Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 585 - Bursa li ntam Bölgesi Heyelan Analizleri ve mar Plan Revizyonuna Yönelik Jeoloji Jeoteknik Etüt Çalmas Dr. Jeoloji Yük. Müh. Fazilet Altnk 1, n. Yük. Müh. Sami Gültekin 2, Prof. Dr. Erol Güler 3, Prof. Dr. Remzi Karagüzel 4, Prof. Dr. Mahir Vardar 5 1 Bursa Büyükehir Belediyesi, faziletaltin@bursa.bel.tr 2 ELC Group A..,samig@elcgroup.com.tr 3 Boaziçi Üniversitesi, eguler@boun.edu.tr 4 stanbul Teknik Üniversitesi, Maden Fakültesi Jeoloji Mühendislii Bölümü, karaguzel@itu.edu.tr 5 stanbul Teknik Üniversitesi, Maden Fakültesi Jeoloji Mühendislii Bölümü, vardar@itu.edu.tr ÖZET Bursa li Osmangazi lçesi, Çekirge Mahallesi snrlar içinde, Selvili Cadde Mercan Sokakta balayan ve Çekirge Caddesi üzerinde bulunan ntam 95 ve ntam 97 yaplarnn hasar görmesine neden olan ve bu yaplarn yklmas ile sonuçlanan heyelan meydana gelmitir. Heyelan meydana gelen bölge ve civarnda heyelan risklerinin belirlenmesi, yklan yolun yeniden kullanma açlmasna yönelik deerlendirmeler yaplmas, bölgede ev kaymas ile ilgili dier problemlere çözüm getirilmesi ve revize imar plannn oluturulmas amac ile Bursa Büyükehir Belediyesi tarafndan bir çalma yürütülmütür. Yürütülen çalmalarn detaylar, deerlendirmeleri, analizleri, sonuç ve önerileri bu bildiri kapsamnda sunulmutur. Geologic and Geotechnical Investigation Study Aimed to Slope Sliding Analysis and Revised The Puplic Improvement Plan of Bursa City Intam Region SUMMARY The slope sliding has occured starting from Selvili street within the border of Cekirge in Bursa. The buildings named Intam 95 and Intam 97 located in Cekirge street have damaged and collapsed. Resulting of this problem, a study was initiated by Bursa Metropolitan Municipality to identify the slope sliding risks around the damaged are and to evaluate the risks of re-opening the damaged road to use. With this study, it is also aimed to revise the public improvement plan and to eliminate other problems related slope sliding. Details of performed works, all abovementioned assesment, analysis, results and suggestions will be shared in this report. 1. Giri Bursa ili Osmangazi ilçesi, Çekirge mahallesi snrlar içinde, 15.02.2006-23.02.2006 tarihleri arasnda iki aamal olarak gelien heyelan olay sonucunda; Çekirge caddesi
- 586 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon üzerinde bulunan ntam 95 ve ntam 97 yaplar yklm, kayan betonarme istinat duvarlar ile arkasndaki malzemenin bir ksmnn ntam 99 yapsna çarpmas sonucu, bu binann ilk üç katnda hasar meydana gelmitir. Hareketin üst snr çizgisinin geçtii (heyelann taç bölgesi) Mercan sokakta bulunan ve ev yenilmesi nedeniyle askda kalan Baro Evleri A Blok ile bu yapnn yanndaki Tezcan apartman ise, kütle hareketinin geriye doru olas ilerleme riskine tedbir olarak kontrollü bir ekilde yklmtr. Bu çalmada heyelan olaynn meydana geldii alan ile benzer jeolojik ve morfolojik koullarn gözlendii yakn civarnn, yerleime uygunluk durumu yeniden incelenmi, farkl risk bölgelerine göre arazi kullanm belirlenmeye çallmtr. 2. Çalma Metodlar Zemin ve kaya birimlerinin fiziksel ve mühendislik özelliklerinin tespit edilmesi amac ile sondaj, arazi deneyleri (SPT, Presyometre), inklinometre ölçümleri, PS log, jeofizik çalmalar ve laboratuar deneyleri gerçekletirilmitir. 