Tarım ve hayvancılıktaki yanlış uygulamalar, yalnızca belli bir bölgedeki canlıları ve çevrenin sağlığını değil insan sağlığını da olumsuz etkiler. Örneğin, bir gölde yaşayan küçük balıkların vücudunda bir tarım ilacının biriktiğini düşünelim. Bu küçük balıkla beslenen büyük balığın vücudunda bu ilaçtan daha fazla birikecektir. Çünkü büyük balık, çok sayıda küçük balıkla beslenir. Sonuç olarak besin zincirinin en sonunda yer alan canlılarda en fazla miktarda kimyasal madde birikir. İnsan da besin zincirinin sonunda yer alan bir canlı olduğuna göre yanlış uygulamalardan en çok o etkilenir. Etkinlikler Sağlıklı beslenmek için neler yapmalıyız? Öğrencilere sağlıklarını korumak için neler yaptıklarını sorun. Yanıtlar üzerinde konuşun. Sağlığımızı korumak için beslenmemize de dikkat etmemiz gerektiğini söyleyin. Ardından onlara Sağlıklı beslenmek için neler yapıyorsunuz? sorusunu yöneltin. Öğrencilere Giriş bölümündeki bilgileri aktarın. Daha sonra sağlıklı beslenmek için doğal besinleri tercih etmek ve hazır ya da küflenmiş besinleri yemekten kaçınmak, gerektiğini de söyleyin. 3 Uzmanların sağlıklı beslenebilmemiz için tahıl, sebze, meyve, süt ve süt ürünleriyle et ve baklagillerden yeterli miktarlarda yememiz gerektiğini söylediklerini anlatın. Onlara Sağlıklı Beslenmenin On Yolu başlıklı metindeki bilgileri aktarın ve hep birlikte bunlar üzerinde konuşun. 4 Öğrencilerin önerileri üzerinde konuşarak onları bu konuda broşürler hazırlamaya yönlendirin. Öğrencileri gruplara ayırın. Her gruba kâğıt ve boya kalemleri dağıtın. Çalışmalar bitince broşürleri sınıfta sergileyin. Ardından broşürlerden birini seçerek çoğaltın ve öğrencilerin bunları tüm okula dağıtmalarını sağlayın. Sağlıklı çevre, sağlıklı besinler Öğrencilere sağlıklı çevre ve sağlıklı besinler arasında nasıl bir ilişki olabileceğini sorun. Yanıtları üzerinde konuşun. Öğrencilere besinlerimizin çeşitli uygulamalardan olumsuz etkilenebileceğini anlatın. Onlara Besinlerimizi Olumsuz Etkileyen Uygulamalar başlıklı bilgileri aktarın. Bu metindeki her maddeyi ayrı ayrı ele alın. 3 Öğrencileri, besinlerimizin sağlıklı olması için ülkemizde ne gibi çalışmalar yapıldığını araştırmaya yönlendirin. Onları gruplara ayırın ve her gruba bir karton ve boya kalemleri verin. Kartonların üzerine araştırma sonuçlarını gösteren bir poster hazırlamalarını söyleyin. Hazırlanan posterleri okulunuzda sergileyin. Kimyasal maddeler besin zinciri yoluyla vücudumuza girer! Öğrencilere termometrenin içinde bulunan cıvayı gösterin. Onlara cıva hakkında neler bildiklerini sorun. Yanıtları üzerinde konuşun. Öğrencilere Cıvanın Görünmeyen Yüzü bilgi sayfasını dağıtın. Ardından onları gruplara ayırın. Onlara, biyolojik birikim konusunda bir canlandırma yapacaklarını söyleyin. Bu canlandırmada cıvanın canlılara etkisini göstermeleri gerektiğini belirtin. Onlara hazırlanmaları için 5-0 dakika süre tanıyın.
3 Gruplar hazır olunca sırayla canlandırmalarını sunmalarını söyleyin. Canlandırma sonunda öğrencilerin duygu ve düşüncelerini anlatmalarını sağlayın. Kimyasal maddelerin besinlerimizi etkilememesi için neler yapılabileceği hakkında öneriler geliştirmelerini isteyin. Tamamlayıcı Çalışmalar Okulunuzda sağlıklı besinler yetiştirilmesi konusunda bir seminer düzenleyin. Bir ziraat mühendisini okulunuza davet edin. Ardından öğrencilerin bir davetiye hazırlayarak bulunduğunuz yerdeki çiftçileri de bu seminere çağırmalarını sağlayın. Bu seminere yalnızca çiftçileri değil manav, market ve bakkal işletmecilerini de çağırabilirsiniz. Öğrencilere, cıva dışında, biyolojik birikime neden olan başka maddelerin olup olmadığını araştırmalarını söyleyin. Bunun için kitaplardan, dergilerden, ansiklopedilerden ve İnternet ten yararlanabileceklerini belirtin. Araştırmaları sonucunda buldukları bilgileri sınıfta paylaşmalarını sağlayın. Sağlıklı Beslenmenin On Yolu Yeterli ve dengeli beslenmeye çalışın. Tükettiğiniz besinlerin çeşitli olmasına özen gösterin. Doğal ve taze besinler tüketin. Her gün, sabah, öğlen ve akşam olmak üzere en az üç öğün beslenin. Kahvaltının günün en önemli öğünü olduğunu unutmayın. Öğün atlamayın ve düzenli beslenin. Günlük enerji gereksinimimizin neredeyse yarısından fazlası karbonhidratlardan sağlanır. Bu nedenle günlük beslenmenizde tahıl grubundan besinlerin bulunmasına özen gösterin. Sebze ve meyveler, doğal şeker, vitamin ve