ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hatice DEMİRCİOĞLU KESME GÜLDE (Rosa hybrida First Red) FARKLI 1-MCP DOZU UYGULAMALARININ VE FARKLI DEPOLAMA KOŞULLARININ VAZO ÖMRÜ ÜZERİNE ETKİLERİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ADANA, 2010

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KESME GÜLDE (Rosa hybrida First Red) FARKLI 1-MCP DOZU UYGULAMALARININ VE FARKLI DEPOLAMA KOŞULLARININ VAZO ÖMRÜ ÜZERİNE ETKİLERİ Hatice DEMİRCİOĞLU YÜKSEK LİSANS BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Bu tez../../2010 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir... Prof. Dr. Ömür DÜNDAR Danışman. Prof. Dr. Zerrin SÖĞÜT Üye... Doç. Dr. Yeşim YALÇIN MENDİ Üye Bu Tez Enstitümüz Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu çalışma Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2008YL49 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ KESME GÜLDE (Rosa hybrida First Red) FARKLI 1-MCP DOZU UYGULAMALARININ VE FARKLI DEPOLAMA KOŞULLARININ VAZO ÖMRÜ ÜZERİNE ETKİLERİ Hatice DEMİRCİOĞLU ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Danışman Jüri : Prof. Dr. Ömür DÜNDAR Yıl: 2010, Sayfa: 81 : Prof. Dr. Ömür DÜNDAR : Prof. Dr. Zerrin SÖĞÜT : Doç. Dr. N. Yeşim YALÇIN MENDİ Bu çalışmada, First Red gül çeşidinin farklı 1-MCP doz uygulamalarının ve farklı depolama koşullarının vazo ömrü üzerine etkileri araştırılmıştır. Araştırmada denemeye alınan First Red güllerinde farklı (Tanık, 100 nl/l ve 200 nl/l) 1-MCP doz uygulamalarının ve farklı (kuru-yaş) depolama koşullarının vazo ömrüne etkili olduğu bulunmuştur. Farklı 1-MCP doz uygulamalı güllerde; %1 sakkarozlu, düşük ph lı vazo solüsyonu içinde, +4 C de, %70 oransal nemde 21 gün yaş olarak ve 0 C de, %95 oransal nemde 7 gün kuru olarak muhafaza edilebileceği bulunmuştur. Her iki depolama koşulunda, 200 nl/l 1-MCP doz uygulamasının vazo ömründe 100 nl/l 1-MCP dozu ve tanık güllere göre daha iyi görsel kalite sağladığı belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: First Red, gül, kuru ve yaş muhafaza, 1-MCP, vazo ömrü I

ABSTRACT MSc THESIS THE EFFECT OF DIFFERENT 1-MCP DOSES AND DIFFERENT STORAGE CONDITION ON THE VASE LIFE OF CUT ROSE (Rosa hybrida First Red) Hatice DEMİRCİOĞLU DEPARTMENT OF HORTICULTURE INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF CUKUROVA Supervisor :Prof. Dr. Ömür DÜNDAR Year: 2010, Page: 81 Jury :Prof. Dr. Ömür DÜNDAR :Prof. Dr. Zerrin SÖĞÜT :Assoc. Prof. Dr. N. Yeşim YALÇIN MENDİ In this research, the effects of different 1-methylcyclopropene (1-MCP) doses and storage types on storability of First Red rose variety were investigated. Research results showed that different 1-MCP doses (Control, 100 nl/l, 200 nl/l) and different storage types (dry and wet) were affected the storability and vase life of First Red rose variety. It is found that roses can be store at 4 o C, 70% RH for 21 days inside the vase and at 0 o C, 95% RH for 7 days as a dry storage with combination of 1-MCP doses, 1% saccarose and low ph concentration in vase. In both storage combination 200 nl/l 1-MCP dose showed better visual quality than the 100 nl/l 1-MCP dose and the Control in vase life. Key Words: First Red, rose, dry and wet storage, 1-MCP, vase life II

TEŞEKKÜR Çalışmamın her aşamasında bana yardımcı olan, bilgi deneyimleriyle yol gösteren danışman hocam Sayın Prof. Dr. Ömür DÜNDAR a, yardımlarını hiçbir zaman benden esirgemeyen Sayın Dr. Okan ÖZKAYA ya, Sayın Prof. Dr Zerrin SÖĞÜT e, Sayın Doç. Dr. Yeşim YALÇIN MENDİ ye ve tüm hocalarıma teşekkür ederim. Maddi ve manevi destekleriyle her zaman yanımda olan anneme, kardeşime, ağabeylerime ve ablamlara çok teşekkür ederim. III

İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ...I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER... IV ÇİZELGELER DİZİNİ... VI ŞEKİLLER DİZİNİ..VIII 1.GİRİŞ... 1 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR... 7 3.MATERYAL VE METOD... 15 3.1. Materyal.....15 3.1.1. Rosa Hybrida First Red Gülünün Özellikleri....15 3.2. Metod.....15 3.2.1. Çiçeklerin Hasatı.....15 3.2.2. Çiçek Örneklerinin Alınması...16 3.2.3. Çiçeklere 1-MCP Uygulamasının Yapılması......19 3.2.3.1. Muhafaza Denemelerinde Kullanılan Soğuk Hava Deposunun Özellikleri... 19 3.2.4. Fiziksel Analizler..... 20 3.2.4.1. Ağırlık Kayıpları....20 3.2.4.2. Oransal Taze Ağırlık........21 3.2.4.3. Vazo Suyu Alınımı......21 3.2.4.4. Çiçek Yaprak Rengi........21 3.2.4.5. Çiçek Taç Yaprak Rengi.21 3.2.4.6. Solunum Hızı..........22 3.2.4.7 Etilen Üretimi........23 3.2.4.8. Bozulma Oranı........ 23 3.2.4.9. Görsel Kalite........23 3.2.4.10. Çiçek Açılımı...........23 3.2.4.11. Boyun Bükme.... 24 IV

3.2.5. İstatistiksel Analizler...... 24 4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA...25 4.1. Ağırlık Kaybındaki Değişimler 25 4.2. Oransal Taze Ağırlık Miktarındaki Değişimler.. 26 4.2.1 Vazo Ömründe Oransal Taze Ağırlık Miktarındaki Değişimler. 27 4.3. Vazo Suyu Alınımındaki Değişimler...33 4.3.1. Vazo Ömründe Vazo Suyu Alınımındaki Değişimler....35 4.4. Çiçek Yaprak Rengindeki Değişimler..40 4.4.1. Vazo Ömründe Çiçek Yaprak Rengindeki Değişimler.. 42 4.5. Çiçek Taç Yaprak Rengindeki Değişimler... 43 4.5.1. Vazo Ömründe Çiçek Taç Yaprak Rengindeki Değişimler 46 4.6. Solunum Hızındaki Değişimler... 49 4.6.1. Vazo Ömründe Solunum Hızındaki Değişimler. 51 4.7 Etilen Üretimindeki Değişimler... 52 4.8. Bozulma Oranındaki Değişimler... 52 4.9. Görsel Kalitedeki Değişimler... 53 4.9.1. Vazo Ömründe Görsel Kalitedeki Değişimler...54 4.10. Çiçek Açılımındaki Değişimler... 58 4.10.1. Vazo Ömründe Çiçek Açılımındaki Değişimler...60 4.11. Boyun Bükmede Değişimler... 63 4.11.1. Vazo Ömründe Boyun Bükmedeki Değişimler....65 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER... 73 KAYNAKLAR... 77 ÖZGEÇMİŞ... 81 V

