TARIM İSTATİSTİKLERİ

Transkript

1 TÜİK TARIM İSTATİSTİKLERİ TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

2 TÜİK

3 3169 MTB: Adet ISBN

4 Önsöz ÖNSÖZ Türkiye statistik Kurumu karar alclarn, aratrmaclarn ve tüm istatistik kullanclarnn ihtiyaç duyduklar istatistiksel verileri, uluslararas standartlara uygun olarak güvenilirlik, tutarllk, tarafszlk, istatistiki gizlilik, güncellik ve effaflk ilkeleri dorultusunda üretmekte ve yaymlamaktadr. Üretilen istatistiklerin gerçekleri yanstmasnn salanmas, tüm kullanclara tarafsz ve e zamanl olarak sunulmas, gizlilik ilkesine riayet edilmesi, kamuoyunun bilgi edinme hakknn gözetilmesi temel esaslardr. Kurumumuzun gerek basl yayn olarak çkard, gerekse internet sayfasnda yaymlad tüm istatistiksel veriler ile birlikte, aratrmalarn metodolojisine (kullanlan tanm, kavram ve snflamalar, aratrmann kapsam ve yöntemi, örnek tasarm vb.) ilikin açklamalar da kapsaml ve güncel olarak kamuoyunun dikkatine sunulmaktadr. statistiksel verilerin doru okunmas, ancak metodolojik açklamalarn dikkate alnmas ile mümkündür. Tarm statistiklerine ilikin ayrntl metodolojik açklamalar da gerek internette, gerekse basl yaynlarda mevcuttur. Hazrlanan bu yaynda ise, tarm istatistiklerine ilikin teknik ve teorik açklamalarn ötesinde, bu konuyla ilgili merak edilen, tartlan, eletirilen hususlar ile en çok sorulan sorulara ilikin açklamalara yer verilmi ve yayn hazrlanrken konuya ilgi duyan herkes tarafndan ilgiyle okunabilir olmas hedef alnmtr. Sorularla statistikler Dizisi nin 5. yayn olan bu yaynn tüm kullanclara yararl olmasn dilerim. A. Ömer TOPRAK A. Ömer TOPRAK Başkan V. Bakan V. III

5 İçindekiler ÇNDEKLER Önsöz Sayfa III çindekiler V Simge ve Ksaltmalar XII I. Genel Tarm statistikleri 1. Tarm nedir? 2. Tarm, dünya, Avrupa Birlii ve Türkiye açsndan neden önemlidir? 3. Tarm istatistikleri neden önemlidir? 4. Ülkemizde tarm istatistikleri ne zaman derlenmeye balanmtr? 5. Tarm istatistikleri konusunda yürütülen çalmalar hangi balklar altnda toplanr? 6. Üretilen tarm istatistikleri Avrupa Birlii mevzuatna uyumlu mudur? 7. Türkiye statistik Kurumu ile Tarm ve Köyileri Bakanl arasnda bitkisel ve hayvansal üretim ile tarmsal fiyat istatistiklerinin derlenmesindeki veri ak nasldr? II. Tarmsal letme Kaytlar 8. Tarmsal iletme kayd nedir? 9. Tarmsal iletme kaydnn amac nedir? 10. Tarmsal iletme nedir? 11. Tarmsal iletme kayt sisteminin çerçeve olarak kullanld aratrmalar nelerdir? V

6 İçindekiler Tarmsal iletme kayt sisteminde iletme düzeyinde bulunmas gereken balca bilgiler nelerdir? Türkiye statistik Kurumu nda tarmsal iletme kaytlar konusunda yaplan ve yaplacak çalmalar nelerdir? Türkiye statistik Kurumu dnda Tarm ve Köyileri Bakanl nda mevcut olan kaytlar nelerdir? III. Tarmsal letme Yap statistikleri 15. Tarmsal letme (Çiftlik) Yap Aratrmasnn amac nedir? 16. Tarmsal letme (Çiftlik) Yap Aratrmas ilk kez hangi tarihte yaplmtr ve corafi kapsam nedir? Tarmsal letme (Çiftlik) Yap Aratrmasnn yöntemi nedir? IV. Bitkisel Üretim statistikleri 18. Bitkisel üretim istatistiklerinin derleme yöntemi nedir? 19. Bitkisel üretim istatistikleri ile hangi veriler derlenmektedir? 20. Bitkisel üretim konusunda verisi derlenecek ürünler nasl belirlenir? 21. Bitkisel üretim konusunda derlenen veriler hangi balklar altnda incelenir? 22. Bitkisel üretim istatistikleri için veri derleme dönemleri nedir? 23. Bitkisel üretim verileri Türkiye de kaç ilçeden derlenmektedir? 24. Bitkisel üretim verilerinin analizi nasl yaplr ve veri hatalar nasl giderilir? 25. Bitkisel Üretim statistikleri Tahmin Komitesi nde hangi kurulular yer alr? 26. Bitkisel üretim istatistiklerinin yaymlanma periyodu nedir? 27. Bitkisel üretim istatistikleri kamuoyuna kaç ekilde ve nasl sunulmaktadr? VI

7 İçindekiler Bitkisel üretim istatistikleri konusunda temel kavramlarn tanmlar nelerdir? Bitkisel üretim istatistiklerinde hangi snflama kullanlmaktadr? Avrupa Birlii ne uyum konusunda bitkisel üretim istatistiklerinde yaplmas gereken temel çalmalar nelerdir? V. Hayvanclk statistikleri 31. Hayvansal üretim istatistiklerinin veri derleme yöntemi nedir? 32. Türkiye de Genel Hayvan Saym ne zaman yaplmtr? 33. Cari hayvansal üretim istatistikleri konusunda hangi veriler derlenmektedir? 34. Hayvansal üretime ilikin üretim miktarlar nasl hesaplanr? 35. Kesilen hayvan says nasl hesaplanr? 36. Karkas arlk nedir? 37. Et üretimi nasl hesaplanr? 38. Ortalama süt verimi ve salan hayvan says nedir? 39. Süt üretimi nasl hesaplanr? 40. Yapa, kl ve tiftik üretimleri nasl hesaplanr? 41. Ortalama yapa, kl ve tiftik verimleri ne demektir? 42. Hayvansal üretim istatistiklerinin yaymlanma periyodu nedir? 43. Hayvansal üretim istatistikleri kamuoyuna kaç ekilde ve nasl sunulmaktadr? 44. Avrupa Birlii ne uyum kapsamnda hayvansal üretim istatistikleri ile ilgili yeni çalmalar nelerdir? VI. Su Ürünleri statistikleri 45. Su ürünleri istatistikleri konusunda yürütülen çalmalar hangi temel balklar altnda toplanr? 46. Su ürünleri istatistiklerinin amac nedir? 47. Su ürünleri istatistiklerinin derleme yöntemi ve kapsam nedir? VII

8 İçindekiler 48. Büyük ve küçük balkç nedir? 49. Deniz ürünleri anketinde temel deikenler nelerdir? VII. Tarmsal Fiyat statistikleri 50. Tarmsal fiyat istatistikleri hangi temel balklardan olumaktadr? 51. Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar (ÇEF) ve Çiftçinin Ödedii Fiyatlar (ÇÖF) nedir? 52. Tarmsal fiyat istatistiklerini derlemenin amac nedir? 53. Tarmsal fiyat istatistiklerini derleme çalmalarna ne zaman balanmtr? 54. Tarmsal fiyat istatistiklerinin veri derleme yöntemi ve kaynaklar nedir? 55. Tarmsal fiyat istatistiklerinde hangi snflama sistemi kullanlmaktadr? 56. Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar ve Çiftçinin Ödedii Fiyatlar formu ile hangi bilgiler derlenmektedir? 57. Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar (ÇEF) nasl hesaplanmaktadr? 58. Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar (ÇEF) hangi düzeyde ve ne ekilde yaymlanmaktadr? 59. Tarmsal Fiyat Endeks çalmalar ne zaman balamtr? 60. Endeks nedir? 61. Fiyat endeksi nedir? 62. ÜFE Tarm Endeksi nedir? 63. ÜFE Tarm Endeksinin amac nedir? 64. ÜFE Tarm Endeksinin temel yl nedir? 65. Temel yl fiyat nedir? 66. Cari yl fiyat nedir? 67. ÜFE Tarm Endeksinin kapsamnda yer alan sektörler nelerdir? 68. ÜFE Tarm Endeksinde kullanlan arlklandrma tanm, türleri ve yöntemi nedir? VIII

