SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI DPT: 2527 ÖİK: 543 İÇKİ SANAYİİ ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU ANKARA 2000
Ö N S Ö Z Devlet Planlama Teşkilatõ nõn Kuruluş ve Görevleri Hakkõnda 540 Sayõlõ Kanun Hükmünde Kararname, İktisadi ve sosyal sektörlerde uzmanlõk alanlarõ ile ilgili konularda bilgi toplamak, araştõrma yapmak, tedbirler geliştirmek ve önerilerde bulunmak amacõyla Devlet Planlama Teşkilatõ na, Kalkõnma Planõ çalõşmalarõnda yardõmcõ olmak, Plan hazõrlõklarõna daha geniş kesimlerin katkõsõnõ sağlamak ve ülkemizin bütün imkan ve kaynaklarõnõ değerlendirmek üzere sürekli ve geçici Özel İhtisas Komisyonlarõnõn kurulacağõ hükmünü getirmektedir. Başbakanlõğõn 14 Ağustos 1999 tarih ve 1999/7 sayõlõ Genelgesi uyarõnca kurulan Özel İhtisas Komisyonlarõnõn hazõrladõğõ raporlar, 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ hazõrlõk çalõşmalarõna õşõk tutacak ve toplumun çeşitli kesimlerinin görüşlerini Plan a yansõtacaktõr. Özel İhtisas Komisyonlarõ çalõşmalarõnõ, 1999/7 sayõlõ Başbakanlõk Genelgesi, 29.9.1961 tarih ve 5/1722 sayõlõ Bakanlar Kurulu Kararõ ile yürürlüğe konulmuş olan tüzük ve Müsteşarlõğõmõzca belirlenen Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Özel İhtisas Komisyonu Raporu genel çerçeveleri dikkate alõnarak tamamlamõşlardõr. Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ ile istikrar içinde büyümenin sağlanmasõ, sanayileşmenin başarõlmasõ, uluslararasõ ticaretteki payõmõzõn yükseltilmesi, piyasa ekonomisinin geliştirilmesi, ekonomide toplam verimliliğin arttõrõlmasõ, sanayi ve hizmetler ağõrlõklõ bir istihdam yapõsõna ulaşõlmasõ, işsizliğin azaltõlmasõ, sağlõk hizmetlerinde kalitenin yükseltilmesi, sosyal güvenliğin yaygõnlaştõrõlmasõ, sonuç olarak refah düzeyinin yükseltilmesi ve yaygõnlaştõrõlmasõ hedeflenmekte, ülkemizin hedefleri ile uyumlu olarak yeni bin yõlda Avrupa Topluluğu ve dünya ile bütünleşme amaçlanmaktadõr. 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ çalõşmalarõna toplumun tüm kesimlerinin katkõsõ, her sektörde toplam 98 Özel İhtisas Komisyonu kurularak sağlanmaya çalõşõlmõştõr. Planlarõn demokratik katõlõmcõ niteliğini güçlendiren Özel İhtisas Komisyonlarõ çalõşmalarõnõn dünya ile bütünleşen bir Türkiye hedefini gerçekleştireceğine olan inancõmõzla, konularõnda ülkemizin en yetişkin kişileri olan Komisyon Başkan ve Üyelerine, çalõşmalara yaptõklarõ katkõlarõ nedeniyle teşekkür eder, Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ nõn ülkemize hayõrlõ olmasõnõ dilerim.
KONULAR İÇİNDEKİLER SAYFA DİSTİLE ALKOLLÜ İÇKİLER SANAYİİ I. GİRİŞ 1 1.1. Sektörün Tanõmõ ve Sõnõrlanmasõ 1 II. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2 2.1. Mevcut Durum 2 2.1.1. Sektördeki Kuruluşlar 2 2.1.3. Üretim 4 2.1.3.1. Üretim Yöntemi Teknoloji 4 2.1.3.2. Ürün Standartlarõ 5 2.1.3.3. Üretim Miktarõ ve Değeri 5 2.1.3.4. Maliyetler 6 2.1.4. Dõş Ticaret Durumu 9 2.1.4.1. İthalat 9 2.1.4.2. İhracat 11 2.1.4.3. Serbest Bölgelerde Sektörel Faaliyetler 13 2.1.5. Fiyatlar 13 2.1.6. İstihdam 14 2.1.7. Sektörün Rekabet Gücü 14 2.1.8. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkiler 16 2.1.9. Mevcut Durumun Değerlendirilmesi 16 III. ULAŞILMAK İSTENEN AMAÇLAR 18 3.1. VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Döneminde (2001-2005) Gelişmeler 18 3.1.1. Üretim Projeksiyonu (1999-2005) 18 3.1.2. İthalat Projeksiyonu 18 3.1.3. Teknolojide Muhtemel Gelişmeler 19 3.1.4. Rekabet Gücünde Gelişmeler 19 3.1.5. Çevreye Yönelik Politikalar 19 3.1.6. Diğer Sektörler Ve Yan Sanayi İle İlişkilerde Muhtemel Gelişmeler 20 3.2. Uzun Dönemde (2001-2023) Beklenen Gelişmeler 20 IV. PLANLANAN YATIRIMLAR 21 4.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Bölgesel Dağõlõm 21 4.1.1. Bitmiş Projeler 21 4.1.2. Devam Eden Projeler 21 4.3. Muhtemel Yatõrõm Alanlarõ 22 V. ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKLİ YASAL VE KURUMSAL DÜZENLEMELER VE UYGULANACAK POLİTİKALAR 23 5.1. Kõsa Dönem Düzenlemeleri 23 5.2. Uzun Dönem Düzenlemeleri 23 iii