ÇİZELGE DİZİNİ SAYFA Çizelge 4.1. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde saptanan ağırlık kayıpları... 25 Çizelge 4.2. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde saptanan kuruma (%)... 26 Çizelge 4.3. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde görsel kalite değişimleri... 54 Çizelge 4. 4. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde görsel kalite değişimleri... 54 Çizelge 4.5. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve depolanmamış güllerde vazo ömründe görsel kalite değişimler... 55 Çizelge 4.6. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 7 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe görsel kalite değişimler... 56 Çizelge 4.7. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe görsel kalite değişimler... 56 Çizelge 4.8. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe görsel kalite değişimleri... 56 Çizelge 4.9. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 7 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe görsel kalite değişimleri... 57 Çizelge 4.10. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe görsel kalite değişimleri... 58 Çizelge 4.11. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe görsel kalite değişimleri... 58 Çizelge 4.12. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde çiçek açılım değişimleri... 59 Çizelge 4.13. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde çiçek açılım değişimleri... 60 Çizelge 4.14. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve depolama yapılmamış güllerde vazo ömründe çiçek açılım değişimleri... 60 VI

Çizelge 4.15. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 7 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe çiçek açılım değişimleri... 61 Çizelge 4.16. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe çiçek açılım değişimleri... 61 Çizelge 4.17. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe çiçek açılım değişimleri... 62 Çizelge 4.18. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 7 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe çiçek açılım değişimleri... 62 Çizelge 4.19. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe çiçek açılım değişimleri... 63 Çizelge 4.20. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe çiçek açılım değişimleri... 63 Çizelge 4.21.Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde muhafaza sırasında boyun bükme değişimleri... 64 Çizelge 4.22. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde muhafaza süresinde boyun bükme değişimleri... 64 Çizelge 4.23. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve depolama yapılmamış güllerde vazo ömründe boyun bükme değişimleri... 65 Çizelge 4.24. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 7 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe boyun bükme değişimleri... 66 Çizelge 4.25. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe boyun bükme değişimleri... 66 Çizelge 4.26. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe boyun bükme değişimleri... 66 Çizelge 4.27. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve7 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe boyun bükme değişimleri... 67 Çizelge 4.28. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe boyun bükme değişimleri... 67 Çizelge 4.29. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe boyun bükme değişimleri.....68 VII

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. First Red gül çeşidi çiçekleri ve örneklerin alındığı seradaki görünümleri... 16 Şekil 3.2. First Red gül çeşidi çiçeklerinin hasattan sonra su çektirme işlemi... 16 Şekil 3.3. First Red güllerinin laboratuvarda yeniden kesilmesi... 17 Şekil 3.4. First Red güllerinin yaş ve kuru depolama için ayrı konulması... 18 Şekil 3.5. Farklı 1-MCP doz uygulanmış First Red güllerinin vazo ömrü görüntüsü 19 Şekil 3.6. First Red güllerinin yaş ve kuru depolamada görünümleri... 20 Şekil 3.7. First Red güllerinde yaprak ve taç yaprakta renk okunması... 22 Şekil 3.8. First Red güllerinin solunum hızı ve etilen ölçümleri... 22 Şekil 3.9. First Red güllerinde kuru depolama sonrası boyun bükme... 24 Şekil 4.1. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde muhafaza süresi içinde oransal taze ağırlık (%) değişimleri... 27 Şekil 4.2. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve depolama yapılmamış güllerde vazo ömründe oransal taze ağırlık (%) değişimleri... 28 Şekil 4.3. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 7 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe oransal taze ağırlık (%) değişimleri... 30 Şekil 4.4. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe oransal taze ağırlık (%) değişimleri... 30 Şekil 4.5. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe oransal taze ağırlık (%) değişimleri... 30 Şekil 4.6. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 7gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe oransal taze ağırlık (%) değişimleri... 32 Şekil 4.7. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe oransal taze ağırlık (%) değişimleri... 32 Şekil 4.8. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe oransal taze ağırlık (%) değişimleri... 33 Şekil 4.9. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde depolama sonrası solüsyon alım (ml/gün.g taze ağırlık) değişimleri... 34 VIII

Şekil 4.10. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde muhafaza süresi içinde solüsyon alım (ml/gün.g taze ağırlık) değişimleri... 35 Şekil 4.11. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve depolama yapılmamış güllerde vazo ömründe solüsyon alım (ml/gün.g taze ağırlık) değişimleri... 36 Şekil 4.12. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 7 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe solüsyon alım (ml/gün.g taze ağırlık) değişimleri... 37 Şekil 4.13. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe solüsyon alım (ml/gün.g taze ağırlık) değişimleri... 37 Şekil 4.14. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21 gün kuru depolanmış güllerde vazo ömründe solüsyon alım (ml/gün.g taze ağırlık) değişimleri... 38 Şekil 4.15. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 7 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe solüsyon alım (ml/gün.g taze ağırlık) değişimleri... 39 Şekil 4.16. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe solüsyon alım (ml/gün.g taze ağırlık) değişimleri... 39 Şekil 4.17. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21 gün yaş depolanmış güllerde vazo ömründe solüsyon alım (ml/gün.g taze ağırlık) değişimleri... 40 Şekil 4.18. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde yaprak renk (h ) değişimleri... 41 Şekil 4.19. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde yaprak renk (h ) değişimleri... 42 Şekil 4.20. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde vazo ömrü sonunda yaprak renk (h ) değişimleri... 42 Şekil 4.21. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde yaprak renk (h ) değişimleri... 43 Şekil 4.22. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde taç yaprak iç renk (h ) değişimleri... 44 Şekil 4.23. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde taç yaprak dış renk (h ) değişimleri... 44 Şekil 4.24. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde taç yaprak iç renk (h ) değişimleri... 45 IX

Şekil 4.25. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde taç yaprak dış renk (h ) değişimleri... 46 Şekil 4.26. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde vazo ömrü taç yaprak iç renk (h ) değişimleri... 47 Şekil 4.27. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde vazo ömrü taç yaprak dış renk (h ) değişimleri... 47 Şekil 4.28. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde vazo ömrü taç yaprak iç rengi (h ) değişimler... 48 Şekil 4.29. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde vazo ömrü taç yaprak dış renk (h ) değişimleri... 49 Şekil 4.30. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde solunum hızı (CO 2 miktarı ml/kg.h) değişimleri... 50 Şekil 4.31. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde solunum hızı (CO 2 miktarı ml/k.h) değişimleri... 50 Şekil 4.32. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve kuru depolanmış güllerde vazo ömründe solunum hızı (CO 2 miktarı ml/kg.h) değişimleri... 51 Şekil 4.33. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve yaş depolanmış güllerde vazo ömründe solunum hızı (CO 2 miktarı ml/kg.h) değişimleri... 52 Şekil 4.34. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve depolanmış güllerde vazo ömründe görülen görsel kalite... 54 Şekil 4.35. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve depolanmış güllerde açılma durumu... 59 Şekil 4.36. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 7gün kuru depolanmış güllerin görünümleri.68 Şekil 4.37. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün kuru depolanmış güllerin görünümleri.69 Şekil 4.38. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21 gün kuru depolanmış güllerin görünümleri.69 Şekil 4.39. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 7 gün yaş depolanmış güllerin görünümleri.70 Şekil 4.40. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 14 gün yaş depolanmış güllerin görünümleri.70 Şekil 4.41. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış ve 21 gün yaş depolanmış güllerin görünümleri..71 X

