1998 ve 2004 PROGRAMLARINA GÖRE HAZIRLANAN İLKÖĞRETİM 4. SINIF SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARINDAKİ ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARININ ANALİZİ Hüseyin ÇALIŞKAN* Mustafa YILDIZ** Özet: Bu çalışmada, 1998 (eski) ve 2004 (yeni) Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programlarına göre hazırlanan ilköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirme soruları nitelik ve nicelikleri bakımından karşılaştırılmıştır. Çalışma sonucunda; yeni programa göre hazırlanan ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde, eski programa göre hazırlananlara göre soru sayısının daha fazla olduğu, daha çok test türü kullanıldığı ve Bloom taksonomisine göre daha üst düzey sorulara yer verildiği belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Sosyal bilgiler, ünite değerlendirme soruları, Bloom taksonomisi The Analysis of the Unit Evaluation Questions in the Primary 4 th Grade Course Books of Social Studies Prepared According to the 1998 and 2004 Curriculum Abstract: In this study, end of unit evaluations in the primary 4 th grade course books social studies prepared the 1998 (old) and 2004 (new) curriculum have been compared from the point of quality and quantity. At the result of the study, end of unit evaluations in the course books prepared the new curriculum having more questions than that prepared the old curriculum, more types of test, upper level questions according to Bloom taxonomy have been determined. Key words: Social studies, unit evaluation questions, Bloom taxonomy. 1. Giriş Son yıllarda Türk Eğitim Sistemi nde yaşanan değişimin bir boyutu da kendisini ilköğretim ders programlarında göstermektedir. Birçok dersin öğretim programı gibi, 1998 yılından beri uygulanmakta olan eski Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim (SBDÖ) Programı da yenilenmiştir. 2004 yılında hazırlanan yeni SBDÖ Programı, 2005-2006 öğretim yılından itibaren ilköğretim okullarında uygulanmaya başlanmıştır. * Dr., Keçiören Mecidiye İlköğretim Okulu, Ankara; caliskan06@gmail.com ** Gazi Üniversitesi, Sınıf Öğretmenliği ABD, Doktora Öğrencisi, Ankara; myıldız52@gmail.com
Hüseyin ÇALIŞKAN / Mustafa YILDIZ Dünyada yaşanan gelişmelere paralel olarak hazırlanan 2004 SBDÖ Programının temel yaklaşımı; tümüyle davranışçı yaklaşımlardan öte, bilginin taşıdığı değeri ve bireyin var olan deneyimlerini dikkate alarak, yaşama etkin katılımını, doğru karar vermesini, sorun çözmesini destekleyici ve geliştirici bir yaklaşım doğrultusunda yapılandırmayı önemsemesidir (MEB, 2004). Programın temel yaklaşımı incelendiğinde, bireyin edilgen olarak bilgiyi almak yerine aktif olarak sürece katılarak, çevreyle etkileşim sonucu kendi bilgisini ve kendi bakış açısını oluşturduğunu (Saban, 2004; Acat, 2005; Akyol, 2007) savunan yapılandırmacı anlayışın tercih edildiği görülmektedir. SBDÖ Programında meydana gelen bu değişimin sonucunda, ilköğretim sosyal bilgiler ders kitapları da yapılandırmacı anlayış doğrultusunda yenilenmiştir. Ders kitapları hem Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) hem de özel yayın evleri tarafından yazılmakta, Talim Terbiye Kurulu nda uygun görülüp onaylanmaları halinde okutulmaktadır. Öğretim programları doğrultusunda hazırlanan ders kitapları hangi anlayışa göre hazırlanırsa hazırlansın ünite sonu değerlendirmeleri öğrencilerin öğrendiklerini tam ve doğru bir şekilde ölçmek, öğrenilenler hakkında bilgi edinmek, öğrencilere uygun dönütleri vererek eksik ve yanlış öğrenmeler ile ilgili gerekli tedbirlerin alınabilmesi açısından önemlidir. Bireylerin bir eğitim sürecine başlarken yeteneklerinin, ön bilgilerinin veya hazır bulunuşluk