KONULAR SAYFA ŞARAP SANAYİİ I. GİRİŞ 27 1.1. Sektörün Tanõmõ ve Sõnõrlanmasõ 27 1.1.1. Tarif 27 1.1.2. Sõnõflandõrma 27 II. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 30 2.1. Mevcut Durum 30 2.1.1. Sektördeki Kuruluşlar 30 2.1.2. Mevcut Kapasite ve Kullanõmõ 32 2.1.3. Üretim 32 2.1.3.1. Üretim Yöntemi-Teknoloji 32 2.1.3.2. Ürün Standartlarõ 33 2.1.3.3. Üretim Miktarõ ve Değerleri 33 2.1.3.4. Maliyetler 34 2.1.4. Dõş Ticaret Durumu 35 2.1.4.1. İthalat 35 2.1.4.2. İhracat 36 2.1.4.3. Serbest Bölgelerde Sektör Faaliyetler 37 2.1.5. Fiyatlar 37 2.1.6. İstihdam 37 2.1.7. Sektörün Rekabet Gücü 38 2.1.8. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi İle İlişkiler 40 2.1.9. Mevcut Durumun Değerlendirilmesi 40 2.2. Dünyadaki Durum ve AB Diğer Önemli Ülkeler İtibariyle Mukayese 41 2.3. Sektörün Sorunlarõ 41 III. ULAŞILMAK İSTENEN AMAÇLAR 43 3.1. VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Döneminde (2000-2005) Gelişmeler 43 3.1.1. Talep Projeksiyonu 43 3.1.2. Üretim Projeksiyonu (2000-2005) 44 3.1.3. İthalat Projeksiyonu 44 3.2. Uzun Dönemde Gelişmeler 44 3.1.6. Çevreye Yönelik Politikalar 45 3.1.7. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi İle İlişkilerde Muhtemel Gelişmeler 45 IV. PLANLANAN YATIRIMLAR 47 4.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Bölgesel Dağõlõmõ 47 4.2. Planlanan Yatõrõmlarõn Katkõlarõ 47 4.3. Muhtemel Yatõrõm Alanlarõ 47 V. ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKLİ YASAL VE KURUMSAL DÜZENLEMELER VE UYGULANACAK POLİTİKALAR 48 iv
KONULAR SAYFA BİRA VE MALT SANAYİİ I. GİRİŞ 51 1.1. Sektörün Tanõmõ ve Sõnõrlanmasõ 51 II. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 52 2.1. Mevcut Durum 52 2.1.1. Sektördeki Kuruluşlar 52 2.1.2. Mevcut Kapasite ve Kullanõmõ 53 2.1.3. Üretim 54 2.1.3.1. Üretim Yöntemi-Teknoloji 54 2.1.3.2. Ürün Standartlarõ 56 2.1.3.3. Üretim Miktarõ ve Değeri 58 2.1.4. Dõş Ticaret Durumu 60 2.1.4.1. İthalat 60 2.1.4.2. İhracat 61 2.1.5. Fiyatlar 63 2.1.6. İstihdam 64 2.1.7. Sektörün Rekabet Gücü 64 2.1.7.1. Sektörün Rekabet Durumu 64 2.1.7.2. Sektörün Rekabet Gücü Göstergeleri 66 2.1.8. Diğer Sektörler ve Yan Sanayii ile İlişkiler 66 2.1.9. Mevcut Durumun Değerlendirilmesi 67 2.2. Dünyadaki Durum ve AB, Diğer Önemli Ülkeler İtibariyle Mukayese 67 2.3. Sektörün Sorunlarõ 69 2.3.1. Bira Sektörü Sorunlarõ 69 2.3.2. Malt Sektörü Sorunlarõ 70 2.3.3. Şerbetçiotu Sektörü Sorunlarõ 72 III. ULAŞILMAK İSTENEN AMAÇLAR 74 3.1. VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Döneminde (2001-2005) Gelişmeler 74 3.1.1. Talep Projeksiyonu 74 3.1.2. Üretim Projeksiyonu 75 3.1.3. İthalat Projeksiyonu 76 3.1.4. Teknolojide Muhtemel Gelişmeler 76 3.1.5. Rekabet Gücünde Gelişmeler 77 3.1.6. Çevreye Yönelik Politikalar 77 3.1.7. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkilerde Muhtemel Gelişmeler 77 3.2. Uzun Dönemde (2001-2023) Talepte, Arzda, Dõş Ticarette, Teknoloji ve Rekabet Gücünde Muhtemel Gelişmeler 78 IV. PLANLANAN YATIRIMLAR 78 4.1. Teşvik Belgesi Almõş Yatõrõmlar 78 4.2. Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Bölgesel Dağõlõmõ 78 V. ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKLİ YASAL VE KURUMSAL DÜZENLEMELER VE UYGULANACAK POLİTİKALAR 79 5.1. Kõsa Dönemde Yapõlmasõ Gereken Yasal ve Kurumsal Düzenlemeler 79 5.5. Öngörülen Düzenlemelerin, Yatõrõmlarõn ve Uygulanacak Politikalarõn Getirileri 80 v