1.GİRİŞ Hatice DEMİRCİOĞLU 1.GİRİŞ Süs bitkileri içerisinde büyük payı olan kesme çiçek üretimi, hızla kentleşme sonucunda doğaya özlem ve sosyal ilişkilerde sözün yerini çiçeğin almasıyla 20. yüzyıl başlarında önem kazanmaya başlamıştır. Küreselleşme ve bunun gelire olan etkisine bağlı olarak dünya üzerinde birçok ülkede kişi başına düşen kesme çiçek tüketimi artış göstermiştir. Buna bağlı olarak dünya kesme çiçek üretimindeki rekabet de artmıştır. Dünya kesme çiçek ithalatı ülkeler itibariyle değerlendirildiğinde, 2007 yılı verilerine göre Almanya en büyük ithalatçıdır. Almanya yı Birleşik Krallık ve ABD izlemektedir. Tüm dünyada türlere göre kesme çiçek ithalatına bakıldığında ithalatta en önemli ürün güldür. Gülü, krizantem, karanfil ve orkide izlemektedir. Dünya kesme çiçek ihracatında 2007 yılı verilerine göre Hollanda en büyük ihracatçı ülkedir. Hollanda tüm dünya genelinde özellikle de üretici Kolombiya, Ekvator gibi ülkelerden gelen kesme çiçekleri toplamakta ve dünyaya pazarlamaktadır. Güney Amerika ülkeleri arasında Kolombiya ve Ekvator önemli ihracatçı ülkelerdir. En önemli ihraç pazarları Kuzey Amerika, en önemli ihraç ürünü ise güldür. Afrika ülkeleri arasında Kenya ve Zimbabve önemli ihracatçılardandır. Bu ülkeler özellikle Avrupa pazarına ihracat yapmaktadır (Anonim, 2009). Türkiye de ticari anlamda kesme çiçek üretimi, 1940 lı yıllarda İstanbul ve çevresinde başlamış, daha sonra Yalova önemli bir üretim merkezi konumuna gelmiştir. 1985 yılından itibaren Antalya dan yapılmaya başlayan kesme çiçek ihracatı, çiçek üretim alanlarını bu bölgede de hızla artırmıştır. İhracata yönelik üretimin dolaylı yollarla teşvik edilmesi ve bitki materyali ithaline getirilen kolaylıklar, kesme çiçek üretim alanı ve miktarında önemli artışların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Kesme çiçek üretimi Türkiye de toplam süs bitkileri üretiminin %48 ini oluşturmaktadır. Türkiye de 2007 yılı Tarım İl Müdürlükleri verilerine göre toplam 1.370 hektar (ha) alanda kesme çiçek üretimi yapılmaktadır. Türkiye kesme çiçek 1

1.GİRİŞ Hatice DEMİRCİOĞLU üretiminin %73 ü seralarda, %27 si ise açık alanda yapılmaktadır. Seralarda yapılan üretimin büyük çoğunluğu ihracata yöneliktir. Üretim alanlarına göre Türkiye de ağırlıklı olarak karanfil üretilmektedir. Karanfil 2005 sezonunda tüm kesme çiçek üretiminin %60 ını kapsar. Üretimde diğer önemli kesme çiçek çeşitleri gül (%14) ve gerbera (%10). Ülkemizde kesme çiçek üretimi Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgelerinde yer alan mikroklimalarda yoğunlaşmaktadır. Marmara ve Ege Bölgesinde (İstanbul, Yalova, İzmir, Aydın) yapılan kesme çiçek üretimi genellikle iç pazara yöneliktir. Antalya bölgesinde ise çoğunluğu seralarda olmak üzere yüksek kaliteli ve ihracata yönelik üretim yapılmaktadır. Türkiye 2008 yılı kesme çiçek ithalatı değeri 328.735 dolardır. Ülkemizde, kesme çiçek ihracatının yaklaşık 20 yıllık bir geçmişi vardır. Kesme çiçek ihracatında 2000 yılında bir duraklama dönemine girilmiştir. 2008 yılında 24.5 milyon dolar olan kesme çiçek ihracatımızda en önemli ürün karanfildir ve kesme çiçek ihracatının %88 ini, toplam süs bitkileri ihracatının ise %47 sini oluşturmaktadır. Karanfil dışında ihraç edilen diğer kesme çiçekler arasında Gül (Rosa), Gerbera, Gypsophila, Lilium başta olmak üzere, yeni türlerden Ranuculus, Lisianthus gibi türlerin de ihracatı önem kazanmaya başlamıştır. Türkiye den bugün yaklaşık 50 ülkeye kesme çiçek ihracatı yapılmaktadır. Kesme çiçek ihracatında en önemli pazarlarımız Birleşik Krallık, Rusya Federasyonu, Ukrayna, Hollanda, Romanya ve Bulgaristan dır (Anonim, 2009). Kokusu, canlı renkleri ve duyguların ifade edilmesindeki etkinliği nedeniyle gülün toplumsal açıdan büyük önemi vardır. Kesme çiçek ve dış mekan bitkisi olarak değerlendirilen gül, tarihin tüm evreleri boyunca bahçe süslemede ve diğer sanatlarda önemli bir malzeme olarak kullanılmıştır. Güller insanların birbirine olan duygularının en büyüğünü ve güzelini sözden sonra dile getirmektedir. Tüm dünyada çiçeklerin tartışmasız kraliçesidir. Özel günlerde bukette ve aranjmanlarda en çok talep edilen ve diğer kesme çiçeklere göre fiyatı 2-3 kat artan gülün ekonomik potansiyeli sürekli artmaktadır. İnsanların duygularını renkleriyle bildirirken bukette tek sayılarda bulunması duyguların yoğunluğunu ve bir kişiye ait olduğunu göstermektedir (Anonim, 2009). 2

1.GİRİŞ Hatice DEMİRCİOĞLU İnsan ilişkilerinin başlaması ve devamında etkili olan gül, aynı zamanda tedavi edici özelliği ile de kullanılır. Binlerce yıl gül yağı, gül suyu, gül şerbeti ve gül reçeli çeşitli hastalıklarda ilaç olarak kullanılmış ve büyük faydası görülmüştür. Mide, karaciğer, bağırsak, ateş hastalıklarında ve cilt tedavilerinde gül suyu, gül yağı ve gül şerbeti kullanılmıştır (Altıntaş, 2009). Gül ün ana vatanı Anadolu ve Orta Asya dır. Çin den Kuzey Avrupa ya kadar geniş bir yayılış gösterir. Magri (1830), ilk insanların gülü tanıdığını ve Türk lerin Sadberk adı verilen gülü yetiştirdiklerini bildirmektedir (Bozkurt, 2004). Gül (Rosa sp.) Rosacea familyasından 1-2 m, arasında boylanabilen, uzun ömürlü, bol saçak köklü bir bitkidir. Dallardan çıkan yapraklar 5-7-9 parçadan oluşmaktadır. Gövde ve dalları dikenlidir. Çiçekler 5 petal yapraklı erkek organları sarı başlı olup gonca içinde grup teşkil ederler. Çiçek rengi çok değişiktir. Genellikle pembe, beyaz, kırmızı, sarı, turuncu renklerde olmaktadır. Bugün yetiştirilen gül çeşitleri üç ana gülden elde edilmiştir: Rosa gallica, Rosa indica ve Rosa lutea. Güller ile yapılan çeşitli melezleme çalışmaları, yüzlerce yeni kültür formunun ortaya çıkmasını sağlamıştır. Yetiştiricilikte modern güller, hybrid tea gülleri, floribunda gülleri, çok tonlu gülleri, tırmanıcı güller, yayılıcı güller, polyantha gülleri ve minyatür gülleri olarak sınıflandırılmaktadır. Ticari kesme gülcülükte en çok hybrid tea gülleri üretilmektedir. Rosa gallica ve Rosa chinensis arasındaki melezlemelerden elde edilen hybrid tea gülleri çeşitleri yanında çok az miktarda da Floribunda gülleri yetiştirilmektedir (Bozkurt, 2004). Gülde kalite kriterleri türe bağlı olarak çiçek sap uzunluğu ve kalınlığı, taç yaprak sayısı ve rengi, goncanın boyu ve çapı, yeşil yaprak sayısı ve rengi ve vazo ömrüne göre değişmektedir. Bu kriterler kültürel önlemlerle ayarlanabilinmektedir. Hasat zamanı kültürel işlemlere göre ve farkı tür ve varyetelere göre değişmektedir. Sarı varyeteler pembe veya kırmızı varyetelere göre daha kapalı iken, kırmızı veya pembe varyeteler ise dış taç yapraklar açılmaya başlarken hasat edilmektedir. Güllerde yetiştiricilikte kör sürgün ve bozuk baş önemli sorundur (Bozkurt, 2004). Genelde kesme çiçeklerin yaşam evresi 2/3 hasattan önce ve 1/3'ü hasattan sonrasındadır. Hasattan sonrasında 1/3 ömrü çiçeğin tüketicinin eline geçinceye 3

