Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 258-270 Füsun KURT GÖKÇELİ 1 Besime BİLMEZ 2 Suna TARKOÇİN 3 OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLERİNİN ÇEVRE SORUNLARINA YÖNELİK DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ Özet Bu araştırma, okul öncesi öğretmenlerinin çevreyi koruma konusunda ne kadar bilinçli olduklarını ve çevre sorunlarına yönelik davranış düzeylerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Ayrıca okul öncesi öğretmenlerinin, çevreyi korunma konusundaki bilgilerinin ve çevreye karşı olumlu davranış ve alışkanlıklarının, çevrenin korumasına yönelik davranışlar üzerine etkili olup olmadığı araştırılmıştır. Betimsel nitelikte olup tarama modeli kullanılarak yapılan bu araştırmaya Bingöl İl ve İlçe Merkezinde bulunan Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı anasınıfı ve anaokullarında görev yapan 118 okul öncesi öğretmeni gönüllü olarak katılmıştır. Veri toplama aracı olarak, öğretmenlerin kişisel bilgilerinin yer aldığı Kişisel Bilgi Formu ve Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Ölçeği kullanılmıştır. Sonuç olarak okul öncesi öğretmenlerinin farkındalık düzeylerinin ölçekte bulunan maddelere göre değişiklik gösterdiği ve farkındalıklarının orta düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Çevre, Çevre Farkındalığı, Çevre Sorunları 1 Öğr.Gör. Dr., Anadolu Üniversitesi, Yunus Emre Meslek Yüksek Okulu, Çocuk Gelişimi Programı. 2 Öğr. Gör., Bingöl Üniversitesi, Genç Meslek Yüksek Okulu, Çocuk Gelişimi Programı. 3 Öğr. Gör., Bingöl Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Çocuk Bakımı ve Gençlik Hizmetleri Bölümü, Çocuk Gelişimi Programı.
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Davranışlarının İncelenmesi THE INVESTIGATION OF PRESCHOOL TEACHERS BEHAVIOURS TOWARDS ENVIRONMENTAL PROBLEMS Abstract The aim of this study is to determine preschool teachers level of awareness about protection of environment and the level of their behaviors towards environmental problems. This study also aims to find whether preschools teachers knowledge on protection of environment and their positive attitude and behaviors towards environment have an effect on the behaviors towards the protection of environment. The population of this descriptive study in which screening model is used is 118 volunteer preschool teachers who work in kindergarten and preschools depended to Ministry of National Education located in Bingöl city center. Data collection instrument is Personal Information Form in which there are teachers personal information and Behavior towards Environmental Problems Scale. As a conclusion, it was revealed that the preschool teachers awareness level showed difference according to items in the scale and their awareness level is found to be at medium level. Keywords: Environment, Education, Environmental Awareness, Environmental İssues Problem Durumu 259 Günümüzde insanın doğa üzerindeki baskıları gün geçtikçe artmaktadır ve bunun sonucunda ekolojik dengenin bozulmaya başlaması, önemli bir çevre sorunu olarak kendini hissettirmektedir. Hızlı nüfus artışı, kentleşmedeki yoğunluk, küresel ısınma, teknoloji ve buna benzer pek çok neden, ekolojik sorunları, çağdaş toplumların gündeminde ön sıralarda yer alan konulardan biri durumuna getirmiştir (Özer 2001: 61). Hatta günümüzde çevresel konular en büyük sosyal problemlerden biri olarak görülmektedir. Bu noktada yapılabilecek önemli çabalardan biri de insanların doğal çevreye olan ilgilerinde artışın sağlanması, doğayı korumak için davranışlarında bazı değişikliklerin meydana gelmesi ve doğanın bütün canlılar için öneminin farkına varmalarının sağlanmasıdır (Bruni, Chance ve Schultz 2012: 1). Bunun sağlanabilmesi ise, çevre eğitimi ile mümkün olabilmektedir. Çevre eğitimi; bireylerin, içinde yaşadıkları çevre hakkındaki bilgi ve farkındalık düzeylerini yükseltmek için girişilen eğitim çabalarıdır. Bu sayede yeni kuşakların kendi gelecekleri için; içinde yaşadıkları ve yaşayacakları çevreyi koruma ve geliştirme yönünde aktif olarak rol alabilmeleri mümkün olabilir (Gülay ve Önder 2011: 75). Orr, (2002) durumu kısaca şöyle tanımlamaktadır: sürdürülebilirlik, bireylerin çevre problemlerine yönelik bilinçlendirildiği ve demokratik olarak çevre sorunlarıyla meşgul olduğu, etkili kurumsal yönetimi gerektiren bir dizi kamu tercihlerinden oluşur. Çevre eğitimi konusundaki çoğu çabaları tetikleyen şey hem çevre konusunda bilinçli ve bu konuda meşgul olan bireyler yaratma gereksinimi hem de çevre üzerinde olumlu etkisi olan gerek kamu gerekse özel sektör tarafından atılacak olan adımlardır. Doğru yöntemlerle tasarlanmış değerlendirmeler, eğitsel program geliştirmede değerli görüşler