KONULAR SAYFA MEŞRUBAT SANAYİİ I. GİRİŞ 83 1.1. Sektörün Tanõmõ ve Sõnõrlarõ 83 II. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 83 2.1. Mevcut Durum 83 2.1.1. Sektördeki Kuruluşlar 83 2.1.2. Mevcut Kapasite ve Kullanõmõ 84 2.1.3. Üretim 85 2.1.3.1. Üretim Yöntemi-Teknoloji 85 2.1.3.2. Ürün Standartlarõ 85 2.1.3.3. Üretim Miktar ve Değerleri 85 2.1.3.4. Maliyetler 86 2.1.4. Dõş Ticaret Durumu 86 2.1.4.1. İthalat 86 2.1.4.2. İhracat 87 2.1.5. Fiyatlar 87 2.1.6. İstihdam 87 2.1.7. Sektörün Rekabet Gücü 88 2.1.8. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkiler 88 2.2. Sektörün Sorunlarõ 88 III. ULAŞILMAK İSTENEN AMAÇLAR 89 3.1. VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Döneminde (2001-2005) Gelişmeler 89 3.1.1. Talep Projeksiyonu 89 3.1.2. İhracat Projeksiyonu (1999-2005) 90 3.1.3. İthalat Projeksiyonu 90 3.1.4. Teknolojide Muhtemel Gelişmeler 91 3.1.5. Rekabet gücünde gelişmeler 91 3.1.6. Çevreye Yönelik Politikalar 92 3.1.7. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkilerde Muhtemel Gelişmeler 92 3.2. Uzun Dönemde (2001-2023) Talepte, Arzda, Dõş Ticarette, Teknoloji ve Rekabet Gücünde Muhtemel Gelişmeler 92 IV. PLANLANAN YATIRIMLAR 93 4.1. Teşvik Belgesi Almõş Yatõrõmlar 93 4.2. Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Bölgesel Dağõlõmõ 93 V. ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKLİ YASAL VE KURUMSAL DÜZENLEMELER VE UYGULANACAK POLİTİKALAR 93 vi
KONULAR SAYFA SU SANAYİİ I. GİRİŞ 97 1.1. Sektörün Tanõmõ ve Sõnõrlanmasõ 97 II. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 97 2.1. Mevcut Durum 97 2.1.1. Sektördeki Kuruluşlar 97 2.1.2. Mevcut Kapasite ve Kullanõmõ 101 2.1.3. Üretim 102 2.1.4. Dõş Ticaret Durumu 103 2.1.4.1. İthalat 103 2.1.4.2. İhracat 103 2.1.5. İstihdam 103 2.1.6. Sektörün Rekabet Gücü 104 2.2. Sektörün Sorunlarõ 104 III. ULAŞILMAK İSTENEN AMAÇLAR 106 3.1. VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Döneminde (2001 2005) Gelişmeler 106 3.1.1. Rekabet Gücünde Gelişmeler 106 3.1.2. Çevreye Yönelik Politikalar 106 3.1.3. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkilerde Muhtemel Gelişmeler 106 3.2. Uzun Dönemde (2001-2023) Talepte, Arzda, Dõş Ticarette, Teknoloji ve Rekabet Gücünde Muhtemel Gelişmeler 106 IV. ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKLİ YASAL VE KURUMSAL DÜZENLEMELER VE UYGULANACAK POLİTİKALAR 107 4.1. Kõsa Dönemde Yapõlmasõ Gereken Yasal ve Kurumsal Düzenlemeler 107 ISBN 975 19 2557-6 (basõlõ nüsha) Bu Çalõşma Devlet Planlama Teşkilatõnõn görüşlerini yansõtmaz. Sorumluluğu yazarõna aittir. Yayõn ve referans olarak kullanõlmasõ Devlet Planlama Teşkilatõnõn iznini gerektirmez; İnternet adresi belirtilerek yayõn ve referans olarak kullanõlabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir. Bu yayõn 1500 adet basõlmõştõr. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyasõ üretilmiştir. vii
VIII. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI İÇKİ SANAYİİ ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU GÖREVİ ADI SOYADI KURUMU Prof. Dr. Nihat AKTAN Ege Üniversitesi Doç. Dr. Ertan ANLI Ankara Üniversitesi Genel Müdür Ahmet ATAY Põnar Su San. A.Ş. Operasyon Müdürü Ayhan ATILIR Efes PİLSEN Müessese Müdür Yrd. Fügen BASMACI TEKEL Üretim Şube Md. Mehmet BAŞKAYA TEKEL Murahhas Üye Ali BAŞMAN Kavaklõdere Şaraplarõ Satõş Md. Bülent ÇELİKMEN Efes Paz.-Dağ. A.Ş. Çetin DERBİ Meşrubatçõlar Derneği Yönetim Kurulu Bşk. Orhan DİREN Dimes Gõda A.Ş. Yönetim Kurulu Bşk. Mehmet ERBAK Erbak-Uludağ A.Ş. Yönetim Kurulu Bşk. Ali GÖK TEKEL Genel Müdür Coşkun GÜNER Sevilen Şaraplarõ Danõşman Tuna GÜNGÖR U.D.V. Cumhur KARCI Coca Cola Yönetim Kurulu Bşk. Mehmet KARDEŞ Kardelen Kaynak Su A.Ş. Finansman Md. Ömer KAYA Kardelen Kaynak Su A.Ş. Operasyon Direktörü Osman MUT Efes PİLSEN Genel Müdür Murat ORAL Doluca Şaraplarõ Zafer OYLAN Fruko Meşrubat San. A.Ş. Genel Müdür Yrd. Oktay ÖNDERER TEKEL İsmail ÖZDEMİR Dağdelen Kaynak Sularõ Fehmi ÖZKAN U.D.V. Fabrika Müdürü Rõfat ÖZTAŞ TEKEL A.P.K. Daire Bşk. Mehmet SAYSEL TEKEL Üretim ve Kalite Kntr. Md. Sait SEZGİN Erbak-Uludağ A.Ş. Genel Müdür Yrd. Üzeyir ŞİMSEK Bimpaş A.Ş. Müessese Müdür Yrd. Cevdet TERLİKSİZ TEKEL Fabrika Md. Atilla YILDIRIM Fruko Meşrubat San. A.Ş. Genel Müdür Ahmet Şükrü YILMAZ Bimpaş A.Ş. Not: Üyeler, soyadõna göre alfabetik olarak sõralanmõştõr.