düzeylerinin belirlenmesinde; eğitim süreci içerisinde eksik yanlış bilgilerinin veya gelişim düzeylerinin ortaya çıkarılmasında; eğitim süreci sonunda ise bütün hedef davranışları kazanma düzeylerinin ve davranış değişikliklerinin tespit edilmesinde ölçme değerlendirmeye ihtiyaç vardır (Özçelik, 1998; Bahar ve diğ., 2006). Bu yapılan işlemler sayesinde uygulanan programların niteliği belirlenebilir ve sonraki uygulamalar için gerekli önlemler alınabilir. Eğitim süreci devam ederken, bireylerin eksik ve yanlış öğrenmelerini ortaya çıkarmak için yapılan değerlendirmeler genellikle ünite sonlarında yapılan değerlendirmelerdir (Özçelik, 1998). Hazırlanan kitaplarda, her ünite bitiminde o ünitedeki her bir kazanıma yönelik olarak bireylerin amaçlanan bilgi, beceri ve davranışları ne ölçüde kazandıklarını ortaya çıkaran ve eksikleri belirlenmesine yarayan ünite sonu 76 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008
1998 ve 2004 Programlarına Göre Hazırlanan İlköğretim 4. Sınıf Sosyal... değerlendirmeleri oldukça önemlidir. Ancak; ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde sorulan soruların öncelikli olarak kapsam geçerliliğine sahip olması gerekir. Başka bir ifadeyle ünitede öğrenilmesi beklenen her bir kritik kazanım için en az bir soru yazılmalıdır. Eğitimin hedefleri arasında yer alan bilişsel yeterliliklerin ölçülmesinde kullanılan test türleri; uzun cevaplı, kısa cevaplı, çoktan seçmeli, doğru-yanlış, eşleştirmeli testler ile sözlü yoklamalardır (Özçelik, 1998; Tekin, 2004). Ders kitaplarının ünite sonu değerlendirmelerinde öğrencilerin ünite süresince öğrendikleri bilgileri ortaya çıkarmak için sıklıkla kullanılan (sözlü yoklama hariç) bu test türlerinden uygun olanı amaca, konuların içeriğine, ölçülecek davranışlara ve öğrenci özelliklerine göre seçilir (Köse, 2007). Seçilen bu test türlerinde üstün ve nitelikli soru sormak gerekir. Testlerde yer alan soruları sınıflandırmanın en yaygın yolu Bloom un taksonomisi olarak bilinen sistemdir. Hem öğrenme amaçlarının sınıflandırılmasında hem de bu amaçların değerlendirilmesinde kullanılan Bloom Taksonomisi bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez, değerlendirme olmak üzere altı düzeydedir. Bilgi düzeyinden değerlendirme düzeyine doğru çıkıldıkça davranışlar karmaşıklaşır ve öğrenilmesi güçleşir (Özçelik, 1998; Tekin, 2004). Her bir düzey farklı bir zihinsel süreci kullanmayı gerektirir. Dolayısıyla hazırlanan ölçme araçlarında bilişsel süreçlerin çeşitliliğini oluşturmak için her düzeyde sorular formüle edilmesi gerekir (Büyükalan Filiz, 2004). Bu şekilde gerçekleştirilen bir ölçme değerlendirme işlemi eksiklerin daha net tespitini ve öğrenciler hakkında daha sağlıklı kararlar verilmesini sağlayacaktır. 1.1. Araştırmanın Amacı Yeni hazırlanan ilköğretim SBDÖ programı daha önceki programlarla karşılaştırıldığında yapısal bir değişim meydana geldiği görülmektedir. Bu durum ders kitaplarının hazırlanmasındaki anlayışları da etkilemiş, dolayısıyla ders kitaplarının ünite sonu değerlendirmelerinde büyük değişimler olmuştur. Bu araştırmada, eski (1998) ve yeni (2004) programa göre hazırlanmış ders kitaplarının ünite sonu değerlendirme soruları arasında nitelik ve nicelik yönünden bir farklılık olup olmadığını karşılaştırmak amacıyla yapılmıştır. TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008 77