1 / 1 000 ölçekli Mühendislik jeolojisi harita ve kesitleri hazrlanmas, nceleme alannn hidrojeolojik modelinin oluturulmas, Eim haritasnn hazrlanmas, Kritik bölge ve yaplar için stabilite analizlerinin yaplmas, Aratrma bulgularndan yararlanlarak, inceleme alannda risk bölgelerinin tanmlanmas yaplmtr. Risk bölgelerinin jeoteknik deerlendirmesi ve arazi kullanmna yönelik çalmalar yaplmtr. nceleme alanndaki yaplarn her birine ayr bir numara verilerek yap tantm kart oluturulmutur. Bu kartlarda yapnn yer ald ada, parsel bilgileri, bina boyutlar, kullanm amac, inaat tarihi, inaat süresi, toplam kat says, bodrum kat says, var ise istinat duvar boyutlar, temel tipi, yapnn arkasndaki ev ve istinat yaps boyutlarn gösteren çizim ve fotoraflar yer almaktadr. Ayrca bu tantm kartnda, yaplan deerlendirmeler sonucunda belirlenen risk derecesi, varsa alnmas gereken tedbirler de yer almaktadr. 2.1. nceleme Alan Yaplama Durumu nceleme alan Alan A, Alan B ve Alan C olarak üçe ayrlmtr. Alan A heyelann meydana geldii ve kritik yaplarn olduu esas inceleme alann göstermektedir. Alan B ve Alan C ise esas inceleme alanndaki koullar etkilemesi nedeni ile incelenen bölgeyi göstermektedir. nceleme alan Hali Hazr Haritas ekil 1-a da, Uydu Görüntüsü ekil 1-b de sunulmutur. Esas inceleme alann oluturan Alan A içinde, 1-2 katl küçük yaplar da dahil olmak üzere toplam 87 adet yap mevcuttur. Bu yaplardan ise 41 adeti incelenmitir. Kapsam dnda kalan 46 adet yapnn büyük çounluu 1-2 katl yaplar ve etrafndaki istinat yaplarnn ve ev eimlerinin problem oluturmad, yapnn evlerden uzak olduu yaplardr. 2.2. nceleme Alan Jeolojisi nceleme alannda temelde Uluda Metamorfikleri yer almaktadr. Paleozoyik yal Uluda Metamorfiklerinin yüzeyinde ayrma zonu bulunmaktadr. Bunlarn üzerinde Kuvaterner yal yamaç molozu ve alüvyon haritalanmtr [ 1], [ 2], [ 3].
Ç EKIR G E C D. Çilek Sk. YOL 18 Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 587 - ALAN A : Esas inceleme alan (Yaplar ve Zemin aratrmas yaplmtr). ÇEKIRGE CD. ALAN B-C : Alan A'daki Yap ve Zemin aratrmasndaki koullar etkilemesi nedeniyle incelenen alanlar (zemin aratrmas yaplmtr). SELVILI CD. ALAN C Isimsiz Sk. Çan Sk. Çan Sk. SELVILI CD. Çakir Sk. Filiz Sk. Deniz Sk. Yardim Sk. Çigir Sk. SELVILI CD. ALAN A Çalikusu Sk. SELVILI CD. ÇEKIRGE CD. ÇEKIRGE CD. Mercan Sk. Mutlu Sk. ÇEKIRGE CD. Esen Sk. Mutlu Sk. Çilek Sk. Çelik Sk. Çevik Sk. ALAN B Çevik Sk. Çelik Sk. Esen Sk. Sahin Sk. Çilek Sk. a) b) ekil 1: nceleme Alan a) Halihazr Haritas b) Uydu Görüntüsü Paleozoyik yal Uluda metamorfikleri birimlerini oluturan kayaç örneklerinden elde edilmi ince kesitlerde; kataklastik granit blastomilonit, eyl-siltta kökenli olduu düünülen altere milonit, granit ve/veya kumta kökenli kataklastik gözlü gnays, kataklastik kuvarso-feldispatik ist, altere kataklastik kuvars-serisit ist, çökel kayasnn siltta olduu düünülen metapelitik milonit ve gözlü gnays-milonit gnays tespitleri yaplmtr. Bu kayaçlarn çevresinde mermer-yar mermer mercek ve/veya bantlar bulunmaktadr [ 5 ]. Uluda metamorfikleri üzerinde ve içerisinde blok (rekristalize kireçta), mercek veya ara katmanlar halinde mermerler görülmektedir. nceleme alannda yüzeyleyen Uluda Metamorfikleri ileri derecede metamorfizmaya bal olarak belirgin bir istozite gösterirler, kvrml ve krkl yaplar ise formasyonu oluturan litolojik birimlerin karmak ve youn bir deformasyon geçirdiini göstermektedir [6]. Alanda, yol yarmalar ile yap-temel kazlarndaki incelemelerde; temel kayalarn yer yer ileri derecede ayrm olduklar gözlenmitir. Ayrma ürünü, kil boyutundan blok boyutuna kadar deien malzemelerden eim aa hareket edenler yamaç molozunu oluturmutur. Daha düük seviyede ayran litolojik birimler ise doal dengesinde yamaçlar ekillendirmektedirler [3], [10]. Yol güzergahnda bulunan vadinin (çalma alan dnda) her iki yamacnda paleo-heyelan izleri ve krip türü kütle hareketleri de tespit edilmitir [5]. Uluda n kuzey yamaçlarnda % 30-45 ve yer yer %50 de fazla yamaç eimi oluturan metamorfik istlerin ileri düzeyde ayrmasnda tektonizmann yannda termal sularn da önemli etkisi vardr.