VIII. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI İÇKİ SANAYİİ ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU GÖREVİ ADI SOYADI TEMSİL ETTİĞİ KURULUŞ ÖİK Başkanõ Oktay ÖNDERER TEKEL Koordinatör İhsan TÜRKER Devlet Planlama Teşkilatõ Koordinatör Bora KOLFAL Devlet Planlama Teşkilatõ ÖİK Raportörü Ali GÖK TEKEL DİSTİLE ALKOLLÜ İÇKİLER SANAYİİ ALT KOMİSYONU Başkan Prof. Dr. Nihat AKTAN Ege Üniversitesi Raportör Fügen BASMACI TEKEL Üye Mehmet SAYSEL TEKEL Üye Cevdet TERLİKSİZ TEKEL Üye Rõfat ÖZTAŞ TEKEL Üye Fehmi ÖZKAN U.D.V. Üye Tuna GÜNGÖR U.D.V. ŞARAP SANAYİİ ALT KOMİSYONU Başkan Ali BAŞMAN Kavaklõdere Şaraplarõ Raportör Mehmet BAŞKAYA TEKEL Üye Prof. Dr. Nihat AKTAN Ege Üniversitesi Üye Doç. Dr. Ertan ANLI Ankara Üniversitesi Üye Mehmet SAYSEL TEKEL Üye Fügen BASMACI TEKEL Üye Murat ORAL Doluca Şaraplarõ Üye Coşkun GÜNER Sevilen Şaraplarõ Üye Orhan DİREN Dimes Gõda A.Ş. BİRA VE MALT SANAYİİ ALT KOMİSYONU Başkan Osman MUT Efes PİLSEN Raportör Üzeyir ŞİMSEK Bimpaş A.Ş. Üye Rõfat ÖZTAŞ TEKEL Üye Bülent ÇELİKMEN Efes Paz.-Dağ. A.Ş. Üye Ayhan ATILIR Efes PİLSEN MEŞRUBAT SANAYİİ ALT KOMİSYONU Başkan Mehmet ERBAK Erbak-Uludağ A.Ş. Raportör Atilla YILDIRIM Fruko Meşrubat San. A.Ş. Üye Cumhur KARCI Coca Cola Üye Çetin DERBİ Meşrubatçõlar Derneği Üye Sait SEZGİN Erbak-Uludağ A.Ş. Üye Zafer OYLAN Fruko Meşrubat San. A.Ş. SU SANAYİİ ALT KOMİSYONU Başkan Mehmet KARDEŞ Kardelen Kaynak Su A.Ş. Raportör Ahmet ATAY Põnar Su San. A.Ş. Üye Ahmet Şükrü YILMAZ Bimpaş A.Ş. Üye Ömer KAYA Kardelen Kaynak Su A.Ş. Üye İsmail ÖZDEMİR Dağdelen Kaynak Sularõ
SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI İÇKİ SANAYİİ ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU DİSTİLE ALKOLLÜ İÇKİLER SANAYİİ
DİSTİLE ALKOLLÜ İÇKİLER SANAYİİ ALT KOMİSYONU Başkan Prof. Dr. Nihat AKTAN Ege Üniversitesi Raportör Fügen BASMACI TEKEL Üye Mehmet SAYSEL TEKEL Üye Cevdet TERLİKSİZ TEKEL Üye Rõfat ÖZTAŞ TEKEL Üye Fehmi ÖZKAN U.D.V. Üye Tuna GÜNGÖR U.D.V.
I. GİRİŞ 1.1. Sektörün Tanõmõ ve Sõnõrlanmasõ Ülkemizde distile alkollü içkilerin üretim ve denetlenmesi, 28.06.1995 tarih ve 22327 sayõlõ Resmi Gazetede yayõnlanan 560 sayõlõ Gõdalarõn Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname ve buna bağlõ yayõnlanan mevzuat çerçevesinde yürütülmektedir. Türk Gõda Kodeksi ne göre, distile alkollü içkiler: a) Kendine özgü organoleptik karakteri olan ve alkol miktarõ +20 0 C de hacmen % 15 den fazla olan, b) Aroma katõlmõş veya katõlmamõş doğal fermantasyon ürünlerinin doğrudan distilasyonu ve/veya bitkisel maddelerin maserasyonu ile ve/veya tarõmsal kökenli etil alkol ve/veya tarõmsal kökenli distilat ve/veya brendilere bu kodeks doğrultusunda aroma maddeleri ve tatlandõrõcõlarõn katõlmasõ ile üretilen, c) Veya bir distile alkollü içkinin; - Bir veya birden fazla distile alkollü içki ile, - Tarõmsal kökenli etil alkol, tarõmsal kökenli distilat veya brendiler ile, - Bir veya birden fazla alkollü içki ile, - Bir veya birden fazla içecek ile, karõştõrõlmasõndan elde edilen içkidir. Ülkemizde üretilen distile alkollü içkilerin Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonlarõ (GTİP) aşağõda verilmektedir: GTİP: Malt Viski... 2208.30.32 00 00 Distile Cin... 2208.50.11 00 00 Votka... 2208.60.11 00 00 Türk Rakõsõ... 2208.90.48 00 11 Kanyak, Brendi... 2208.20.12 00 00 Likörler...... 2208.70.10 00 00 1
II. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1. Mevcut Durum Ülkemizde distile alkollü içkilerin tümü, mevcut yasal yapõ çerçevesinde Tekel tarafõndan üretilmektedir. İç tüketime sunulan distile alkollü içkinin yaklaşõk % 80 i, ihraç edilen distile alkollü içkinin yaklaşõk %95 i Türk Rakõsõdõr. Ayrõca, son yõllarda sektöre içki ithalatõ konusunda faaliyet gösteren firmalar katõlmõştõr. 2.1.1. Sektördeki Kuruluşlar Osmanlõ İmparatorluğu döneminde küçük kapasiteli özel sektör işletmelerinde gerçekleştirilen içki üretimi, zaman zaman yasaklamalarla Cumhuriyet dönemine kadar gelmiş; 1924 yõlõnda vergi gelirinin Duyun-u Umumiye İdaresi ne devri amacõyla yapõlan yasal düzenlemenin ardõndan 1926 yõlõnda 790 sayõlõ Kanun ile üretimin Devlet İnhisarõ tarafõndan yürütülmesi öngörülmüştür. 