1.GİRİŞ Hatice DEMİRCİOĞLU kadar tazeliğin korunması gerekir. Hasat sonrası demetleme, boylama, paketleme, su çektirme, vurum (pulsing), yeniden kesim (recutting) ve depolama gibi işlemlerin çiçeğin bütünlüğüne zarar vermeden yapılması ve korunması için önlemler alınmasını gerektirmektedir. Bu yüzden uygun depolama koşullarında ve uygun vazo solüsyonları içerisinde çiçek istenilen yere ulaştırılmalıdır (Uzun ve ark., 1983). Güller uygun vazo solüsyonu içinde 4-5 C sıcaklıkta %75 oransal nemde depolanabilmektedir. Vazo suyuna %1 sakkaroz, germisit ve sitrik asit konularak çiçeğin su alımı kolaylaştırılır. Depolama, taşınım, vazo ömrü sırasında güllerde boyun bükme, açılma, çiçek yaşlılığı gibi morfolojik değişimler görülmektedir (Kazaz ve ark., 2003). Süs bitkilerinde etilene maruz kalma ile gelişme, olgunlaşma ve yaşlanma hızlanmakta, buna bağlı olarak ürünlerin vazo ömrü ve kalitesi azalmaktadır. Etilenin bu etkisi, soğuk depolama, ambalajlama, modifiye atmosfer ve kontrollü atmosfer depolama vb. gibi teknikler kullanılarak azaltılmaktadır. Günümüzde etilenin etkisini azaltmaya yönelik olarak geliştirilmiş, yeni bir bileşik olan 1-Methylcyclopropene (1-MCP) de bu amaçla kullanılmaktadır.1-mcp, standart sıcaklık ve basınçta, molekül ağırlığı 54 ve formülü C 4 H 6 olan bir gazdır. 1-MCP, bitkiye uygulandığında, etilen alıcılarına bağlanarak, etilenin bu bölgeye bağlanmasını engellemekte ve bu nedenle etilenle ilişkili biyokimyasal tepkimelerin hızını yavaşlatmaktadır (Blankenship ve Dole 2003, Watkins 2006). 1-MCP in alıcı ile uyuşması, etileninkinden yaklaşık 10 kat daha fazladır ve etilen ile karşılaştırıldığında çok düşük konsantrasyonlarda aktiftir (Blankenship ve Dole 2003). Etilen algılanmasını önleyen 1-MCP; meyve, sebze ve süs bitkilerinde olgunlaşma ve yaşlanma üzerinde etkili olmaktadır. 1-MCP nin etkisi, tür, çeşit ve depo türlerine bağlı olarak değişmektedir. Genel olarak, olgunlaşma ve yaşlanmayı geciktirmekte, etilen üretimi, solunum, renk değişimi ve yumuşamayı geciktirmektedir (Watkins, 2006). 1-MCP nin etkisi incelenen tür, kullanılan doz, uygulama süresi ve uygulama yöntemine göre değişmektedir. 1-MCP, toz olarak veya tabletler şeklinde üretilmekte, su veya buffer çözeltisi ile karıştırıldığında kolaylıkla gaz olarak ayrışmaktadır. 20 o -25 o C arasındaki sıcaklıklarda uygulanmakta, daha düşük 4

1.GİRİŞ Hatice DEMİRCİOĞLU sıcaklıklarda da uygulanabilmesine karşılık, etkisi; uygulama zamanı, dozu ve sıcaklıklara bağlı olarak daha az olmaktadır (Blankenship ve Dole 2003). Bu çalışmada, ticari değeri yüksek, insanın mutluluğuna ve sağlığına büyük faydası olan, Adana ve yöresinde yaygın olarak yetiştirilen ve yurt dışına ihraç edilen First Red gül çeşidinde farklı 1-MCP uygulamalarının ve farklı depolama koşullarının vazo ömrüne etkileri araştırılmıştır. Ayrıca bu çalışma Türkiye de kesme gülde (Rosa hybrida First Red) 1-MCP uygulamalarının ve farklı depolama koşullarının vazo ömrüne etkilerinin araştırıldığı ilk çalışmadır. 5

1.GİRİŞ Hatice DEMİRCİOĞLU 6

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hatice DEMİRCİOĞLU 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Çukurova Üniversitesinde 1983'de güllerin soğukta muhafazasının vazo üzerine etkisi Baccara ve Sonia gül çeşitlerinde araştırılmıştır. Çiçekler kesildikten sonra, demetler halinde, içleri su doldurulmuş 12 litrelik kovalara ambalajsız ve kağıtla ambalajlı olarak yerleştirilerek 2, 4 ve 8ºC sıcaklık ve %85-90 oransal nemde makineli soğutmalı soğuk hava depolarına ve normal oda sıcaklığındaki bir odaya konmuştur. Değişik muhafaza ortamlarından belirli zamanlarda alınan gül örnekleri su dolu vazoya yerleştirilerek normal oda sıcaklığındaki bir odaya konulmuştur. Buradaki güllerin durumu, çiçek solmasına kadar, çiçek, yaprak, ve sap durumları gözlenerek incelenmiştir. Denemeye alınan güllerin en çok 6 gün süreyle soğukta muhafaza edilebileceği ve bu süre için en uygun muhafaza sıcaklığının Baccara'da 4ºC, Sonia gülünde ise 2ºC olduğu bulunmuştur. Ayrıca, 6 gün süreyle soğukta depolanan güllerden Baccara'nın vazodaki dayanıklılığının Sonia'dan daha fazla olduğu saptanmıştır (Altan ve ark. 1983). Mercedes güllerinde çiçek açılımı ve vazo ömrü üzerine 2 C ve %95 oransal nemde depolamanın etkileri çiçeklerin su dışında (kuru) ve gövde tabanları deiyonize edilmiş suda (yaş) tutulmasıyla araştırılmıştır. 10 gün için kuru depolamada taç yaprakların su içeriğinde önemli bir azalma olmadığı görülürken, 22 C 'de vazo ömrü taze kesme çiçeklerinki ile karşılaştırıldığında azalmıştır. Bu çalışmada kuru depolama aynı zamanda 22 C'de taşınma sonrası maksimum çiçek çapını ve taç yaprakların geriye çekilme sayısını azaltmıştır. Yaş depolanmış çiçekler daha yüksek taç yaprak su içeriğine sahipken, vazo ömrü kuru depolanmış çiçeklerden daha kısa olduğu görülmüştür. 22 C'de su kaybı uyarılma etkileri soğuk depolamanın etkileriyle karşılaştırıldığında çiçekler 24 veya 36 saat su dışında 22 C'de ve %65 oransal nemde tutulduktan sonra suya yerleştirildiğinde yalnız taç yaprak taze ağırlıkları %19'a ulaştığında çiçek vazo ömründe azalma görülmüştür. Su kaybı maksimum çiçek sapında, taç yaprak alanında ve taç yaprak geri çekilme sayısında azalmaya neden olmuştur. Taç yaprak ömrü üzerine su kaybının etkileri çiçeklerden kopan taç yapraklardan ve suda tutulmuş olmasından ihmal edilmiştir. 7