- 588 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon 2.3. Su Durumu nceleme alannda Uluda kuzey yamaçlarndan beslenen ve inceleme alan üzerinden Bursa Ovasna boalan mevsimsel dereler bulunmaktadr. Bunlardan 3 nolu alandan boalan dere heyelan bölgesinden geçmektedir. Yüzey sular yeraltna süzülen bu derenin göçen binalarn bulunduu bölgede yeralt ak halinde Bursa Ovasna boald tespit edilmitir. Bu durum ev yenilmesinin etkin nedenlerinden biridir. nceleme alann etkileyen Yüzey Drenaj Alanlar ekil 2-a, YASS Yüzeyden Derinlik Haritas ekil 2-b de sunulmutur. Ormanclk Müzesi bahçesinde istler içersindeki süreksizlik düzlemlerinden boalan kaynaktan geçmi dönemlerde kaptaj/hamam yaplarak yararlanlmtr. Heyelanda göçen binalarn arkasnda farkl noktalardan düük debili kaynak boalmlar bulunmaktadr. Ayrca, inceleme alannn kuzeydousunda ise jeotermal sondaj kuyular bulunmaktadr [8], [9]. ekil 2: nceleme Alann Etkileyen a) Yüzey Drenaj Alanlar b) YASS Yüzeyden Derinlik Haritas 2.4. Eim Durumu nceleme alannda eimler 7 farkl grup altnda toplanmtr. %20 den daha küçük eimler, sahann güneydousunda Çelik Palas Oteline yakn bölgede, sahann kuzeybatsnda Selvili Cadde nin Çekirge Caddesine baland bölgede, Çekirge Caddesinin kuzeyinde ve yklan ntam 95 ve ntam 97 yaplarnn kuzeyinde hakimdir. Ayrca Orman letmesi nin önünde de (güney) bu eimler hakimdir. %5 ile %20 aras eimlere youn olarak, inceleme alannn bat bölgesinde, Çekirge Caddesi nin paralelinde (kuzey) istikametinde ve dou bölgesinde hakimdir. Ayrca Binta Evleri, Beyta Apartman, Birlik Apartman ve heyelann meydana geldii bölgenin kuzeyinde de bu eimler mevcuttur. % 30- % 50 aras eimler sahann genelinde ve dousu dndaki bölgede hakim olan eimdir. % 30 ve % 45 aras eimler ise heyelan meydana gelen bölgede hakimdir. ev eiminin %5 ile %10 arasnda deitii bölgeler çounlukla eim açlar bakmndan güvenli yerlerdir. Ancak eim açsnn % 15- % 30 arasnda deitii bölgeler risklerin artt bölgelerdir. nceleme alanna ait Eim Haritas ekil 3 de sunulmutur. 2.5. Arazi Çalmalar nceleme alannda gerçekletirilen aratrma çalmalar aada sralanmtr. 25 adet, derinlikleri 20-45 m arasnda deien sondajlar yaplmtr. 9 adet inklinometre kuyusu yerletirilerek belirli aralklarla ölçümler alnmtr. Sondaj kuyularnda SPT ve presiyometre deneyleri gerçekletirilmitir. Mikrotremor kaytlar ve PS log ölçümleri yaplmtr. Sondaj kuyularnda yeraltsuyu seviyesi ölçümlerinin yaplmtr.