Füsun Kurt Gökçeli - Besime Bilmez - Suna Tarkoçin sağlamaktadır ve böylece, insanoğlunun doğa üzerindeki etkisini yönlendirebilmektedir (Orr dan aktaran Nagra 2010: 153-162). Çevre eğitimine yönelik olarak birçok kişinin içinde, insanların doğa ile uyumlu olarak yaşamak ve birbirlerine karşı eşit bir şekilde hareket edebilmek inancı yatmaktadır (NAAEE 2000: 4). Yapılan araştırmalar, çevre eğitiminin öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının çevresel tutumlarını, farkındalıklarını, çevreye karşı bilinçlilik düzeyini artırdığını göstermektedir. Bu nedenle, hizmet öncesi ve hizmet içi çevre eğitiminin birbirini izleyen ve bütüncül bir şekilde ele alınması olumlu çevresel tutumların kalıcılığının sağlanması açısından da önemlidir. Bu durumda, öncelikle okul öncesi öğretmenlerinin ve öğretmen adaylarının çevresel tutumlarının belirlenmesi, hazırlanacak programlara yol göstermesi açısından önemli rol oynamaktadır (Kandır, Yurt ve Kalburan 2012: 318). Bu bağlamda, öğretmenlerin çevre konusundaki duyarlılıkları, farkındalıkları, çevresel sorunlar hakkındaki girişimleri çocukların da çevresel farkındalıklarını, bilinçlilik düzeylerini artırmada etkili olabileceği, olumlu tutum ve alışkanlıklar kazanmalarını sağlayabileceği düşünülmektedir. Bunun tam anlamıyla gerçekleştirilebilmesi için çevre duyarlılığı yüksek, ekolojik bilgisi yeterli, teorik ve uygulamalı çevresel çalışmaları başarıyla yürütebilecek bilgi ve deneyime sahip öğretmenlerin yetiştirilmesi, çevre eğitiminin gelişmesi ve amaçladığı hedeflere ulaşması açısından büyük önem taşımaktadır (Kahyaoğlu, Daban ve Yangın 2008: 44). Yapılan araştırmalar incelendiğinde çevre eğitiminin ne kadar önemli olduğu daha iyi anlaşılmaktadır. Güler (2009) tarafından yapılan Ekoloji Temelli Bir Çevre Eğitiminin Öğretmenlerin Çevre Eğitimine Karşı Görüşlerine Etkileri konulu araştırmada 12 günlük ekoloji temelli çevre eğitimine katılan 24 öğretmenin doğaya ve çevre eğitimine karşı görüşlerindeki değişiklikler belirlenmiştir. Öğretmenler, doğa eğitimi sonucunda çevre eğitimine yönelik çok yönlü bilgiler edindiklerini bildirmişlerdir. Bunun yanı sıra gerek kendi yeterlilik düzeylerinin arttığı, gerekse çevrenin korunması ile ilgili görüşlerinin olumlu yönde değiştiği anlaşılmıştır. Aini ve Laily (2010) tarafından yapılan Çevre Eğitimi İçin Hazırlıklı Olan Malezya Okul Öncesi Eğitimcileri konulu araştırma, Malezya daki okul öncesi öğretmenlerinin çevre problemleri, çevresel konulardaki bilgileri, çevre problemlerine karşı hissettikleri ve sürdürülebilirlik için bazı uygulama düzeylerini ölçmek için yapılmıştır. Araştırma sonucunda öğretmelerin, ülkede daha az karşılaşılan çevresel sorunlar hakkında bilgi sahibi oldukları, bu sorunların farkında oldukları ortaya çıkmıştır. Frobes ve Zint (2011) tarafından yapılan araştırmada, ilköğretim öğretmenlerinin çevre için ve çevre hakkındaki inanışları, algıları, öğrencileri nasıl teşvik ettikleri, bilimsel araştırma kullanımları, çevre sorunları hakkında nelere karar verip harekete geçtikleri incelenmiştir. Öğretmenler, öğrencilerin çevre için ve çevre hakkında öğrenme ve bunları uygulama konularında istekli olduklarını, araştırma-sorgulama içinde bulunduklarını ve bu şekilde bir tutum içinde olmanın çevre problemleri hakkında harekete geçmede yararlı sonuçlar elde edileceğine inandıklarını belirtmişlerdir. 260 Yukarıda verilen araştırma sonuçları doğrultusunda okul öncesi öğretmenlerinin çevre sorunlarına ilişkin farkındalıklarının erken dönemde saptanması, onların meslek yaşantısına yönelik eğitim gereksinimlerinin ortaya konulması açısından son derece önemlidir. Bu durum öğretmenlerin okul öncesi eğitim kurumlarında uygulamış oldukları eğitim programlarına da yansıyacaktır. Çevre sorunlarının farkında olan, bu sorunlar hakkında bilinçli, olumlu tutum ve davranışlara sahip olan bir öğretmenin çocukların eğitiminde de bunlara önem vereceği düşünülmektedir. Gelecek nesillerin bu alanda donanımlı bireyler olmasında büyük bir etki
