Saðlýk ve Toplum Yýl:20, Sayý: 1 Ocak-Mart 2010 MAKALELER / Articles Çocuk Gelinler ve Beklenen Olumsuz Sonuçlarý Child Brides and Expected Negative Results 1 2 3 Sare MIHÇIOKUR, Feryal ERBAÞ, Ayþe AKIN ÖZET Uluslararasý belgelerde insan hakký ihlali olarak nitelendirilen erken yaþta evlilikler, kadýnýn statüsünün düþük olduðu, kadýna karþý ayýrýmcýlýðýn uygulandýðý az geliþmiþ ülkelerde yaygýn bir sorundur. Çok sayýda kýz, erken yaþlarda evlendirilmek suretiyle öðrenim ve saðlýklý yaþama hakkýndan alýkonulmaktadýr. Bunun sonucunda kýz çocuklarý bir meslek sahibi olma ve çalýþma haklarýndan yoksun býrakýlmakta, ekonomik özgürlükleri engellenmekte ve yoksulluk, baðýmlýlýk döngüsüne hapsedilmektedirler. Erken yaþta evlilik özellikle gebelik ve doðum, kadýn saðlýðýný da olumsuz etkilemektedir. Bu derlemede, dünyada ve Türkiye'de çocuk yaþta evliliklerin boyutu, sosyal nedenleri, adolesanýn sosyal geliþimi, saðlýðý ve özellikle de üreme saðlýðý üzerine olumsuz etkilerinin incelenmesi ve çözüm önerilerinin oluþturulmasý amaçlanmýþtýr. Türkiye'de, TNSA 2008 araþtýrmasý sonuçlarýna göre 25-29 yaþlarýndaki kadýnlarýn %17.1'inin 18 yaþýna kadar, %2.3'ünün de 15.yaþ gününden önce evlendikleri belirlenmiþtir. 15-19 yaþ grubundaki evli kadýnlarýn %36.5'inin bir, %3.7'sinin iki, %0.6'sýnýn üç çocuðu mevcut olup, %59.8'i ise gebelikten korunma yöntemi kullanmamaktadýr. Erken yaþta evliliklerin temel nedenlerinden biri ve en önemli sonucu da eðitimsizliktir. Erken yaþta evliliklerin önlenmesinde, mevcut yasal düzenlemelerin uygulamalara yansýtýlmasý önemli olmakla birlikte; özellikle yoksullukla mücadele, cinsiyet eþitliðinin her alanda saðlanmasý, toplumdaki geleneksel feodal yapýnýn deðiþtirilmesi ve kýz çocuklarýnýn okullaþmasý ve eðitimini sürdürebilmesi ile ilgili çalýþmalara önem verilmelidir. Anahtar Kelimeler: Çocuk gelinler, adolesan anneler SUMMARY Early aged marriages described in international documents as a violation of human rights and a widespread problem in developing countries where the status of woman is low and the women are subjected to gender discrimination. A large number of girls being married at early age are detained from their rights to education, right to live a healthy life. So, girls are deprived of having a profession and right to work, their social and economic freedom is obstructed, they are confined in a cycle of poverty and dependency. Early aged marriage, pregnancy and delivery affects the woman's health adversely. In this review, the patterns and trends, social causes of early aged marriages, its negative impacts on social development, health and especially the reproductive health of child brides and solutions aimed to be developed According to the results of DHS 2008 in Turkey, 17.1% of 25-29 years aged women are married before 18th years of age and 2.3% married before reaching 15th birthday. 36.5% of married women in the age group of 15-19 have one child, 3.7% two children, 0.06% three children and 59.8% of them don't use any contraceptive method. One of the leading causes and the most important result of early marriages is lack of education. Beside the importance of the implementation of current legal regulations for prevention of marriages at early age, also the activities related to combating poverty, ensuring gender equality in all fields of life, changing the traditional feudal structure of the society and efforts related to the girls enrollment and continuing their education should be prioritized. Key Words: Child brides, adolescent mothers 1.Dr.Baþkent Üniv. Kadýn-Çocuk Saðlýðý ve Aile Planlamasý Araþtýrma ve Uygulama Merkezi, Halk Saðlýðý AD. 2.Dr.Baþkent Üniv. Halk Saðlýðý AD. 3.Prof. Dr.Baþkent Üniv. Kadýn-Çocuk Saðlýðý ve Aile Planlamasý Araþtýrma ve Uygulama Merkezi GÝRÝÞ Geliþmekte olan ülkelerde çok sayýda kýz çocuðu çocuk yaþta evlendirilmektedir. Uluslararasý belgelerde insan hakký ihlali olarak nitelendirilen erken evlilikler, kadýnýn statüsünün düþük olduðu kadýna karþý ayýrýmcýlýðýn uygulandýðý ülkelerde daha yaygýn bir sorundur (1). Kýz çocuðu, kadýn, çocuklar ve toplum yönünden saðlýk ve sosyal sonuçlarý aðýr olan bu sorunla mücadele edebilmek için sorunun hazýrlayýcý faktörlerinin ve sonuçlarýnýn kapsamlý bir þekilde irdelenmesi gerekir. Konunun iyi anlaþýlabilmesi için bazý yaþ dönemlerinin ortak tanýmý incelenmelidir: Çocuðun tanýmý: Haklar açýsýndan bakýldýðýnda, 3