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 589 - ekil 3: Eim Durumu 2.6. Laboratuvar Çalmalar Sondaj kuyularndan alnan karot örneklerinin fiziko-mekanik özellikleri belirlenmesine yönelik deneyler gerçekletirilmitir. 2.7. Kaya Türlerinin Geoteknik Özellikleri nceleme alannda yaplan çalmalarda yüzeyde yamaç molozu ve ist birimleri, altnda ise baz bölgelerde gnays ve kireçta birimleri belirlenmitir. Bu birimler için gerçekletirilen arazi gözlemleri, laboratuvar verileri dikkate alnarak CSIR yöntemi ile (Çatlakl Kaya Kütlelerinin Geomekanik Snflamas) mühendislik parametreleri belirlenmitir (Çizelge 1). Çizelge 1: Snflandrma Katsaylar ve Mukavemet Parametreleri Parametre Ar Dercede Çok Ayrm Az Ayrm Orta Derecede Çok Ayrm Az Ayrm Ayrm ist ist ist Ayrm Kireçta Gnays Gnays CSIR Puan 22 34 44 46 28 44 M 0,048 0,12857 0,2 0,19333 0,2181 0,5 S 9,5E-06 5,7E-05 1,0E-04 4,7E-04 3,1E-05 1,0E-04 A 0,125 0,184 0,234 0,21429 0,23705 0,346 B 0,6492 0,66548 0,675 0,66267 0,68933 0,7 T -2,0E-04-4,0E-04-5,0E-04-1,2E-03-1,0E-04-2,0E-04 23,7 22,7 32,9 33,5 21,1 45,3 c (kpa) 10 54,9 87,6 140,2 43,8 117 Ayrca heyelann meydana geldii bölgedeki toporafya ve kayma dairesinin balangç ve biti noktalar kullanlarak bir geri analiz yaplmtr. Yaplan geri analizde 1 güvenlik saysnn elde edildii zemin mukavemet ve boluksuyu basnc parametreleri belirlenmitir. Belirlenen mukavemet parametreleri u ekildedir. çsel sürtünme açs, = 23 o Kohezyon, c u = 50 kpa, Boluksuyu basnc parametresi, r u = 0,15
- 590 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon 2.8. Mühendislik Analizleri ve Deerlendirmeleri Tama Gücü, Oturma-ime ve Svlama Potansiyeli nceleme alanndaki birimlerde, bölgede ina edilmi olan yaplardan zemine aktarlan gerilmeler de dikkate alndnda, tama gücü, oturma ve svlama riski söz konusu deildir. Stabilite Analizi Sonuçlar Çekirge mahallesinde ntam Binalar ile Baro Evleri arasndaki istinat yaplarnda ve yolda 14.02.2006 tarihinde çevre sakinlerinin ikayetleri üzerine yerinde yaplan incelemelerde deformasyonlar görülmü ve takibe alnmtr (ekil 4, ekil 5.). 15.02.2006 tarihinde istinat yaplarnn üstteki 6 m.lik bölümünde yenilmeler olmu, o bölge kaymtr (ekil 6.). Mutlu sokakta bulunan ntam 95 ile ntam 97 apartmanlar alt dairelerde hasar olumu, riskin devam etmesi nedeniyle hareketin topuk bölgesinde bulunan ntam 95-97 apartmanlar ile tepede taç bölgesinde bulunan Baro Evleri A Blok ile Tezcan Apt. boaltlmtr. Hareketin taç bölgesinde bulunan ve temelinin birisi açkta kalan Baro Evleri A Blok ile Tezcan apartman yetkililer tarafndan kontrollü olarak yklmtr (ekil 7). 23.02.2006 tarihinde oluan ikinci kaymada ise ntam 95 ve 97 binalar tamamen yklm ve bunlara komu iki yap da (ntam 99, Gökçen 3 Apartman) hasar görmütür (ekil 8, ekil 9). ntam heyelan bölgesinde yaplan çalmalarda; Kayma yüzeyinin genelde ayrma zonu - salam kaya snrnda, kenar bölgelerde ise ayrm malzeme içinde gelitii (ekil 10), yamaç/ev durayszlklarnn beklendii bölgede istinat yaplarnn yetersiz olduu (ekil 11), kaymann özellikle taç bölgesinde kanalizasyon ve içme suyu ebekelerinin bulunduu, kütle hareketinin taç bölgesinde bulunan yolun yamacn dengesini olumsuz etkiledii, Uluda yamaçlarndan gelen derenin heyelan bölgesi kuzeybat kenarndan ovaya boald ve arazi çalmalar yapld Mart-Haziran 2006 döneminde söz