9 İçindekiler 69. ÜFE Tarm Endeksinde mevsimsel özellik gösteren maddelere ilikin aylk deiken arlklar nasl hesaplanmaktadr? 70. Pazarlama oran nedir ve nasl hesaplanmaktadr? 71. ÜFE Tarm Endeksinde kullanlan pazarlanan sat deerleri nasl hesaplanmaktadr? 72. ÜFE Tarm Endeksi nde ürün seçimi nasl yaplmakta ve seçimde nelere dikkat edilmektedir? 73. ÜFE Tarm Endeksinde takip edilecek il ve ilçe seçimi nasl yaplmaktadr? 74. ÜFE Tarm Endeksinde hangi formül kullanlmaktadr? 75. Sabit ve Zincirleme Laspeyres formülü nedir? 76. ÜFE Tarm Endeksinin hesaplama basamaklar nelerdir? 77. ÜFE Tarm Endeksi ne zaman ve nasl yaymlanmaktadr? VIII. Tarmsal letmelerde Ücret statistikleri Tarmsal iletmelerde ücret yaps verileri hangi anketlerle elde edilmektedir? Tarmsal iletmelerde (hanehalk) ücret yaps istatistiklerinin derlenmesindeki amaç nedir? Tarmsal iletmelerde (hanehalk) ücret yaps istatistiklerinin kapsam ve yöntemi nedir? Tarmsal iletmelerde ücret yaps istatistiklerinin derlenme ve yaymlanma periyodu nedir? IX. Tarmsal Ürün Denge Tablolar 82. Ürün denge tablosu nedir? 83. Ürün denge tablolarnn kullanm amaçlar nelerdir? 84. Ürün denge tablolarndan hangi göstergeler hesaplanmaktadr? 85. Ürün denge tablolarnda hangi deikenler kapsanmaktadr? IX

10 İçindekiler Türkiye statistik Kurumu nda ürün denge tablolar konusunda hangi çalmalar yaplmaktadr? Ürün denge tablolarnn konularna göre veri kaynaklar nelerdir? X. Tarmsal Ekonomik Hesaplar 88. Tarmsal Ekonomik Hesaplar (TEH) neyi ifade etmektedir? 89. Tarmsal Ekonomik Hesaplarda (TEH) hangi hesaplar kapsanmaktadr? XI. Tarm-Çevre Göstergeleri 90. Tarm-çevre göstergesi ne demektir? 91. Tarm-çevre göstergelerinin hazrlanmasndaki amaç nedir? 92. Tarm-çevre göstergeleri kapsamnda yer alan balca konular nelerdir? 93. Tarm-çevre göstergeleri ile ilgili hangi çalmalar yaplmtr? XII. Uzaktan Alglama Uygulamalar 94. Uzaktan alglama nedir? 95. Türkiye statistik Kurumu, uzaktan alglama çalmalarna ne zaman balamtr? 96. Türkiye statistik Kurumu nda uzaktan alglama yöntemi ile yürütülmü çalmalar nelerdir? 97. Uzaktan alglama çalmalarnda hangi yöntemler kullanlmtr? 98. Çevresel Bilgilerin Koordinasyonu Yöntemi nedir? 99. Çevresel Bilgilerin Koordinasyonu Yöntemi ne göre arazi örtüsü ve/veya arazi kullanm snf kaç düzeyde tanmlanmtr? X

11 İçindekiler XIII. Genel Tarm Saymlar 100. Genel Tarm Saymnn (GTS) amac nedir? 101. Türkiye de kaç Genel Tarm Saym yaplmtr? 102. Türkiye de yaplm olan Genel Tarm Saymlarnn (GTS) kapsamlar nedir? 103. Türkiye de yaplm olan Genel Tarm Saymlarnn (GTS) yöntemleri nedir? Genel Tarm Saym Köy Genel Bilgi Anketinde kaç yerleim yeri tam saym kapsamna alnmtr? Genel Tarm Saym- Tarmsal letmeler (Hanehalk) Aratrmas kaç örnek köy ve tarmsal iletmede yaplmtr? Genel Tarm Saym- Tarmsal letmeler (Hanehalk) Aratrmasnda örnek tarmsal iletmeler nasl seçilmitir? Genel Tarm Saymnn (GTS) uygulama dönemleri nelerdir? Genel Tarm Saymnn uygulama dönemleri belirlenirken hangi kriterler gözönünde bulundurulmutur? Genel Tarm Saymnn organizasyonu il ve ilçelerde nasl salanmtr? Genel Tarm Saymnda (GTS) derlenen bilgiler nasl belirlenmitir? Genel Tarm Saymnda veriler hangi kaynaklardan derlenmitir? Genel Tarm Saym Tarmsal letmeler (Hanehalk) Aratrmasnn örnekleme birimi olan Tarmsal letme nedir? Genel Tarm Saymnda (GTS) nüfusu ve daha fazla olan yerleim yerlerindeki tarmsal iletmelere, kapsam için neden belirli kstaslar getirilmitir? Genel Tarm Saymnn geçmite yaplan tarm saymlarndan önemli farkllklar nelerdir? Genel Tarm Saym Köy Genel Bilgi Anketi ile derlenen balca veriler nelerdir? XI

12 Simge ve Kısaltmalar Genel Tarm Saym Tarmsal letmeler (Hanehalk) Aratrmas ile derlenen balca veriler nelerdir? Genel Tarm Saym ile ilgili yaynlarn kapsam nedir? 118. Türkiye de tarmsal iletme tipleri nelerdir? Genel Tarm Saymnda kullanlan temel kavramlarn tanmlar nelerdir? Kaynakça 57 ema Listesi ema 1: Türkiye statistik Kurumu ile Tarm ve Köyileri Bakanl Arasndaki Veri Ak emas 5 Ek 1. lgili bilgilere ulamak için Formu 58 Simge ve Ksaltmalar AB : Avrupa Birlii CORINE : Çevresel Bilgilerin Koordinasyonu Yöntemi (Coordination of Information on the Environment) CPA : Avrupa Birliinin Faaliyete Göre Ürünlerin statistiki Snflamas (Statistical Classification of Products by Activity in the European Economic Community) ÇEF : Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar ÇKS : Çiftçi Kayt Sistemi ÇÖF : Çiftçinin Ödedii Fiyatlar DE : Devlet statistik Enstitüsü DPT : Devlet Planlama Tekilat DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü ESA : Avrupa Hesaplar Sistemi (European System of Accounts) XII

13 Simge ve Kısaltmalar ESU : Avrupa Büyüklük Birimi (European Size Units) EUROSTAT : Avrupa Birlii statistik Ofisi FAO : Birlemi Milletler Gda ve Tarm Örgütü (Food and Agriculture Organization of the United Nations) GSYH : Gayri Safi Yurtiçi Hasla GTS : Genel Tarm Saym ISIC : Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart Sanayi Snflamas (International Standard Industrial Classification Of All Economic Activities) MARS : Uzaktan Alglama ile Tarmn zlenmesi Yöntemi (Monitoring of Agriculture via Remote Sensing) PO : Pazarlama Oran PPS : Büyüklüe Orantl Olaslk (Probability Proportional to Size) TAPDK : Tütün, Tütün Mamülleri Alkollü çecekler Piyasas Düzenleme Kurulu TEH : Tarmsal Ekonomik Hesaplar THK : Türk Hava Kurumu TKB : Tarm ve Köyileri Bakanl TMO : Toprak Mahsülleri Ofisi TÜRKVET : Hayvan Kimlik Sistemi TÜK : Türkiye statistik Kurumu ÜDT : Ürün Denge Tablosu ÜFE : Üretici Fiyatlar Endeksi XIII

14 Genel Tarım İstatistikleri I. GENEL TARIM STATSTKLER Soru 1: Tarm nedir? Topra ve tohumu kullanarak, bitkisel ve hayvansal ürünler üretmek ve bu ürünlerden daha deerli mamüller elde etmek için yaplan ekonomik faaliyettir. Soru 2: Tarm, dünya, Avrupa Birlii ve Türkiye açsndan neden önemlidir? Doada hazr bulduu yiyeceklerle yaamn sürdüren insanolu, toplumsal geliimin belirli bir aamasnda tarm kefetmitir. Bu ekilde hazr bulamad veya tükenen ürünleri üretmeye balamtr. Tarm sadece ekonomik bir faaliyet deil, ayn zamanda sosyal, bölgesel, kültürel, ekolojik ve saln korunmas konusunda büyük önem tayan bir toplumsal süreç olarak görülmektedir. Tarmn halkn beslenmesi, kendine yeterlilik, sanayiye hammadde temini, gelir dalmndaki dengesizliin giderilmesi ve ekonomik deer yaratlmasnn yannda toplumsal yapnn, krsal mirasn ve çevrenin korunmas, kaliteli üretim araclyla yaam kalitesinin arttrlmas gibi ilevleri de vardr. Bu kapsamda dünya, AB ve Türkiye açsndan tarmn önemine u ekilde iaret etmek mümkündür. Dünya açsndan; Uluslararas tarmsal ilikiler, ülkeler arasnda tarm kesimini ilgilendiren çeitli konularda yürütülen ilemleri ve bu ilemlerin düzenlenmesine yönelik sistemleri kapsamaktadr.

