Otonom Sinir Sistemi - II Dr. Ersin O. Koylu EÜTF Fizyoloji Ab. D.
Nörotransmiter Nöropeptid - Nöromodülatör Sinir sisteminde her nöron bir tür nörotransmiter salgılar Asetil kolin: Kolinerjik nöron Adrenalin/Noradrenalin: Adrenerjik nöron Dopamin: Dopaminerjik nöron Serotonin: Serotonerjik nöron Nöronlar ayrıca nöropeptidleri/nöromodülatör maddeleri salgılar
Otonom sistem nörotransmiterleri Otonom sistem post-gangliyonik nöronları sinirsel iletici olarak asetilkolin veya noradrenalin salgılar Asetilkolin Kolinerjik Noradrenalin Parasempatik «Noradrenerjik Kolinerjik Sempatik «Noradrenerjik
NANC (Non-noradrenerjik, non-kolinerjik transmiter) ATP Peptid olmayan Postgangliyonik sempatik nöronlar GABA Peptid olmayan Enterik sinir sistemi nöronları Serotonin Peptid olmayan Enterik sinir sistemi nöronları Dopamin Peptid olmayan Bazı postgangliyonik sempatik nöronlar (böbrek) Nitrik oksit Peptid olmayan Mide ve pelvisteki parasempatik nöronlar Nöropeptid Y Peptid Postgangliyonik sempatik nöronlar VIP Peptid Tükrük bezi, sfinkter, safra kesesi ve ince barsaktaki parasempatikler GnRH Peptid Sempatik gangliyonlar P maddesi Peptid Sempatik gangliyonlar, enterik sinir sistemi nöronları
[Nörotransmiter] [Nöropeptid/Nöromodülatör]
Katekolamin Sentezi Dopamin ve norepinefrin nöronları (DOPA decarboxylase) Beyin ve sempatik sinir sisteminin diğer kısımlarındaki norepinefrin nöronları Beyindeki epinefrin nöronları ve adrenal medulla
Noradrenalinin uzaklaştırılması 1 %50-80 Aktif Transport ile geri alınma 2 Çevre dokulara ve kana diffüzyon 3 Az miktarda enzimatik yıkım MAO (sadece sinir sonlanmalarında) Katekol-O-metil transferaz
Reseptörler Noradrenalin Alfa Beta Asetilkolin Nikotinik Muskarinik
Adrenerjik Reseptörler a1 a2 b1 b2 b3 G(aq) protein ilişkili Fosfolipaz C aktivasyonu IP 3 ve Ca 2+ artışı G(ai) protein ilişkili Adenilat siklaz inhibisyonu camp azalması G(as) protein ilişkili Adenilat siklaz aktivasyonu camp artışı G(as) protein ilişkili Adenilat siklaz aktivasyonu camp artışı G(as) protein ilişkili Adenilat siklaz aktivasyonu camp artışı
Alfa-1 Reseptörler Genel Koroner arter vazokonstriksiyonu Venlerde vazokonstriksiyon Gastrointestinal kanal düz kas etkinliğinde azalma (sfinkterler hariç) Diğer düz kas etkileri (kontraksiyon) Deri, böbrek, beyin damar düz kasları Mesane Üreter İrisin dilatatör kası Seminal kanal
Alfa-2 Reseptörler Genel Koroner arter vazokonstriksiyonu Venlerde vazokonstriksiyon Gastrointestinal kanal düz kas etkinliğinde azalma Diğer Platelet agregasyonu İnsülin ve glukagon salımının azalması Yağ dokusunda lipolizin azalması
Beta-1 Reseptör Kalp SA düğümde hızlanma AV düğümde ileti artışı Atrial ve ventriküler kas etkinliğinde artış Böbrekte renin salımı Yağ dokusunda lipoliz Beta-bloker ilaçlar: Hipertansiyon ve kalbin ritm bozukluklarında kullanılır
Beta-2 Reseptör Kan damarlarında dilatasyon Koroner arterler İskelet kası arterleri Hepatik arterler Düz kas etkinliğinde azalma Gastrointestinal kanal Mesane detrusor kası Bronşioller
Beta-3 Reseptör Yağ dokusunda lipoliz İskelet kasında termogenez Diğer Koroner direncin endotel üzerinden azaltılması (tdv: kardiyomiyopatiler) Mesane gevşemesi (tdv: aşırı aktif mesane sendromu)
Kolinerjik Reseptörler Nikotinik (nachr) Muskarinik (machr) Katyon kanallarının doğrudan açılması Depolarizasyon G protein ilişkili Farklı alt tiplerde farklı etkiler
Muskarinik ACh Reseptörleri GIRK channels
Otonom stimülasyonun organlardaki etkileri
İris PARLAK IŞIK LOŞ IŞIK Parasempatik uyarılma Sirküler kas kasılması Radyal kas gevşemesi Pupil daralması Göze daha az ışık girmesi Sempatik uyarılma Sirküler kas gevşemesi Radyal kas kasılması Pupil genişlemesi Göze daha fazla ışık girmesi
Silier kas
Göz İrisin radyal kası a 1 adrenerjik reseptör aracılığı ile kasılma (midriazis) İrisin sirküler kası Kolinerjik uyarılma ile kasılma (miyozis) Silyer kas Kolinerjik uyarılma ile kasılma (yakın görme) b 2 adrenerjik uyarılma ile gevşeme (uzak görme)