konusu derenin 1-2 l/s debili suyunun heyelan bölgesi snrnda yeraltna süzüldüü görülmütür. ekil 4: Kütle hareketi öncesinde bölgenin ve istinat yaplarnn genel görünümü (BB Belediyesi 2006) ekil 5: Kütle hareketi öncesinde istinat yaplarnda gözlenen deformasyon ve deplasmanlar (BB Belediyesi, 2006) Mühendislik jeolojisi haritasnda aktif ve potansiyel kütle hareketleri gösterilmitir. Arazi kullanm amaçl teknik giriim ve doal olaylarn etkisiyle limit dengesi bozulan yamaç ve evlerde kütle hareketleri olumaktadr. Bu durumun inceleme alanndaki en belirgin örnei ntam bölgesinde görülmütür. Baro Evleri ile Komutan Sitesi arasndaki ulam yolunda yüzey krklar gelimitir. Bu kesimde bir önlem alnmamas durumunda yol dolgusunda ve temelde bir kütle hareketi beklenmektedir. Bu yol güzergahnda bulunan vadinin (çalma alan dnda bulunan) her iki yamacnda paleo-heyelan izleri ve krip türü kütle hareketleri görülmektedir. Bir baka yüzey kr ise Ormanclk Müzesi ile Komutan Sitesi arasnda haritalanmtr. Bölgede; aktif heyelan ve potansiyel kütle hareketleri görülen bölgeler ile yamaç-evlerin stabilitesinin incelendii ksmlardaki litolojik birimlerin fiziko-mekanik özellikleri belirlenmitir [5].
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 591 - ekil 6: Kütle Hareketinin Taç Bölgesinden Bir Görünüm (BB Belediyesi, 2006) ekil 7: Taç Bölgesinde Baro Evleri A Blok Temelinde Ayrm istler (BB Belediyesi, 2006) ekil 8: Taç Bölgesinden Topuk Bölgesine Bak ekil 9:Topuk Bölgesinde Hasarl Bir Bina (ntam 99) ekil 10: Ayrm Metamorfik istlerde Gelien Bir Kayma Yüzeyi ekil 11: Kütle Hareketi Bölgesinin Durumu nceleme alannda yürütülen bütün çalmalar sonucunda elde edilen toporafik, jeolojik, hidrojeolojik veriler, yaplarn oturduklar yerler, faylanma ile ilgili koullar ve tabakalanma
- 592 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon koullar dikkate alnarak ekil 14 de sunulan mühendislik jeolojisi haritas hazrlanmtr. Bölge için 8 ayr kesit alnarak jeoteknik modeller oluturulmutur. Bu kesitlerden III-III kesiti heyelann meydana geldii ksmdadr (ekil 12). Geri analizle parametre seçimi ve alnmas gereken slah tedbirinin projelendirilmesi için bu kesitten yararlanlmtr. Hazrlanan 8 kesitten geri analiz için kullanlan III-III kesiti dndaki 7 adet kesit için depremli ve statik durumlar dikkate alnarak toptan göçme ve lokal göçme aratrmas yapmak için stabilite analizleri yaplmtr. Lokal göçme analizleri, kot farklar ve zemin koullar dikkate alnarak, kritik olan yerler için yaplmtr. Analizlerde istinat yaplarnn kaymaya kar direnç göstermedii kabul edilmitir. Zira gerek tarafmzca yaplan, gerekse MO tarafndan yaplan tespitlerde istinat yaplarnn çounluunun kaplama niteliinde olduu eklindedir. Yaplan stabilite analizi sonucunda belirlenen güvenlik saylar Çizelge 2 de verilmitir. ekil 12: Jeolojik Kesitler Minimum güvenlik saylar (GS), üzerinde yap oturan bölgeler için statik durumda: 1,2, üzerinde yap oturan bölgeler için depremli durumda: 1,5 alnmtr. Analizler GStable yazlm program ile yaplmtr. Stabilite analiz sonuçlar ekil 13 de sunulmutur. Bu stabilite analizi sonuçlarndan da görüldüü gibi, genel stabilite (toptan göçme) açsndan statik yükleme artlarnda önemli bir problem görülmemektedir. Ancak yine toptan göçme için deprem durumunda V-V kesitinde limit denge koulu salanmtr.