Hüseyin ÇALIŞKAN / Mustafa YILDIZ 1.2. Problem Cümlesi MEB ve özel yayın evleri tarafından eski ve yeni sosyal bilgiler Programına göre hazırlanmış ders kitaplarının ünite değerlendirme soruları arasında kullanılan test türü, soru sayıları ve soru düzeyleri arasında farklılıklar var mıdır? 1.3. Alt Problemler 1. MEB ve özel yayın evleri tarafından yeni programa göre hazırlanan ilköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde kullanılan test türleri ve soru sayıları nasıl bir dağılım göstermektedir? 2. MEB ve özel yayın evleri tarafından eski programa göre hazırlanan ilköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde kullanılan test türleri ve soru sayıları nasıl bir dağılım göstermektedir? 3. MEB ve özel yayın evleri tarafından yeni programa göre hazırlanan ilköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirme sorularının düzeyleri (Bloom taksonomisine göre) nasıl bir dağılım göstermektedir? 4. MEB ve özel yayın evleri tarafından eski programa göre hazırlanan ilköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirme sorularının düzeyleri (Bloom taksonomisine göre) nasıl bir dağılım göstermektedir? 3. Yöntem Araştırmada, MEB ve özel yayın evleri tarafından yeni ve eski programa göre hazırlanan ilköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinin çeşitli özellikleri tespit edilmeye çalışıldığı için içerik çözümlemesi ile belli bir metnin, belgenin, belli özelliklerini sayısallaştırarak incelenmesini sağlayan doküman analizi yöntemi kullanılmıştır (Karasar, 2005). Ünite sonu değerlendirme sorularının analizinde bilişsel gelişim özelliklerini tespit edici kriterler belirlenerek bu kriterlere göre soru düzeyleri tespit edilmiştir. 2005-2006 eğitim-öğretim yılında okutulan yeni programa göre hazırlanmış tüm 4. sınıf sosyal bilgiler kitaplarıyla (1 MEB, 2 özel yayın evi kitabı), 1998-2004 yılları arasında okutulmuş ve eski programa göre hazırlanmış üç 78 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008
1998 ve 2004 Programlarına Göre Hazırlanan İlköğretim 4. Sınıf Sosyal... kitap (1 MEB, 2 özel yayın evi kitabı); ünite sonu değerlendirmeleri soru sayısı, kullanılan test türü ve bilişsel gelişim özellikleri açısından incelenmiştir. Soruların incelenmesi aşamasında araştırmacılar önce ayrı ayrı çalışmış ardından sorulara ilişkin belirlenen özellikler karşılaştırılmıştır. Üzerinde birliktelik sağlanamayan sorular araştırmacılar tarafından birlikte tekrar analiz edilmiş, gerektiğinde alan uzmanlarından yardım alınarak her bir soru için kesin yargılara ulaşılmıştır. 4. Bulgular ve Yorum Bu bölümde, eski ve yeni programa göre hazırlanmış olan sosyal bilgiler 4. sınıf ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinin test türleri ve Bloom taksonomisine göre düzeyleri, MEB ve özel yayın evleri tarafından hazırlanan kitaplara göre karşılaştırılması yapılmıştır. Birinci alt probleme ilişkin bulgular Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1: Yeni Programa Göre Hazırlanan Sosyal Bilgiler 4. Sınıf Ders Kitaplarındaki Ünite Sonu Değerlendirme Testlerinin Türleri Yeni Program (2004) Test Türü MEB Özel (1) Özel (2) Toplam f % f % f % f % Uzun Cevaplı 13 10.4 52 24.8 30 40.0 95 23.2 Kısa Cevaplı 34 27.2 66 31.4 24 32.0 124 30.2 Çoktan Seçmeli 35 28.0 40 19.0 18 24.0 93 22.7 Doğru-Yanlış 15 12.0 52 24.8 - - 67 16.3 Eşleştirmeli 28 22.4 - - 3 4.0 31 7.6 Toplam 125 30.5 210 51.2 75 18.3 410 100.0 * Özel (1): Kolukısa vd. (2005) Özel (2): Öztürk vd. (2005) Tablo 1 deki verilere göre, yeni programa göre hazırlanmış sosyal bilgiler 4. sınıf kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmeleri test türlerine göre karşılaştırıldığında; MEB tarafından hazırlanan kitapta tüm test türlerine yer verilerek toplamda 125 soru sorulmuştur. En çok yer verilen test türleri çoktan seçmeli (%28) ve kısa cevaplı (%27.2) testlerdir. En az yer verilen ise uzun cevaplı (%10.4) testlerdir. Özel (1) yayın evi tarafından hazırlanan kitapta eşleştirme test türü hariç tüm test türlerine yer verilmiş ve toplamda 210 soru sorulmuştur. Bu kitapta en çok yer verilen test türü kısa cevaplı (%31.4) dır. Hiç yer verilmeyen eşleştirmeli, en az yer verilen ise çoktan seçmeli (%19.0) test türleridir. TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008 79