15 Genel Tarım İstatistikleri Uluslararas tarmsal ilikilerin konusu, uluslararas düzeyde tarmsal alanda mal ve para hareketleridir. Bu sistemi düzenleyen en önemli uluslararas platform Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) dür. DTÖ tarafndan alnan kararlar ulusal tarm politikalarn yönlendirmektedir. Tarmsal d ticaretin serbestlemesi, 1994 Uruguay Turu, 2001 ve sonras Doha Turu, 2004 Tarm Çerçeve Anlamas, Aralk 2005 Hong Kong toplantlar, gerek uluslararas ve gerekse ulusal tarm politikalarn uygulanmasn etkileyen tarmla ilgili karar ve düzenlemelerin olduu süreçlerdir. AB açsndan; Her ne kadar AB de, tarmsal faaliyetle uraan nüfus toplam nüfusun sadece % 5,5 ini olutursa da tarm AB için son derece önemli bir sektördür. Nitekim, Ortak Tarm Politikas (OTP), AB'nin ilk ortak politikasdr. Tarmsal destekler AB bütçesinin yaklak yarsn oluturmaktadr. Toplam AB mevzuatnn %35 i tarmla ilgili düzenlemelerden olumaktadr. Türkiye açsndan; Uzun yllardan beri kentleme alannda kaydedilen gelimelere karn, nüfusun halen % 35 i krsal alanda yaamaktadr. Tarm sektörünün en önemli özellii, krsal alann birincil ekonomik faaliyet kayna olmasdr. Bu nedenle tarm sektörü, genel anlamda ülke kalknmasnn önemli bir unsuru olmasnn yannda, krsal kalknma çabalarnn ana sürükleyicisi konumundadr. Türkiye için de önemli bir sektör olan tarmn, 2007 yl verilerine göre sabit fiyatlarla GSYH içindeki pay yaklak % 8,9, tarmla uraan nüfusun iktisaden faal toplam nüfus içindeki pay ise yaklak %23,2'dir.

16 Genel Tarım İstatistikleri Soru 3: Tarm istatistikleri neden önemlidir? nsann yaamn devam ettirebilmesi için hayati önem tayan tarmsal faaliyetlerin hacmi, göreli büyüklüü ve yllar itibaryla gösterdii gelimenin takip edilebilmesi ve ulusal politikalarn oluturulmasna yardmc olmak üzere ayrntl, sistemli ve tutarl istatistiklere ihtiyaç duyulmaktadr. Soru 4: Ülkemizde tarm istatistikleri ne zaman derlenmeye balanmtr? Cumhuriyet öncesi dönemde tarm istatistiklerinin derlenmesine Osmanl mparatorluu döneminde balanmtr. Bu dönemde devlet arazisinin büyüklüü ve hayvan varlna ait bilgiler derlenmitir. Tarmla ilgili olarak 14. yüzyl sonlarnda Yldrm Beyazt ( ) dönemine ait belgesel kaytlar bulunmakla birlikte, günümüze kadar gelebilen en eski örnekler 15. yüzyl ortalarna aittir. Ayrca 17. yüzylda arazi ve hayvan varlna ilikin saymlarn yapld anlalmaktadr. Cumhuriyet sonrasnda 1926 ylnda Tarm Bakanl ktisat ubesi Müdürlüü nce baz bilgiler derlenmitir ylnda statistik Umum Müdürlüü kurulmu ve bu Umum Müdürlük bünyesinde 1927 ylnda faaliyete geçmi olan Tarm statistikleri ubesi tarafndan düzenli tarm istatistikleri derlenmeye balamtr. Soru 5: Tarm istatistikleri konusunda yürütülen çalmalar hangi balklar altnda toplanr? Tarm istatistikleri aada belirtilen 14 ana balk altnda toplanmaktadr:

17 Genel Tarım İstatistikleri 1. statistik amaçl tarmsal iletme kayt sisteminin oluturulmas, 2. Tarmsal iletme yap istatistikleri, 3. Bitkisel üretim istatistikleri, 4. Tarmsal alet ve makine istatistikleri, 5. Hayvansal üretim istatistikleri, 6. Su ürünleri istatistikleri, 7. Tarmsal fiyat istatistikleri, 8. Tarmsal iletmelerde ücret istatistikleri, 9. Ormanclk istatistikleri, 10. Tarmsal ürün denge tablolar, 11. Tarmsal ekonomik hesaplar, 12. Tarm - çevre göstergeleri, 13. Uzaktan alglama uygulamalar, 14. Genel Tarm Saymlar (GTS). Soru 6: Üretilen tarm istatistikleri Avrupa Birlii mevzuatna uyumlu mudur? Ülkemize ait tarm istatistikleri, deikenler ve derlenen periyodlar bakmndan AB mevzuat ile ksmen uyumludur. AB mevzuatna göre tarm istatistikleri tarmsal iletmelerden çalmann amacna göre yl içinde farkl zamanlarda yaplan anketlerle veya baz ülkelerde kaytlardan derlenmektedir. Ülkemizde ise yllk tarm istatistikleri TKB Tarm l ve lçe Müdürlükleri aracl ile ilçe düzeyinde derlenmektedir. AB ile tam uyumlu tarm istatistikleri üretebilmek için ülkemizde tarmsal iletmelerden veri derleme çalmalar balatlmtr.

18 Genel Tarım İstatistikleri SORU 7: Türkiye statistik Kurumu ile Tarım ve Köyileri Bakanlıı arasında bitkisel ve hayvansal üretim ile tarımsal fiyat istatistiklerinin derlenmesindeki veri akıı nasıldır? Bitkisel ve hayvansal üretim ile tarımsal fiyatlara ilikin veriler TKB nin ilçe müdürlüklerinde derlendikten sonra TKB l Müdürlüklerine iletilir. l müdürlüklerinde verilerin analiz ve kontrolleri yapıldıktan sonra TÜK ve TKB ye gönderilmektedir. TKB lçe Müdürlüü TKB l Müdürlüü Veri derleme Veri derleme TÜK TKB Strateji Gelitirme Bakanlıı Veri analizi-kontroldeerlendirme-tahmin Veri analizi-kontroldeerlendirme-tahmin ema 1. Türkiye statistik Kurumu ile Tarım ve Köyileri Bakanlıı Arasındaki Veri Akı eması 5

19 Tarımsal İşletme Kayıtları II. TARIMSAL LETME KAYITLARI Soru 8: Tarmsal iletme kayd nedir? Tarmsal letme Kaytlar, tarmsal iletmelerin (hanehalk ve kurumsal) adres, kimlik bilgileri, iletme büyüklük ve iletme tipi ve dier ilgili özelliklerin yer ald bir veri tabandr. Soru 9: Tarmsal iletme kaydnn amac nedir? Tarmsal aratrmalarda kullanlacak birimlere ait kimlik, adres ve özel bilgilerin yer ald veri taban oluturmak, GTS ve ara yllarda yaplacak tarmsal aratrmalar için çerçeve oluturmak, Tarmsal aratrmalarn kalitesini kontrol etmek, Farkl veri tabanlar ve idari kaytlar arasnda sinerji oluturmak. Soru 10: Tarmsal iletme nedir? Yasal durumu ne olursa olsun, sahip olduu veya ortakçlk, yarclk ya da kiralama eklinde iledii arazinin büyüklüüne baklmakszn, kendi adna bitkisel üretim yapan ya da büyükba veya küçükba hayvan besleyen veya hem bitkisel üretim hem de hayvanclk yapan tek yönetim altndaki ekonomik birimdir. Tek yönetim; bir birey ya da hanehalk; ortaklaa olarak iki ya da daha çok birey ya da hanehalklar; bir kooperatif, irket ya da devlet kurumu gibi tüzel kii olabilir.