1932 yõlõndan itibaren İnhisarlar Genel Müdürlüğü, 1941 yõlõndan sonra Tekel Genel Müdürlüğü olarak sürdürülen alkollü içki üretim faaliyetleri, 1942 de yayõnlanan İspirto ve İspirtolu İçkiler Kanunu ile yasal düzenlemesine kavuşmuş ve günümüze değin bu yasa kapsamõnda süregelmiştir. Distile alkollü içkilerin üretimi, 4250 sayõlõ Yasa gereği, devlet tekeli altõnda bulunmakta ve bu görev Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü bünyesinde Alkollü İçkiler Sanayii Müessese Müdürlüğüne bağlõ olarak faaliyet gösteren işletmeler tarafõndan yürütülmekte olup, bu işletmeler hakkõnda bilgiler aşağõda tablo halinde sunulmuştur. Yurt içinde üretilen ve özellikle 1980 yõlõndan itibaren artan miktarlarda ithal edilen distile alkollü içkilerin pazarlamasõ, yine aynõ Genel Müdürlük bünyesinde bulunan Pazarlama ve Dağõtõm Müessese Müdürlüğünün tüm yurda dağõlmõş satõş organizasyonu ile gerçekleştirilmiştir. 1994 yõlõnda Tekel 81 il bazõnda kurduğu satõş organizasyonunu toptan satõcõlõk sistemine çevirmiş ve bölgesel ihaleler ile alkollü içki dağõtõmõ için firmalar belirlemiş; illerde kurulu depolardan özel firmalar eliyle dağõtõma başlamõştõr. 1996 yõlõ başõndan itibaren 4250 sayõlõ Kanun ve Gümrük Birliği Anlaşmasõ kurallarõ uyarõnca, viski ve tabii köpüren şaraplar õn ithalatõ serbest kalmõş ve bu konuda ticari faaliyet gösteren firmalar kurulmuştur. İthal içki sektöründe faaliyet gösteren firmalar ve faaliyet konularõ Tablo 1 de gösterilmiştir: 2
Tablo 1. Distile Alkollü İçkiler Sektöründeki Önemli Kuruluşlar Sõra No Kuruluşun Adõ Yeri Mülkiyeti Üretim Konusu 1998 Yõlõ Kapasitesi (1000 lt) İşçi Sayõsõ 1 İçki Fab. İstanbul Tekel Rakõ 18.740 530 Votka 9.000 2 İçki Fab. İzmir Tekel Rakõ 10.220 366 Suma 2.880 3 İçki Fab. Tekirdağ Tekel Rakõ 12.030 401(*) Suma 3.000 4 İçki Fab. Nevşehir Tekel Rakõ 20.700 309 Suma 5.000 5 İçki Fab. Diyarbakõr Tekel Rakõ 10.220 369 Suma 3.600 6 İçki Fab. Gaziantep Tekel Rakõ 10.010 212 7 İçki Fab. Ankara Tekel Rakõ Dolumu 6.500 214 Viski 450 8 Likör ve Cin Fab. İstanbul Tekel Cin 4.800 165 Likör 2.000 9 Kanyak Fab. Çanakkale Tekel Kanyak 1.400 125 10 Suma Fab. Alaşehir Tekel Suma 4.800 149 11 Suma Fab. Karaman Tekel Suma 4.800 165 12 Suma Fab. Şanlõurfa Tekel Suma 3.600 114 13 Suma Fab. Kilis Tekel Suma 3.600 139 Kaynak: Tekel Kayõtlarõ (*)Tekirdağ İşletmemizde mevcut işçi kapasitesi ile ayrõca yõllõk 5 milyon litre şarap üretimi yapõlmaktadõr. İçki ithalatõ faaliyetinde bulunan firmalar ve bunlarõn yaklaşõk toplam 7.000.000 lt lik ithal içki pazarõ içerisindeki (gümrüklü + gümrüksüz) paylarõ Tablo 2 de verilmektedir. Tablo 2. İthal İçki Pazarõndaki Önemli Kuruluşlar Şirket Adõ Menşei Pazar Payõ İştigal Sahasõ 1 United Distillers&Vintners İngiltere % 60 Viski, cin, votka, likör 2 Seagram Kanada % 10 Viski, cin, votka, rom 3 Allied Domecq (Acenta) İngiltere % 5 Viski, cin, likör 4 Brown Forman (Acenta) Amerika % 5 Burbon, likör 5 Bacardi-Martini (Acenta) Latin Amerika % 4 Rom, aperatif,viski 6 Pernod Ricard (Acenta) Fransa % 1 Likör, aperatif 7 Diğerleri % 15 Viski,likör,votka,tekila Kaynak: Sektör Firmalarõ 3
2.1.2. Mevcut Kapasite ve Kullanõmõ Distile alkollü içkiler sektöründeki kurulu kapasite durumu Tablo 3 de verilmektedir. Tablo 3. Distile Alkollü İçkiler Sektöründe Kurulu Kapasite Durumu Sõra Ana Kapasite Kapasite Yõllar Yõllõk Artõş (%) No Mallar K.K.O. Birimi 1995 1996 1997 1998 1996 1997 1998 1 Rakõ Kapasite Milyon lt 76.550 76.550 78.620 81.920-3 4 K.K.O. % 87 98 97 95 2 Votka Kapasite Milyon lt 7.200 9.000 9.000 9.000 25 - - K.K.O. % 91 100 87 108 3 Cin Kapasite Milyon lt 4.800 4.800 4.800 4.800 - - - K.K.O. % 67 82 68 58 4 Kanyak Kapasite Milyon lt 1.400 1.400 1.400 1.400 - - - K.K.O. % 38 68 55 61 5 Likör Kapasite Milyon lt 1.800 2.000 2.000 2.000 11 - - K.K.O. % 79 102 97 95 6 Viski Kapasite Milyon lt 450 450 450 450 - - - K.K.O. % 36 78 62 89 7 Suma Kapasite Milyon lt 26.720 30.720 33.320 34.880 15 8 5 K.K.O. % 71 89 90 79 Kaynak : Tekel Kayõtlarõ 2.1.3. Üretim 2.1.3.1. Üretim Yöntemi