Çocuk Gelinler ve Beklenen Olumsuz Sonuçlarý 1989 Çocuk Haklarý Sözleþmesi'nin 1.maddesinde Çocuklara uygulanan kanunlar çerçevesinde daha erken yaþta reþit olma durumu hariç, 18 yaþýna kadar insan çocuk sayýlýr (0-18 yaþ arasý) ve haklarýnýn korunmasý gerekmektedir (2). Türk Medeni Kanunu'na göre 18 yaþýnýn tamamlanmasý reþit olma yaþýnýn baþlangýcý olarak kabul edilmekle birlikte, evlilikle ya da mahkeme kararýyla 18 yaþýndan küçük olanlarýn da reþit olduðu kabul edilebilmektedir. Saðlýk açýsýndan çocuk, doðumdan 20 yaþa kadar olan dönem, bazý kaynaklara göre ise 24 yaþýna kadar olan dönem olarak tanýmlanmaktadýr (3). Adolesan (ergenlik) dönemi: Çocukluðun baðýmlýlýðýndan eriþkinin baðýmsýzlýðýna geçiþte, bir takým psikolojik, duygusal ve biyolojik deðiþikliklerin hýzlý yaþandýðý fýrtýnalý bir dönemdir. Dünya Saðlýk Örgütü 10-19 yaþ arasýný adolesan, 15-24 yaþ arasýný ise genç ve 10-24 yaþ arasýnda olanlarý genç insanlar olarak tanýmlamaktadýr (4, 5, 6). Çocuk ve buna baðlý olarak çocuk evliliði kavramlarýnýn tanýmlarý kaynaðýna göre deðiþse de küresel ölçekte kabul edilen görüþ, 18 yaþ altýný çocuk ve bu yaþtan önce evlenen kýza da çocuk gelin denilmektedir (7). Erken yaþta yapýlan evlilikler kadýnlarýn toplumdaki eþitsiz konumunu pekiþtirmekte ve hayat tercihlerini azaltmaktadýr. Kadýnlarý eðitimsizlik, yoksulluk, cahillik ve baðýmlýlýk kýsýr döngüsüne hapseden bu evlilikler onlarýn geleceðe dair hayallerini de ellerinden almaktadýr. Erken yaþta yapýlan evliliklerin bir çocuk hakký, kadýn hakký ve insan hakký ihlali olduðu pek çok ulusal ve uluslar arasý belgede vurgulanmaktadýr (3). Bu yazý kapsamýnda dünyada ve Türkiye'de çocuk yaþta evliliklerin boyutu, sosyal nedenleri, adolesanýn sosyal geliþimi, saðlýðý ve özellikle de üreme saðlýðý üzerine olumsuz etkilerinin incelenmesi ve çözüm önerilerinin oluþturulmasý amaçlanmýþtýr. Dünyadaki Durum Küresel ölçekte, yapýlan araþtýrmalar, kýz çocuklarýnýn erken yaþta evlendirilmeleri ile ülkenin geliþmiþlik düzeyi arasýnda doðrusal bir iliþki olduðunu göstermektedir. Az geliþmiþ ülkelerde, çok sayýda kýz, erken yaþlarda evlendirilmek suretiyle; öðrenim ve saðlýklý yaþama hakkýndan alýkonulmaktadýr. Bu ise, kadýnýn toplumdaki zaten düþük olan statüsünün daha da düþmesine ve daha yoðun cinsiyet ayrýmcýlýðýna maruz kalmasýna neden olmaktadýr. Dünyada Adolesanlarýn / Gençlerin Durumu: Erken evlilik nedeniyle geliþmekte olan ülkelerde, yaklaþýk 82 milyon genç kýz, eðitimlerini yarýda býrakmakta, her yýl doðum yapan 14 milyon adolesanýn birçoðu gebeliðe baðlý ciddi saðlýk sorunlarýyla karþýlaþmaktadýr (8). Birleþmiþ Milletler Ýktisadi ve Toplumsal Ýþler Birimi tarafýndan 2000 yýlýnda yapýlan Evlilik Modellemeleri Araþtýrmasý'na göre, çocuk gelinlere, geliþmiþ ülkelerde çok düþük oranda rastlanmaktadýr. Ülkelerin geliþmiþlik düzeyi düþtükçe, çocuk gelinlerin görülme sýklýðý da artmaktadýr (7, 9). Türkiye'de Durum Türkiye'de erken yaþta evlilikler uzun yýllardan beri var olmasýna raðmen toplumun çoðunluðu tarafýndan bir sorun olarak deðerlendirilmemektedir. Evliliðin en önemli meþruluk kaynaðý toplumsal mutabakattýr. Ataerkil ve geleneksel toplum yapýsý erken yaþta evlilikleri normalleþtirmiþ ve meþrulaþtýrmýþtýr (3, 7, 10). Türkiye'de, çocuk gelinlerin görülme sýklýðý her ne kadar %15.5 olarak bildirilse de, bunun gerçeði yansýtmadýðýný belirtmek gerekir. Çünkü Evlilik Modellemeleri Araþtýrmasý yapýlýrken, Türkiye verileri, Nüfus ve Vatandaþlýk Ýþleri Genel Müdürlüðü'nden alýnan bilgilerle tespit edilmiþtir. Nüfus ve Vatandaþlýk Ýþleri Genel Müdürlüðü'nde ise sadece medeni kanunun öngördüðü þekilde hakim kararýyla yapýlmýþ olan erken evliliklerin kaydý bulunmakta, sosyolojik anlamda yapýlan erken evliliklerin yani dini nikaha dayanan erken evliliklerin kaydý bulunmamaktadýr. Kadýnýn Ýnsan Haklarý-Yeni Çözümler Derneði tarafýndan 2004 yýlýnda hazýrlanan ve Türk Ceza Kanunu Kadýn Platformu tarafýndan desteklenen Rapora göre, Türkiye'de resmi nikahý olmayan yani hukuki olarak nikahsýzlar %7.7 ve sadece dini nikahý olanlar ise %7.4'tür (11). Doðu ve Güneydoðu'da, kýz çocuklarýnýn 4
Saðlýk ve Toplum Yýl:20, Sayý: 1 Ocak-Mart 2010 Tablo 1:Geliþmiþ ülkelerde ve geliþmekte olan ülkelerde 15-19 yaþ aralýðýnda kýzlarda evlenme sýklýðý* Geliþmiþ Ülkeler Geliþmekte Olan Ülkeler Ülkeler % Ülkeler % Ýsveç 0.4 Þili 11.7 Fransa 0.6 Azerbayca 12.0 Kanada 0.6 n Arjantin 12.4 Finlandiya 0.6 Peru 12.5 Japonya 0.7 Lübnan 13.2 Almanya 1.2 Türkiye 15.5 Belçika 1.6 Mýsýr 15.9 Ýngiltere 1.7 Mozambik 47.1 Ýspanya 2.3 Bangladeþ 51.3 Hollanda 2.4 Afganistan 53.7 Ýtalya 3.0 Nijer 61.9 ABD 3.9 Demokrati k Kongo Yunanistan 5.5 Cumhuriye ti Portekiz 5.7 74.2 * Kaynak: World Marriage Patterns (2000). United Nations, Population Division, Department of Economic and Social Affairs. evlendirilmesi en çok baþlýk paralý, kan bedeli ve berdel evliliði þeklinde olmaktadýr. Kýz çocuklarýný evlendiren ailelerin büyük çoðunluðunun, mutlak yoksulluk sýnýrý altýnda yaþayan aileler olduklarý gerçeði göz önünde bulundurulduðunda, çocuk gelinlere rastlanma sýklýðý ile ailelerin refah düzeyi arasýndaki iliþki kendiliðinden ortaya çýkmaktadýr (11). Diðer bir ifade ile yoksulluðun önlenmesi çocuk gelinler konusunda yapýlacak mücadelede dikkate alýnmasý gereken bir husustur. açabilmektedir. Türkiye'de