20 Tarımsal İşletme Kayıtları Soru 11: Tarmsal iletme kayt sisteminin çerçeve olarak kullanld aratrmalar nelerdir? Tarmsal iletme (çiftlik) yap aratrmas, Bitkisel üretim istatistikleri aratrmas, Hayvansal üretim istatistikleri aratrmas, Baclk ve meyvecilik aratrmas, Bitki koruma ürün kullanm aratrmas, Geçimlik ve yar-geçimlik çiftçilikle uraan iletmeler yap aratrmas. Soru 12. Tarmsal iletme kayt sisteminde iletme düzeyinde bulunmas gereken balca bilgiler nelerdir? Kimlik Demografik özellikler Tarma elverili arazi Kullanlan arazi Sebzecilik Meyvecilik Sr says Koyun says Keçi says Kümes hayvan says Organik tarm Soru 13. Türkiye statistik Kurumu nda tarmsal iletme kaytlar konusunda yaplan ve yaplacak çalmalar nelerdir? Türkiye statistik Kurumu (TÜK) tarafndan, güncel ve güvenilir istatistiki bir kayt sisteminin oluturulmas amacyla, 2001 Genel Tarm Saym çerçevesinde tüm köyler ve nüfusu den az

21 Tarımsal İşletme Kayıtları yerleim yerlerinde Tarmsal letme Listesi oluturulmutur. Bu Liste, 2001 Tarmsal letme (Hanehalk) Aratrmasnda örnek çerçeve olarak kullanlmtr Tarmsal letme Listesi analiz edilmi; ancak, kapsam eksiklii, iletmecinin TC Kimlik Numarasnn olmay ve bilgilerin güncel olmay gibi nedenlerle yeni bir çerçeve oluturulmasna karar verilmitir. Bunun için, Tarm ve Köyileri Bakanl nn (TKB) 2004 Çiftçi Kayt Sistemi (ÇKS), istatistik amaçl tarmsal iletme kaydnn oluturulmas için bir balangç olarak kabul edilmitir Ekim ayndan balamak üzere toplam yerleim yerlerinin yaklak yarsn tekil eden seçilmi yerleim yerlerinde 2005 Tarmsal letme Listesi Güncelleme Çalmas yürütülmütür. Resmi statistik Program kapsamnda kurulmas planlanan tarmsal iletme kaytlar veri taban, TKB ile TÜK in ibirliiyle oluturulacak, sürekli güncellenecek ve yaplacak tarmsal aratrmalar için çerçeve olarak kullanlacaktr. Tarmsal letme Kaytlarnn ana güncelleme kaynan Tarm ve Köyileri Bakanl tarafndan kurulan ÇKS ve Hayvan Kimlik Sistemi (TÜRKVET) oluturacaktr. statistiki amaçlara hizmet edecek Tarmsal letme Kayt Sistemi, 2011 ylnda yaplacak olan Genel Tarm Saymna (GTS) kadar tamamlanmas planlanmaktadr. Soru 14: Türkiye statistik Kurumu dnda Tarm ve Köyileri Bakanl nda mevcut olan kaytlar nelerdir? 1. Çiftçi Kayt Sistemi Tarm Reformu Uygulama Projesi bileenlerinden birini oluturan Çiftçi Kayt Sistemi ve Dorudan Gelir Destei Projesi Dünya

22 Tarımsal İşletme Kayıtları Bankas ile yaplan anlama çerçevesinde 12 Temmuz 2001 tarihinde yürürlüe girmitir. Söz konusu projenin amac, tarmda mevcut destekleme politikalar deitirilerek çiftçi kayt sisteminin oluturulmas ve tarmsal üretimle uraan çiftçilere devlet tarafndan yaplacak destekleri bir çat altnda toplayarak kontrol mekanizmas oluturmaktr. Bu kapsamda balatlan çalmalara halen devam edilmektedir. 2. Hayvan Kimlik Sistemi (TÜRKVET) a. Sr cinsi hayvanlarn tanmlanmas ve kayd tarihli Resmi Gazete de yaymlanan Gevi Getiren Büyükba Hayvanlarn Tanmlanmas, Tescili ve zlenmesi Yönetmelii çerçevesinde Türkiye de sr türü hayvanlarn kimliklendirilmesi ve kayt altna alnmas için merkezi otorite olarak belirlenmi olan TKB bünyesinde bilgisayar destekli ulusal veri taban oluturulmu, sr türü hayvanlarn kimliklendirilmesi ve kayt altna alnmas uygulamasna Eylül 2001 tarihinde balanmtr. b. Koyun ve keçi cinsi hayvanlarn tanmlanmas ve kayd Koyun ve keçi cinsi hayvanlarn tanmlanmasna ilikin bir çalma grubu oluturulmu olup, koyun ve keçi saysnn belirlenmesi, kulak küpesinin standartlatrlmas, taslak mevzuatn deerlendirilmesi ve bir veri tabannn kurulmas çalmalar sürdürülmektedir.

23 Tarımsal İşletme Yapı İstatistikleri III. TARIMSAL LETME YAPI STATSTKLER Soru 15: Tarmsal letme (Çiftlik) Yap Aratrmasnn amac nedir? Tarmsal iletmelerin fiziksel büyüklüklerini belirlemek, tarmsal iletmeler için tipoloji oluturmak, bu tipoloji kapsamnda çiftlik ve ekonomik büyüklüü temel alarak iletmeleri snflamaktr. Soru 16: Tarmsal letme (Çiftlik) Yap Aratrmas ilk kez hangi tarihte yaplmtr ve corafi kapsam nedir? Tarmsal letme Yap Aratrmas, 2006 ylnda pilot çalma olarak Türkiye yi kapsayacak ekilde gerçekletirilmitir. Soru 17: 2006 Tarmsal letme (Çiftlik) Yap Aratrmasnn yöntemi nedir? Kapsama alnan tüm tarmsal iletmeler, ekonomik büyüklüklerine göre snflanm olup, yllk tarmsal brüt kar 30 Avrupa Büyüklük Birimi (ESU) ve üzerinde olan iletmeler tam saym kapsamna alnmtr. Dier iletmeler, tiplerine göre de snflandrlarak, tabakal örnekleme yöntemiyle seçilmitir. Belirlenen iletmelerle yüzyüze görüme yöntemiyle anket yaplmtr. 10

24 Bitkisel Üretim İstatistikleri IV. BTKSEL ÜRETM STATSTKLER Soru 18: Bitkisel üretim istatistiklerinin derleme yöntemi nedir? Bitkisel üretim istatistikleri ile derlenen bilgiler, TKB nin Tarm l ve lçe Müdürlükleri nde mevcut olan veriler ve idari kaytlar ile kendi bölgelerindeki gözlemlere dayanmaktadr. Bu veriler, 2006 ylna kadar il ve ilçe müdürlüklerinden posta yoluyla derlenirken, 2006 ylndan sonra internet üzerinden elektronik formatta derlenmeye balanmtr. Bunlarn dnda organik tarm ürünleri, kullanlan gübre ve zirai ilaç miktarlarna ilikin veriler de TKB nin ilgili kurulularndan dorudan alnmaktadr. Ayrca, bitkisel ürünlerin üretimine ilikin bilgiler, ilk defa 2006 ylnda tarmsal iletmelerden anket yoluyla derlenmitir. lave olarak baclk ve meyvecilik konularnda tarmsal iletme düzeyinde pilot uygulamalar yaplmtr. Soru 19: Bitkisel üretim istatistikleri ile hangi veriler derlenmektedir? Tahllar ve dier bitkisel ürünlerin (tarla ürünleri) alan, üretim ve verimleri, Sebzelerin (açkta ve örtü alt) alan, üretim ve verimleri, Meyve aaçlarnn kaplad alan, meyve veren ve meyve vermeyen yataki aaç says ile üretimleri, Organik tarm ürünlerine ilikin alan ve üretim bilgisi ile organik tarm ürünleri yetitiricilii yapan çiftçi says, Kullanlan gübre ve zirai ilaç miktarlar, Tarmsal alet ve makinelerin saylar 11

25 Bitkisel Üretim İstatistikleri Soru 20: Bitkisel üretim konusunda verisi derlenecek ürünler nasl belirlenir? Ülkemizde yetitirilen tarla ürünleri, sebzeler ve meyvelerin çeitleri her geçen gün artmaktadr. Kullanc talepleri ile TKB l ve lçe Müdürlüklerinin bildirimleri dorultusunda belirli aralklarla TKB ve TÜK yetkililerinin ortak kararyla, yeni yetitirilmeye balanan ve bilgisine ihtiyaç duyulan ürünler takip edilmeye balanmaktadr. Soru 21: Bitkisel üretim konusunda derlenen veriler hangi balklar altnda incelenir? 1. Tahllar ve dier bitkisel ürünler (tarla ürünleri), 2. Açkta sebze yetitiricilii ve örtü alt tarm, 3. Meyveler, içeçek ve baharat bitkileri, 4. Tarmsal alet ve makineler. Soru 22: Bitkisel üretim istatistikleri için veri derleme dönemleri nedir? Bitkisel üretim sektörleri Tahllar ve dier bitkisel ürünler (tarla ürünleri) Açkta sebzeler Meyveler, içecek ve baharat bitkileri Veri derleme dönemi Balangç Biti Haziran Temmuz Eylül Ekim Ocak ubat Haziran Temmuz Eylül Ekim Ocak ubat Haziran Temmuz Eylül Ekim Ocak ubat Örtü alt tarm (sebze ve meyve) Haziran Temmuz Tarmsal alet ve makineler Ocak ubat 12