Hüseyin ÇALIŞKAN / Mustafa YILDIZ Özel (2) yayın evi tarafından hazırlanan kitapta doğru-yanlış test türüne hiç yer verilmemiş, eşleştirmeli test türüne (%4.0) ise çok az yer verilmiş ve toplamda 75 soru sorulmuştur. Bu kitapta daha çok uzun cevaplı (%40.0), kısa cevaplı (%32.0) ve çoktan seçmeli (%24.0) test türlerine ağırlık verilmiştir. İkinci alt probleme ilişkin bulgular Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2: Eski Programa Göre Hazırlanan Sosyal Bilgiler 4. Sınıf Ders Kitaplarındaki Ünite Sonu Değerlendirme Testlerinin Türleri Test Türü Eski Program (1998) MEB Özel (3) Özel (4) Toplam f % f % f % f % Uzun Cevaplı 25 56.8 19 19.2 23 23.7 67 27.9 Kısa Cevaplı 19 43.2 20 20.2 12 12.4 51 21.3 Çoktan Seçmeli - - 60 60.6 62 63.9 122 50.8 Doğru-Yanlış - - - - - - - - Eşleştirmeli - - - - - - - - Toplam 44 18.3 99 41.3 97 40.4 240 100.0 *Özel (3): Karabıyık ve Tiryaki (2002) Özel (4): Kurtcan vd. (2002) Tablo 2 deki verilere göre, eski programa göre hazırlanmış sosyal bilgiler 4. sınıf kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmeleri test türlerine göre karşılaştırıldığında; MEB tarafından hazırlanan kitapta sadece yazma gerektiren (uzun cevaplı %56.8 ve kısa cevaplı %43.2) test türlerine yer verilmiş, seçme gerektiren (çoktan seçmeli, doğru-yanlış ve eşleştirmeli) test türlerine hiç yer verilmemiş ve toplamda 44 soru sorulmuştur. Tokcan da (2003) Sosyal Bilgiler 6. ve 7. sınıf ders kitapları ünite değerlendirme soruları üzerinde gerçekleştirdiği çalışmasında MEB tarafından hazırlanan kitaplardaki soruların tümünün yazma gerektiren test türü olduğunu tespit etmiştir. Özel (3) yayın evi tarafından hazırlanan kitapta en çok çoktan seçmeli (60.6) test türüne yer verilmiştir. Ayrıca, yazma gerektiren (uzun cevaplı %19.2 ve kısa cevaplı %20.2) test türleri de ünite sonu değerlendirmelerinde kullanılmış ve toplamda 99 soru sorulmuştur. Özel (4) yayın evi tarafından hazırlanan kitapta da ünite sonu değerlendirmelerinde en çok çoktan seçmeli (63.9) test türü kullanılmıştır. Ayrıca, bu kitaptaki ünite sonu değerlendirmelerinde yazma gerektiren 80 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008
1998 ve 2004 Programlarına Göre Hazırlanan İlköğretim 4. Sınıf Sosyal... (uzun cevaplı %23.7 ve kısa cevaplı %12.4) test türlerine de yer verilmiş ve toplamda 97 soru sorulmuştur. Tablo 1 ve Tablo 2 deki veriler karşılaştırıldığında; yeni programa göre hazırlanan sosyal bilgiler 4. sınıf ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerindeki soru sayısı (410), eski programa göre hazırlanan kitaplardaki ünite sonu değerlendirmelerindeki soru sayısına (240) göre daha fazla olduğu görülmektedir. Yeni programa göre hazırlanan ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde tüm test türlerine yer verilmiş olup en çok kullanılan test türü kısa cevaplı (%30.2) test iken, en az yer verilen ise eşleştirmeli test (%7.6) türü olmuştur. Eski programa göre hazırlanan ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde en çok çoktan seçmeli test (%50.8) türüne yer verilmiş, ayrıca yazma gerektiren test türleri (uzun cevaplı %27.9 ve kısa cevaplı %21.3) de kullanılmıştır. Ancak; doğru-yanlış ve eşleştirmeli test türlerine hiç yer verilmemiştir. Üçüncü alt probleme ilişkin bulgular Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3: Yeni Programa Göre Hazırlanan Sosyal Bilgiler 4. Sınıf Ders Kitaplarındaki Ünite Sonu Değerlendirmelerindeki Sorulan Soruların Bloom