ebeveynlerin onayýyla en düþük yasal evlilik yaþý hem erkekler hem kadýnlar için 17'dir (12). Birleþmiþ Milletler Kalkýnma Programý tarafýndan hazýrlanan Türkiye'de Gençlik konulu Ulusal Ýnsani Geliþim Raporu 2007 çerçevesinde Yaþama Dair Vakýf tarafýndan 12 ilde yürütülen ve 16-24 yaþ arasý genç nüfusu temsil eden 3322 genci kapsayan Türkiye'de Gençlik Halleri Araþtýrmasý raporuna göre gençlerin ancak %5'inin evli, %3'ünün sözlü veya niþanlý olduðu saptanmýþtýr. Evli olan gençlerin evlenme yaþýna göre daðýlýmý incelendiðinde %36.2'sinin 18 yaþýndan önce evlenmiþ olduðu belirlenmiþtir (Þekil 1). Araþtýrmanýn katýlýmcýlarýný oluþturan 16-24 yaþ arasý gençler arasýnda evli kadýnlar %7,6'lýk bir dilimi oluþturmaktadýr. Ayný oran genç erkekler için %3.2'dir (13). TNSA 2008'den elde edilen verilere göre 25-49 yaþlarýndaki kadýnlarýn %43'ünün 20 yaþýndan önce, dörtte birinin 18 yaþýna kadar, %5.0'inin de 15 yaþýndan önce evlendikleri belirlenmiþtir. Eþler arasýndaki yaþ ve eðitim farkýnýn büyük olmasý göreceli olarak güç iliþkilerinde farklýlaþmayý getirebilmektedir. Eþler arasýnda ortalama yaþ farkýnýn en büyük olduðu grup özellikle 20 yaþýn altýndaki genç kadýnlardýr. 15 19 yaþ grubundaki kadýnlarla eþleri arasýndaki yaþ farký ortalama 6.6 yýl olarak belirlenmiþtir. Bu yaþ grubundaki genç kadýnlarýn %59.6'sýnýn eþleri ile aralarýndaki yaþ farký 5-9 iken %16.0'sýnýn yaþ farký 10 ve daha fazladýr. 15-19 yaþ grubundaki kadýnlarýn %9.6'sýnýn evli olduðu ve %6.0'sýnýn doðurganlýk davranýþýna Þekil 1:Evli olan gençlerin evlendiði yaþa göre daðýlýmý. Türkiye'de adolesanlarýn durumu: Türkiye'de evlilik, çocuk doðurmak için toplumsal olarak kabul gören dönemin baþlangýcýdýr. Ýlk evlilik yaþýnýn doðurganlýk üzerinde önemli bir etkisi vardýr; daha erken yaþlarda evlenen kadýnlar ortalama olarak daha uzun süre gebelik riski altýna girmekte, bu da genellikle daha fazla sayýda doðuma yol 5
Çocuk Gelinler ve Beklenen Olumsuz Sonuçlarý Tablo 2:15 19 yaþlarýndaki anne olmuþ ya da ilk çocuðuna gebe olan adolesan kadýnlarýn bazý temel özelliklerine göre yüzdesi, Türkiye 2008* Temel Özellikler Yaþ Anne olmuþ Yüzdeler Ýlk çocuðuna gebe Çocuk doðurmaya baþlayanlarýn yüzdesi Adolesan kadýn sayýsý 15 0.4 0.0 0.4 404 16 1.7 0.5 2.2 392 17 1.3 3.1 4.4 304 18 6.6 3.1 9.7 410 19 9.4 3.5 12.9 360 Eðitim yok/ýlk.bitirmemiþ 5.5 1.6 7.2 424 Ýlk. birinci kademe 3.4 4.2 7.6 297 Ýlk. Ýkinci kademe 0.7 0.3 1.0 4440 Lise ve üzeri 2.6 1.3 3.9 356 Toplam 3.9 2.0 5.9 1871 * Kaynak: 2008 Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý, TNSA-2008 baþladýðý saptanmýþtýr. Bu kadýnlarýn %4.0'ünün çocuk sahibi olduðu ve %2.0'sinin de ilk çocuklarýna gebe olduðu belirlenmiþtir. Bu yaþ grubundaki kadýnlarda, doðurganlýk, öðrenim düzeyinin artmasýyla birlikte azalma göstermektedir (Tablo 2). 15-19 yaþ grubundaki kadýnlarýn %3.5'inin bir çocuðu, %0.4'ünün iki çocuðu mevcuttur (tüm kadýnlar içinde). 15-19 yaþ grubundaki evli kadýnlar içinde %36.5'inin bir, %3.7'sinin iki, %0.6'sýnýn üç çocuðu mevcut olup, sadece %17.6'sý herhangi bir modern gebelikten korunma yöntemi kullanmaktadýr. %59.8'i ise gebelikten korunma yöntemi kullanmamaktadýr. 15-19 yaþ grubundaki kadýnlarýn, %20.9'unun eðitimi yok / ilkokulu bitirmemiþ, %18.5'i ilköðretim birinci kademe, %48.2'si ilköðretim ikinci kademe, %12.4'ü lise ve üzeri eðitimli olup ortanca eðitim süresi 7.3 yýldýr (12). Erken Yaþta Evliliklerin Nedenleri 1.Sosyo-Ekonomik Gerekçeler Çocuklarýn erken yaþta evlendirilmelerinin çeþitli nedenleri olmakla birlikte bunlar arasýnda en öne çýkanlarý sosyo-ekonomik gerekçelerdir. Özellikle kýz çocuklarý bazý ailelerde ekonomik bir yük olarak görülmektedir. Kimi zaman sofradan bir tabaðýn eksilmesi fikri dahi aileler için küçük yaþta evlilikleri teþvik edici bir unsurdur. Ayrýca kýzlar evlendirilirken baþlýk parasý adý altýnda kendilerine biçilen deðer karþýlýðýnda ailelerine kazanç saðlamaktadýrlar. Hem üzerlerindeki ekonomik yükü hafifletmek hem de baþlýk parasý yoluyla aileye gelir getirmek için aileler kýzlarýný çocuk yaþta evlendirmektedirler. Ailenin içinde bulunduðu geçim sýkýntýsý ve nüfus fazlalýlýðý ekonomik durumu iyi olan ailelere kýz vermede rekabet yaþanmasýna yol açmakta ve kimi zaman kýzlar da daha rahat bir hayat ve zengin eþ hayaliyle bu evliliklere gönüllü görünmektedirler. Baba evinde çektiði maddi sýkýntýlardan ve çocuk yaþta katlanmak zorunda býrakýldýðý iþ yükünden kurtulacaðýný hayal eden kýzlar evliliði bir çýkýþ yolu olarak görmektedirler. Sonuç olarak çocuklarýn erken yaþta evlendirilme sýklýðý ile ailenin yoksulluðu arasýnda doðru orantý mevcuttur. Yapýlan araþtýrmalar ekonomik sýkýntý içinde olmayan ailelerin kýrsalda dahi çocuklarýný erken yaþta evlendirme eðilimi içinde olmadýklarýný göstermektedir (3, 10). 6