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Davranışlarının İncelenmesi yaratmaları kuşkusuz olacaktır. Bu nedenle, okul öncesi öğretmenlerinin çevre sorunlarına yönelik davranışlarının karşılaştırıldığı araştırmanın ilgili alan yazına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu araştırmada, okul öncesi öğretmenlerinin çevreyi koruma konusunda ne kadar bilinçli olduklarını belirlemek ve çevre sorunlarına yönelik davranış düzeylerini tespit etmek amaçlanmıştır. Bu temel amaç doğrultusunda şu alt amaçlara yanıt aranmıştır: 1. Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranışları ile yaş düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? 2. Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranışları ile mesleki kıdemleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? 3. Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranışları öğrenim düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 4. Öğretmenlerin çevreye yönelik davranışları öğretmenlerin ikamet ettikleri yere göre farklılaşmakta mıdır? 5. Daha önce çevre eğitimi ile ilgili herhangi bir seminer/hizmet içi eğitim alma durumlarına göre anlamlı bir farklılık var mıdır? Yöntem Araştırma Modeli Bu araştırma, okul öncesi öğretmenlerinin çevreyi koruma konusunda ne kadar bilinçli olduklarını ve çevre sorunlarına yönelik davranış düzeylerini öğretmenlerin bulundukları İl e, mesleki kıdemlere, öğrenim düzeylerine ve daha önce çevre eğitimi konusunda bir eğitim alıp almadıkları gibi değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapıldığından betimsel nitelikte olup, tarama modeli tipindedir. 261 Evren ve Çalışma Grubu Araştırmanın evrenini 2014-2015 eğitim-öğretim döneminde Bingöl İl ve İlçe Merkezi nde bulunan Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı görev yapan okul öncesi öğretmenleri oluşturmuştur. Bingöl İl ve İlçe Merkezi nde bulunan Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı anasınıfı ve anaokulları arasından random yöntemi ile hangi okulların çalışma grubuna katılacağına karar verilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu, 2014-2015 eğitim-öğretim döneminde Bingöl İl ve İlçe Merkezi nde bulunan Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı anasınıfı ve anaokullarında görev yapan toplam 118 okul öncesi öğretmeni oluşturmuştur. Araştırmaya katılan okul öncesi öğretmenlerinin kişisel bilgileri incelendiğinde; Araştırmaya katılan 118 öğretmenin %79.7 si (f=94) kadın, %20.3 ü (f=24) erkektir. Öğretmenlerin % 76.3 ü 21-30 yaşları arasında, % 23.7 si ise 31 yaş ve üzerindedir. Öğretmenlerin % 22.1 i 1 ile 2 kardeştir, % 78 i ise 3 ve daha fazla kardeştir. Öğretmenlerin % 53.4 ü 1 yıllık bir deneyime sahiptir, % 46. 6 sı ise 2 ve daha fazla yıllık bir mesleki deneyime sahiptir. Öğretmenlerin % 85.6 sı lisans mezunu, % 14.4 ü ön lisans ile yüksek lisans mezunudur. Bununla birlikte öğretmenlerin % 22.9 unun (f=27) ilçede, % 77.1 inin (f=91) il merkezinde ikamet ettikleri belirtilmiştir. Katılımcı 118 öğretmenin % 33.9 unun (f=40) çevre konusunda en
Füsun Kurt Gökçeli - Besime Bilmez - Suna Tarkoçin az bir eğitim aldığı, % 64.4 ünün (f=76) çevre konusunda bir eğitime katılmadığı ve katılımcı öğretmenlerin % 1.7 sinin (f=2) bu konuda fikir ileri sürmediği tespit edilmiştir. Veri Toplama Araçları Araştırmada veri toplama aracı olarak, okul öncesi öğretmenlerin kişisel bilgilerinin yer aldığı Kişisel Bilgi Formu ve araştırma probleminin çözümü için gerekli bilgileri toplamada Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Ölçeği kullanılmıştır. Kişisel Bilgi Formu Araştırmacılar tarafından geliştirilen formda; okul öncesi öğretmenlerin cinsiyeti, yaşı, mesleki kıdemleri, öğrenim düzeyleri, yaşadıkları yer, daha önce çevre eğitimine yönelik eğitim alıp almadığına ilişkin sorular yer almaktadır. Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Ölçeği Güven ve Aydoğdu (2012) tarafından geliştirilmiş olan ölçek, öğretmen adaylarının çevreye yönelik davranış düzeylerini belirlemek amacıyla Bloom Taksonomisi ndeki psikomotor alan basamakları dikkate alınarak hazırlanmıştır (Harrow 1972; Simpson 1972). Ölçekte kullanılan olumlu maddeler için katılıyorum, olumsuz maddeler için ise katılmıyorum ifadeleri kullanılmıştır. Olumlu ve olumsuz bir fikir içermeyen maddeler için ise yansızım ifadesi kullanılarak, ölçek üçlü Likert tipi olacak şekilde düzenlenmiştir (Tezbaşaran 1997; Tavşancıl 2002). Adayların olumlu maddelere verdikleri katılıyorum şeklindeki yanıtlara 2 puan, katılmıyorum şeklindeki yanıtlara 0 puan ve yansızım şeklindeki yanıtlara ise 1 puan verilmiştir. Olumsuz maddelerde ise bu puanlama ters şekilde gerçekleştirilmiştir. Ölçek Bloom Taksonomisi ne uygun hazırlandığı ve faktör düzeyinin bu taksonomideki psikomotor alan boyutundaki seviyeler kadar olması beklendiği için faktör sayısının altıya indirilebileceği düşünülmüştür. Faktör analizi sonucunda davranış ölçeğindeki maddelerin, 8 i 1. faktörde, 10 u 2. faktörde, 6 sı 3. faktörde, 7 si 4. faktörde, 4 ü 5. faktörde ve 5 i 6. faktörde toplanmıştır. Maddelerin faktörlere göre dağılımı incelendiğinde ve maddelerin ifade ettiği anlamlar taksonominin alan basamakları ile karşılaştırıldığında, Bloom Taksonomisi ne uygun olarak aşağıdaki belirtke tablosuna ulaşılmıştır (Tablo 1.). 262 Tablo 1. Maddelerin Psikomotor Basamaklarına Göre Dağılımı ve Madde Örnekleri Psikomotor Alan Basamakları Madde Sayıları Algılama 6, 15, 18, 34 Kurulma 1, 11, 17, 26, 30,33, 35, 39 Kılavuzlama 3, 4,13, 16, 21, 23 Beceriye Dönüştürme 5, 14, 20, 24, 31, 32, 36, 37, 38, 40 Duruma Uydurma 7, 8, 27, 28, 29 Yaratma 2, 9, 10, 12, 19, 22, 25 Her bir faktöre ilişkin güvenirlik değerleri ayrı ayrı hesaplanmış ve ilk faktörde bulunan 8 maddenin güvenirlik değeri Cronbach alpha 0,98, ikinci faktörde bulunan 10 maddenin güvenirlik değeri Cronbach alpha 0,90, üçüncü faktörde bulunan 6 maddenin güvenirlik değeri Cronbach
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Davranışlarının İncelenmesi alpha 0,95, dördüncü faktörde bulunan 7 maddenin güvenirlik değeri Cronbach alpha 0,79, beşinci faktörde bulunan 4 maddenin güvenirlik değeri Cronbach alpha 0,79 ve son faktörde bulunan 5 maddenin güvenirlik değeri Cronbach alpha 0,85 olarak bulunmuştur. Geçerlik ve güvenirlik analizleri tamamlandıktan sonra 40 maddelik bir ölçeğe ulaşılmıştır. Verilerin Analizi Verilerin çözümlenmesinde parametrik olmayan ilişki arama testlerinden Spearman RHO korelasyon katsayısı ve parametrik farklılık arama testlerinden ANOVA ve t-testine başvurulmuştur. Parametrik testlerin en önemli ön koşulu örneklem büyüklüğüdür. Örneklem büyüklüğünün karşılaştırma yapılacak her grup için en az 15 olması beklenmektedir (Pallant 2001). Araştırmaya 118 öğretmen katılmış ve bu sayı yapılacak olan karşılaştırma testleri için her gruba en az 15 kişi varsayımını karşılamıştır. Bununla birlikte bağımlı değişken olan çevre sorunlarına yönelik davranış puanının normal dağılması gerekmektedir. Huck (2012), verilerin normal dağılım gösterebilmeleri için çarpıklık (skewness) ve basıklık (kurtosis) değerlerinin -1 ile +1 arasında değişmesi gerektiğini ifade etmektedir. Buna göre, çevre sorunlarına yönelik davranış ölçeğinden elde edilen toplam puanların normallik şartını sağladığı ortaya çıkmıştır (skewness= -.417; kurtosis=-.482). Bu durum parametrik testlerin kullanılabilmesine olanak sunmuştur. Bulgular ve Tartışma Öğretmenlerin yanıtladığı çevre sorunlarına yönelik davranış ölçeğinden alınan veriler Tablo 2 ile Tablo 5 arasında verilmiştir. Alt Problem:1 Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranışları ile yaş düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? 263 Öğretmenlerin yanıtladığı çevre sorunlarına yönelik davranış ölçeğinden alınan toplam puanların normal dağıldığı bilinmektedir. Ancak bu toplam puan ile ilişkisi incelenen yaş, kategorik bir değişkendir. Bir kategorik bir sürekli değişken arasındaki ilişki Spearman RHO korelasyon katsayısı ile hesaplanmaktadır (Fraenkel Wallen ve Hyun 2012). Buna göre öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranış puanları ile yaş düzeyleri arasındaki ilişki sözü edilen Spearman RHO korelasyon katsayısı ile hesaplanmış ve bu iki değişken arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (ρ=-.064; p>.05). Bu durumu çalışma grubunda yer alan okul öncesi öğretmenlerin sayısı etkilemiş olabilir. Ayrıca çalışmaya katılan öğretmenlerin sayısının az olmasından da kaynaklanmış olabilir. Alt Problem:2 Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranışları mesleki kıdem düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranışları mesleki kıdem düzeylerine göre ortalama ve standart sapma değerleri Tablo 2 de verilmiştir.