Teknoloji Distile alkollü içki sektöründe Türkiye adõ ile özdeşleşebilecek geleneksel ve özgün içkimiz Türk Rakõsõ dõr. Türk Rakõsõnõn Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü adõna, 25 Mart 1997 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere 555 sayõlõ Coğrafi İşaretlerin Korunmasõ Hakkõndaki Kanun Hükmündeki Kararname nin 12. maddesi gereğince Menşe Tescili yaptõrõlmõştõr. Halen Tekel tarafõndan üretilerek piyasaya sunulan içkileri, Türk Rakõsõ, Votka, Distile Cin, Malt Viskisi, Kanyak, Brendi, Meyve Likörleri ve Likörler ana başlõklarõ altõnda sõnõflandõrmak mümkündür. Bu kategorilerde değişik ticari markalar ile piyasaya sunulan distile alkollü içkilerin tümü, 21.10.1995 tarih ve 22440 sayõlõ Resmi Gazetede yayõnlanarak yürürlüğe giren Türk Gõda Kodeksi Distile Alkollü İçkiler Tebliği ne uygun olarak üretilmektedir. Sektörde kullanõlan teknolojiyi, geleneksel üretim tarzõna sadõk kalarak yenilik ve gelişmelerden yararlanõlmõş olarak tanõmlamak mümkündür. Bu anlamda Tekel tarafõndan üretilen alkollü içkilerin büyük kõsmõ, coğrafi bölgelere bağlõ doğal tarõmsal girdiler ile ve geleneksel yöntemlerle üretilen, dolayõsõyla dünya içki literatüründe değerli kabul edilen ve az bulunan ürünlerdir. 4
Alkollü içki sektöründe, doğal tarõmsal hammaddeler ile, geleneksel yöntemlerle, emek yoğun olarak ve küçük partiler halinde yapõlan üretim, ürün imajõna değer katmakta ve piyasadaki satõş değerini arttõrmaktadõr. Bu nedenle teknolojik gelişmelerin çok dikkatle ve geleneksel yapõyõ bozmadan uyarlanmasõ, özellikle enerji tasarrufu, ambalaj iyileştirilmesi, idame yenileme gibi nedenlerle yatõrõmlarõn projelendirilmesi önem arz etmektedir. ABD, AB ve diğer rakip ülkeler ile karşõlaştõrõldõğõ zaman, Türkiye de üretilen içkilerin öncelikle, ambalaj ve piyasaya sunum yöntemleri açõsõndan iyileştirmeye ihtiyaç duyduğu söylenebilir. Ayrõca, bir yõl içinde eğitim kurumlarõnda distile alkollü içkiler konusunda yapõlan çalõşmalar incelenirse yetersizliği görülecek ve bu konuda Ar-Ge çalõşmalarõna ağõrlõk verilmesi gereği ortaya çõkacaktõr. Alkollü içki konusunda ülkemizin en önemli eksikliğinin, ülke, belli bölge veya belli şehirlerin tarihi motifleri arasõnda yerleştirilmiş içki çeşitlerimizin olmamasõ; kõsaca kültür varlõklarõmõz arasõnda tanõmlana gelen içki çeşitlerimizin bulunmamasõ olduğu düşünülmektedir. Bundan sonraki yatõrõmlarõn, özellikle içkilerimizin tarihsel geçmişini ve kültür mirasõ olarak değerini yansõtmaya yönelik yapõlandõrõlmasõ; İstanbul da Türkiye Cumhuriyeti ile yaşõt olan Paşabahçe Fabrikamõzõn, Ankara da Atatürk ün mirasõ kabul edilebilecek Ankara Fabrikamõzõn, Tekirdağ da Cumhuriyet dönemi şarapçõlõğõnõn simgesi sayõlan Tekirdağ Fabrikamõzõn mimari yapõlarõ korunarak iyileştirilmeleri ve bulunduklarõ şehrin tanõmlayõcõ unsurlarõ haline gelmeleri amacõyla çalõşmalar yapõlmasõ, pek de azõmsanmayacak alkollü içki geleneğimizin turizm amaçlõ tanõtõmlarda kullanõlacak şekilde geliştirilmesi planlanmalõdõr. 2.1.3.2. Ürün Standartlarõ Distile alkollü içkiler, Türk Gõda Kodeksi nin ilgili Tebliği ne uygun olarak üretilmektedir ve bu Tebliğ Avrupa Birliğinin ilgili mevzuatõ ile uyumlaştõrõlmõştõr. ISO 9000 serisinin ilgili standartlarõna uyum sağlanarak belge alõnmasõna yönelik çalõşmalar başlatõlmõştõr. 2.1.3.3. Üretim Miktarõ ve Değeri Distile alkollü içkiler sektörünün üretim miktar ve değerine ait veriler Tablo 4, 5 ve 6 da verilmektedir. 5
Tablo 4. Üretim Miktarõ Birim: 1000 Lt Sõra Ana Mallar YILLAR YILLIK ARTIŞLAR (%) No 1995 1996 1997 1998 1996 1997 1998 1 Rakõ 67.191 73.257 71.995 77.878 9-2 8 2 Votka 6.677 8.826 7.815 9,593 32-11 23 3 Cin 3.248 3.829 3.136 2.695 18-18 -14 4 Kanyak 956 979 718 847 2-26 18 5 Brendi 250 275 240 273 10-13 14 6 Viski 128 158 140 142 23-11 1 7 Likör 1.447 2.011 1.921 1.847 40-4 -4 KAYNAK : Tekel Kayõtlarõ Tablo 5. Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla) Birim: 1000 TL Sõra YILLAR YILLIK ARTIŞ(%) Ana Mallar No 1995 1996 1997 1998 1996 1997 1998 1 Rakõ 3.904.835.364 7.751.368.418 16.393.523.576 30.553.649.468 98 111 86 2 Votka 248.596.326 639.804.610 1.227.241.822 2.042.886.862 157 92 66 3 Cin 140.427.215 322.068.861 640.618.911 674.345.020 129 99 5 4 Kanyak 70.220.911 105.286.435 128.004.016 359.572.487 50 22 181 5 Brendi 11.137.870 22.994.260 40.647.181 100.552.140 106 77 147 6 Viski 10.119.867 21.463.896 40.830.085 83.322.295 112 90 104 7 Likör 71.152.204 176.665.437 354.663.914 512.967.310 15 148 101 KAYNAK : Tekel Kayõtlarõ Tablo 6. Üretim Değeri (1998 Yõlõ Fiyatlarõyla) Sõra YILLAR YILLIK ARTIŞLAR(%) Ana Mallar No 1995 1996 1997 1998 1996 1997 1998 1 Rakõ 26.113.453.200 28.629.025.900 28.142.791.231 30.553.649.468 9-2 8 2 Votka 1.416.159.059 1.888.429.712 1.667.632.500 2.042.886.862 33-12 22 3 Cin 808.770.053 951.576.773 786.428.100 674.345.020 18-17 -14 4 Kanyak 388.830.108 404.913.705 302.715.620 359.572.487 4-25 19 5 Brendi 92.080.715 101.288.749 88.397.449 100.552.140 10-13 14 6 Viski 75.107.416 92.710.671 82.148.800 83.322.295 23-11 1 7 Likör 401.875.310 558.550.030 533.519.330 512.967.310 39-4 -4 KAYNAK : Tekel Kayõtlarõ 2.1.3.4. Maliyetler Sektöre ait bazõ ürünlerinin ticari ve sõnai maliyetlerine dair veriler Tablo 7 de, birim üretim girdilerine dair veriler ise Tablo 8 de verilmektedir. 6
Tablo 7. Ticari ve Sõnai Maliyet Karşõlaştõrõlmasõ (TL/ Şişe) YlLLAR YlLLIK ARTIŞ (%) Ürün 1995 1996 1997 1998 1996 1997 1998 Sõnai Ticari Sõnai Ticari Sõnai Ticari Sõnai Ticari Sõnai Ticari Sõnai Ticari Sõnai Ticari (TL) (TL) (TL) (TL) (TL) (TL) (TL) (TL) Altõnbaş Rakõ 70 cl 87.288 91.027 132.362 137.005 323.593 335.275 627.541 648.257 52 51 144 145 94 93 Kulüp Rakõ 70 cl 57.196 60.700 99.771 104.664 272.593 285.072 495.418 515.127 74 72 173 172 82 81 Yeni Rakõ 70 cl 39.637 44.217 72.744 79.818 156.200 195.650 244.294 270.074 84 81 115 145 58 38 N. Votka 70 cl 24.941 28.591 48.911 53.820 108.283 120.068 128.533 147.927 96 88 121 123 19 23 B. Boğa Votka 70 cl 21.270 24.330 38.803 43.175 85.916 95.874 137.556 158.374 82 77 121 122 60 65 Altõnbaşak 70 cl 70.075 75.674 132.951 143.503 232.094 254.125 90 90 75 77 Votka Cin 70 cl 29.581 40.696 55.575 64.703 139.634 159.555 130.578 165.290 88 59 151 147 (-6) 4 Tabii Kanyak 70 cl 49.218 63.299 69.734 84.841 111.651 140.834 204.705 246.956 4 34 60 66 83 75 Truva Kanyak 70 cl 56.394 66.694 100.033 105.496 143.902 174.015 212.454 278.965 77 58 44 65 48 60 Ankara Viskisi 70 cl 55.317 67.458 95.141 116.317 203.621 231.982 353.407 410.744 72 72 114 99 74 77 Nane Likörü 50 cl 23.497 31.827 43.339 49.875 88.459 103.089 108.237 133.031 84 57 104 107 22 29 Brendi 70 cl 31.133 41.429 58.562 67.516 118.494 125.815 254.263 257.826 88 63 102 86 115 105 Tablo 8. Birim Üretim Girdileri (1000 hl. için, 1998 Fiyatlarõ) GİRDİLER BİRİM MİKTAR DEĞERLER (TL) A-HAMMADDELER 1-RAKI Suma Hl 337,5 33.570.618.000 Saf alkol Hl 112,5 2.536.278.000 Anason Ton 7,5 4.621.925.000 Şeker Kg 467 86.634.000 Su m3 55 49.812.000.000 2-VOTKA Saf alkol Hl 400 9.017.877.000 Şeker Kg 300 55.653.000 Su m3 60 54.336.000 3-CİN Saf alkol (100) Hl 505,77 4.984.719.000 Ardõç Kg 510 142.397.000 Şerbetçi otu Kg 40 77.378.000 Kişniş Kg 4 1.628.000 Şeker şurubu Hl 10 215.879.000 Melek otu Kg 5,62 49.761.000 Su m3 106 65.113.000 4-KANYAK Kanyak sumasõ Hl 575 27.760.736.000 Badem enfizyonu Hl 12 498.045.000 Pekmez Kg 325 96.962.000 Karamel Kg 40 18.744.000 Su m 3 41 14.531.000 7
5-BRENDİ Kanyak Sumasõ Hl 257,1 12.422.000.000 Şarap Distilatõ Hl 192,2 18.346.000.000 Şeker Şurubu Hl 7 107.974.000.000 Karamel Kg 10 4.686.000.000 Alkola Hl 2,6 28.000.000.000 Enfüzyon Hl 5,5 80.626.000.000 Su m3 53 18.783.000.000 6-VİSKİ Malt Kg 181.000 17.420.914.000 Su m3 15.870 12.124.680.000 7-LİKÖR (AROMALI) Saf alkol (100) Hl 259,35 2.556.076.000 Şeker şurubu Hl 155 2.677.475.000 Esans Kg 78,8 436.645.000 Su m3 80 49.141.000 8-LİKÖR (YAŞ MEYVE) Saf alkol (100) Hl 258,27 2.545.432.000 Şeker şurubu Hl 107 1.848.322.000 Enfizyon Hl 335,48 382.773.000 Su m3 105 64.498.000 9-NARENCİYE LİKÖRÜ Saf alkol (100) Hl 324,41 3.197.288.000 Alkolalar Hl 124,4 32.909.000 Şeker şurubu Hl 160,75 2.776.801.000 Su m3 80 49.141.000 B-DİĞER 1-RAKI Şişe (35 cl) Adet 285.714 