Saðlýk ve Toplum Yýl:20, Sayý: 1 Ocak-Mart 2010 Tablo 3:Adolesan Anneler ve Bebeklerinde Karþýlaþýlan Týbbi ve Psiko-Sosyal Sorunlar* Týbbi Anneler Vücut aðýrlýðý artýþýnýn yetersiz olmasý Þiþmanlýk, vücut aðýrlýðýnda aþýrý artýþ Preeklampsi, eklamsi Anemi Cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlar Baþ-pelvis uyuþmazlýðý Aðýr hemorajiler Doðum sonrasý sorunlar Sýk gebelik, istenmeyen gebelik Ýsteyerek düþükler Anne ölümleri Psiko-Sosyal Öðretim kurumlarýna devam etmeme Sosyal aktivitelerde sýnýrlýlýk Ýþ fýrsatlarýnýn kaybý Yoksulluk Boþanma ve ayrýlma Sosyal izolasyon, dýþlanma Stres/depresyon Madde kullanýmý Sýk gebelik, istenmeyen gebelik Bebekler Ýntrauterin geliþme geriliði Düþük doðum aðýrlýðý Prematüre doðum Ani bebek ölümü sendromu Akut enfeksiyonlar Kazalar Bebek ölümleri Geliþme geriliði Ýstismar Davranýþ bozukluklarý/madde kullanýmý Okul baþarýsýzlýðý ve okulu býrakma Ýþsizlik/yoksulluk Ýstenmeyen gebelik, istenmeyen çocuk * Kaynak: (TBMM Kadýn Erkek Fýrsat Eþitliði Komisyonu Erken Yaþta Evlilikler Hakkýnda Komisyon Raporu, Mayýs 2010). 2.Gelenekler, Görenekler ve Dini Ýnançlarýn Yanlýþ Algýsý Gelenekler, görenekler ve dini inançlarýn yanlýþ algýlanmasý da erken yaþta evlenmeye zemin hazýrlamaktadýr. Geleneksel aile, kýz çocuðunu, aileye belirli bir zaman için emanet edilmiþ bir varlýk olarak görmekte ve kýzýn asýl yuvasýnýn evlendiði eþinin yuvasý olduðunu düþünmektedir. Toplumsal cinsiyet eþitsizliðinin yaratmýþ olduðu ayrýmcýlýk sonucunda özellikle kýz çocuklarýnýn gözü açýlmadan evlendirilmesinin gerektiði düþünülmektedir. Küçük yaþta yapýlan evlilikle kocaya itaatin ve yeni yuvaya uyumun daha kolay saðlanacaðýna inanýlmaktadýr. Erkek aileleri de kendilerine uyumu daha kolay olsun diye mümkün olduðunca küçük yaþta gelin almak istemektedirler. Kýz çocuklarýnýn bir an önce bir erkeðin himayesine sokulmasýyla, gelebilecek cinsel taciz ve þiddetten korunabileceði sanýlmaktadýr. Ayrýca, bu evliliklerin genç kýzlarýn karþý cinsiyetle evlilik dýþý iliþkiye girmelerine ve hamile kalmalarýna engel olacaðý kanaati yaygýn bir düþünce olarak görülmektedir. Çevresinde kendi yaþýtlarýnýn evlenmesi, ailesinde erken yaþta evlenenlerin çoðunlukta olmasý çocuklarý, olumsuz örneklerin etkisinde kalarak evliliðe özendirmektedir (10). 3.Eðitimsizlik Eðitim düzeyi düþük ve düþük sosyo-kültürel yapýdaki ailelerin çocuklarýnda erken yaþta evliliklerin daha sýk yaþandýðý gözlenmektedir. Genel eðilim erkek çocuklarýnýn belirli bir düzeyde eðitim görüp, askerlik yaptýktan ve bir iþ sahibi olduktan sonra evlenmeleri yönündedir. Bu durum erkeklerin nispeten ileriki yaþlarda evlenmelerine sebep olmaktadýr. Buna karþýlýk kýz çocuklarý, eðitimlerini erken yaþta býrakmaya zorlanmaktadýr. Kýzlarýn eðitimlerini tamamlamalarý gerekli görülmemektedir; zira ailenin kýsýtlý ekonomik kaynaklarý erkek çocuklarýn eðitimi için harcanmaktadýr. Ayrýca ergenlik dönemine girmeleriyle birlikte fiziksel anlamda dikkat çekmeye baþlayan kýz çocuklarýnýn eðitimleri aileleri tarafýndan niþanlama veya evlendirme gerekçesiyle yarýda kesilmektedir (3). 4.Aile Ýçi Þiddet Aile içi þiddet, geçimsizlik, baský, çocuk sevgisinin yokluðu, küçük yaþlarda anne veya babadan birinin kaybedilmesi ve üvey anne veya babaya sahip olunmasý diðer bir ifadeyle aile içinde çocuðun gereksinimi olan huzurlu ortamýn olmamasý çocuklarda, evlenme sonucunda bu 7
Çocuk Gelinler ve Beklenen Olumsuz Sonuçlarý durumdan kurtulacaðý inancýný geliþtirmekte ve erken yaþta evliliklere yol açmaktadýr (10). Kýz çocuklarýn erken yaþta ve zorla evlendirilmeleri, günümüzde kadýna yönelik þiddet kapsamýnda deðerlendirilmektedir. Bu durum saðlýk ve sosyal yönden kýz çocuklarý üzerinde ciddi olumsuz sonuçlar doðurmaktadýr. Kýz çocuðunun insan haklarýný ihlal eden ve ilerlemesinin önündeki en büyük engel olan kadýna yönelik þiddetin kökeninde ise, kadýnla erkek arasýnda eþit olmayan güç iliþkileri yatmaktadýr. 5.Diðer Nedenler Baþta kýzlar olmak üzere çocuklara yapýlan evde kalýrsýn, bahtýn kapanýr, yaþýn geçerse seni kimse almaz, bir an önce evlen ve çocuk yap ve benzeri toplum baskýlarý da erken yaþta evliliklerin önünü açmaktadýr (3). Diðer taraftan, toplumda geleneksel olarak kabul gören, uygulanan evlilik türleri de (berdel, beþik kertmesi, baþlýk parasý evliliði, kan bedeli evliliði, kuma evliliði, levirat, sororat, akraba evliliði gibi) erken evliliklere zemin hazýrlamaktadýr. Ataerkil ailelerde, gençlere evlilikleriyle ilgili karar verme veya tercihte bulunma hakký tanýnmamaktadýr. Bunlarýn dýþýnda tacize veya t e c a v ü z e u ð r a y a n k ý z ç o c u k l a r ý n ý n tecavüzcüsüyle ya da baþka birisiyle hemen evlendirilmesi, kaçma veya kaçýrýlma gibi durumlar da erken yaþta evliliklere sebep olmaktadýr. Ayrýca zorunlu göç sebebiyle insanlarýn yaþadýðý ekonomik ve kültürel karmaþa da erken yaþta evlilikleri artýran faktörler arasýndadýr (3). Erken Evliliklerin Olumsuz Sonuçlarý Erken Yaþta