Füsun Kurt Gökçeli - Besime Bilmez - Suna Tarkoçin Tablo 2. Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Ölçeği Ortalama ve Standart Sapma Değerleri Meseki Kıdem n Ortalama Ss 1-8 yıl 63 54.987 9.360 9-16 yıl 38 56.255 8.741 17 yıl ve üzeri 17 55.000 10.019 Toplam 118 55.397 9.201 Tablo 2 incelendiğinde öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranış ölçeğinden alınan ortalama ve standart sapma değerlerine bakıldığında, mesleki kıdeme göre en yüksek ortalamaya (x 1=54.987, x 2=56.255, x 3=55.000) 9-16 yıllık öğretmenlerin sahip olduğu görülmektedir. Belirtildiği gibi normal dağılan çevre sorunlarına yönelik davranış puanının mesleki kıdem düzeyine göre anlamlı düzeyde farklılaşıp farklılaşmadığı konusundaki analiz için parametrik testlerden varyans analizinden (ANOVA) yararlanılmıştır. ANOVA da yorumlanacak bulgunun belirlenmesinden varyansların türdeşliği varsayımına bakılmaktadır (Akbulut, 2010). Levene testinin sonucunun anlamlı çıkması (F( 2.115)=.894; p>.05) gruplar arası varyansın eşit olduğunu göstermektedir. Sözü edilen testin bulguları Tablo 3 te sunulmuştur. Tablo 3. Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Puanları İçin ANOVA Özet Tablosu 264 Varyansın Kaynağı KT d KO F p Gruplar arası 41.199 2 20.599.602.787 Grup içi 9864.435 115 85.778 Toplam 9905.634 117 Tablo 3 incelendiğinde çevre sorunlarına yönelik davranışları öğretmenlerin mesleki kıdemlerine göre anlamlı bir farklılık göstermediği (F (2.115)=.602; p>.05) görülmektedir. Böyle bir farklılığın olmaması çalışma grubunun sayısından kaynaklanmış olabilir. Alt Problem: 3 Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranışları öğrenim düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranışları öğrenim düzeylerine göre ortalama ve standart sapma değerleri Tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Ölçeği Ortalama ve Standart Sapma Değerleri Öğr. Düzy. n Ortalama Ss Yüksek Lisans 3 52.000 14.799 Lisans 101 56.254 8.850 Ön Lisans 12 51.100 8.888
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Davranışlarının İncelenmesi Toplam 116 55.611 9.072 Tablo 4 incelendiğinde öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranış ölçeğinden alınan ortalama ve standart sapma değerlerine bakıldığında, öğrenim düzeyine göre en yüksek ortalamaya (x yükseklisans=52.000, x lisans=56.254, x önlisans=51.100 lisans mezunu olan öğretmenlerin sahip olduğu görülmektedir. Belirtildiği gibi normal dağılan çevre sorunlarına yönelik davranış puanının öğrenim düzeyine göre anlamlı düzeyde farklılaşıp farklılaşmadığı konusundaki analiz için parametrik testlerden varyans analizinden (ANOVA) yararlanılmıştır. ANOVA da yorumlanacak bulgunun belirlenmesinden varyansların türdeşliği varsayımına bakılmaktadır (Akbulut, 2010). Levene testinin sonucunun anlamlı çıkması (F( 2.113)=1.064; p>.05) grupların arası varyansın eşit olduğunu göstermektedir. Sözü edilen testin bulguları Tablo 5 te sunulmuştur. Tablo 5. Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Puanları İçin ANOVA Özet Tablosu Varyansın Kaynağı KT Sd KO F p Gruplar arası 325.047 2 162.523 2.009.139 Grup içi 9139.901 113 80.884 Toplam 9464.948 115 Tablo 5 incelendiğinde öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranışları öğrenim düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermediği (F (2.113)=2.009; p>.05) görülmektedir. Alt Problem: 4 Öğretmenlerin çevreye yönelik davranışları öğretmenlerin ikamet ettikleri yere göre farklılaşmakta mıdır? 265 Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranış puanının ikamet ettikleri yere göre anlamlı düzeyde farklılaşıp farklılaşmadığı konusundaki analiz için parametrik testlerden bağımsız örneklemler t-testinden yararlanılmıştır. t-testinde de yorumlanacak bulgunun belirlenmesinden varyansların türdeşliği varsayımına bakılmaktadır (Akbulut 2010). Levene testinin sonucunun anlamlı çıkması (F=.898; p>.05) gruplar arası varyansın eşit olduğunu göstermektedir. Sözü edilen testin bulguları Tablo 6 da sunulmuştur. Tablo 6. Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Puanlarına İlişkin t-testi Sonuçları İkamet yeri n x Ss t Sd p İlçe 27 52.193 9.706-2.090 116.039 * İl 91 56.348 8.880 * p<.05 Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranış puanları ikamet yerlerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir (t (116) = -2.090, p<.05). Tablo 4 incelendiğinde sözü edilen farklılığın il merkezinde yaşayan öğretmenlerden yana olduğu (x il > x ilçe), bir başka deyişle il merkezinde
Füsun Kurt Gökçeli - Besime Bilmez - Suna Tarkoçin yaşayan öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranış puanlarının ilçede yaşayan öğretmenlerin çevreye yönelik davranış puanlarından daha yüksek olduğu görülmektedir. Şama (1997), Üniversite Gençliğinin Çevre ve Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları nı Gazi Eğitim Fakültesi öğrencileri üzerinde incelemiştir. Büyük yerleşim birimlerinde yaşayan öğrencilerin küçük yerleşim birimlerinde yaşayanlara göre çevreye yönelik tutumlarının daha olumlu olduğu, öğrencilerin yaşadıkları coğrafi bölgelerin onların çevreye yönelik tutumlarına etkisi incelendiğinde bir ilişki bulunamadığı belirtilmiştir. Bu araştırma sonucu ile Tablo 6 da çıkan sonuç birbiri ile örtüşmektedir. Tablo 4 te ortaya çıkan sonuç, ilde yaşayan öğretmenlerin daha fazla çevre sorunuyla karşı karşıya kalmaları ve bu durumun onları rahatsız edecek boyuta getirmiş olması bu sonucun da öğretmenlerdeki çevre sorunlarına yönelik farkındalıklarını arttırdığı şeklinde yorumlanabilir. Ayrıca çalışma grubuna katılan öğretmenlerin büyük çoğunluğunun il merkezinde yaşıyor olması sonucu bu şekilde etkilemiş olabilir. Alt Problem: 5 Daha önce çevre eğitimi ile ilgili herhangi bir seminer/hizmet içi eğitim alma durumlarına göre anlamlı bir farklılık var mıdır? Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranış puanının çevre eğitimi ile ilgili bir eğitim alıp almama durumuna göre anlamlı düzeyde farklılaşıp farklılaşmadığı konusundaki analiz için parametrik testlerden bağımsız örneklemler t-testinden yararlanılmıştır. t-testinde de yorumlanacak bulgunun belirlenmesinden varyansların türdeşliği varsayımına bakılmaktadır (Akbulut 2010). Levene testinin sonucunun anlamlı çıkması (F=.762; p>.05) gruplar arası varyansın eşit olduğunu göstermektedir. Sözü edilen testin bulguları Tablo 7 de sunulmuştur. Tablo 7. Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Puanlarına İlişkin t-testi Sonuçları 266 Eğitim alıp almama durumu n x Ss t Sd p Evet 40 57.575 8.308 1.827 114.070 Hayır 76 54.354 9.378 Tablo 7 incelendiğinde, öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranış puanları çevre eğitimi ile ilgili bir eğitim alıp almama durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (t (114) = 1.827, p>.05). Ancak Tablo 5 incelendiğinde çevre eğitimi ile ilgili bir eğitim alan öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranış puanlarının almayan öğretmenlerden daha yüksek olduğu (x evet > x hayır) görülmektedir. Buradan yola çıkılarak anlamlı olmamasına karşın çevre eğitimi ile ilgili bir eğitim alıp almama durumunun çevre sorunlarına yönelik davranış puanında bir farklılık yarattığı söylenebilir. Okul öncesi öğretmenlerin çevre ile ilgili eğitim seminerlerine katılmış olmaları, onların çevreye karşı daha duyarlı olmalarını, çevre sorunlarına yönelik farkındalık kazanmalarını sağlamıştır. Bu sonuç bu tür eğitimlerin etkili olduğunu düşündürebilir. Böylelikle farklı eğitim kademelerine ve farklı hedef kitlelere çevre eğitim seminerlerinin düzenlenmesi ve bu eğitimlerin belli aralıklarla uzun süreli olarak uygulanması önerilebilir.