mineral gereksinimimizi karşılar. Üstelik bunlar posalı besinlerdir. Bu besinler, bağırsak hareketlerini düzenler, kan şekeri ve kolesterol düzeylerinin düşmesine yardımcı olur. Günlük protein gereksiniminizi hayvansal ve bitkisel kaynaklardan dengeli olarak almaya özen gösterin. Düzenli olarak süt veya yoğurt tüketilmesi de kemik sağlığı için çok önemlidir. Tükettiğiniz günlük yağ miktarını kontrol edin. Fazla yağ tüketmek, hem kilo almanıza hem de dolaşım sisteminizde zararlı yağların birikmesine neden olur. Hayvansal yağlar yerine, doymamış yağları (zeytin yağı, ayçiçek yağı, mısır özü yağı vb.) kullanmaya özen gösterin. Yağlı etler ve et ürünleri (sucuk, salam, sosis vb.) yerine balık, tavuk, hindi eti ya da kuru fasulye, nohut ve mercimek gibi kuru baklagilleri tercih edin. Şekerli içecekler, tatlılar, pasta, kek vb. besinlerin enerji değeri yüksektir. Bu besinleri daha az tüketerek kilonuzu kontrol altında tutun. Besinlerin hazırlanması ve pişirilmesi sırasında temizlik kurallarına dikkat edin. Yiyeceklerinizi pişirirken haşlama, fırında ve buharda pişirme yöntemlerini tercih edin. Kızartmalardan kaçının. Yeterli ve dengeli beslenmenin yanında düzenli olarak spor yapın. 3
Besinlerimizi Olumsuz Etkileyen Uygulamalar Yoğun bir şekilde gübrelenmiş, böcek ilacı atılmış tarlalarda yetiştirilen bitkilerde bu maddeler birikim yapabilir. Bunları yediğimizde zarar görebiliriz. Hava, su ya da toprak kirliliği gibi çevre sorunlarının yoğun olduğu işlek yolların ya da sanayi merkezlerinin yakınında bulunan tarlalarda yetiştirilen bitkilerde de kirlilik etkenleri birikebilir. Bu bitkileri tüketmek sağlığımıza zarar verebilir. Sanayi bölgelerinde yetişen hayvanların, beslendikleri bitkiler yoluyla aldıkları kimyasal maddeler, besin zinciri aracılığıyla bizim vücudumuzda da birikerek sağlığımızı olumsuz etkileyebilir. Hayvan yetiştiricilerinin, hayvanlarının sağlığını korumak amacıyla kullandıkları antibiyotik benzeri maddeler de hayvanların vücudunda birikebilir. Bu hayvanlardan elde edilen besinleri tükettiğimizde, bu maddeler bizim vücudumuzda da birikerek sağlığımızı olumsuz etkileyebilir. Kimi hayvan yetiştiricileri, hayvanlarını doğru olmayan besinlerle beslerler. Örneğin, deli dana hastalığına, hastalık nedeniyle ölmüş hayvanların çeşitli vücut bölümlerinin yemlere katılarak sığırlara yedirilmesi neden olmuştur. Daha uzun süre dayanmaları için besinlere eklenen katkı maddelerinin bir kısmı da sağlığımıza zarar verebilir. 4
Cıvanın Görünmeyen Yüzü Cıva, oda sıcaklığında sıvı olan tek metal. Kolayca buharlaşıp havaya karışıyor. Rengi, kokusu yok. Yoğunluğu yüksek. O kadar yüksek ki bir bardak cıvada bir bilardo topu yüzebilir. Cıva, bu özelliklerinin getirdiği kolaylıklar nedeniyle birçok alanda kullanılan bir metal. Ancak aynı zamanda çevreye çok zarar verebilir. Cıva, zehirli bir madde. Örneğin, elimizdeki bir kesikten kan dolaşımına karışırsa bizi zehirleyebilir. Cıvanın sağlık açısından tehlikesiyle ilgili bir diğer sorun, cıvanın uçucu bir madde olmasından kaynaklanır. Gaz hâlindeyken fark edilmediğinden solunumla vücuda girer ve zehirlenmeye neden olur. Cıvanın bir gramı bile binlerce metre karelik alana yayılıp besin zincirine karışır. Bu durumdan, özellikle besin zincirinin en üst seviyesindeki canlılar etkilenir. Çünkü cıva, karbonla kimyasal tepkimeye girerek çeşitli zehirli bileşikler oluşturur. Çeşitli sanayi etkinliklerinde kullanılan ya da doğaya atılan pillerin bozulmasıyla sulara karışan cıva, çevre ve canlılar için büyük tehlike oluşturuyor. Günümüzde, geçmiş yıllara göre çevremizde daha fazla cıvanın bulunduğu söyleniyor. Cıvayla karşı karşıya kalmamızda en önemli etken biyolojik birikim. Cıva, besin zinciri yoluyla canlılarda birikir. Bunun sonucunda da su ürünleri aracılığıyla vücudumuza girer. Örneğin, bir gölde, suya karışan cıva, mikroorganizmalar aracılığıyla işlenerek zehirli bir bileşik olan metil cıvaya dönüştürülür. Metil cıvanın, sudaki planktonlarca (mikroskobik bitki ve hayvanlar) alınmasıyla biyolojik birikim başlar. Planktonlarla beslenen küçük balıklarda daha çok metil cıva birikir. Onlarla beslenen büyük balıklardaysa daha yüksek oranda metil cıva birikir. Böylece besin zincirinde ilerledikçe metil cıvanın birikim miktarı artar. Besin zinciri, kuşlar ve memelilere kadar devam ettiğindeyse tehlike daha da büyür. Öğrenci bilgi sayfası 5