9.142.848.000 Şişe (70 cl) Adet 142.857 7.571.421.000 Etiket Adet 142.857 50.000.000 Kapak Adet 142.857 150.000.000 K. kutu Adet 11.905 116.669.000 İşçi Kişi 28 27.440.000 Yakõt(Buhar) Ton 600 69.000.000 Elektrik Kw 440 8.712.000 2-VOTKA Şişe (35 cl) Adet 285.714 9.142.848.000 Şişe (70 cl) Adet 142.857 7.571.421.000 Etiket Adet 142.857 71.428.500 Kapak Adet 142.857 2.142.855.000 İşçi Kişi 22 23.650.000 Yakõt(Buhar) Ton 600 69.000.000 Elektrik Kw 440 8.712..000 3-CİN Şişe (35 cl) Adet 285.714 8.740.391.000 Şişe (70 cl) Adet 142.857 6.270.518.000 Kapak(70cl) Adet 142.857 528.669.000 Etiket(70cl) Adet 142.857 114.529.000 İşçi Kişi 22 980.846.000 Yakõt Ton 10,083 549.056.000 Elektrik Kw 3.140 59.987.000 8
4- KANYAK Şişe(20cl) Adet 500.000 14.943.500.000 Şişe(35cl) Adet 285.715 7.671.447.000 Şişe(70cl) Adet 142.857 6.083.893.000 Etiket Adet 142.857 211.215.553 Kapak Adet 142.857 523.431.712 İşçi Kişi 14 5.670.000.000 Elektrik Kw 3500 52.500.000 5-BRENDİ Şişe (70cl) Adet 142.857 7.104.066.000 Etiket Adet 142.857 212.485.000 Kapak Adet 142.857 459.519.000 İşçi Kişi 14 1.181.250.000 Elektrik Kw 525 7.875.000 6-VİSKİ Şişe (70 cl) Adet 142.857 9.936.700.000 Etiket Adet 142.857 1.114.292.000 Kapak Adet 142.857 928.577.000 İç Kutu Adet 142.857 2.640.028.000 Dõş Kutu Adet 11.905 395.463.000 İşçi Kişi 25 10.320.000.000 Yakõt (Doğalgaz) M3 210.757 10.918.000.000 Elektrik Kw 10.126 180.086.000 7-LİKÖR Şişe(50cl) Adet 200.000 9.169.205.000 Kapak Adet 200.000 722.256.000 Etiket Adet 200.000 353.897.000 İşçi Kişi 19 862.540.000 Yakõt Ton 10.48 570.674.000 Elektrik Kw 3.330 63.617.000 Kaynak:Tekel kayõtlarõ 2.1.4. Dõş Ticaret Durumu 2.1.4.1. İthalat Distile alkollü içeceklerin Duty Free ye (vergisiz) ve İç Pazara (vergili) 2 ayrõ kanaldan toplam 7 milyon litre olarak ithal edildiği tahmin edilmektedir. 1. Ürün İthalatõ (Vergisiz) İthal içki pazarõnõn yaklaşõk 4,5 milyon litresini vergisiz Duty Free mallarõ oluşturmaktadõr. Bunun %70 i viski, %9 u likör, %8 i votka, %3 ü cin ve %10 u da diğer içki gruplarõndan oluşmaktadõr. 9
2. Ürün İthalatõ (Vergili) Tablo 9. Distile Alkollü İçkiler Ürün İthalatõ (Miktar olarak) Birim: Lt Sõra Ürün İsmi YILLAR YILLIK ARTIŞ(%) No 1995 1996 1997 1998 1996 1997 1998 1 Cinler 148.220 100.295 111.104 37.246-32 11-66 2 Viskiler 1.364.363 1.857.764 1.892.568 2.361.237 36 2 25 3 Romlar 104.795 126.590 69.407 72.315 21-45 4 4 Kanyaklar 34.660 34.555 12.431 10.371-64 -16 5 Likörler 267.178 288.035 198.015 139.467 8-31 -30 6 Muh.İçkiler 112.432 129.719 83.382 84.459 15-36 1 KAYNAK: DİE ve Tekel Kayõtlarõ (Vergisiz Satõşlar Hariç) Tablo 10. Distile Alkollü İçkiler Ürün İthalatõ (Değer, CİF, Cari fiyatlar) Birim: 1000$ Sõra YILLAR YILLIK ARTIŞ (%) Ürün İsmi No 1995 1996 1997 1998 1996 1997 1998 1 Cinler 550.620 546.913 595.022 312.504 0 5 9-47 2 Viskiler 7.896.343 6.527.959 5.826.793 6.668.196-17 -11 14 3 Romlar 419.072 781.070 345.798 380.460 86-56 10 4 Kanyaklar 725.240 687.536 245.745 136.862-5 -64-44 5 Likörler 1.548.691 2.625.890 1.157.506 1.039.936 70-56 -10 6 Muh.İçkiler 419.836 771.293 283.713 303.739 84-63 7 KAYNAK: DİE ve Tekel Kayõtlarõ (Vergisiz Satõşlar Hariç) Tablo 11. Distile Alkollü İçkiler Ürün İthalatõ (Değer,CIF, 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla) Birim: 1000$ Sõra Ürün YILLAR YILLIK ARTIŞLAR (%) No İsmi 1995 1996 1997 1998 1996 1997 1998 1 Cinler 1.243.566 841.475 932.163 312.504-32 11-66 2 Viskiler 3.725.360 5.100.943 5.277.236 6.668.196 37 3 26 3 Romlar 551.222 665.863 365.080 380.460 21-45 4 4 Kanyaklar 457.512 456.126 164.086 136.862-64 -16 5 Likörler 1.993.148 2.148.741 1.477.192 1.039.936 8-31 -30 6 Muh.İçkiler 404.755 466.988 300.175 303.739 15-36 1 KAYNAK: DİE ve Tekel Kayõtlarõ Tablo 12. AB, BDT ve Önemli Diğer Ülkelerden Viski İthalatõ (Miktar ve Değer olarak) Miktar: 1000 lma, Bedel: 1000 USD 1995 1996 1997 1998 ÜLKE LİTRE USD LİTRE USD LİTRE USD LİTRE USD AB 1.355.648 7.831.552 1.813.202 6.382.519 1.813.634 5.504.036 2.204.234 5.999.785 ABD 8.715 64.791 29.162 120.802 68.134 305589 152503 664839 KANADA 10.800 17.168 KKTC 15.400 24.638 4500 3572 10