Hiss demeti Purkinje sistemi
Kalp SA ve AV düğümler, hiss hüzmesi ve purkinje sistemi Kolinerjik uyarılma kalp hızında azalma b 1 b 2 adrenerjik uyarılma kalp hızında artma Atrium ve ventriküller Kolinerjik uyarılma ile kasılabilirlikte azalma b 1 b 2 adrenerjik uyarılma ile kasılabilirlikte artma
Sinoatriyal Düğüm Hücreleri Üzerine Ach ve NE Etkisi
Sistemik Dolaşım Periferik Direnç Kavramı
Periferik Direnç
Vazokonstriksiyon Kan Akımı ORGAN Vazodilatasyon Kan Akımı
Arterioller ve venler Koronerler Kolinerjik uyarılma ile vazonkonstriksiyon a 1-2 adrenerjik uyarılma ile vazonkonstriksiyon b 2 adrenerjik uyarılma ile vazodilatasyon Diğer arterioller (sistemik) Kolinerjik uyarılma ile vazodilatasyon a 1-2 adrenerjik uyarılma ile vazonkonstriksiyon b 1 veya b 2 adrenerjik uyarılma ile vazodilatasyon Sistemik venler a 1-2 adrenerjik uyarılma ile vazonkonstriksiyon b 2 adrenerjik uyarılma ile vazodilatasyon
Akciğer Bronş kasları Kolinerjik uyarılma ile kasılma b 2 adrenerjik uyarılma ile gevşeme Bronş bezleri Kolinerjik uyarılma ile sekresyonda artış a 1-2 adrenerjik uyarılma ile inhibisyon b 2 adrenerjik uyarılma ile uyarılma
Gastrointestinal sistem Mide Kolinerjik uyarılma ile motilite tonus ve sekresyonda artış, sfinkterlerde gevşeme a 1-2 ve b 2 adrenerjik uyarılma ile motilite ve tonüste azalma, a 1 sfinkterlerde kasılma, a 2 sekresyonda inhibisyon Safra kesesi ve kanalları Kolinerjik uyarılma ile kasılma
Ürogenital Sistem Mesane Kolinerjik uyarılma ile detrusor kasında kasılma trigon ve sfinkterler de gevşeme Uterus Etkiler hem sempatik hemde parasempatik sistem için menstruel siklus dönemlerine göre değişken Penis Kolinerjik uyarılma ereksiyon, a 1 adrenerjik uyarılma ejekülasyon
Sempatik stimülasyon sırasında adrenal medulla da uyarılır Kana adrenalin ve noradrenalin salgılanır
Adrenal medulla uyarılması Adrenal medullaya giden sempatik liflerin aktivasyonu adrenalin ve noradrenalin salınımına neden olur. Etkiler sempatik aktivasyonu taklit eder yanlız daha uzun (5-10 kat) sürer. Adrenalin etkisindeki farklar: b reseptörleri daha güçlü uyardığından kardiak etkiler daha güçlü oluşur. Total periferik direnç üzerinde daha az etkilidir. Metabolik etkileri 5-10 kat daha fazladır
Sempatik sistem genellikle kitle deşarjı ile yanıt verir Stres reaksiyonu
Hans Selye (1907-1982) Yaşamın yol açtığı tüm yıpratıcı etkenlere vücudun yanıtına stres denir! STRES YANITI, TEHLİKELİ DURUMDAN KURTULMAK İÇİN VÜCUDUN DENGESİNİN BOZULMASI, DAHA SONRA DA BOZULAN BU DENGEYİ YENİDEN KURMAK İÇİN VÜCUDUN ADAPTASYONUDUR
Korku Kaygı
GENEL ADAPTASYON SENDROMU Alarm Reaksiyonu Sempatik Deşarj (Strese İlk Yanıt) HOMEOSTAZ BOZULUR! Rezistans (Adaptasyon) Homeostazın Sağlanması İçin Yanıtların Geliştirilmesi Tükeniş Stresörle Başa Çıkılamaması (Hastalık Ölüm)
STRES Hipotalamus Kortikotropin Salgılatıcı Hormon (CRH) sekresyonu Ön Hipofiz Adrenokortikotropik Hormon (ACTH) sekresyonu Adrenal korteks Kortizol sekresyonu Hedef dokularda kortizol etkisi
Alarm (savaş yada kaç) reaksiyonu: Kalp hızı ve kontraksiyon gücü artar İskelet kaslarının kasılma gücü artar Kalp ve akciğerler hariç iç organların kan damarlarında vazokonstriksiyon, kas ve beyin damarlarında vazodilatasyon Dalak kasılır, depo kan dolaşıma döner. Alyuvar yapımı artar, kanın pıhtılaşması kolaylaşır KC de glikojenoliz artar Mental aktivite yükselir Terleme artar, Metabolizma hızlanır Solunum hızı artar. Solunum yolları genişler, CO 2 atılımı kolaylaşır Sindirim salgıları azalır Adrenal medulladan adrenalin salgısı artar
Rezistans reaksiyonu Böbrek kan akımı azalır kan akımı düşer, mineralokortikoid salgısı artar Buna bağlı böbreklerden Na + geriemilimi artar H + atılımı artar (Artan katabolizma sonucu kan ph ) Su tutulması artar Kan basıncı artar
Tükeniş K + iyonlarının kaybı Mineralokortikoidler Na + tutarken H + ve K + atılımına neden olurlar Adrenal kortikal hormonların tükenmesi Diğer nedenler: Vücudun önceki durumu Rezistans reaksiyonu süresinin uzaması