Evlilikler ve Eðitim Dünyada birçok çalýþma ve rapor erken evliliklerle yetersiz eðitimin iliþkisini ortaya koymaktadýr. Bunlara göre ebeveynlerin ve çocuklarýn eðitim düzeyi düþtükçe erken evliliklerin oraný artmaktadýr. Eðitimsizliðin önüne geçemeyen toplumlarda erken evliliklerin de önlenmesi imkânsýz hale gelmektedir. Eðitim, erken yaþta evliliklerin hem sebebi hem de sonucudur. Evlilik yaþýný yükseltmenin en etkili yolu çocuklarýn eðitime kavuþmasýdýr. Türkiye'de kadýnlarýn %20'sinin hala okur-yazar olmamasý Cumhuriyetin kuruluþunda kadýna verilen haklarýn devlet tarafýndan yýllar içinde tam olarak uygulanmadýðýný göstermektedir.. Eðitim, bireyin hayatýna iliþkin temel karar mekanizmalarýnda daha etkin olmasýný saðlayarak ve bilinç geliþtirerek evliliklerin ertelenmesine sebep olmaktadýr. Birçok kültürde ebeveynler yatýrýmlarýnýn boþa gideceðini düþündüklerinden evlendikten sonra baba evini terk edecek olan kýzlarýnýn eðitimine yatýrým yapmama eðilimindedirler. Özellikle sosyoekonomik durumu düþük aileler, kýzlarýný okula göndermemekte veya gönderse bile evlendirmek için okuldan almaktadýrlar. Türkiye'de de erken yaþta evlendirilen çocuklarýn öncelikle eðitim yaþamlarý kesintiye uðramaktadýr. Eðitim haklarýndan mahrum edilmiþ olan çocuklar, üretime katýlma yani bir meslek sahibi olma ve çalýþma haklarýndan da yoksun býrakýlmaktadýr. Bu durum özellikle kýzlarýn ekonomik özgürlükleri olmadan eðitimsizlik, yoksulluk ve baðýmlýlýk döngüsüne hapsedilmesine yol açmaktadýr (3, 7, 10). Erken Yaþta Evlilikler ve Saðlýk Erken yaþta evlenen kýz çocuðu, psiko-sosyal geliþmiþliði yönünden evlilik gibi çeþitli sorumluluðu ve dengeleri olan bir kurumu yönetebilecek güçte deðildir. Ayrýca, erken yaþta evlilikler çoðu zaman erken annelik demektir. Erken yaþta gebelik ve yapýlan doðumlar anne ve bebek için tehlike oluþturmaktadýr; çünkü çocuklarýn vücutlarý henüz gebelik ve doðum yükünü kaldýracak kadar olgunlaþmamýþtýr. Çocuklarýn çoðu, aile planlamasý hakkýnda da bilinçli olmadýklarýndan bakamayacaklarý sayýda çocuk sahibi olmaktadýrlar. Ayrýca, genç gebeler doðum öncesi bakým hizmetlerini de yeterli alamamaktadýrlar. Gebe olan bütün adolesanlar týbbi açýdan riskli grup olarak deðerlendirilmektedir. 15-19 yaþ arasýndaki genç kadýnlarýn doðum sýrasýnda yaþamlarýný kaybetme riskinin yirmili yaþlardaki kadýnlara kýyasla iki ile beþ kat daha fazla olduðu bilinmektedir. Bu evliliklerde, HIV/AIDS de dâhil olmak üzere cinsel yolla bulaþan hastalýklara yakalanma olasýlýðý artmaktadýr. 8
Saðlýk ve Toplum Yýl:20, Sayý: 1 Ocak-Mart 2010 Gebelik, bir ergen için ciddi psikolojik etkilenimlere neden olabilir. Adolesan dönemde bir genç kýzda anne olabilecek bedensel geliþme tamamlanmadýðý gibi doðacak çocuða bakabilecek ve bu yükü kaldýrabilecek bilgi birikimi ve sorumluluk bilinci de geliþmemiþtir. Bu nedenle adolesan annelerde emosyonel stres ve sosyal sorunlar daha yoðun yaþanmakta ve bu sorunlar doðal olarak bebeði, aileyi ve toplumu da etkilemektedir (3, 10). Erken Yaþta Evlilikler ve Toplumsal Yaþam Adolesanlar, toplumsal olarak olgunlaþmamýþ bireyler olarak tanýmlanmaktadýr. Bu yaþ grubundaki bireylerin, gerekli toplumsal rollere uyum saðlayamadýklarý ve toplumsal geliþimlerini tamamlayamadýklarý kabul edilmektedir. Dolayýsýyla bu yaþ aralýðýnda evlenen çocuklarda, evlilik sonrasýnda, arkadaþlarýndan kopma, özgüven eksikliði, toplumsal faaliyetlere katýlýmdan uzaklaþma gibi sonuçlar ortaya çýkmaktadýr. Ayrýca, ruhsal ve bedensel geliþimin tamamlanmamýþ olmasý çocuklarda çeþitli hastalýklara ve psikolojik rahatsýzlýklara yol açabilmektedir. Kýz çocuklarý kendilerini koruyamayacak yaþta ve eðitimsiz olarak evlendirilmeleri durumunda, eþleri tarafýndan fiziksel, duygusal, sözel ve hatta cinsel þiddete maruz kalabilmektedirler. Bu evliliklerde aile içi þiddet, geçimsizlik ve bunun sonucunda boþanmalar ve hatta intiharlar görülmektedir. Kendi ergenlik sorunlarýný halletmeden önce anne baba olan bu ailelerin çocuklarý da sorunlu olabilmektedir. Geleneksel ev içi rolleri pekiþtiren erken yaþta evlilikler, hazýr olmadýklarý bir yaþta henüz kendileri çocukken, aile, ev, çocuk vb. sorumluluklarýn altýna giren bireylerde fiziksel ve ruhsal açýdan çöküntü oluþturmaktadýr. Sosyal baskýyý artýran ve kadýnýn ev içine hapsolmasýna neden olan bu tarz evlilikler, kadýnýn statüsünün düþmesine yol açmaktadýr (10). Erken Yaþta Evliliklerin Önlenmesine Yönelik Çözüm Önerileri Uluslararasý düzeyde Uluslararasý Mevzuat Uluslararasý belgelerde çocuk evliliði bir seçim olamayacak temel ilke sayýlmakta ve çocuk evliliði bir insan hakký ihlali olarak kabul edilmektedir. 