İÇİNDEKİLER 1. Bölüm ÖZEL EĞİTİMDE KAVRAMLAR, İLKELER, HİZMETLER VE SAYISAL BİLGİLER Giriş... 3 Türkiye de Özel Eğitim Gerektiren Bireylerle İlgili Sayısal Bilgiler...10 Özel Eğitimde İlkeler...11 Türkiye de Özel Eğitim Hizmetlerinin Yapılanması...12 Özel Eğitimde Kaynaştırma...15 2. Bölüm ENGELLİLİK NEDENLERİ VE ÖNLEME Engelin Oluşunu Önleme...20 Doğum Öncesi Önlemleri...20 Doğum Sırası Önlemleri...20 Doğum Sonrası Önlemleri...20 Engelliliğin Nedenleri...21 A. Doğum Öncesi Etkenler...21 Gebelikte Beslenme...21 Gebelikte Kullanılan Ilaçlar...21 Alkol...22 Gebelikte Geçirilen Enfeksiyon Hastalıkları...22 Gebelik Toksemisi...23 Kan Uyuşmazlığı...23 Annenin Duygusal Durumu...24 Annenin Yaşı...24 Radyasyon...24 Kromozoma ve Gene Bağlı Özürler...25 B. Doğum Süreci Etkenleri...28 C. Doğum Sonrası Etkenleri...28 3. Bölüm ENGELLİLER İÇİN BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR Terminoloji ve Tanımlar...33 Engelliler İçin Beden Eğitimi ve Sporu Yaygınlaştırma Stratejileri...39 Engelli Çocuklar İçin Beden Eğitiminin Hedefleri...41 Duyuşsal Alan...45 Psikomotor Alan...48 Algısal Motor Bozukluklar...55 Görsel Algısal Motor Gelişim...56 İşitsel-Algısal Motor Gelişim...59 VII
Derin Duyu (Proprioception)...60 Kinestetik Algı...61 Bedenin Farkında Oluş...62 Bedenin Iki Yanının Farkında Oluş ve Dik Pozisyonu Sürdürme Hissi...63 Dokunsal Algı...64 Bilişsel Gelişim...64 Aktif Bir Yaşam Tarzı İçin Anne Baba Eğitimi...69 Engelli Çocuklar İçin Geliştirilmiş Özel Beden Eğitimi Modelleri...67 Aktif Program ve Fiziksel Uygunluk Testi Projesi (Project Active Program ve Project Active Physical Fitness Test)...67 Oyun Programı (Prep Play Program)...69 4. BÖLÜM KAYNAŞTIRMA Toplumu Hazırlama...78 Okul Yöneticilerini Hazırlama...79 Spor Salonunda Öğretmenlere Yardım Edecek Gönüllülerden Yararlanmak...80 Aileleri Hazırlama...80 Çocukları Hazırlama...81 İlköğretim Öğrencilerinin Kaynaştırma Deneyimleri...83 Beden Eğitimi Öğretmenlerini Hazırlama...84 Beden Eğitimi Öğretmeni Yetiştirme...85 Engelliler İçin Beden Eğitimi ve Spor Dersi...86 Engelliler İçin Beden Eğitimi ve Spor Alanında Öğretmen Yetiştirmede Standartlar..87 5. BÖLÜM BİREYSEL BEDEN EĞİTİMİ PROGRAMLARI Engelli Bireyler İçin Beden Eğitimi ve Sporda Eğitimsel Yaklaşımlar... 102 İnsancıl Yaklaşım (Humanizm)... 102 Davranışçı Yaklaşım... 103 Eklektik Yaklaşım... 104 Engelli Çocukların Eğitiminde Kullanılan Öğretim Teknikleri... 104 6. BÖLÜM BEDEN EĞİTİMİ DERSİNDE ENGELLİ ÇOCUKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Değerlendirme Sürecinin Önemi... 114 Başvuru ve Tarama İşlemleri... 119 Engelli Bireyler İçin Geliştirilmiş Motor Yeterlilik Testleri... 124 Standart Testler... 126 Test Verilerini Yorumlama... 127 İp Hareketleri... 129 Adımlama... 129 VIII
Denge... 129 Kuvvet... 130 Minder Hareketleri...130 Top Hareketleri... 130 7. BÖLÜM ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLAR VE EĞİTİMLERİ Zekâ Engeli Tanımı ve Sınıflandırması... 137 Hafif Derecede Zeka Engeli (50/55-70 IQ)... 137 Orta Derecede Zeka Engeli (35/40-50/55 Iq)... 138 Ağır Derecede Zeka Engeli (20/25-30-35 IQ)... 139 Derin Zeka Engeli (20-25 ve altı IQ)... 139 Zihinsel Engelli Çocukların Gelişimsel Özellikleri... 139 Fiziksel ve Motor Gelişim Özellikleri... 140 Zihinsel Özellikleri... 142 Sosyal - Duygusal Özellikleri... 143 Zihinsel Engelli Bireyler İçin Beden Eğitimi... 144 Özel Olimpiyatlarda Yer Alan Programlar... 148 Özel Olimpiyatlar Motor Aktivite Programı (MAP)... 149 Özel Olimpiyatlar Kaynaştırma Sporları Programı... 149 Kaynaştırma Sporlar Niye Önerilir?... 150 Özel Olimpiyatlar Sağlıklı Sporcular Programı... 150 Özel Olimpiyatlar Okul ve Genç Girişimi... 151 Gençlik Zirve Toplantıları... 151 Haydi Sen de Katıl... 152 Özel Olimpiyatlar Sporcu Liderlik Programları... 152 8. Bölüm GÖRME ENGELLİ ÇOCUKLAR VE EĞİTİMLERİ Görme Engelli Bireylerin Özellikleri...158 Bilişsel Özellikler... 158 Duyuşsal Özellikler... 158 Motor ve Fiziksel Özellikler...159 Görme Engelli Öğrencinin Öğretiminde Adaptasyon... 163 A. Öğrencinin Yeteneklerini Öğrenme... 163 1. Öğrencinin Mevcut Performans Düzeyini Belirleme... 163 2. Beş Kritik Soruya Cevap Verebilme... 163 B. Öğrencinin Bağımsızlığını Destekleme... 164 1. Görme Engelli Çocuğa Karşı Olumlu Tutum Geliştirin... 164 2. Görme Engelli Öğrencinin Beden Eğitimi Dersine Katılımını Sağlayın... 164 3. Aşırı Koruyuculuktan Kaçının... 165 4. Çocukların Yeteneğini Ailelerinin Görmesine Yardımcı Olun... 165 5. Kendilerini Başarılı Hissetmelerini Sağlayın... 165 IX