Taksonomisine Göre Düzeyleri Soru Düzeyi (Bloom Taksonomisi) Yeni Program (2004) MEB Özel (1) Özel (2) Toplam f % f % f % f % Bilgi 83 68.9 145 68.1 11 8.9 239 51.6 Kavrama 28 22.2 24 11.3 20 16.1 72 15.6 Uygulama 1 0.8 2 0.9 18 14.5 21 4.5 Analiz 2 1.6 16 7.5 38 30.6 56 12.1 Sentez 7 5.5 17 8.0 30 24.2 54 11.7 Değerlendirme 5 4.0 9 4.2 7 5.6 21 4.5 Toplam 126 27.2 213 46.0 124 26.8 463 100 *Soru içindeki her bir soru ifadesi ayrı bir soru olarak ele alınmıştır. Tablo 3 deki verilere göre, yeni programa göre hazırlanan sosyal bilgiler 4. sınıf ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde sorulan soruların Bloom taksonomisine göre düzeyleri karşılaştırıldığında; MEB tarafından hazırlanan kitapta ağırlıklı olarak bilgi düzeyinde soruların sorulduğu görülmektedir (%68.9). Ayrıca sorulan soruların %22.2 si kavrama, %5.5 i sentez, %4.0 ü değerlendirme, %1.6 sı analiz TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008 81
Hüseyin ÇALIŞKAN / Mustafa YILDIZ ve %0.8 i ise uygulama düzeyinde sorulardır. Bu bulgular, yeni programa göre MEB tarafından hazırlanan kitapta başta bilgi düzeyi olmak üzere az da olsa üst düzey sorulara da yer verildiğini göstermektedir. Özel (1) yayın evi tarafından yeni programa göre hazırlanan kitabın ünite sonu değerlendirmelerinde sorulan sorular Bloom taksonomisine göre sınıflandırıldığında; %68.1 i bilgi, %11.3 ü kavrama, %8.0 i sentez, %7.5 i analiz, %4.2 si değerlendirme ve %0.9 u uygulama düzeyindedir. Bu veriler, yeni programa göre hazırlan kitaplarda başta bilgi düzeyi olmak üzere tüm düzeylerde sorular sorulduğu şeklinde yorumlanabilir. Özel (2) yayın evi tarafından yeni programa göre hazırlanan kitabın ünite sonu değerlendirmelerinde sorulan soruların %30.6 sı analiz, %24.2 si sentez, %16.1 i kavrama, %14.5 i uygulama, %8.9 u bilgi ve %5.6 sı değerlendirme düzeyindedir. Bu veriler, yeni programa göre hazırlanmış olan özel kitaplarda özellikle üst düzey olmak üzere tüm düzeylerde sorular sorulduğu şeklinde yorumlanabilir. Özel (2) yayın evi tarafından hazırlanan kitapta toplam 124 soru sorulmuştur. Dördüncü alt probleme ilişkin bulgular Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4: Eski Programa Göre Hazırlanan Sosyal Bilgiler 4. Sınıf Ders Kitaplarındaki Ünite Sonu Değerlendirmelerinde Sorulan Soruların Bloom Taksonomisine Göre Düzeyleri Soru Düzeyi (Bloom Taksonomisi) Eski Program (1998) MEB Özel (3) Özel (4) Toplam f % f % f % f % Bilgi 25 40.3 80 78.4 79 76.7 184 68.9 Kavrama 31 50.0 13 12.8 18 17.5 62 23.2 Uygulama 1 1.6 4 3.9 3 2.9 8 3.1 Analiz 5 8.1 5 4.9 3 2.9 13 4.8 Sentez - - - - - - - - Değerlendirme - - - - - - - - Toplam 62 23.2 102 38.2 103 38.6 267 100 *Soru içindeki her bir soru ifadesi ayrı bir soru olarak ele alınmıştır. Tablo 4 deki verilere göre, eski programa göre hazırlanan sosyal bilgiler 4. sınıf ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde so- 82 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008
1998 ve 2004 Programlarına Göre Hazırlanan İlköğretim 4. Sınıf Sosyal... rulan soruların Bloom taksonomisine göre düzeyleri karşılaştırıldığında; MEB tarafından hazırlanan kitapta daha çok kavrama (%50.0) ve bilgi (%40.3) düzeyinde, az da olsa analiz (%8.1) ve uygulama (%1.6) düzeyinde de sorular sorulduğu görülmektedir. Ancak; sentez ve değerlendirme düzeyinde hiçbir soru sorulmamıştır. Özel (3) yayın evi tarafından eski programa göre hazırlanan kitabın ünite sonu değerlendirmelerinde sorulan sorular Bloom taksonomisine göre sınıflandırıldığında daha çok bilgi (%78.4) düzeyindeki sorulara yer verilmiş, az da olsa kavrama (%12.8), analiz (%4.9) ve uygulama (%3.9) soruları da sorulmuştur. Ancak; sentez ve değerlendirme düzeyinde