1948 tarihli Ýnsan Haklarý Evrensel Beyannamesi'nin 16. Maddesi'nde Evlenme sözleþmesi, ancak evleneceklerin özgür ve tam iradesiyle yapýlýr denilmektedir (7). Türkiye'nin 1995 yýlýnda iç hukukuna geçirdiði Çocuk Haklarý Sözleþmesi'nin 12.Maddesi'nin 1.fýkrasýnda þöyle denilmektedir: Taraf devletler, görüþlerini oluþturma yeteneðine sahip çocuðun kendisini ilgilendiren her konuda görüþlerini serbestçe ifade etme hakkýný bu görüþlere çocuðun yaþý ve olgunluk derecesine uygun olarak, gereken özen gösterilmek suretiyle tanýrlar. Ayný Sözleþme'nin 36.Maddesi'nde Taraf devletler, esenliðine herhangi bir biçimde zarar verebilecek her türlü sömürüye karþý çocuðu korurlar denilmektedir (3, 14). 1999 yýlýnda, Türkiye'nin çekincelerini kaldýrarak iç hukukuna geçirdiði Kadýnlara Karþý Her Türlü Ayrýmcýlýðýn Elimine Edilmesine Dair Sözleþme'nin (CEDAW) Önyargýlarýn ve Geleneklerin Tasfiye Edilmesi baþlýklý 5.Maddesi'nin 1.fýkrasýnýn (a) bendinde þöyle denilmektedir: Taraf devletler, her iki cinsiyetten birinin aþaðý veya üstün olduðu veya erkekler ile kadýnlarýn basmakalýp rollere sahip olduklarý düþüncesine dayanan bütün önyargýlar ve gelenekler ile her türlü uygulamayý tasfiye etmek amacýyla erkeklerin ve kadýnlarýn sosyal ve kültürel davranýþ tarzlarýný deðiþtirmek konusunda gerekli tedbirleri alýrlar. Ayný Sözleþme'nin Evlenme ve Aile Ýliþkileri Alanýndaki Haklar baþlýklý 16.Maddesi'nin 1.fýkrasýnýn (b) bendinde ise þöyle denilmektedir: Taraf devletler, kadýnlara, serbestçe eþ seçmede ve serbest ve kendi rýzasýyla evlenmede erkeklerle ayný hakka sahip olma hakkýný tanýrlar. Ayný Madde'nin 2.fýkrasýnda Taraf devletlerce, asgari evlenme yaþýnýn tespit edilmesi ve evliliklerin resmi sicile kaydýnýn zorunlu hale getirilmesi için yasama tedbirleri de dahil gerekli tüm iþlemler yapýlýr (15). Son yýllarda erken evlilikler ve onlarýn trajik sonuçlarý daha çok görünür hale gelmiþtir. UNICEF tüm dünyada problemin araþtýrýlmasý ve sorunla mücadele için kampanyalar düzenlenmesine öncülük etmektedir. Kýz çocuklarýn eðitimine yönelik çalýþmalar UNICEF'in bu sorunla baþ etmek için öngördüðü yollardan 9
Çocuk Gelinler ve Beklenen Olumsuz Sonuçlarý biridir; çünkü araþtýrmalar kýz çocuklarýnýn eðitim düzeyinin yükselmesinin erken evlilikleri engellediðini göstermektedir. Diðer ülkelerde UNICEF, ergenlik dönemindeki kýz çocuklarýný eðitimlerine devam etmesi ve yaþam becerilerinin güçlendirilmesi ile mesleki eðitimler almasý konusunda desteklemektedir. Diðer ülkelerdeki deneyimlere dayanarak UNICEF Türkiye, çocuklarýn korunmasý ve problemin yarattýðý kötü sonuçlarýn engellenmesi yönünde sonuçlar doðurabilecek politikalarýn oluþturulmasýný destekleyecek projeler üzerinde çalýþmaktadýr (16). Türkiye'de Ulusal Mevzuat T.C Anayasasý Madde 42: Kimse eðitim ve öðrenim hakkýndan yoksun býrakýlamaz. Ýlköðretim, kýz ve erkek bütün vatandaþlar için zorunludur ve devlet okullarýnda parasýzdýr hükmü yer almaktadýr (3). 1593 sayýlý Umumi Hýfzýsýhha Kanununun çeþitli maddelerinde kadýn ve çocuk saðlýðýna yönelik alýnmasý gerekli önlemler ve yapýlmasý gerekenler belirtilmiþ ve çocukluk ve gençlik döneminde saðlýðýn korunmasý ve sürdürülmesine yönelik çalýþmalarda devlet görevlendirilmiþtir (17). Türk Medeni Kanunu, on yedi yaþýný doldurmadan evlenen kýzý, çocuk gelin saymaktadýr. Bununla birlikte, Kanun'da, genel hükme göre çocuk gelin sayýlabilecek olan, on yedi yaþýný doldurmamýþ bir genç kýzýn, olaðanüstü durumlarda, hakim kararýyla evlenebileceði kabul edilmektedir (7). Çocuk Koruma Kanunu, çocuðu, daha erken yaþta ergin olsa bile, on sekiz yaþýný doldurmamýþ kiþi olarak tanýmlamaktadýr. On sekiz yaþýný doldurmayan yurttaþlarý; bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal geliþimini tamamlamamýþ, ihmal veya istismara açýk bireylerden saymakta ve bu bireyleri korunma ihtiyacý olan çocuklar olarak nitelendirmektedir (18). Türk Ceza Kanunu'nun 104.Maddesi'nin 1.fýkrasýnda ise cebir, tehdit ve hile olmaksýzýn, onbeþ yaþýný bitirmiþ olan çocukla cinsel iliþkide bulunan kiþi, þikayet üzerine, altý aydan iki yýla kadar hapis cezasý ile cezalandýrýlýr denilmektedir (19). On beþ yaþýný doldurmuþ bir kýz, hukuki olarak deðilse de, sosyolojik anlamda evlendirildiðinde, bu kýzla cinsel iliþkiye giren eþ, þikayet edilmediði sürece cezalandýrýlmamaktadýr. Yani, Türk Ceza Kanunu, evlilik yaþýný, örtülü olarak, on sekiz yaþýn altýnda tutmaktadýr. On beþ yaþýný doldurmuþ bir kýz, evlenmesi durumunda, çocuk gelin sayýlmayabilmektedir. Türk hukuk sisteminde, çocuk gelin kavramýnýn tarifinin, kanuna göre deðiþtiðini söylemek mümkündür. Türk Medeni Kanunu'na göre 17 yaþýný doldurmamýþ kýzlar, Çocuk Koruma Kanunu'na göre 18 yaþýný doldurmamýþ kýzlar, Türk Ceza Kanunu'na göre ise 15 yaþýný doldurmamýþ kýzlar çocuk gelin sayýlmaktadýrlar. Kanunlar arasýndaki bu uyumsuzluk, geleneksel yaþayýþa sahip ailelerin, kýz çocuklarýný erken yaþta evlendirmelerine karþý verilen tüm mücadeleleri zayýflatan hatta sonuçsuz býrakacak önemli bir husustur. Erken evlilikler, Türk toplumu özellikle de ülkenin geleceðini temsil eden genç kuþak