26 Bitkisel Üretim İstatistikleri Soru 23: Bitkisel üretim verileri Türkiye de kaç ilçeden derlenmektedir? Türkiye de 81 il ve tarmsal faaliyetin olduu 802 ilçeden bitkisel ürünlere ilikin bilgiler derlenmektedir. Soru 24: Bitkisel üretim verilerinin analizi nasl yaplr ve veri hatalar nasl giderilir? TÜK e internet üzerinden elektronik formatta gelen veriler bir önceki yl ile mukayese edilip incelenir. Gelen bilgiler ile bir önceki yl veya yllara ait bilgiler arasnda önemli farkllklar varsa ve bu farkllklar yeterli ölçüde açklanmamsa, söz konusu farkllklarn açklanmas için Tarm l Müdürlüklerinden detayl açklama istenir. Meteorolojik veriler ve dier kaynaklardan gelen verilerle de gerekli kontroller yaplr. Analizlerin bitiminden sonra hazrlanan bilgiler TKB temsilcileri ile tekrar irdelenir. Veriler, kamuoyuna açklanmadan önce Bitkisel Üretim statistikleri Tahmin Komitesi ne sunularak tekrar deerlendirilir. Soru 25: Bitkisel Üretim statistikleri Tahmin Komitesi nde hangi kurulular yer alr? Türkiye statistik Kurumu, Tarm ve Köyileri Bakanl Strateji Gelitirme Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl Tekilatlandrma Genel Müdürlüü, Devlet Planlama Tekilat Müstearl, Devlet Meteoroloji leri Genel Müdürlüü, Toprak Mahsülleri Ofisi Genel Müdürlüü, Milli Prodüktivite Merkezi, Türkiye Odalar Birlii Genel Sekreterlii, 13

27 Bitkisel Üretim İstatistikleri Türkiye Ziraat Odalar Birlii, T.C. eker Kurumu, Tütün, Tütün Mamülleri ve Alkollü çecekler Piyasas Düzenleme Kurulu (TAPDK). Soru 26: Bitkisel üretim istatistiklerinin yaymlanma periyodu nedir? Bitkisel üretim istatistikleri ile derlenen bilgiler yllk olduu için yayn periyodu da yllktr. Ancak milli gelir hesaplarnda kullanmak ve kulanclara bilgi vermek amacyla ylda üç defa tahmin yaplmaktadr. Bitkisel üretim 1. tahmini Eylül aynda, 2. tahmini Aralk aynda ve nihai tahmin ise bir sonraki yln Mart aynda yaplarak Bitkisel Üretim ad altnda haber bülteni olarak yaymlanr. Soru 27: Bitkisel üretim istatistikleri kamuoyuna kaç ekilde ve nasl sunulmaktadr? Üretilen bilgiler dört deiik ekilde sunulmaktadr: a. Her yln Türkiye düzeyindeki bilgileri Eylül, Aralk ve bir sonraki yln Mart aynda olmak üzere üç defa internet ortamnda Haber Bülteni, b. Türkiye düzeyinde özet bilgi olarak ve 20 yllk seriler halinde kitap ve CD olarak yllk Tarm statistikleri Özeti yayn, c. Ayrntl il ve Türkiye tablolarnn yer ald kitap ve CD olarak yllk Tarmsal Yap (Üretim, Fiyat, Deer ) yayn, d. Türkiye, bölge, il ve ilçe düzeyinde olmak üzere 1991 ylndan günümüze kadar tüm bitkisel ürünlerin bilgilerinin web ortamnda yer ald Bitkisel Üretim statistikleri Veri Taban araclyla kullanclara sunulmaktadr. 14

28 Bitkisel Üretim İstatistikleri Soru 28: Bitkisel üretim istatistikleri konusunda temel kavramların tanımları nelerdir? a. Tarım alanı (ilenen alan): Üzeri tarla ürünleri, sebze, çiçek, meyve ve dier uzun ömürlü bitki ile kaplı arazi ve nadas alanlarının toplamıdır. b. Ekilen alan: Mevsimlik yada yıllık olarak bitkilerin yetitirilmesi için ekim yapılan arazidir. c. Hasat edilen alan: Ekilen alandan hasara urayan alan (ekim yapıldıktan sonra, kuraklık, hastalık, tabii afetler vb. gibi çeitli faktörlerin etkisi sonucu zarar gören ve bu nedenle hasat edilmeyen alan) çıkarıldıktan sonra geriye kalan alandır. d. Nadas alanı: Genellikle bir yıl sonra ekilmek üzere sürülüp hazırlanan veya sürülmeden bırakılan ve üzerinden ürün alınmayan arazidir. e. kinci ekili: klimin elverili olduu ve sulamanın mümkün olduu bazı verimli alanlarda bir üretim yılında aynı alandan birden fazla mahsül alınabilmektedir. Bir üretim yılında hasat edilen bir ürün yerine, aynı üretim yılında hasat edilmek üzere baka bir ürün ekildii takdirde bu ürünün ekildii alan ikinci ekili alanı olarak tanımlanır. f. Meyve veren yata aaç sayısı: Meyve vermeye müsait yaa gelmi aaçlardır. Bu ya meyvenin türüne göre deimektedir. Meyve vermeye müsait yaa gelmi olup herhangi bir yılda periyodisite (1), don, hastalık vb. gibi çeitli nedenlerle meyve vermeyen aaçlar yine bu gruba dahildir. g. Meyve vermeyen yata aaç sayısı: Henüz meyve verme yaına gelmemi aaçlardır. Meyve verme yaına gelmedii halde çok az sayıda meyve veren aaçlar da meyve vermeyen yata aaç kabul edilir. (1) Bazı meyve türlerinde aacın bir yıl ürün verip ertesi yıl meyve vermemesi ya da çok az vermesi 15

29 Bitkisel Üretim İstatistikleri Soru 29: Bitkisel üretim istatistiklerinde hangi snflama kullanlmaktadr? Bitkisel üretim istatistiklerinde 2006 ylna kadar Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart Sanayi Snflamas (ISIC - dörtlü ve altl gruplar temel alnarak) kullanlrken, bu yldan itibaren Avrupa Birliinin Faaliyete Göre Ürünlerin statistiki Snflamas (CPA) kullanlmaya balanmtr. Soru 30: Avrupa Birlii ne uyum konusunda bitkisel üretim istatistiklerinde yaplmas gereken temel çalmalar nelerdir? Tarmsal iletmelerden bitkisel üretim anketi, Tarmsal iletmelerden temel baclk anketi (be ylda bir), Tarmsal iletmelerden meyvecilik anketi (be ylda bir), Ürünlere ilikin erken tahminlerdir. 16

30 Hayvancılık İstatistikleri V. HAYVANCILIK STATSTKLER Soru 31: Hayvansal üretim istatistiklerinin veri derleme yöntemi nedir? Hayvansal üretim istatistikleri ile ilgili olarak derlenen bilgiler, Tarm ve Köyileri Bakanl nn Tarm l ve lçe Müdürlüklerinde mevcut olan veriler ve idari kaytlar ile kendi bölgeleri hakkndaki gözlemlerine dayanmaktadr. Bu veriler, 2007 ylna kadar l ve lçe Müdürlüklerinden posta yoluyla derlenirken, bu yldan sonra internet üzerinden derlenmeye balanmtr. Ayrca, hayvansal üretim istatistiklerine ait bilgiler, ilk defa 2006 ylnda tarmsal iletmelerden anket yoluyla derlenmitir. Bununla birlikte, krmz et üretim verileri 2007 ylndan, süt ve süt ürünleri, beyaz et ve yumurta üretim istatistikleri 2008 ylndan itibaren aylk olarak üçer aylk dönemler halinde entegre olmu iletmeler ve kesimhanelerden anket yoluyla derlenmeye balanmtr. Hayvansal üretim istatistiklerinde Avrupa Birliinin Faaliyete Göre Ürünlerin statistiki Snflamas (CPA) kullanlmaktadr. Soru 32: Türkiye de Genel Hayvan Saym ne zaman yaplmtr? Genel Tarm Saymlarnn dnda, Türkiye de Genel Hayvan Saym 1984 ylnda yaplmtr. 17