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hatice DEMİRCİOĞLU Bu nedenle sağlam çiçekler, su kaybı sonrası su alınımı ve taç yaprakların rehidrasyonu bir engellenme ile uyarılmıştır. Buna karşın taç yaprakların kopması vazo ömrü üzerine soğuk depolamanın etkisini azaltmamıştır. Bu araştırmada kuru soğuk depolama sırasında su kaybı soğuk depolanmış gül çiçeklerinin azalmış vazo ömrünün nedeni olmadığı bulunmuştur (Faragher ve ark.,1984). Gül (Rosa hybrida L. First Red) ve gypsophila (Gypsophila paniculata L. Bristol Fairy )'nın kesme çiçeklerinin solunumu 0 ve 10 C ölçülmüştür. Çiçeklerin vazo ömrü daha yüksek sıcaklıklarda yapay taşınmada negatif olarak etkilenirken, 0 C 'de 5 gün için kuru depolama sonrası vazo ömründe başlangıç kontrollerine göre fark bulunmamıştır. First Red çiçekleri yaş depolamada tutulduğu zaman, vazo ömrü üzerine sıcaklığın etkileri, 12,5 ve 15 C'de yaş depolanmış çiçekler için biraz daha uzun vazo ömrü ile benzerlik göstermiştir. Endüstride yaygın yapılanlarla karşılaştırıldığında ticari taşıma ve işleme sırasında donma noktasına yakın korunabilir sıcaklığın önemini gösterme, bu önemli ticari ürünleri için depolama sonrası vazo ömrü ve depolama sırasındaki solunum arasında önemli yüksek doğrusal bir ilişki bulunmuştur (Çelikel ve Reid, 2005). Kolombiya' da ticari olarak yetiştirilen kesme güllerin 14 çeşidi 5 gün taşınma sonrasında 2, 6 ve 10 C'de 7 gün süresince kutularda depolanmıştır. Çeşitlerin depolama sıcaklığına tepkileri vazo ömründe ve kalitede oldukça çeşitlilik göstermiştir. Vazo ömrü depolama sıcaklığının 2 C'den 10 C'ye artmasıyla 2 ile 8 gün azalmıştır. Bazı çeşitlerin vazo ömrü depolama sıcaklığından etkilenmesine rağmen bazı çeşitlerde depolama sıcaklığı çiçek açılımını önlemiş veya azaltmıştır, bazılarında ise çiçek açılımı olmuştur. Üç çeşidin stresli depolama koşullarına toleranslı olduğu bulunmuştur (Nell ve Leonard, 2005). Ticari minyatür saksılı gül çeşitlerinin (Rosa hybrida L.) hasat sonrası yaşamı farklılık göstermektedir. Bitkiler dış kaynaklı etilen ile maruz bırakıldığında yaprak, tomurcuk absisyonu ve çiçek yaşlılığı hızlandırılmış ve çeşitler arasında etilene tepki ve hassasiyette farklılıklar göze çarpmaktadır (Müller ve ark., 1998). Bronze daki stres, etilen üretiminde tutarlı artma meydana getirmiştir ancak Vanilla çiçekleri tarafından düşük etilen üretiminde stresin etkisi olmadığı 8

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hatice DEMİRCİOĞLU görülmüştür. Taşıma öncesi 1-MCP ile ön işlem her çeşidin yaşam göstergesini olumlu etkilemektedir (Müller ve ark., 2000). AgNO 3 uygulaması ile oransal nem güllerin vazo ömrünü 7 günden 12 güne kadar iyileştirmiştir. Orta oransal nem gülleri ortalama 15,5 gün üzerinde yaşatmıştır ve yalnız vazo ömrü AgNO 3 kullanımıyla iyileşmiştir. Koruyucu solüsyonlar orta oransal nemde değil ancak yüksek oransal nemde güller üzerinde damarlar ve kırılgan yapraklar arasında gevrek alanlara neden olmuştur. Yüksek oransal nem, çiçeklerin daha kısa hasat sonrası yaşamını, çoğunlukla stoma bozukluğu yüzünden olduğunu göstermektedir (Torre ve Fjeld, 2001). Kesme güller (Rosa hybrida L.) cv. Sonia ile devamlı olarak su (kontrol), 200 mg/l 8-hydroxyquinoline sülfat (HQS) veya 30 mg/l sakkaroz artı 200 mg/l (sakkaroz+hqs) vazo solüsyonları kullanılarak 20, 25 ve 30 C'de bir araştırma yapılmıştır. Bu denemede daha yüksek sıcaklıklar çiçek açılımını teşvik etmiş ve vazo ömrünü kısaltmıştır. HQS ve Sakkaroz+HQS her ikisi tüm sıcaklıklarda vazo ömrünü uzatmıştır, ancak Sakkaroz+HQS daha etkili uygulamadır. Özellikle 20 C'de çiçek çapı ve taze ağırlık sakkaroz+hqs'de önemli derecede artmıştır. Kontrollerde gövde bölümlerinin hidrolik iletkenliği hasat sonrası hızla azalmıştır, ancak HQS ve sakkaroz+hqs uygulamaları için bunlar başlama düzeylerine yakın durumdadır. Petallarde glikoz, fruktoz ve sakkaroz konsantrasyonları kontrol ve HQS uygulaması ile karşılaştırıldığında sakkaroz+hqs uygulamasında artmıştır. Petallerde şeker konsantrasyonu ve maksimum çiçek çapı veya vazo ömrü arasında korelasyon pozitiftir. Bu sonuçlar petallerde çözünür karbonhidrat konsantrasyonu incelenen tüm sıcaklıklarda kesme gül çiçeklerinin vazo ömrü bozulmasında ve hidrolik iletkenlik azalmasında önemli bir faktör olduğunu göstermiştir (Ichimura ve ark., 1999). Çeşitli biyosidlerin konsantrasyonlarının etkileri, 0,2 g/l sitrik asit ve 10 g/l glikoz içeren bir solüsyonda, kesme güllerde (Rosa hybrida L., Classy), Alstroemeria pelegrina L.'de ve karanfillerde (Dianthus caryophyllus L.) test edilen bir araştırmada bileşiklerin çiçek ömrüne (taze ağırlık azalma zamanı), taze ağırlıkta maksimum artışına, 4 günden 6 güne kadar solüsyon alınımına, gövdede su akış 9

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hatice DEMİRCİOĞLU direncine, gövde solunumuna ve solüsyon absorbansına göre değerlendirilmiştir. Güllerin daha uzun çiçek ömrü ve taze ağırlıkta daha yüksek artışı 0,05 g/l konsantrasyon ile çoğu biyosidlerin daha yüksek konsantrasyonu ile gözlenmiştir (Knee, 2000). Kesme gül çiçeklerinin su alım oranı kuru depolamayı izleyen bir periyotta genellikle düşüktür ve bu kısa vazo ömrü ile sonuçlanır. Sürfaktanlar, önceki kuru depolamaya uygulandığında, su alımının oranı ve vazo ömrünün uzunluğu şiddetli şekilde arttırmıştır (Van Doorn ve ark., 2002). Güller etilene duyarlıdır ve buna çiçek yaşlılığı ile karşılık verirler. Bu araştırmada etilenin güçlü bir inhibitörü, 1-methylcyclopropene (1-MCP) ile uygulanmış kesme gül çiçeklerinin (Rosa hybrida) vazo ömrünü ölçmek amacıyla denemeler Saphir ve Confetti çeşitleri ile yürütülmüştür. Çiçekler 6 saat ve 18 saat, üç konsantrasyonda (250, 500 veya 750 ppb) hava geçirmez kapalı koşullar altında 1-MCP ye maruz bırakılmıştır. Çiçekler vazo ömrü değerlendirilmesi yanında çiçek yaşlanma oranı ve yaprak klorosizi ölçümü için oda sıcaklığına çıkarılmıştır. Her iki çeşit 18 saat maruz kalma uygulamaları sırasında 1-MCP'ye en iyi yanıt vermişlerdir. 1-MCP'nin 250 ppb'de Saphir ve 500 ppb'de 'Confetti' çiçekleri en iyi tepkiyi vermişledir (Cuquel ve ark., 2007). Kesme First Red gül çiçeklerinin hasat sonrası yaşamı üzerine etilen ve anti-etilen uygulamasının etkilerini belirlemek için yapılan bir çalışmada, kesme First Red gül çiçekleri üzerinde 22 C'de 48 saat için 1, 10 ve 100 μl/l de dış kaynaklı etilenin etkileri araştırılmıştır. Farklı konsantrasyonda etilen, 100 μl /l daha yüksek etkiye sahip olması ile hasat sonrası ömrü azaltmıştır. Etilen üretim ölçümlerine göre First Red gülü yaşlılık sırasında klimakteriktir. 22 C'de 2 saat için 0.5 mm gümüş tiosülfat (STS) ile First Red gül çiçeklerinin ön uygulaması vazo ömrünü artırmıştır, ancak 1 μl/l 1-methylcyclopropene (1-MCP) ile ön uygulama arttırmamıştır. 0.5 mm gümüş tiosülfat (STS) ile ön uygulaması daha az miktarda bile etkili olurken, 22 C'de 2 saat için 1 μl/l 1-MCP, 10 μl/l etilene maruz kalmaya sonradan korumuştur. First Red gül çiçeklerinin etilen ve anti-etilen uygulamalarında maksimum vazo ömrü 0.5 mm STS ile elde edilmiştir (Chamani ve ark., 2005). 10