içinönemsenmesi gereken bir konudur. Güvenilir verilerin olmamasý ve konunun duyarlýlýðý nedeniyle sorun haritasýnýn çýkarýlamamasý, çözümünün de önünde bir engeldir. Öte yandan, yakýn zamandaki bir giriþimle TBMM çatýsý altýnda konunun araþtýrýlmasý için bir alt komisyon kurulmasý çok olumludur. Bu çalýþma, erken evliliklerin önlenmesine yönelik politikalarýn geliþtirilmesi ve 18 yaþýn altýndaki tüm çocuklarýn yaþama, þiddetten ve ayrýmcýlýktan uzak durma haklarýnýn koruma altýna alýnmasý için önemli bir baþlangýç noktasý olarak görülmektedir (20). Gençler bir ülkenin gelecek için fýrsat pencereleridir. Bu fýrsat pencerelerinden yararlanýlabilmesi için genç nüfusunun eðitimli, saðlýklý ve yetenekli olmasý gerekir kaldý ki; bütün bunlar onlarýn almasý gereken insan haklarýdýr. Bu haklarý vermek için gerekli önlemleri almak ise devletin, hükümetlerin görevidir. "Gençler bugünün ortaklarý, geleceðin 10
Saðlýk ve Toplum Yýl:20, Sayý: 1 Ocak-Mart 2010 liderleri olacaklardýr. Onlarýn gelecekteki rollerine hazýrlanabilmeleri için gerekli her önlemin zamanýnda alýnmasý gerekmektedir. Yapýlmasý gerekenler özetle; 1)Yasal düzenlemeler: Türk Medeni Kanununda açýkça belirtildiði üzere olaðanüstü durumlar hariç evlenmek için bireylerin 17 yaþýný doldurmuþ olmasý gerekir. Hâkim kararýyla 16 yaþýnda yapýlabilen evlilikler dýþýnda 17 yaþýn altýndaki evliliklerin tamamý bu durumda hukuken geçersizdir. Üstelik yaþ engeli nedeniyle resmi olarak mümkün kýlýnmayan aile birliði dini nikâh yoluyla oluþturulmaya çalýþýlmakta ve söz konusu yöntem baþlý baþýna bir hukuki sorun teþkil etmektedir. Erken yaþta evlilikleri önlemek mevcut Medeni Kanunun uygulanmasýnýn özellikle yerel düzeydeki yöneticiler tarafýndan yakýndan, ödünsüz ve özenle takip edilmesiyle mümkündür. Erken yaþta evlilik sorunu mevcut yasal düzenlemeler uygulandýðý takdirde büyük ölçüde önlenebilecektir. 4721 sayýlý Türk Medeni Kanunu, 5237 sayýlý Türk Ceza Kanunu ve 5395 sayýlý Çocuk Koruma Kanunu arasýndaki uyumsuzluk mutlaka giderilmelidir. Türkiye'nin taraf olduðu ve Anayasanýn 90.maddesi gereði üst hukukumuz olan uluslararasý sözleþmelere uygun olacak þekilde kanunlardaki çocuk tanýmýnýn yapýlmasý ve aradaki çeliþkilerin giderilmesi Adalet Bakanlýðýndan talep edilmelidir. 5237 sayýlý Türk Ceza Kanunundaki konuyla ilgili cezalarýn caydýrýcýlýðý artýrýlmalýdýr. Kanunlarýn uygulanmasýnda denetimi saðlayan mekanizmalarýn oluþturulmasý gerekmektedir. 4721 sayýlý Türk Medeni Kanunu, 5237 sayýlý Türk Ceza Kanunu ve 5395 sayýlý Çocuk Koruma Kanununun uygulanmasý için bilinç yükseltme toplantýlarý yapýlmalýdýr. Özellikle 5237 sayýlý Türk Ceza Kanununun azmettirme baþlýklý 38.maddesi hususunda ailelerin bilinçlendirilmesi saðlanmalýdýr (3). Kuþkusuz yasalarda yer alan hükümlerin uygulamalara yansýtýlmasýný saðlamak, merkezi ve yerel düzeydeki yöneticilere düþen temel bir görevdir, bu görevler ödünsüz yerine getirilmelidir. 2)Çocuklarýn Eðitimi: Yasal düzenlemeler erken evliliklerin önlenmesinde çok önemli olsa da tek baþýna yeterli olmamaktadýr. Yoksullukla mücadele, cinsiyet eþitliðinin geliþtirilmesi, özellikle kýz çocuklarýn eðitimi ve orta öðrenime devam etmelerini saðlamaya yönelik çalýþmalar erken yaþta evliliklerin önlenmesinde etkili olacaktýr. Zorunlu eðitimin süresinin uzatýlmasý da ailelerin kýz çocuklarýný erken yaþta evlendirmelerini engelleyecektir. Eðitim düzeyi arttýkça erken evliliklerin sayýsý düþmektedir. Eðitim ayrýca dolaylý olarak da bireyin hayatýna iliþkin temel karar mekanizmalarýnda daha etkin olmasýný saðlamakta ve bilinç geliþtirmektedir. Örgün eðitim içinde yer alan çocuklar için erken yaþta evlenmenin sakýncalarýnýn anlatýldýðý kazanýmlar müfredata eklenmelidir. Anne-çocuk saðlýðý, üreme saðlýðý gibi konular müfredatta yeterince yer almalýdýr. Geleneksel deðerlerin hâkim olduðu ekonomik yönden geri bölgelerdeki bölge okullarý ve pansiyonlarýnýn sayýlarý artýrýlmalýdýr. 1997 yýlýnda 8 yýla çýkarýlmýþ olan zorunlu eðitim, okul öncesi eðitimle birlikte 13 yýla çýkarýlmalýdýr. Küçük yaþta evliliklerin önlenmesi bakýmýndan meslek edindirme kurslarýna önem verilerek kadýnlarýn iþ kurabilmeleri için imkanlar saðlanmalýdýr. 3)Halkýn Eðitimi/Bilinçlendirilmesi: Kadýnlar arasýndaki okur yazarlýk ve genelde eðitim düzeylerinin artýrýlmasý temel strateji olmalýdýr. Aileler, erken yaþta evliliklerin çok yönlü sakýncalarý konusunda ikna edilmelidir. Milli Savunma Bakanlýðý ile Saðlýk Bakanlýðý'nýn askere alýnan gençlere yönelik uyguladýklarý ortak projedeki eðitim programýna erken evlilik konusu da dahil edilmelidir. Konuyla ilgili, okullar, Birinci Basamak Saðlýk Kuruluþlarý ve halk eðitim merkezleri odaklý eðitim projeleri geliþtirilerek özellikle varoþlarda ve kýrsalda farkýndalýðýn artýrýlmasý saðlanmalýdýr. Yine farkýndalýðý arttýrmak için medyanýn ve sivil toplum kuruluþlarýnýn, toplum liderlerinin geniþ ölçüde desteði alýnmalýdýr. Sorunlarla karþý karþýya kalýndýðýnda þikâyet baþvurusu yapýlacak birim ile SHÇEK'in telefon numaralarý ve oluþturulacak bir þikâyet hattýnýn 11