31 Hayvancılık İstatistikleri Soru 33: Cari hayvansal üretim istatistikleri konusunda hangi veriler derlenmektedir? Cari hayvansal üretim istatistikleri ile; Tür ve ya gruplar ayrntsnda canl hayvan saylar, Kesilen hayvan says, karkas arlklar, krmz et ve deri, Kümes hayvanlar saylar, yumurta saylar, karkas arlklar ve beyaz et, Arclk ve ipekböcekçilii verileri derlenmektedir. TÜK tarafndan verim katsaylar kullanlarak hesaplanan bilgiler; salan hayvan says, süt, krklan hayvan says, kl, yapa ve tiftik üretimidir. Soru 34: Hayvansal üretime ilikin üretim miktarlar nasl hesaplanr? Hayvansal üretime ilikin üretim miktar,, TÜK e gelen veriler üzerinden, hayvansal ürünler verim katsaylar kullanlarak hesaplanr. Süt, kl, tiftik ve yapa üretimi hesaplamasnda kullanlan katsay, 2001 ylnda yaplan GTS Tarmsal letme (Hanehalk) Anketi sonucundan elde edilen hayvansal ürünler verim katsaylardr. Soru 35: Kesilen hayvan says nasl hesaplanr? Bir yl içinde kesimhanelerde kesilen hayvan says ile o yl Kurban Bayram nda Türk Hava Kurumu tarafndan toplanan deri says kullanlarak kesilen hayvan says hesaplanr. 18

32 Hayvancılık İstatistikleri Soru 36: Karkas arlk nedir? Kesilen hayvann derisi yüzüldükten, kan aktldktan, barsaklar çkartlarak d üreme organlar, kol ve bacaklar, ba, kuyruu, böbrekleri ve böbrek yalar ile memeleri de çkartldktan sonraki souk bedeninin arldr. Ancak, koyun ve keçiler için böbrek ve böbrek yalar karkas arl içindedir. Soru 37: Et üretimi nasl hesaplanr? Et üretimi = Kesilen hayvan says x Karkas arl Soru 38: Ortalama süt verimi ve salan hayvan says nedir? Ortalama süt verimi: Bir hayvann laktasyon süresinde (2) verdii ortalama süt miktardr. Salan hayvan says: Doum yapm hayvan saysdr. Soru 39: Süt üretimi nasl hesaplanr? Süt üretimi = Salan hayvan says x Ortalama süt verimi (2) Laktasyon süresi, bir hayvann bir ylda süt verdii gün saysdr. 19

33 Hayvancılık İstatistikleri Soru 40: Yapa, kl ve tiftik üretimleri nasl hesaplanr? Krklan hayvan says ile ortalama yapa, kl ve tiftik verimlerinin çarplmasyla, srasyla yapa, kl ve tiftik üretimleri hesaplanr. Soru 41: Ortalama yapa, kl ve tiftik verimleri ne demektir? Yl içerisinde krklan hayvanlardan elde edilen yapa, kl ve tiftik miktarlar, srasyla ortalama yapa, kl ve tiftik verimleridir. Soru 42: Hayvansal üretim istatistiklerinin yaymlanma periyodu nedir? Hayvansal üretim istatistikleri ile derlenen bilgiler yllk olarak yaymlanmaktadr. Soru 43: Hayvansal üretim istatistikleri kamuoyuna kaç ekilde ve nasl sunulmaktadr? Üretilen bilgiler dört deiik ekilde sunulmaktadr: Haber Bülteni, Türkiye düzeyinde özet bilgi ve 20 yllk seriler halinde kitap ve CD olarak yllk Tarm statistikleri Özeti yayn, Ayrntl il ve Türkiye tablolarnn yer ald kitap ve CD olarak yllk Tarmsal Yap (Üretim, Fiyat, Deer ) yayn, Türkiye, bölge, il ve ilçe düzeyinde, 1991 ylndan günümüze kadar hayvansal ürünlerin bilgilerinin web ortamnda yer ald Hayvansal Üretim statistikleri Veri 20

34 Hayvancılık İstatistikleri Taban araclyla kullanclara sunulmaktadr. Ayrca yllarna ait bilgiler elektronik ortamda mevcuttur. Soru 44: Avrupa Birlii ne uyum kapsamnda hayvansal üretim istatistikleri ile ilgili yeni çalmalar nelerdir? Tarmsal iletmeler hayvanclk aratrmalar, Entegre iletmelerde; Aylk krmz et üretim çalmalar, Aylk süt ve süt ürünleri üretim çalmalar, Aylk beyaz et ve yumurta üretim çalmalar. 21

35 Su Ürünleri İstatistikleri VI. SU ÜRÜNLER STATSTKLER Soru 45: Su ürünleri istatistikleri konusunda yürütülen çalmalar hangi temel balklar altnda toplanr? Su ürünleri istatistikleri; Avlanlan deniz balklar, Avlanlan dier deniz ürünleri, Avlanlan iç su ürünleri Kültür balkçl. Soru 46: Su ürünleri istatistiklerinin amac nedir? Milli gelir hesaplarna girdi salamak, Sektörle ilgili yllk plan ve programlarda kullanlacak bilgileri elde etmek, Balkçlk sektörünün yapsn izlemek ve gelimeleri takip etmek. Soru 47: Su ürünleri istatistiklerinin derleme yöntemi ve kapsam nedir? Avlanlan deniz ürünlerine ait veriler, her yln Ocak ubat aylarnda uygulanan Deniz Ürünleri Anketi ile derlenmektedir. Ky eridimizdeki 28 ilde büyük balkçlara tam saym, küçük balkçlara ise örnekleme yöntemi uygulanmaktadr. Bu ankette bir önceki takvim ylna ait bilgiler, profesyonel balkçlarla yüzyüze görüme yöntemiyle elde edilmektedir. Kültür balkçl ve avlanlan iç su ürünleri bilgileri, dönemsel olarak il düzeyinde su ürünleri kooperatifi, su ürünleri müstahsilleri ve 22

36 Su Ürünleri İstatistikleri yetitiricilik müteebbislerinden TKB tarafndan derlenerek, ylda bir defa TÜK e gönderilmektedir. Soru 48: Büyük ve küçük balkç nedir? Büyük balkç: Tekne boyu 10 metre ve üzeri veya teknede ücretle çalan says 5 ve üzerinde olan balkçlardr. Küçük balkç: Tekne boyu 10 metreden küçük veya teknede ücretle çalan says 5 ten az olan balkçlardr. Soru 49: Deniz ürünleri anketinde temel deikenler nelerdir? Tekne özellikleri, Avclk türleri, Avlanlan balk miktar ve deeri, Sabit ve deiken masraflar ile gelir bilgileri, Pazarlama kanallar, Balkçlkta kullanlan araç ve av malzeme bilgileri, Çalanlarn çaltklar gün says ve ödenen ücret. 23

37 Tarımsal Fiyat İstatistikleri VII. TARIMSAL FYAT STATSTKLER Soru 50: Tarmsal fiyat istatistikleri hangi temel balklardan olumaktadr? Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar (ÇEF), Çiftçinin Ödedii Fiyatlar (ÇÖF). Soru 51: Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar (ÇEF) ve Çiftçinin Ödedii Fiyatlar (ÇÖF) nedir? ÇEF: Çiftçinin piyasaya arz ettii ürünlerin ilk el sat birim fiyatlardr. ÇÖF: Çiftçinin üretimini gerçekletirmesi için satn ald çeitli mal ve hizmetlere ödedii birim fiyatlardr. Soru 52: Tarmsal fiyat istatistiklerini derlemenin amac nedir? Tarmsal faaliyetle uraan nüfusun tarmsal gelirinde zaman içinde meydana gelen deimeleri izlemek, Bitkisel üretim ve hayvanclk sektörleri için üretim deeri hesaplamak, Tarmsal fiyat endekslerini hesaplamak, Tarm sektörü için milli gelir hesaplamalarnda kullanmak. Soru 53: Tarmsal fiyat istatistiklerini derleme çalmalarna ne zaman balanmtr? ÇEF 1935, ÇÖF ise 1956 ylndan itibaren derlenmeye balanmtr. 24