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 593 - Çizelge 2: Stabilite Analizinden Belirlenen Güvenlik Saylar KEST ADI TOPTAN GÖÇMEYE KARI GS LOKAL GÖÇMELERE KARI GS Statik Durum Depremli Durum Kesit Ad Statik Durum Depremli Durum I-I 2,15 1,257 I-Ia 1,45 1,077 I-Ib 1,04 0,88 III-III 1,7 1,200 - - - IV-IV 1,71 1,220 - - - V 1,5 1,022 V-Va 1,59 1,264 VI 2,3 1,012 VI-VIa 1,1 0,807 VI-VIb 0,88 0,708 VII 2,67 1,86 7-7a 2,15 1,326 VIII 2,7 1,571 - - - ekil 13: Stabilite Analizleri
- 594 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon Lokal göçmeler açsndan I-I ve VI-VI kesitindeki incelenen kesimler statik ve depremli durumdaki güvenlik saylar limit deerlerin altnda kalmaktadr. Unutulmamas gereken husus, bu analizlerde bir miktar zemin drenaj önlemlerinin alnm olduudur. Bu önlemler yüzey sularnn toplanarak sahadan uzaklatrlmas, yer alt suyu akmnn önünde insan yaplar ile oluturulmu engellerin bulunmamas ve benzeri önlemleri kapsamaktadr. Drenaj artlarnda bozulma olmas durumunda stabilite bozukluu riski üphesiz artacaktr. Buna karlk, bina inaatlar dolaysyla oluturulmu suni evlerde çok ciddi stabilite problemleri olduu yine bu stabilite analizlerinde görülmektedir. Baz kesitlerde yeterli güvenlik bulunmazken baz kesitlerde evlerin göçme noktasna çok yakn olduklar ve muhtemelen tabakalar içindeki göreceli olarak daha salam baz kesimlerin olmasndan dolay imdilik stabil kaldklar sonucuna varlmtr. Ancak bu gibi lokal salam noktalar kritik kesitlerde ar yüklendikleri için bu tabakalara fazlaca güvenmek mümkün deildir. Kald ki deprem durumunda bu suni olarak oluturulmu dik evlerde göçmenin olmas adeta kaçnlmaz gözükmektedir. 2.9. Risk Bölgeleri ve Islah Tedbirleri ve Yerleime Uygunluk Deerlendirmeleri nceleme alannda yaplan jeoloji, mühendislik jeolojisi ve hidrojeoloji incelemeleri bulgularndan yararlanarak dört farkl risk bölgesi tanmlanmtr. Risk bölgelerinin tanmlanmasnda belirleyici olan ve bölgelerin yerleime uygunluunun deerlendirmesinde yönlendirici parametreler ve bunlarn özellik/büyüklükleri Çizelge 3 de sunulmutur. Risk bölgelemesine göre I. Bölge riskin en fazla olduu, IV. Bölge riskin en az olduu bölgedir. Risk Bölgeleri ekil 14 de sunulmutur. Çizelge 3: Risk Bölgelendirme Kriterleri BÖLGELENDRME ÖLÇÜTÜ I. BÖLGE II. BÖLGE 11I. BÖLGE IV. BÖLGE EM (derece) 30-40 20-30 0-10 10-20, LTOLOJ Gnays, ist Gnays, ist Gnays, ist Gnays, ist Yamaç Molozu Yamaç Molozu Yamaç Molozu ist FAY ETKS ++ ++ +++ + SÜREKSZLK DÜZLEM UYGUN UYGUN DEL UYGUN DEL UYGUN DEL KONUMU DEL AYRIMA DERECES VE W3 W3-W4 W4 W2 DERNL 5-20m 5-20 m 5-20 m 5-10 m ÖRTÜ TABAKASI KALINLII ++ ++ +++ + YÜZEY KIRII INTAM ORMANCILIK YOL MÜZES MERCAN SOKAK - YERALTISUYU DERNL 7,5-ARTEZYEN 5,0-25,0 10,0-30,0 3,5-7,5 KAYNAKLAR NTAM GARAJLARI ORMANCILIK MÜZES YOK CAM YÜZEY DRENAJ ALANI (Km2) 0,524 0,278 0,24 0,101 Toptan Göçme Stabilite Analizi Güvenlik Saylar (Statik/Depremli) 1,06/- 1,5/1,09 2,15/1,37 2,7/1,7 Yaplan tüm deerlendirmeler sonucunda, risk snflamas dikkate alnarak bölgede alnabilecek slah tedbirleri u ekilde belirlenmitir. stinat yaplar ve evlerde drenaj tedbirleri ilave olarak istinat yaplarnda ve evlerde zemin çivili slah, Barbakan ve drenaj hendekleri ile drenaj tedbiri alnmas, lk tedbir esas olarak I ve II. Derece yüksek riske sahip yerlerde alnmas gereken tedbirlerdir. kinci tedbir ise esas olarak III ve IV. Derece riske sahip bölgelerde alnmas gereken tedbirlerdir. Özellikle III ve IV. Derece riske sahip yerlerde, I ve II. Derece koullara benzeyen yerler mevcut ise I ve II. Derece riske sahip yerlerde alnmas gereken tedbirler alnmaldr. Bu kriterler dikkate alnarak her bir yap için alnmas gereken slah tedbirleri belirlenmitir.