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Davranışlarının İncelenmesi Kahyaoğlu, Daban ve Yangın (2008) İlköğretim Öğretmen Adaylarının Çevreye Yönelik Tutumları isimli yapmış oldukları araştırmada, İlköğretim öğretmen adaylarının çevreye yönelik tutumları incelenmiştir. Araştırma sonucunda, öğretmen adaylarının bulundukları program, sınıf düzeyi bakımından çevre yönelik farklı bakış açılarına sahip oldukları bulunmuştur. Keleş, Uzun ve Varnacı-Uzun (2010) yaptıkları Öğretmen Adaylarının Çevre Bilinci, Çevresel Tutum, Düşünce ve Davranışlarının Doğa Eğitimi Projesine Bağlı Değişimi ve Kalıcılığının Değerlendirilmesi konulu araştırmada Ihlara Vadisi (Aksaray) ve Çevresinde Doğa Eğitimi projesinin çevre bilinci, çevreye yönelik tutum, düşünce ve davranış üzerindeki etkililiğini ve kalıcılığını belirlemek amaçlanmıştır. Çalışma sonucunda, doğa eğitimi programının bireylerin çevre bilincine, tutumlarına ve davranışlarına önemli ölçüde etki ettiği ve kalıcılığını sağladığı tespit edilmiştir. Kandır, Yurt ve Cevher-Kalburan (2012) tarafından yapılan Okul Öncesi Öğretmenleri ile Öğretmen Adaylarının Çevresel Tutumları Yönünden Karşılaştırılması konulu araştırmada okul öncesi öğretmenlerinin ve öğretmen adaylarının çevresel tutumlarını karşılaştırmak ve okul öncesi öğretmen yetiştirmede çevre eğitiminin önemini ortaya koymak amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda okul öncesi öğretmen adaylarının çevresel tutum ölçeği toplamından ve Çevre Eğitiminde Alan Gezilerinin Önemi alt faktörü ile Çevresel Koruma Hareketi alt faktöründen okul öncesi öğretmenlerine oranla daha yüksek puan aldıkları belirlenmiştir. Bu durumun okul öncesi öğretmen adaylarının lisans eğitiminde henüz almakta oldukları çevre ile ilgili derslerde çevresel bilinç ve duyarlılık kazandırmada çevre eğitiminin öneminin vurgulanmakta olması nedeniyle puanlarının daha yüksek çıkmış olabileceği düşünülebilir. Yukarıda verilen araştırma sonuçları ile Tablo 7 de ortaya çıkan sonuçların birbiriyle benzerlik gösterdiği söylenebilir. Bu araştırmalarda da öğretmenlere verilen çevre eğitimin etkili olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranış ölçeği alt faktörlere ilişkin almış oldukları puanlar ise Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8. Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Ölçeği Alt Faktörlere İlişkin Ortalama Puanları 267 Psikomotor Alan Basamakları Madde Sayıları x Algılama 6,15, 18, 34 6.059 Kurulma 1, 11, 17, 26, 30,33, 35, 39 11.170 Kılavuzlama 3, 4,13, 16, 21, 23 7.212 Beceriye Dönüştürme 5, 14, 20, 24, 31, 32, 36, 37, 38, 40 15.246 Duruma Uydurma 7, 8, 27, 28, 29 7.161 Yaratma 2, 9, 10, 12, 19, 22, 25 8.550 Toplam 55.397 Tablo 8 incelendiğinde öğretmenlerin çevre sorunlarına yönelik davranış ölçeği alt faktörlerinden en yüksek puanı Beceriye Dönüştürme alt faktöründen ( x beceriye dönüştürme=15.246)
Füsun Kurt Gökçeli - Besime Bilmez - Suna Tarkoçin almış oldukları görülmektedir. Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Ölçeği den almış oldukları toplam puanın ise ( x 55.397) olduğu görülmektedir. Sonuç ve Öneriler Bu araştırma okul öncesi öğretmenlerinin çevreyi koruma konusunda ne kadar bilinçli olduklarını ve çevre sorunlarına yönelik davranış düzeylerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırma sonucunda ise okul öncesi öğretmenlerinin çevre sorunlarına yönelik davranış düzeylerinin orta düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, okul öncesi öğretmenlerin ölçekten almış oldukları puanların yaş, mesleki kıdem, öğrenim düzeyleri ve daha önce çevre eğitimi alma durumlarına göre anlamlı bir farklılık göstermediği sadece öğretmenlerin ikamet ettikleri yere göre anlamlı bir farlılık olduğu ortaya çıkmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler ışığında aşağıdaki öneriler sunulmuştur; Okul öncesi öğretmenlerinin çocukların çevreye karşı olumlu tutum sergileme, duyarlılık kazanma, sorumluluklarını yerine getirme gibi becerilerin gelişimine ilişkin yöntem bilgilerini artırmak amacıyla ve aile katılım çalışmaları çerçevesinde, öğretmenlere ve ebeveynlere çocukların bu becerilerini desteklemede yapabilecekleri çalışmalar hakkında seminerler, konferanslar vb. düzenlenerek bilgi verilebilir. Eğitimcilere ve araştırmacılara, eğitim fakültelerinde; birey çevre ilişkisini ele alan