38 Tarımsal Fiyat İstatistikleri Soru 54: Tarmsal fiyat istatistiklerinin veri derleme yöntemi ve kaynaklar nedir? Tarmsal fiyatlar, her ayn 1 i ile 25 ini kapsayacak ekilde aylk olarak derlenmektedir. ÇEF ve ÇÖF, üretici pazar kurulan il ve ilçelerden TKB nin Tarm l ve lçe Müdürlükleri araclyla, Temmuz 2007 tarihine kadar fiyatlar posta yoluyla derlenirken, bu tarihten itibaren internet üzerinden elektronik formatta derlenmeye balanmtr. Balk ve dier su ürünleri fiyatlar, balk toptanc halleri, su ürünleri kooperatifleri, balkçlk tesislerinden ve üretici birlikleri ile ticaret borsalar fiyatlar ise TÜK Bölge Müdürlükleri araclyla, ÇAYKUR, T.C. eker Kurumu, TMO ve TAPDK verileri ise, resmi yazmalar ile alnmaktadr. Orman ürünlerinin fiyatlar ise, Çevre ve Orman Bakanl'ndan derlenmektedir. Soru 55: Tarmsal fiyat istatistiklerinde hangi snflama sistemi kullanlmaktadr? Avrupa Birliinin Faaliyete Göre Ürünlerin statistiki Snflamas (CPA) kullanlmaktadr. Soru 56: Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar ve Çiftçinin Ödedii Fiyatlar formu ile hangi bilgiler derlenmektedir? Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar Formu ile; tarla ürünleri, sebzeler, meyveler, canl hayvanlar ve hayvansal ürünlerin fiyatlar, Çiftçinin Ödedii Fiyatlar Formu ile; tohum, fide, fidan, yem, zirai ilaç vb. çeitli mal ve hizmetlerin fiyatlar derlenmektedir. 25

39 Tarımsal Fiyat İstatistikleri Soru 57: Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar (ÇEF) nasl hesaplanmaktadr? TKB Tarm l ve lçe Müdürlükleri tarafndan internet üzerinden veri girii yaplan ÇEF, TÜK tarafndan analiz ve kontrolleri yapldktan sonra, ürünlerin pazarlama oranlar ile il ve ilçe üretim arlklar kullanlarak il ve Türkiye fiyatlar hesaplanmaktadr. Ürün fiyatlarnn hesaplama aamalar u ekildedir; Meyve ve Sebzeler için, öncelikle o ilin ilçelerinden gelen toptan ve perakende fiyatlar, ilçe düzeyinde her ürün için daha önceden hesaplanm olan toptan ve perakende arlklarla çarplarak ilçe fiyat bulunur. Tarla ürünleri için ise, pazar kanallarndan gelen fiyatlarn basit ortalamas alnarak ilçe fiyat bulunur. Bulunan ilçe fiyatlar ürün ilçe arlklar ile çarplarak o ürün için tartl il fiyat bulunur. Hayvanlar ve hayvansal ürünler için, ilçe fiyat pazar kanallarndan gelen fiyatlarn aritmetik ortalamasdr. lçe fiyat o ilin ürün ilçe arlklar ile çarplarak il fiyat bulunur. Bu ilem her ay ve her il için ayr ayr yaplmaktadr. Hesaplanan il fiyatlar da il üretim arlklar ile çarplarak Türkiye için tartl ortalama fiyatlar elde edilir. 26

40 Tarımsal Fiyat İstatistikleri Soru 58: Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar (ÇEF) hangi düzeyde ve ne ekilde yaymlanmaktadr? Türkiye ve il düzeyinde ürün fiyatlar tartl ortalama olarak Tarmsal Yap (Üretim, Fiyat, Deer) yayn içerisinde ve CD olarak yaymlanmaktadr. Türkiye ve il düzeyinde, 1980 ylndan günümüze kadar ÇEF, web ortamnda yer ald veri taban araclyla kullanclara sunulmaktadr. Ayrca, 1973 ylndan itibaren bilgiler elektronik ortamda mevcuttur. Soru 59: Tarmsal Fiyat Endeks çalmalar ne zaman balamtr? ÇEF endeksi çalmalarna 1992 ylnda balanmtr. ÇEF endeksi ilk olarak 1987=100 temel yl alnarak hesaplanmaya balanm ve 1994 Mays ayndan itibaren ÇEF endeksi adyla aylk haber bülteni eklinde yaymlanmtr ylnda Toptan Eya Fiyat Endeksinin tarm sektörü ile karlatrlabilmesi açsndan endeks revize edilerek 1994=100 temel yl olarak alnm ve yeni endeks ayn isimle yaymlanmaya devam edilmitir. 2003=100 temel yll ÜFE Tarm endeksinin hesaplanmas nedeniyle 2005 yl Ocak ayndan itibaren 1994=100 temel yll ÇEF endeksinin hesaplama çalmalar durdurulmutur. Soru 60: Endeks nedir? Belirli bir olaya ait saysal verilerde, zaman veya mekan boyutunda meydana gelen oransal deiimin göstergesi olarak tanmlanabilir. Endeks, ortalama ve oranlarn kullanld ilemler dizisi sonunda bulunan ve yüzdelerle ifade edilen saydan ibarettir. 27

41 Tarımsal Fiyat İstatistikleri Endekste biri kyaslanan dieri temel olmak üzere iki deer vardr. Kyaslanan deer paya, temel deer paydaya yazlr. Oransal kyaslamay kolaylatrmak için bölme ileminin sonucu 100 ile çarplr. Böylece temel deer 100 kabul edilerek dierlerinin buna göre kaç olaca tespit edilmi olur. Soru 61: Fiyat endeksi nedir? Seçilmi mal ve hizmetlerin ortalama fiyatlarnn belli bir döneme göre deiimini ölçer. Endeks oluturmak için, ilgilenilen piyasaya göre (tüketici, üretici, ihracat, ithalat vb.) ve bu piyasay temsil edecek bir mal ve hizmet sepeti oluturulur ve seçilmi maddelerin fiyatlar dönemsel olarak izlenir. Fiyat endeksleri, fiyatlarn izlendii mal ve hizmet piyasasna göre isimlendilir. Bunlara; Tüketici Fiyatlar Endeksi, Üretici Fiyatlar Endeksi, hracat Fiyatlar Endeksi, thalat Fiyatlar Endeksi örnek olarak gösterilebilir. Soru 62: ÜFE Tarm Endeksi nedir? Belirli bir refarans döneminde üretimi yaplan ve yurt içine sata sunulan tarmsal ürünlerin, üretici fiyatlarn zaman içinde karlatrarak fiyat deiikliklerini ölçen bir fiyat endeksidir. Soru 63: ÜFE Tarm Endeksinin amac nedir? ÜFE Tarm Endeksi, tarm, avclk, ormanclk ve balkçlk sektörlerinde üreticinin piyasaya arz ettii ürünlerin ilk el sat fiyatlarnda zaman içerisinde meydana gelen deimeleri izlemek amacyla hesaplanmaktadr. Soru 64: ÜFE Tarm Endeksinin temel yl nedir? ÜFE Tarm Endeksi 2003=100 temel yll olarak hesaplanmaktadr. 28

42 Tarımsal Fiyat İstatistikleri Soru 65: Temel yl fiyat nedir? Sabit arlkl maddelerin temel yla ait fiyatlar, 1 Ocak 31 Aralk tarihleri arasndaki oniki aylk dönem fiyatlarnn aritmetik ortalamasdr. 2003=100 temel yll ÜFE Tarm Endeksinde, 2003 yl fiyatlar temel yl fiyatlar olarak alnmtr. Deiken arlkl madde fiyatlar ise; sebze ve meyve ana gruplar ile balkçlk ve ürünlerinde yer alan maddeler için temel yl fiyatlar, maddelerin üretim desenine ve avlanma zamanna göre endekse girdikleri aydaki arlklar ile cari fiyatlarnn çarpmndan elde edilen arlkl ortalama fiyatlardr. Soru 66: Cari yl fiyat nedir? Endeksin hesaplanabilmesi için gerekli olan ürünlerin takip edilen döneme ait fiyatlardr. Soru 67: ÜFE Tarm Endeksinin kapsamnda yer alan sektörler nelerdir? Sözkonusu endeks kapsamnda u sektörler yer almaktadr: a. Tarm, Avclk ve Ormanclk Tarm, Avclk ve ilgili hizmet ürünleri Ormanclk, Tomrukçuluk ve ilgili hizmet ürünleri b. Balkçlk 29