6. Öğrencilerin Beden Eğitimi Dersi Sırasında Mümkün Olduğu Kadar Bağımsız Hareket Etmelerini Bekleyin... 166 C. Öğrencinin Yeteneklerine Uygun Öğretim Yapmak... 167 1. Çeşitli Aktiviteleri Görme Engelli Öğrencilerin Katılabilecekleri Şekle Getirme... 167 2. Kinestetik İpucu Sağlamak İçin Aktivitelerde Değişiklik Yapma... 168 3. İşitsel İpuçları Sağlama... 168 4. Görsel Ipuçlarını Destekleme... 169 5. Destek Sistemi Geliştirmek... 169 Görme Engelli Çocuklar İçin Aktivite Örnekleri... 170 Görme Engelli Çocuklar İçin Golbol Oyunu... 171 Görme Engellilerde Koşu... 173 9. Bölüm İŞİTME ENGELLİ ÇOCUKLAR VE EĞİTİMLERİ İşitme Kaybının Nedenleri ve Tipleri... 178 İşitme Engelli Çocukların Eğitiminde Bilgi İşlem Modeli... 179 İşitme Engelli Öğrencilerin Özellikleri... 179 Bilişsel Gelişim Özellikleri... 179 Duyuşsal Gelişim Özellikleri... 179 Motor Gelişim Özellikleri... 180 İşitme Engelli Çocukların Beden Eğitimi Derslerine Katılımları... 181 A. İletişimi Geliştirmek... 182 B. Sosyal Etkileşimi Artırma...183 C. Özel Program ve Öğretim Teknikleri Kullanma... 183 10. Bölüm BEDENSEL ENGELLİ ÇOCUKLAR VE EĞİTİMLERİ Kalp-Dolaşım Rahatsızlıkları... 188 Sinir-Kas Sınırlılıkları... 189 Serebral Palsi... 189 Epilepsi... 191 Akciğer Sınırlılıkları... 192 Kas-İskelet Bozuklukları... 192 11. Bölüm YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUKLAR Otizm... 199 Asperger Sendromu... 199 Rett Sendromu... 200 Çocukluk Disintegrative Bozukluğu... 200 Tanımlanamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk... 200 X
Nedenleri... 200 Öğretim Stratejileri... 202 Günlük Yaşam Terapisi... 202 TEACCH... 202 Uygulamalı Davranış Analizi (UDA)... 203 Diğer Öğretim Yöntemleri... 203 Beden Eğitiminde Genel Öğretim Stratejileri... 204 Otistik Çocuklar İçin Beden Eğitiminde Öğretim Yöntemleri... 204 12. Bölüm DUYGUSAL VE DAVRANIŞ BOZUKLUĞU OLAN ÇOCUKLAR A. Öğretim Çevresi ile İlgili Olarak... 212 B. Davranış Yönetimi ile İlgili Olarak...212 13. Bölüm ENGELLİ BİREYLERİN FİZİKSEL UYGUNLUKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİNDE KULLANILAN TESTLER Zihinsel Engelli Gençlerin Değerlendirilmesi... 217 Görme Engelli Gençlerin Değerlendirilmesi... 219 Engelli Bireylere Test Uygularken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar... 220 Güvenlik Önlemleri... 221 Antropometrik Ölçümler... 221 Boy Uzunluğu... 221 Ağırlık... 222 Skinfold Ölçümü... 222 Test Maddeleri... 223 A. Aerobik Fonksiyon Testleri... 223 B. Kas Kuvveti ve Dayanıklılığı... 227 KAYNAKLAR...247 YAZAR DİZİNİ...253 XI
Kaynaklar 255 Öz Geçmiş Doç. Dr. Dilara Sevimay Özer ozerd@comu.edu.tr 1983 yılında Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümünden mezun oldu. 1986 yılında Okulöncesi Çocuklarının Motor Performanslarının İncelenmesi konulu tezi ile yüksek lisans eğitimini, 1998 yılında Zihinsel Engelli Çocukların Fiziksel ve Motor Yeterlilik Özelliklerinin İncelenmesi konulu tezi ile doktora eğitimini tamamladı. 2001-2008 yıllarında Akdeniz Üniversitesinde Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencilerinin gönüllü olarak antrenörlük yaptığı Özel Sporcular Spor Eğitim Programı nı yürüttü ve bu süre içinde zihinsel engelli çocukların spor becerilerini sergiledikleri Antalya Özel Spor Oyunları nı organize etti. Engellilerde Beden Eğitimi ve Spor isimli bir ders kitabı bulunan yazar, 2007 yılından bu yana, Uluslararası Engelliler için Fiziksel Aktivite Federasyonu nun (www.ifapa.biz) Orta Doğu temsilciliği görevini yürütmektedir. 255