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hatice DEMİRCİOĞLU 4 C de %75 nem koşullarında ve %1 sakkaroz vazo solüsyonu içinde 21 gün yaş depolanan güllerde 1-MCP uygulamaları kaliteyi ve vazo ömrünü olumlu etkilemiştir (Demircioğlu ve ark., 2009) Yapılan başka bir çalışmada gerbera ve günebakan kesme çiçeklerinin solunumu, artan depolama sıcaklığı ile hızlanarak artmıştır. Çiçeklerin boynunun negatif gravitropik bükülmesi ve depolama sonrası vazo ömrü daha yüksek sıcaklıklarda her ikisi de yapay taşınmadan fazla etkilenmiştir. Kuru depolama sonrası vazo ömrü ve gövde bükülmesi depolama sırasında solunumun oranı ile önemli doğrusal ilişkileri (sırasıyla, pozitif ve negatif) yüksek görülmüştür. Veriler, maksimum vazo ömrü için bu kesme çiçek ürünlerinin taşınması ve ticari işleme sırasında donma noktasına yakın korunan sıcaklıkların önemini göstermiştir (Çelikel ve Reid, 2002). Hasat öncesi faktörlerin kesme karanfil çiçeklerin fiziksel karakterlerini (çap, ağırlık, boy), kimyasal bileşimini (şeker içeriği, antosiyanin ve klorofil yoğunluğunu), 20 C'de solunum ve uzun yaşamını etkilemektedir. Çiçek rengi, büyüklüğü ve gövde uzunluğu önemli varyasyonu gösterir. Şeker düzeyleri ve solunum oranları vazo ömrü ile ilişkilidir. Bitkiler yaşlanırken, çiçek başı ve gövde çapı azalır fakat vazo ömrü hafif artar. Cam kaplı serada, çiçekler plastik ile kaplı serada yetişenlerden daha uzun vazo ömrüne sahiptir. Ancak, plastik kaplama materyali çiçeklerin taze ağırlığını arttır. Kışın çiçekler daha büyük baş ve daha uzun gövdeye sahip olurken ilkbaharda daha uzun vazo ömrüne sahiptir. Çeşitler arasında uzun yaşam ve çiçek parametrelerinde önemli farklılıklar vardır. Tüm faktörler STS (gümüş thiosulphate) vurumu ve bir hafta 1 C'de depolama ile çiçeklerin baskı altındaki belirgin tepkileri incelenmiştir. Hasat öncesi koşulların hem hasat sonrası kesme karanfillerin kalitesi ve uzun yaşamı üzerine hem de bunların hasat sonrası uygulamalara tepkileri üzerine belirgin etkileri bulunmuştur (Çelikel ve Karaçalı, 1995). Optimum uygulama sıcaklığı, dozu ve sürenin bulunması amacıyla 1- methylcyclopropene (1-MCP)'nin çeşitli süs bitkilerinde uygulamasını ve aynı zamanda bunun etilen ile rekabetini ve bunun gümüş thiosulfate (STS) ile 11

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hatice DEMİRCİOĞLU etkileşimini çalışılan bir araştırmada etilen (5 μl/l) karanfile 4, 12 veya 20ºC'de 1- MCP (15 veya 150 nl/l) ile eş zamanlı uygulanmıştır. Bu uygulama sıcaklıklarında etilen çiçek kalitesini negatif olarak etkilemiştir. 4ºC'de uygulandığı zaman 15 nl/l'de 1-MCP uygulaması etilenin zıt etkilerini nötr hale getirmiş, ancak 12 veya 20ºC'de nötr hale getirmemiştir. Tek başına uygulandığı zaman, 1-MCP (0.4 μl/l 4 saat) çeşitli gül çeşitlerinde çiçek açılımı ve vazo ömrünün uzunluğunda da çok etkilidir (Philosoph-Hadas ve ark., 2005). Oriental hybrid zambakların hasat sonrası etilene maruzu çiçek tomurcuklarının ve açık çiçeklerin absisyonu ve yaprakların sararmasının ve absisyonun hızlanmasına neden olmuştur. Bitkilerin 500 nl/l 1-methylcyclopropene (1-MCP) ile 25 C'de 18 saat için ön işlemi muhtemelen etilene tepkiyi önlerken açık çiçeklerin normal yaşlılığını, solmasını ve absisyonu önlememiştir (Çelikel ve ark., 2002). Bir başka çalışmada Dendrobium orkide çiçek tablaları 25 C de 4 saat için 100 ve 500 nl/l 1-MCP ile veya dışında ele alınmıştır ve sonra absisyonu izlemek için 25ºC de suya yerleştirilmiştir. Kontrollerde, denemeye bağlı, çiçekli tomurcukların %20-80 i ve açan çiçeklerin %0-20 si 1 hafta içinde absisyon görülmüştür. 1-MCP ön uygulaması çoğunlukla bu absisyonu önlemiştir (Uthaichay ve ark., 2007). 0, 6, 12, 18 ve 24 saatlik günlük periyotta oransal hava nemi (ON) %90 ve %70 olan koşullarda yetiştirilmiş 6 kesme gül çeşidinde yapılan bir çalışmada vazo ömrü, çiçek açılması ve küfün gelişmesi belirlenmiştir. Susuzluk stresiyle uygulama sabit yüksek ON uygulaması da içine alınmıştır. Sabit %75 den sabit %90 a artan ON de, vazo ömrü farklı çeşitlerde %15 ve %70 arasında azalmıştır. 18 saat ile artan ON de yüksek ph genel olarak vazo ömründe sadece küçük bir etkiye sahiptir, fakat bu 18 ve 24 saat (devam eden) arasında önemli bir kötüleşme olmuştur. 0 dan 12 saate kadar artan % 90 ON nin günlük periyotta çeşitlerin birinde vazo ömrü sırasında açılan çiçeklerin yüzdesi azalmıştır. 18 ve 24 saat ile daha fazla bir artma 6 çeşidin 5 inde açılan çiçek azalmıştır. Tüm çeşitlerde, %75 ve %90 ON de yetişen çiçeklerin sırasıyla %71 ve %27 si açılmıştır. Küfün gelişimi tüm diğer uygulamalarla karşılaştırıldığında 12 saat %75 ON ile 12 saat %90 ON de daha çok 12