hiçbir soru sorulmamıştır. Özel (4) yayın evi tarafından eski programa göre hazırlanan kitabın ünite sonu değerlendirmelerinde sorulan soruların da çoğu bilgi düzeyindedir (%76.7). Çok az da olsa kavrama (%17.5), uygulama (%2.9) ve analiz (%2.9) düzeyinde sorulara da yer verilmiştir. Ancak sentez ve değerlendirme sorularına bu kitapta da hiç yer verilmemiştir. Tablo 3 ve Tablo 4 deki veriler karşılaştırıldığında; yeni programa göre hazırlanan sosyal bilgiler 4. sınıf ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde sorulan sorular Bloom taksonomisine göre karşılaştırıldığında en çok bilgi düzeyinde (%51.6) soru sorulmuştur. Ancak, diğer düzeylerde de (kavrama, analiz, sentez, uygulama, değerlendirme) sorular sorulduğu görülmektedir. Eski programa göre hazırlanan ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde sorulan sorular ise daha çok bilgi (%68.9) ve kavrama (%23.2) düzeyindedir. Çok az da olsa analiz (%4.8) ve uygulama (%3.1) düzeyinde sorulara da yer verilmiştir. Fakat sentez ve değerlendirme düzeyinde hiç soru sorulmamıştır. Bu bulgular farklı alanlarda yapılan çalışmalarda öğretmenlerin gerek sınıf içi sorularının, gerekse sınav sorularının büyük oranda düşük seviyeli bilişsel tipte olduğu gözlenmiş ve yüksek seviyeli bilişsel tipte soruların oranının ise oldukça düşük oranda olduğu yönündeki (Çepni ve Azar, 1998; Kutlu, 1999; Akdeniz ve diğ, 2001; Akyol, 2001; Karamustafaoğlu ve diğ., 2001; Cansüngü Koray ve Yaman, 2002; Çepni ve diğ., 2003) ve Tokcan ın (2003) eski program anlayışına göre hazırlanmış ders kitaplarındaki ünite değerlendirme sorularına yönelik bulgularını destekler niteliktedir. TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008 83
Hüseyin ÇALIŞKAN / Mustafa YILDIZ 5. Sonuçlar ve Öneriler Davranışçı ve yeni programa göre hazırlanan Sosyal Bilgiler 4. sınıf ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmeleri nitelik ve nicelikleri bakımından incelenip karşılaştırıldığı araştırmanın sonucunda elde edilen bulgulara dayalı olarak aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. 5.1. Sonuçlar 1. MEB ve özel yayın evleri tarafından yeni programa göre hazırlamış 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde tüm test türlerinin kullanıldığını ancak özellikle eşleştirmeli test türünün çok fazla tercih edilmediğini söyleyebiliriz. Ayrıca MEB tarafından hazırlanan kitapta seçme gerektiren (çoktan seçmeli, doğru-yanlış, eşleştirmeli) ve yazma gerektiren (uzun cevaplı, kısa cevaplı) tüm test türlerine yer verildiğini, ancak daha çok seçme gerektiren test türlerinin (%62.2) kullanıldığı söyleyebiliriz. Özel yayın evleri tarafından hazırlanan kitaplardaki ünite sonu değerlendirmelerinde ise; daha çok yazma gerektiren test türlerine yer verildiği, çoktan seçmeli testlerin de kullanıldığı, ancak; seçme gerektiren eşleştirme ve doğru yanlış test türlerine yeterince yer verilmediği de belirlenmiştir. 2. MEB tarafından eski programa göre hazırlanmış 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde sadece yazma gerektiren test türlerine yer verildiği, diğer test türlerine yer verilmediği görülmektedir. Özel yayın evleri tarafından hazırlamış kitaplardaki ünite sonu değerlendirmelerinde ise yazma gerektiren test türlerine ve seçme gerektiren test türlerinden de sadece çoktan seçmeli test türüne yer verildiği, diğer test türlerinin (eşleştirmeli, doğru-yanlış) ise kullanılmadığını söyleyebiliriz. MEB ve özel yayın evleri tarafından hazırlanan sosyal bilgiler 4. sınıf ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmeleri soru sayısı ve test türleri bakımından karşılaştırıldığında; yeni programa göre hazırlanan ders kitaplarında eski programa göre hazırlanan ders kitaplarına göre soru sayısının daha fazla olduğu, daha fazla test türünün kullanıldığını söyleyebiliriz. 84 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008