ve bu doğrultuda olumlu tutum geliştirmeye yönelik dersleri programlara eklemeleri ve bu derslerin programda yer alan saatlerini arttırmaları önerilebilir. Ders saatlerinin artırılmasıyla birlikte program içeriklerinin de zenginleştirilmesi, niteliğinin artırılması önerilebilir. Eğitim fakültelerinde çevre konulu gazete, dergi vb. süreli yayınların bulundurmaları, öğretmen adayı yetiştirme süresince çevreyle ilgili teorik derslerin yanında uygulamaya dönük derslere de yer vermeleri önerilebilir. Okul öncesi öğretmen adayı öğrencilerin çevresel duyarlılık, tutum ve çevre için olumlu davranışlarda bulunmaya yönelik motivasyonlarını çeşitli araştırmalarla değerlendirmeleri ve bu yönde ortaya çıkan sonuçların gerekli önlemler alınmasında kullanılması önerilebilir. Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Ölçeği kullanılarak boylamsal çalışmalar yapılıp öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının zaman içerisindeki çevre eğitimi duyarlılık-farkındalık becerilerindeki değişimler incelenebilir. 268 KAYNAKLAR Akbulut, Y. (2010). Sosyal Bilimlerde Spss Uygulamaları: Sık Kullanılan İstatistiksel Analizler ve Açıklamalı Spss Çözümleri. İstanbul: İdeal Kültür. Aini, M. S. & Laily, P. (2010). Preparedness of Malaysian Pre-school Educators for Environmental Education. Pertanika J. Soc. Sci. & Hum. 18 (2): 271 283. Bruni, C.M., Chance, R. C. & Schultz, P. W. (2012). Measuring Values-Based Environmental Concerns in Children: An Environmental Motives Scale. The Journal of Envıronmental Educatıon, 43(1), 1 15.
Okul Öncesi Öğretmenlerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Davranışlarının İncelenmesi Early Childhood Environmental Education Programs: Guidelines for Excellence (2010). USA: NAAEE. Fraenkel, J.R., Wallen, N. E. ve Hyun, H. H. (2012). How to Desing and Evaluate Research in Education. (8. Baskı), New York: McGraw-Hill. Frobes, T. C. & Zint, M. (2011). Elementary Teachers Beliefs About, Perceived Competencies for, and Reported Use of Scientific Inquiry to Promote Student Learning About and for the Environment. The Journal Of Envıronmental Educatıon, 42(1), 30 42. Gülay, H. & Önder. A. (2011). Sürdürülebilir Bir Çevre İçin Okul Öncesi Eğitimde Çevre Eğitimi. Ankara: Nobel. Güler, T. (2009). Ekoloji Temelli Bir Çevre Eğitiminin Öğretmenlerin Çevre Eğitimine Karşı Görüşlerine Etkileri. Eğitim ve Bilim. 34 (151). Güven, E. & Aydoğdu, M. (2012). Çevre Sorunlarına Yönelik Davranış Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Öğretmen Adaylarının Davranış Düzeylerinin Belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 25(2), 573-589. Harrow, A., (1972). A Taxonomy Of Psychomotor Domain: A Guide For Developing Behavioral Objectives. New York: David McKay. Huck, S. W. (2012). Reading Statistics And Research (6th ed). Boston: Pearson. Kahyaoğlu, M., Daban, Ş. &Yangın, S. (2008). İlköğretim Öğretmen Adaylarının Çevreye Yönelik Tutumları. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi. 11, 42-52. Kandır, A. Cevher-Kalburan N. & Yurt, Ö. (2012). Okul Öncesi Öğretmenleri ile Öğretmen Adaylarının Çevresel Tutumları Yönünden Karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. 12(1), 317-327. Keleş, Ö., Uzun, N. & Varnacı-Uzun, F. (2010). Öğretmen Adaylarının Çevre Bilinci, Çevresel Tutum, Düşünce ve Davranışlarının Doğa Eğitimi Projesine Bağlı Değişimi ve Kalıcılığının Değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 9 (32): 384-401. Nagra, V. (2010). Environmental Education Awareness among School Teachers. Environmentalist, 30, 153 162. Özer, M.A. (2001). Derin Ekoloji. Çağdaş Yerel Yönetimler, 10 (4): 61-79. Pallant, J. (2001). SPSS Survival Manual. Maidenhead, PA: Open University. Simpson E.J., (1972). The Classification Of Educational Objectives in the Psychomotor Domain. Washington, DC: Gryphon House. Şama, E. (1997). Üniversite Gençliğinin Çevre ve Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları Gazi Eğitim Fakültesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma. Gazi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara. 269
Füsun Kurt Gökçeli - Besime Bilmez - Suna Tarkoçin Tavşancıl, E., (2002). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara: Nobel. Tezbaşaran, A.A., (1997). Likert Tipi Ölçek Geliştirme Kılavuzu. (2. Basım). Ankara: Türk Psikologlar Derneği. 270