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hatice DEMİRCİOĞLU olmuştur. Sabit %90 ON de tüm küf gelişimini elimine etmiş, sabit %75 ON de iken, sadece küçük enfeksiyonlar gözlenmiştir. Sabit %90 ON de susuzluk stresi 5 çeşidin vazo ömrünü arttırmış. Üçünde ise çiçek açılması uyarılmış ve bu küf gelişiminin olamadığı çeşitlerin bir kaçında gözlenmiştir (Mortensen ve Gislerød, 2005). Botrytis cinerea nın nedeni gri küf güllerde önemli bir hastalıktır. Gri küfün yoğunluğu üzerine kalsiyum sülfat ile gül tomurcuklarına (Kiss) püskürtmenin etkisi araştırılan bir çalışmada kalsiyum sülfat tomurcuk üzerine farklı zaman ve konsantrasyonlarda hasat öncesi püskürtülmüştür. Daha sonra tomurcuklar hasat edilmiş ve bu tomurcuklar B. cinerea ile hem aşılanmış, hem de aşılanmamıştır. Uygulamalar gri küfün şiddetini azaltmış ve çiçeklerin vazo ömrünü arttırmıştır. İyi sonuçlar hasattan önce uygulanmış, 10 mm ve 20 mm kalsiyum sülfat ile elde edilmiştir. Çiçeklerin vazo ömrü en az aşılama ile denemede %20 ve aşılama dışında denemede %30 artmıştır. Hasattan bir gün önce 10 mm ve 20 mm da kalsiyum sülfat ile güllere püskürtme hasat sonrası gri küfün kontrolü için tavsiye edilmektedir (De Capdevill ve ark., 2005). 1-MCP bir etilen inhibitörü olarak yaygın olarak kullanılmaktadır. Bazı kesme çiçek ve çiçekli saksılı süs bitkilerinde 1-MCP ile ön işlem yapılmaktadır. 1- MCP etilen üretimini engellemekte çiçeklerde açmayı önlemektedir. Saksılı bitkilerin 1-MCP ile ön işlemi depolama ve taşıma sırasında yaprakların bozulmasını önlemektedir (Demircioğlu ve ark., 2008) Dianthus caryophyllus L. White Sim de 1-MCP nin yaygın kullanımı için uygun uygulama koşulları ve uygulamada etkililik stratejileri araştırılmıştır (Reid ve Çelikel, 2008) Dianthus caryophyllus L. Amelia ve Natalia çeşitlerinde 20 C de 24 saat, 500 nl/l ve 1000 nl/l 1-MCP uygulamaları solunum hızını, oransal taze ağırlığı, rengi ve vazo ömrünü olumlu etkilemiştir (Boz ve ark., 2009). 13

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hatice DEMİRCİOĞLU 14

3. MATERYAL ve METOD Hatice DEMİRCİOĞLU 3.MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal Bu çalışma, 2008 yılında Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü Derim Sonrası Fizyolojisi Laboratuvarı ve soğuk hava depolarında yürütülmüştür. Çalışmada Rosa hybrida First Red ticari gül çeşidi kullanılmıştır. Bu çalışmada Adana çevresindeki bir serada topraksız kültürde (ponza taşı) yetiştirilen First Red gül çeşidinin hasat sonrası muhafaza olanaklarının geliştirilmesi ve etilen gazının çiçek yaşlanmasına etkilerini geciktirmek amacı ile tüm dünyada kabul görmüş ve bir etilen bloklayıcısı olan 1-Methylcyclopropene'in (1-MCP) farklı dozlarını içeren SmartFresh kullanılmıştır. 3.1.1. Rosa Hybrida First Red Gülünün Özellikleri First Red, Adana ve çevresinde yaygın olarak yetiştirilen ticari değeri yüksek bir Rosa hybrida çeşididir. Koyu kırmızı renkte, iri goncaya sahip ve vazo ömrü uygun solüsyon içerisinde ve koşullarda iki haftadan fazladır (Şekil 3.1). 3.2. Metod 3.2.1. Çiçeklerin Hasatı Denemelerde kullanılan First Red gül çeşidi normal ticari evrede (çiçek açılma durumu 2: tamamen açılmış tomurcuk) Nisan ayında hasat edilmiştir. 30.04.2008 tarihinde hasat yapılmıştır. Çiçekler 12 saat su çektirme işleminden sonra 1 saat içinde laboratuvara 01.05.2008 de getirilmiştir (Şekil 3.2). 15

3. MATERYAL ve METOD Hatice DEMİRCİOĞLU Şekil 3.1. First Red gülleri ve örneklerin alındığı seradaki görünümleri Şekil 3.2. First Red güllerinin hasattan sonra su çektirme işlemi 3.2.2. Çiçek Örneklerinin Alınması Hasadı yapılan çiçekler, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Derim Sonrası Fizyolojisi Laboratuvarına getirilmiştir. Laboratuvarda ön seçimden sonra su 16

3. MATERYAL ve METOD Hatice DEMİRCİOĞLU içinde yeniden kesim (recutting) yapılmıştır (Şekil 3.3). Ön seçimde güllerin aynı boyda ve görünümde olmaları sağlanmıştır. Şekil 3.3. First Red güllerinin laboratuvarda yeniden kesilmesi Denemede kuru ve yaş depolamalar için iki grup güllere, Tanık, 100 nl/l 1- MCP ve 200 nl/l 1-MCP uygulamaları yapılmıştır. Her uygulama, tesadüf parselleri deneme desenine göre 3 yinelemeli ve her yinelemede 5 çiçek olacak şekilde yapılmıştır. Ayrıca vazo ömrü tespiti amacıyla her uygulamadan 3 yinelemeli ve her yinelemede 5 er çiçek kullanılmıştır. Denemede 1-MCP'nin farklı dozları uygulanmış ve tanık çiçeklerde kuru ve yaş depolama 3 hafta sürmüş ve periyodik olarak her 7 günde bir fiziksel analizler yapılmıştır. Yaş depolamada çiçekler, içerisinde vazo solüsyonu bulunan vazolara yerleştirilmiş ve 4 0 C sıcaklık ve %75 oransal nem içeren koşullarda depolanmıştır (Şekil 3.4). Yaş depolama yapılan çiçeklerin suyu haftada bir kez, suda yeniden kesim yapılarak değiştirilmiştir. Yeniden kesimden sonra çiçeklerin ağırlığı alınmıştır. Yaş depolama süresince güllerde vazo solüsyon alımı ve oransal taze ağırlık hesaplanmıştır. Ayrıca 1-MCP' nin farklı dozları uygulanmış ve tanık çiçekler kağıt veya nem tutan ambalaja sarılarak karton kutu içerisine yatay olarak yerleştirilmiş ve 1 C sıcaklık ve %95 oransal nem içeren koşullarda kuru depolama yapılmıştır (Şekil 3.4). Kuru depolamada güller depodan çıkarıldıktan sonra yeniden kesim yapılmış ph'ı düşük ılık vazo suyuna (28-30 C) konularak ve ortam sıcaklığı 17

3. MATERYAL ve METOD Hatice DEMİRCİOĞLU 4 C de 12 saat su çektirilmiştir. Su çektirilme öncesi ve sonrası ağırlık alınmıştır. Su çektirme işleminde ne kadar solüsyon alındığı hesaplanmıştır. Şekil 3.4. First Red güllerinin yaş ve kuru depolama için ayrı konulması Depolama öncesi ve sonrası vazo ömrü tespiti amacıyla her uygulamadan 3 yinelemeli 5 er çiçek 20±1 0 C sıcaklıkta ve %60-65 oransal nemde gözlenmiştir. Vazo ömründe, çiçeğin ölümü gerçekleşene dek gözlemler değerlendirilmiştir. Vazo suyu iki günde bir değiştirilmiş ve su içinde yeniden gövde ucu kesimi yapılmıştır. Vazo suyu değişimi sırasında çiçeklerin ve vazo suyunun ağırlıkları alınmıştır. PH değişimi gözlenmiştir. Vazo suyunda %1 sakkaroz çözeltisi kullanılmış ve vazo suyunun ph'ı 3.5-5 e Asetik asit ile ayarlanmıştır. Tüm vazo suyu deiyonize su ile hazırlanmıştır ve mikrobiyal bozulmayı önlemek amacıyla 1 l vazo suyuna 5 ml hypo konulmuştur. Vazo solüsyonunun uçmaması için vazoların ağzı alüminyum folyo ile kaplanıp ortasından çiçek sapının genişliği kadar açıklık bırakılmıştır (Şekil 3.5, Kazaz ve ark. 2003). 18