1998 ve 2004 Programlarına Göre Hazırlanan İlköğretim 4. Sınıf Sosyal... 3. Yeni programa göre MEB tarafından hazırlanan ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerde sorulan soru sayısının özel yayın evleri tarafından hazırlananlara göre fazla bir farkı olmadığı görülmüştür. Ayrıca; ünite sonu değerlendirmelerinde Bloom taksonomisine göre her düzeyde sorular sorulduğu ve özellikle analiz ve sentez düzeyinde soruların çok olmasının dikkat çekici olduğu da söylenebilir. Bunun nedeni, yapılandırmacı anlayışta bilgiyi bilmekten ziyade bilgiyi kullanmak daha önemli olduğundan öğrenilen bilginin kullanılmasını ölçücü sorular (uygulama, analiz, sentez, değerlendirme düzeylerinde) sorulma zorunluluğu olarak gösterilebilir. 4. Eski programa göre hazırlanan kitaplardaki ünite sonu değerlendirmelerde daha çok bilgi düzeyindeki sorulara yer verildiği, ancak; MEB tarafından hazırlanan kitapta özellikle kavrama sorularına da ağırlık verildiği belirlenmiştir. Eski programa göre hazırlanan kitaplarda uygulama ve analiz düzeylerindeki sorulara çok az; sentez ve değerlendirme düzeyindeki sorulara hiç yer verilmemesi incelenen üç kitabın da ortak özelliğidir. MEB ve özel yayın evleri tarafından hazırlanan sosyal bilgiler 4. sınıf ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerinde sorulan soruları Bloom taksonomisine göre sınıflandırıldığında; yeni programa göre hazırlanan ders kitaplarının eski programa göre hazırlananlara göre bilgi düzeyindeki soruların yanında daha üst düzey sorulara yer verdiği görülmektedir. Ulaşılan bu sonuçlar ışığında aşağıda araştırmacılar tarafından birtakım öneriler sıralanmıştır. 5.2. Öneriler 1. Yeni programa göre hazırlanan ders kitaplarındaki ünite değerlendirme soruları eski programa göre hazırlananlardan daha işlevsel olmakla birlikte bu durum yeterli değildir. Ders kitaplarında bulunan soruların niteliğini artırmaya yönelik önlemler alınmalıdır. 2. MEB ve özel yayın evleri tarafından hazırlanan ders kitaplarının ünite değerlendirme sorularının tür ve düzey bakımından dağılımı incelendiğinde; soruların nasıl bir plân dâhilinde ha- TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008 85
Hüseyin ÇALIŞKAN / Mustafa YILDIZ zırlanıldığı anlaşılmamakta, soru dağılımının yayıncı kurumların inisiyatifine bırakıldığı görülmektedir. Bu durum, öğretim programların ölçme değerlendirme çalışmaları için çok ciddi standartlar geliştirmemiş olmasından kaynaklanmaktadır. MEB daha detaylı ve açık standartlar belirleyip ölçme değerlendirme çalışmalarında birlikteliği sağlayacak önlemleri almalıdır. 3. Yeni ilköğretim programlarının önemli vurgularından birisi de öğrencilerin bireysel faklılıklarına dikkat edilmesi gerekliliğidir. Bu bağlamda ölçme değerlendirme uygulamalarında her öğrencinin öğrenmesini açığa çıkarıcı nitelikte farklı test türleri kullanılmalı, yani çok yönlü ölçme değerlendirme faaliyetlerine ağırlık verilmelidir. Dolayısıyla hazırlanan ders kitaplarındaki ünite sonu değerlendirmelerde farklı test türlerine ve bilişsel alanın farklı düzeylerini ölçücü sorulara yer verilmelidir. 4. Hazırlanan ders kitaplarında ünite içinde öğrenilmesi beklenen her bir kritik kazanım için en az bir soru yazılmasına dikkat edilmeli yani ünite sonu değerlendirmeleri kapsam geçerliğine sahip olmalıdır. KAYNAKLAR Acat, B. (2005). Öğrenci Merkezli Eğitimde Öğrenme Ortamlarını Düzenlenmesi, V. Uluslararası Eğitim Teknolojileri Sempozyumu, Sakarya: Sakarya Üniversitesi. Akdeniz, A. R., O. Karamustafaoğlu ve Ö.F. Keser. (2001). Fizik Eğitim- Öğretim Etkinliklerinin Belirlenmesinde Hedef Davranış Geliştirmenin Önemi, Milli Eğitim Dergisi, S.152. Akyol, H. (2007). Vhygotsky, Piaget ve Yapılandırmacı Okuma Eğitimi, VII. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Kongresi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. Akyol, H. (2001). İlköğretim Okulları 5. Sınıf Türkçe Kitaplarındaki Metin Sorularının Analizi, Eğitim Yönetimi, Sayı 26. Bahar, M., Z. Nartgün, S. Durmuş ve B. Bıçak. (2006). Geleneksel-Alternatif Ölçme Değerlendirme Teknikleri Öğretmen El Kitabı, Ankara: Pegem A Yayıncılık. Büyükalan Filiz, S. (2004). Soru Sorma Sanatı, Ankara: Asil Yayın Dağıtım. 86 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008
1998 ve 2004 Programlarına Göre Hazırlanan İlköğretim 4. Sınıf Sosyal... Cansüngü Koray, Ö. ve S. Yaman. (2002). Fen Bilgisi Öğretmenlerinin Soru Sorma Becerilerinin Bloom Taksonomisine Göre Değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt 10, No 2, 317-324 Çepni, S., T. Özsevgeç, ve M. Gökdere. (2003). Bilişsel Gelişim ve Formal Operasyon Dönem Özelliklerine Göre ÖSS Fizik ve Lise Fizik Sorularının İncelenmesi, Milli Eğitim Dergisi, Sayı 157. Kış. Çepni, S. ve A. Azar. (1998). Lise Fizik Sınavlarında Sorulan Soruların Analizi, III. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi. Karabıyık, E. Ü., ve F. Tiryaki. (2002). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 4, Ankara: Üner Yayınları. Karamustafağlu, O, S. Karamustafaoğlu, S. Sevim, ve S. Çepni. (2001). Lise Kimya Sorularının Bloom Taksonomisine Göre Analizi, Ulusal Kimya Kongresi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi. Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Kolukısa, E. A., Ş. Oruç, B. Akbaba ve H. Dündar. (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 4, Ankara: A Yayınları. Köse, E. (2007). Öğretimde Ölçme ve Değerlendirmenin Planlanması, Ölçme ve Değerlendirme, E. Karip (Ed.) Ankara: Pegem A Yayıncılık. Kurtcan, Y., K. Helvacı ve A. Tomsuk. (2002). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 4, Ankara: Özgün Matbaacılık. Kutlu, Ö. (1999). İlköğretim Okullarındaki Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Parçalarına Dayalı Olarak Hazırlanmış Sorular Üzerine Bir İnceleme, Eğitim ve Bilim Dergisi, Cilt 23, Sayı 111. MEB (Milli Eğitim Bakanlığı). (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 4, İstanbul: Feza Gazetecilik. MEB (Milli Eğitim Bakanlığı). (2004). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 4-5. Sınıflar Öğretim Programı ve Kılavuzu (Taslak Basım), Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü. MEB (Milli Eğitim Bakanlığı). (2003). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 4, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Özçelik, D.A. (1998). Ölçme ve Değerlendirme, Ankara: ÖSYM Yayınları. Öztürk, C., Z. Karabacak, L. Öğrenir, F. Dayi, K. Baştürk, K. Ersoy ve İ. Gün- TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008 87
Hüseyin ÇALIŞKAN / Mustafa YILDIZ day. (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Ders Kitabı 4, İstanbul: Sürat Yayınları. Tekin, H. (2004). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, Ankara: Yargı Yayınevi. Tokcan, H. (2003). Sosyal Bilgiler Ders Kitapları Ünite Değerlendirme Sorularının Öğretim Programına Göre Kapsam Geçerliği ve Bloom un Bilişsel Alan Basamaklarına Göre Analizi. Sosyal Bilgiler Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu. C. Şahin (Ed.) Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. Saban, A. (2004). Öğrenme Öğretme Süreci-Yeni Teori ve Yaklaşımlar, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 88 TSA / Yıl: 12, S: 1, Nisan 2008