43 Tarımsal Fiyat İstatistikleri Soru 68: ÜFE Tarm Endeksinde kullanlan arlklandrma tanm, türleri ve yöntemi nedir? Endeks hesaplayabilmek için gerekli olan, seçilmi mal ve hizmetlerin toplam sepet içerisindeki deerlerine bal olarak aldklar paya arlk denir. ki çeit arlk vardr: Sabit arlk: Tüketim ya da üretim yaps aylar ya da mevsimlerden etkilenmeyen maddelerin arlklardr. Deiken arlk: Tüketim ya da üretimi mevsimlerden etkilenen maddelerin arlklardr. ÜFE Tarm Endeksinde sebzeler, meyveler ile balkçlk ve dier deniz ürünleri için deiken arlk, bunlarn dndaki tüm maddeler için sabit arlk kullanlmtr. Soru 69: ÜFE Tarm Endeksinde mevsimsel özellik gösteren maddelere ilikin aylk deiken arlklar nasl hesaplanmaktadr? Meyve ve sebze gruplarndaki ürünler için 12 bölge ve Türkiye için üretim desenlerine göre, toptanc sebze ve meyve hallerinden; su ürünleri için toptanc balk halleri, su ürünleri kooperatifleri ve balkçlk tesislerinden derlenen 2003 yl verilerinden aylk deiken arlklar hesaplanmtr. Soru 70: Pazarlama oran nedir ve nasl hesaplanmaktadr? Pazarlanan sat deerlerini hesaplayabilmek için öncelikle pazarlama oranlarnn (PO) tespiti gerekmektedir. Üreticinin üretiminden tohumluk, hayvan yemi ve kendi tüketimi için ayrd ksm hariç geriye kalan o ürünün pazarlanan miktardr. PO yu hesaplamak amacyla, 2001 ylnda TÜK tarafndan TKB nin Tarm 30

44 Tarımsal Fiyat İstatistikleri lçe Müdürlükleri aracılııyla, Bitkisel ve Hayvansal Ürünler Pazarlama Aratırması yapılmıtır. Tarımsal fiyatların hesaplanmasında, 12 bölge düzeyinde 2001 yılı PO oranları kullanılmaktadır. Pazarlanan Miktar PO = x 100 Toplam Üretim Soru 71: ÜFE Tarım Endeksinde kullanılan pazarlanan satı deerleri nasıl hesaplanmaktadır? ÜFE Tarım Endeksinde sabit aırlıkların hesaplanmasında kaynak olarak TÜK in 2002 ve 2003 yıllarına ait üretim ve fiyatların yer aldıı Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Deer) adlı yayın, Çevre ve Orman Bakanlıı, ticaret borsaları, üretici birlikleri ve TMO verileri; deiken aırlıkların hesaplanmasında ise 63 ildeki toptancı sebze ve meyve hali bilgileri ile balık hal ve tesislerine ait veriler kullanılmıtır. ÜFE Tarım Endeksinin hesaplanmasında, bitkisel ürünlerin 2002 ve 2003 yıllarına ait ortalama üretim miktarları kullanılırken; canlı hayvanlar, hayvansal ürünler, su ürünleri ve ormancılık sektörleri için 2003 yılı bilgileri kullanılmıtır. Tüm gruplar için 2003 yılı ortalama fiyatları üretim miktarları ile çarpılarak 2003 yılı satı deeri hesaplanmıtır yılı PO ile 2003 yılı satı deerinin çarpımından ürün düzeyinde 2003 yılı pazarlanan satı deerleri elde edilmitir. Bu deerlerden ihracat deerleri çıkarılarak 2003 yılı net yurt içi pazarlanan satı deerleri bulunmutur. 31

45 Tarımsal Fiyat İstatistikleri Soru 72: ÜFE Tarm Endeksi nde ürün seçimi nasl yaplmakta ve seçimde nelere dikkat edilmektedir? Maddelere ilikin pazarlanan net sat deerleri esas alnarak ilgili alt grubu en iyi ekilde temsil eden maddelerin seçimi yaplr. Alt grup içerisinde %70 ve daha fazla arla sahip olan maddeler o alt grubu temsil etmek için seçilirken, bu oran baz gruplarda maddelerin özelliine göre %100 olduu gibi, baz gruplarda %60 ile %70 arasnda deimektedir. Madde seçiminde dikkate alnan ölçütler arasnda, üretimdeki arlk, tanmlanabilirlik, birim fiyatna ulalabilirlik, fiyatn izlenebilirlii ve üreticinin kendi üretiminden yapt yurt içi satlarda süreklilik göstermesi gibi ölçütler bulunmaktadr. Soru 73: ÜFE Tarm Endeksinde takip edilecek il ve ilçe seçimi nasl yaplmaktadr? l arlklar hesaplanrken endekse seçilen her ürün için 12 bölge ayrmnda o ürünü yetitiren illerin pazarlanan net sat deerleri büyükten küçüe doru sralanm, toplam deer içinde illerin arl hesaplanmtr. Arlklarn toplam %70 ve üzeri olanlar o ürün için takip edilecek iller olarak seçilmitir. Bu oran ilin özelliine göre %100 olabildii gibi, baz illerde %60 ile %70 arasnda da olabilmektedir. Seçilen illerden ayn yöntem kullanlarak ili temsil edecek ilçe seçimi yaplmtr. Soru 74: ÜFE Tarm Endeksinde hangi formül kullanlmaktadr? Endeksin hesaplanmasnda 2003=100 temel yl alnarak sabit arlkl Laspeyres endeks formülü kullanlmtr. Ocak 2006 ylndan itibaren zincirleme Laspeyres endeks formülü kullanlmaktadr. 32

46 Tarımsal Fiyat İstatistikleri t t/o = p w p o o t/o : Endeks w o : Arlk p t : Cari fiyat p o : Temel fiyat Soru 75: Sabit ve Zincirleme Laspeyres formülü nedir? Laspeyres formülü, belirli bir dönem için belirlenen mal ve hizmet sepetine dayanmaktadr. Son hesaplanan ÜFE Tarm Endeksi için 2008 yl olarak belirlenmitir. Zincirleme Laspeyres formülü ise, hesaplanan endeks serisinin bir önceki döneme göre ilikilendirilerek devam ettirilmesidir. Bu yöntemle endeks hesaplamak için fiyatlar takip edilen maddelerin her yl arlklar ve madde sepeti güncellenebilmektedir. Bunun için her yl Aralk ay itibaryla yeni maddeler endekse dahil edilmekte veya çkarlmakta ve yeni arlklar ile temel fiyat, endeks hesaplanmasnda kullanlmaktadr 33

47 Tarımsal Fiyat İstatistikleri Soru 76: ÜFE Tarm Endeksinin hesaplama basamaklar nelerdir? ÜFE Tarm Endeksi 7 basamakta hesaplanmaktadr: Madde endeksi, Madde alt grup endeksi, Alt grup endeksi, Ana grup endeksi, Alt sektör endeksi, Ana sektör endeksi, Genel endeks. Soru 77: ÜFE Tarm Endeksi ne zaman ve nasl yaymlanmaktadr? 2003=100 temel yll ÜFE Tarm Endeks sonuçlar, 2005 Ocak ayndan itibaren Türkiye düzeyinde, her ayn 3 ünde saat 17:00 de ÜFE haber bülteni eklinde yaymlanmaktadr. 34

48 Tarımsal İşletmelerde Ücret İstatistikleri VIII. TARIMSAL LETMELERDE ÜCRET STATSTKLER Soru 78: Tarmsal iletmelerde ücret yaps verileri hangi anketlerle elde edilmektedir? 1. Tarmsal letmelerde (Hanehalk) Ücret Yaps Anketi, 2. Devlet Tarm letmeleri stihdam ve Ücret Yaps Anketi olmak üzere iki anket ile elde edilmektedir. Soru 79: Tarmsal iletmelerde (hanehalk) ücret yaps istatistiklerinin derlenmesindeki amaç nedir? Tarmsal iletmelerin, tarmsal amaçl çaltrdklar mevsimlik tarm içilerinin ortalama günlük ücretleri ile sürekli tarm içilerinin ortalama aylk ücretlerini, belli ürün ve faaliyet türlerine göre belirlemektir. Soru 80: Tarmsal iletmelerde (hanehalk) ücret yaps istatistiklerinin kapsam ve yöntemi nedir? yllar arasnda uygulanan Tarmsal letmelerde (Hanehalk) Ücret Yaps Anketi için, 19 il ve 50 ilçe karar örneklemesiyle seçilmi, daha sonra bu ilçelerdeki 1991 Genel Tarm Saym Köy Genel Bilgi Anketi gözönüne alnarak köy dndan tarm içisi gelen köyler ana tarmsal faaliyetlerine göre tabakalandrlmtr. Tabakalama sonras Büyüklüe Orantl Olaslk (PPS) yöntemiyle 203 köy seçilmitir. Sistematik örnekleme yöntemiyle her köyden 8 er tarm iletmesi seçilerek, toplam 1624 iletmeye anket uygulanmtr. 35