Çocuk Gelinler ve Beklenen Olumsuz Sonuçlarý irtibat numaralarý kamuoyuyla paylaþýlmalýdýr (3). 4)Yanlýþ Dini Algýlarýn ve Geleneksel Uygulamalarýn Önlenmesi: Yanlýþ dini bilgilerin düzeltilmesi, yanlýþ dini algýlarýn ve yorumlarýn önlenmesi; Ýslam dinine göre nikahýn ne olduðunun, gerekçelerinin ve sonuçlarýnýn toplumla paylaþýlmasý; özellikle hutbe ve vaazlarda erken evliliðin sakýncalarýna yer verilmesi ve Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý'yla iþbirliðine gidilmesi saðlanmalýdýr. Ayrýca, dini nikahýn temel unsurlarýnýn rýza, denklik, alenilik, ilan, tescil gibi þartlar olduðu ve dolayýsýyla resmi nikahýn bütün bu þartlarý saðlamak zorunda olduðu bilgisi toplumla paylaþýlmalýdýr (3, 10). 5)Erken Evliliklerin Tespiti: Erken yaþta yapýlan evliliklerdeki en önemli sorunlardan biri de bu evliliklerin resmi evlilik olmamasýdýr. Dini törenle gerçekleþtirilen evliliklerin herhangi bir resmiyeti ve kaydý bulunmamaktadýr. A r a þ t ý r m a l a r l a / m e v c u t v e r i l e r i n deðerlendirilmesi ile erken evliliklerin gerçek boyutunu ortaya koyan haritalama yapýlmalýdýr. Niteliksel araþtýrmalarla, erken evliliklerin nedenleri ortaya konmalýdýr. Türkiye'de yapýlan her bir evliliðin resmi nikahla yapýlarak mutlaka kayýtlara geçmesi saðlanmalýdýr. Bu konunun izleyicisi durumunda olan sektör ve yöneticilere yaptýrýmlar getirilmelidir. 7)Toplumsal Yapýnýn Deðiþtirilmesi: Toplumsal Cinsiyet Ayýrýmcýlýðýnýn önlenmesi, kadýn-erkek eþitliðinin saðlanmasý, kadýnýn güçlendirilmesi konu ile mücadelede önemli stratejiler olup mutlaka saðlanmalýdýr. Din ve geleneklerce meþrulaþtýrýlan ve þeyhlik ve aðalýk düzeni ile beslenen olumsuz kültürel deðerler tasfiye edilmelidir. Bunun gerçekleþtirilmesi ise toplumda, dinsel ve geleneksel ahlak yerine, laik ahlakýn yerleþtirilmesi ile mümkündür. Bu sayede, Türk siyasal yaþamýnda, siyasal aktörler, dinsel ve geleneksel cemaatler yerine, bireylerle iletiþim üzerinden siyaset yapma alýþkanlýðý kazanacaklar ve kýz çocuklarýnýn evlilikleri üzerinde de otorite sahibi olan þeyh ve aða, öncelikle siyasi sistemde, daha sonra da toplumsal sistemde etkili ve etkin olmaktan çýkacaklardýr. (7, 10, 20). KAYNAKLAR 1.UNICEF Early Marriage Child Spouses, Innocenti Digest Florence, Iyaly, No 7, March 2001. 2.Kayar, Yýlmaz, H., Çocuk Haklarý Sözleþmesi, http://www.turkhukuksitesi.com/showthread.php?t=5719 3.TBMM Kadýn Erkek Fýrsat Eþitliði Komisyonu Erken Yaþta Evlilikler Hakkýnda Ýnceleme Yapýlmasýna Dair Alt Komisyonun Raporu, 2010, http://www.tbmm.gov.tr/ komisyon/kefe/docs/komisyon_rapor.pdf 4.Adolescence and Adolescent Reproductive Health, International Children's Center (ICC), Teaching Materials fort he Training Courses, Ankara, 2003. 5.Sezgin, B., Akýn, A., Adolesan Dönemi Üreme Saðlýðý, Saðlýk ve Toplum Journal of Health and Society-, Kadýn Saðlýðý yýl, 8, Sayý, 3-4, sayfa, 27-32, Temmuz-Aralýk, 1998. 6.Promoting Adolescent Sexual and Reproductive Health, Guidance Note for the UN Resident Coordinator System, unpublished report, August, 2000. 7.Çakmak, D., Çocuk Gelinler, http://www.umut.org.tr/ HukukunGencleri/TamMetinlerSunular/DirenCakmak.pdf 8.UNFPA, State of World Populaton, 2003. 9.World Marriage Patterns 2000 United Nations, Population Division, Department of Economic and Social Affairs. 10. Erken ve Zorla Evlilikler Uçan Haber, sayý 26, Ankara 2010. 11.Dördüncü ve Beþinci Dönem Birleþtirilmiþ Periyodik Ülke Raporu'na Ýliþkin CEDAW- Türkiye Gölge Raporu, CEDAW-Türkiye Yürütme Kurulu Kasým, 2004, http://www.ucansupurge.org/arsiv/www.ucansupurge.org/i ndex6aaf.html?option=com_content&task=view&id=134 4&Itemid=87 12.2008 Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý, TNSA-2008, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, SB AÇSAP Genel Müdürlüðü, DPT, TÜBÝTAK, KAMAG, Ankara Ekim 2009. 13.Türkiye'de Gençlik Halleri Araþtýrmasý, s., 12-13, Yaþama Dair Vakýf, 2008. 14.Çocuk Haklarýna Dair Sözleþme. Birinci Kýsým, Madde 1-20, http://www.unicef.org/turkey/crc/_cr23c.html 15.Kadýnlara Karþý Her Türlü Ayrýmcýlýðýn Önlenmesi Sözleþmesi ve Ýhtiyari Protokol, T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü ve Sorunlarý Genel Müdürlüðü, UNICEF, Ankara, Kasým 2001. 16.UNICEF Türkiye, Erken Evlilikler, Uçan Haber Ocak 10, Özel Sayý Erken ve Zorla Evlilikler, 2010. 17.1 5 9 3 S a y ý l ý U m u m i H ý f z ý s s ý h h a K a n u n u, http://www.ankaraozelidare.gov.tr/panel/kanun/1593.doc 18.Ç o c u k K o r u m a K a n u n u, M a d d e 3. a, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1527.html 19.Türk Ceza Kanunu Madde 104, http://www.tbmm.gov.tr/ kanunlar/k5237.html 20.Early Marriage A Harmful Practice, UNICEF, 2005. 12