3. MATERYAL ve METOD Hatice DEMİRCİOĞLU Şekil 3.5. Farklı 1-MCP dozu uygulanmış First Red güllerinin vazo ömrü görüntüsü 3.2.3. Çiçeklere 1-MCP Uygulamasının Yapılması Güllerde laboratuvarda ön seçimden sonra su içinde yeniden kesim(recutting) yapılmıştır. Güller, demetler halinde alınarak 1-MCP uygulaması için 1m³ hacimde kapalı sızdırmaz bir plastik sistem içerisine yerleştirilmiştir. Bu plastik sistem içinde 100 ve 200 nl/l dozlarında 1-MCP gazı 20 C sıcaklıkta 6 saat süre özel solüsyonla çiçeklere uygulanmıştır (Serek ve ark., 1996; Müller ve ark., 1999). Kapalı sistem içindeki hava sirkülasyonu pille çalışan küçük bir vantilatör vasıtası ile sağlanmıştır. Tanık güller de aynı koşullarda bulundurulmuştur. 3.2.3.1. Muhafaza Denemelerinde Kullanılan Soğuk Hava Deposunun Özellikleri Denemede Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümüne ait makineli soğutmalı depolar kullanılmıştır. Depolar yaklaşık 20m 3 hacimli ve 4 ton kapasitelidir. Bu depolar Freon 12 ile doğrudan soğutmalı olup sıcaklık termostatik olarak kontrol edilmektedir. Denemeler boyunca bu depoların sıcaklığı kuru depolama için 0 o C ve oransal nemi %90-95 düzeyinde ve yaş depolama için 4 o C ve oransal nemi %70-75 düzeyinde sabit tutulmuştur (Şekil 3.6). 19

3. MATERYAL ve METOD Hatice DEMİRCİOĞLU Şekil 3.6. First Red güllerinin yaş ve kuru depolamada görünümleri 3.2.4. Fiziksel Analizler 3.2.4.1. Ağırlık Kayıpları Farklı 1-MCP uygulanmış ve kuru depolama yapılan güller depoya koyulmadan önce ağırlık kayıplarının saptanabilmesi amacı ile numaralanarak 0,1 g a duyarlı dijital terazi ile teker teker tartılarak ağırlıkları kaydedilmiştir. Güller periyodik analizler sırasında tekrar tartılmış başlangıç ağırlığına oranlanarak % ağırlık kayıpları saptanmıştır. % Ağırlık Kaybı=(Başlangıç Ağırlığı - Son Ağırlık)x 100 Başlangıç Ağırlığı Ayrıca farklı 1-MCP uygulanmış ve kuru depolama yapılan güllerde depolama süresince görülen kuruma miktarı da % olarak hesaplanmıştır. 20

3. MATERYAL ve METOD Hatice DEMİRCİOĞLU 3.2.4.2. Oransal Taze Ağırlık Yaş depolama süresince ve farklı depolama öncesi ve sonrası vazo ömrü süresince güllerde taze ağırlıkların saptanabilmesi amacı ile çiçekler numaralanarak 0,1 g a duyarlı dijital terazi ile teker teker tartılarak ağırlıkları kaydedilmiştir. Oransal taze ağırlık şu formülle hesaplanmıştır. OTA (%) = (At/At=0).100; burada At = t zamanda gövdelerin ağırlığı = günler 0, 2, 4, 6 vb. ve At=0, 0. günde aynı gövdenin ağırlığı (Chamani ve ark., 2005). 3.2.4.3. Vazo Suyu Alımı Yaş depolama süresince, farklı depolama öncesi ve sonrası vazo ömrü süresince ve kuru depolama sonrası su çektirme işleminden sonra güllerde solüsyon alımı (ml/gün.g taze ağırlık)= (St-1-St)/Wt=0 formülü ile hesaplanmıştır. Burada, St = t'de solüsyon ağırlığı (g) = günler 1, 2, 3 vb. St-1 = önceki gündeki solüsyon ağırlığı ve Wt =0: 0. günde gövde ağırlığı (Chamani ve ark., 2005). 3.2.4.4. Çiçek Yaprak Rengi Minolta CR-300 renk ölçer ile her çiçeğin yaprağından 5 farklı okuma şeklinde L*,a*, b* değerleri saptanarak (Şekil 3.7), renk tonunda oluşan değişimler açı değeri olan derece (h o ) cinsinden ifade edilmiştir. 3.2.4.5. Çiçek Taç Yaprak Rengi Minolta CR-300 renk ölçer ile her çiçeğin petallerinin iç ve dış yüzeyinden dıştan içe doğru 5 farklı okuma şeklinde L*,a*, b* değerleri saptanarak, renk tonunda oluşan değişimler açı değeri olan derece (h o ) cinsinden ifade edilmiştir (Şekil 3.7). 21

3. MATERYAL ve METOD Hatice DEMİRCİOĞLU Şekil 3.7. First Red güllerinde yaprak ve taç yaprakta renk okunması 3.2.4.6. Solunum Hızı Farklı depolama öncesi ve sonrası ve vazo ömrü sonunda solunum şiddetinin belirlenmesi amacıyla çiçekler kapalı kavanozlar içine konularak, ortamda biriken CO 2 ml CO 2 /kg/h olarak hesaplanmıştır. Çiçekler ağırlıkları alınıp 2.5 lt lik kavanoza yerleştirilmiştir (Şekil 3.8). Kavanozlar 20 o C de bekletilip çiçeklerin tüketmiş oldukları O 2 ve üretmiş oldukları CO 2 miktarlarını belirlemek amacı ile cam kavanozun kapakları 1 saat süre ile kapalı tutulmuştur. Kavanoz içerisindeki %O 2 ve %CO 2 konsantrasyonları Isocell marka gaz ölçerle ölçülmüştür. Şekil 3.8. First Red güllerinin solunum hızı ve etilen ölçümleri 22

3. MATERYAL ve METOD Hatice DEMİRCİOĞLU 3.2.4.7 Etilen Üretimi Farklı depolama öncesi ve sonrası ve vazo ömrü sonunda çiçekte etilen üretim miktarı Shimadzu 14 A Gaz Kromotografi ile ölçülmüştür. Çiçekler tartılıp 2.5 litre hacimdeki ağzı gaz sızdırmaz silikon ile kapatılarak cam kavanozda 21±1 saat bekletilmiş, süre sonunda silikonun içinden gaz sızdırmaz bir şırınga ile çekilen 1ml hava Gaz Kromotografisine enjekte edilmiştir. Elde edilen pikler 100 ppm saf etilen standardından elde edilen pikle karşılaştırılarak ve hesaplamalar ppm olarak Agilent marka İnterface yardımı ile bilgisayar ortamında yapılmıştır. 3.2.4.8. Bozulma Oranı Farklı depolama süresince, depolama öncesi ve sonrası vazo ömründe çiçekler tek tek incelenerek, çiçeklerdeki bozulmalar saptanmış ve % olarak ifade edilmiştir. 3.2.4.9. Görsel Kalite Farklı depolama süresince, depolama öncesi ve sonrası vazo ömründe fizyolojik zararlanma, çürümelerin şiddeti ve oranı için görsel bir kalite değerlendirmesi, bütün çiçek incelenerek petal yaşlılığı, petalerde mavileşme, petallerin dökülmesi, petallerde geriye kıvrılma, petallerde kuruma, yeşil yapraklarda sararma ve çiçek açılımı gözlemlenerek yapılmıştır. 1-5 skalasına (5: çok iyi, 4: iyi; 3: orta, 2: kötü, 1: çok kötü) göre değerlendirilmiştir. 3.2.4.10. Çiçek Açılımı Farklı depolama süresince, depolama öncesi ve sonrası vazo ömründe çiçek açılım gözlemleri 0-5 skalasına göre, 0 = açılmamış tomurcuk, 1 = kısmen açılmış tomurcuk, 2 = tamamen açılmış tomurcuk, 3 = kısmen açılmış çiçek, 4 = tamamen açılmış çiçek anterler görünmüyor, 5 = tamamen açılmış çiçek anterler görünüyor olarak yapılmıştır. 23