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 595 - ekil 14: Mühendislik Jeolojisi, Risk Bölgeleri ve Yerleime Uygunluk Haritas
- 596 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon Her bir yap için, alnmas gereken slah tedbirlerini de içeren yap tantm kartlar oluturulmutur. Bu tedbirlerin bölgedeki her yap sahibi tarafndan yaptrlacak parsel bazl çalmalarda irdelenmelidir. Yukarda risk bölgeleri ve yaplar için önerilen slah tedbirleri, ön bir yaklam olup, uygulama aamasnda uzman mühendislerce deerlendirilmeli ve projelendirilmelidir. Gerçekletirilen çalmalar sonucunda hazrlanan Mühendislik Jeolojisi, Risk Bölgeleri ve Yerleime Uygunluk Haritas ekil 14 de sunulmutur. 3. SONUÇ ve ÖNERLER Meydana gelmi olan heyelann muhtemel nedenleri öyle sralanmtr: ntam 95-97-99 binalar yaplmadan önce temel kazlarnda bölgedeki doal evde derin bir kaz yaplm, beton+ta kütlelerden olumu arlk tipi bir istinat sistemi ile evin yüzeyi kontrol altna alnmak istenmitir. Ancak arlk tipi bu yapnn kalnl, yüksekliine oranla çok küçük tutulmutur. Ayrca iksa sisteminde barbakan ve drenaj sistemi olmamas nedeniyle duvar arkasndaki yüzey ve yeraltsularnn birikmesi nedeniyle zeminde ayrmann artmasna ve istinad yapsnn arkasnda su basnc olumasna sebep olmu ve bu da duvarlarn hareketini hzlandrmtr. 1980 li yllarda mühendislik kurallarna uygun olmayan bu beton duvarlarnn üzerine Mercan sokan geniletilmesi için yaklak 6 m yüksekliinde bir betonarme istinat duvar yaplarak arkas doldurulmutur. Bu durum da istinat duvarlarna art bir yük getirmitir. Mercan sokak, Çilek sokak ve daha üst bölgelerde yamursuyu toplama ve drenaj sisteminin olmamas, bölgedeki mevcut dere yatann slah edilmemi olmas, daha sonra yaplan yolda menfez yerletirilmemi olmas suyun bölgeye dalmas zemin ve kaya ortamda çatlaklara nüfus etmesine ve bölgenin stabilitesinin bozulmasna neden olmutur. Bölgede yaplan yol çalmasnn ardndan duvarlarda çatlak ve hareket izleri gözlenmeye balanmtr. Mercan sokak Baro Evleri A Blok ksmnda k mevsiminde Teda n yapm olduu kaz sonras uzun süre kaznn açk kalmtr. Bunlara bal olarak 1980 li yllarda yaplm olan yaklak 6 m yüksekliindeki istinat duvarnn dönmesi ve kaymas neticesinde hem arkasndaki hem de önündeki istinat yaplarn harekete geçirmi ve ntam 95 ve 97 nin yklmasna sebep olmutur. Bölgede stabilitenin salanmas için drenaj tedbirleri, zemin çivili iksa ve kazk destek sistemleri ile slah yaplmas gerekir. Bölge için dier bir slah yöntemi ise, yklan binalarn yerine ina edilecek yaplarn ev iksa sisteminin bir parças olarak tasarlanarak ina edilmeleridir. Bu hem mimari hem de teknik açdan çok baarl çözümler üretilmesine imkan tanyabilecek bir alternatiftir. Yaplan ölçümlere etüdlere dayanarak alnmas gereken önlemler u ekilde özetlenebilir: Binalarn temellerinin altnda ve üstünde yer alan duvarlarn, stabilite yetersizlii sebebiyle bulunduklar evle ve\veya kendi balarna aaya doru kaymalar ve binalara çarpmalar sonucu hasar verme potansiyeli vardr. Özellikle deprem durumunda çok ciddi hasarlar meydana gelecei gözard edilmemelidir. nceleme alanmzdaki istinat yaplar, drenaj yetersizlii nedeniyle ev yüzeylerinin ayrmasna neden olmakta, hem de ev yüzeylerini örterek herhangi bir hareketin tespit edilmesini engellemektedir. Özellikle, yapsal elaman özellii tamayan ve basamak eklinde bir yüzey kaplamas özellii gösteren bu tür duvarlarn (ntam 95-97 nin arkasndaki duvarlar gb.) kaldrlmas ve konunun uzman mühendisler tarafndan projelendirilecek olan iksa yaplarnn tekil edilmesi gerekecektir, çünkü bu tür duvarlar, kaymalar halinde önündeki binalara ar hasarlar verebilecek ve ykabileceklerdir.
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 597 - Kaplama mahiyetindeki bu iksa sistemleri muhafaza edilecek ise zemin çivileri veya ankrajlar ile desteklenmelidir. Bu amaçla yap baznda ayrntl projelendirme yaplmas gerekir. Sonuç olarak, bölgedeki istinat yaplarnn bir ksmnda ankraj ve drenaj tedbiri alnmas gerekmektedir. Bir ksmnda ise sadece drenaj tedbirleri alnmas yeterli olmaktadr. Bir ksm yapda ise hiçbir tedbire gerek yoktur. evlerdeki stabilite problemleri alt kotlarnda yer alan binalar için risk oluturduu gibi, bir stabilite problemi yaanmas durumunda üst kotlarndaki binalarn temelleri açsndan da risk oluturabilecektir. Bu bakmdan her binann alt ve üst kotundaki evlerin analiz edilmesi ve bu evlerdeki stabilitenin temeller açsndan yaratabilecei problemlerin de irdelenmesi gerekmektedir. Kaynaklar [1] Türkiye nin Bindirmeli-Napl Yapsnda Yeni Gelimeler ve Bir Örnek: Uluda Masifi, Türkiye Jeoloji Kurumu, Ketin Sempozyumu,1984. [2] IMBACH, T., 1992, Thermalwasservon Bursa-Geologischeund Hydrogeologisc Heuntersuchungen am berg Uluda (NW-Türkei), Doctor der Naturwissenschaften der Eidgenössischen Technischen Hochschule Zürih, uiss ETH Nr. 9988, 178 p. [3] GENÇ, D., 2008, Zemin Mekanii ve Temeller, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odas, Ankara. [4] GARANT TEKNK SONDAJ, 2001;Bursa Büyükehir Belediyesi Osmangazi lçesi Zemin Etüdleri ve Temel Mühendislii Deerlendirme Raporu (Plan Revizesine Esas Bakanlk Onayl Rapor). [5] ELC GROUP LTD., 2007; Bursa li Osmangazi lçesi Çekirge Mahallesindeki Bursa H22d.06b.1a, H22d.06b.1b, H22d.01c.4c, H22d.06b.2a, H22d.01c.4d Paftalardaki lgili Alanlara Ait Revize mar Planna Esas Ayrntl Jeolojik ve JeoteknikEtüd Raporu (Plan Revizesine Esas Bakanlk Onayl Rapor). [6] Bursa li ve Kentsel Alanlarn (l ve lçe Merkezleri) Yerbilim Verileri, M.T.A., 2009, Ankara. [7] Deprem Bölgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Yönetmelik, 06.03.2007, Resmi Gazete No.:26454, deisiklik: 03.05.2007, Resmi Gazete No.:26511. [8] EREN, B., ÖNGÜR, T., 1976; Bursa Kenti Scaksu Kaynaklar Hidrojeoloji Etüdü, M.T.A., Ankara. [9] DUMLU, O., YALÇIN, H.T., BOZKURTOLU, E., 2006;Yeraltsuyu Jeolojisi ve Hidrolii, stanbul. [10] ULUSAY, R., SÖNMEZ, H., 2002; Kaya Kütlelerinin Mühendislik Özellikleri, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odas Yayn, Ankara. [11] AMBRASEYS, N.N., JACKSON, J.A., 2000; Seismicity of TheSea of Marmara (Turkey) Since 1500, Geophys.J.Int., 141, F1-F6.