mali ÇÖZÜM 117 BARTER filemler VE MUHASEBELEfiT R LMES Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Ali KUTLU Kafkas Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi flletme Bölümü Arfl.Gör.Mehmet GÜNER Kafkas Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi flletme Bölümü I- G R fi ktisat biliminin tan m nda da ifade edilen insan ihtiyaçlar n n sonsuz oluflu herhangi bir insan n tüm ihtiyaçlar n karfl layacak mal ve hizmetleri kendi bafl na üretmesini imkâns z k lmaktad r. Bu nedenle insanlar ihtiyaç duyup da kendi imkânlar yla üretemedi i mal veya hizmetleri baflka insanlardan karfl lama yoluna gitmifllerdir. Paran n icad ndan önce bu temin takas yoluyla gerçekleflmiflken, paran n icad ndan sonra ço unlukla para vas tas yla gerçekleflmifltir. Asl nda para yaln zca mübadele arac olmakta ve mübadelenin özü yine takasa dayanmaktad r. Son dönemlerde Barter olarak ifade edilen yeni bir mübadele sistemi geliflmifl ve birçok ülkede kullan lmaya bafllam flt r. Çal flmam z n amac Barter kavram n n genel tan m n yapt kt n sonra, taraflar n barter ifllemlerini nas l muhasebelefltirece ini irdelemektir. II- BARTER NED R? Barter, bir firman n sat n ald mal veya hizmetlerin bedelini kendi üretti i (veya sahip oldu u) mal veya hizmetlerle geri ödemesidir (Arslan, 1999,6). Di er bir ifadeyle Barter; mal veya hizmetlerin baz di er mal ve hizmetlerle de ifltirildi i yerde, ifllemde para gerektirmeyen bir ticaret fleklidir. Barter ticareti, nakit iflleme girmeksizin insanlar aras nda herkese aç kt r(barter).
118 mali ÇÖZÜM Barter, ngilizce (takas) kökenli olup, günümüzde internet ve network sistemleri üzerinden yap lan çoklu mal/hizmet takas borsas n ifade etmektedir. Geliflmifl ülkelerde 40 y ld r uygulanmakta olan bu sistemin ülkemizde kullan m oldukça yenidir (http://www.anatoliabarter.com/farklar.htm ). Barter; para olmaks z n karfl l kl al flverifl olana sa lamas dolay s yla iflletmeler için ayn zamanda yeni bir finansman tekni idir. Mal veya hizmetin yine mal veya hizmetle de ifltirilmesi, para ve paran n yükü olan faizin ortadan kalkmas yla birlikte girdi maliyetlerini en aza indiren bir finansman tekni i ortaya ç karm flt r (Arzova, 2001). Bu sistemde de para kullan lmaktad r. Ancak di er ticari ifllemlerden farkl olarak Barter sisteminde para bir de er saklama arac de il, bir muhasebe birimi olarak kullan lmaktad r (Ç mat, 2002). III- BARTER-TAKAS FARKI Takas, ayn de ere sahip iki mal veya hizmetin, iki kifli aras nda karfl l kl de- ifl tokufl edilmesine dayal bir sistemdir ve Barter sisteminin çok daha basit ve ilkel bir fleklidir. De ifl tokuflun gerçekleflebilmesi için her iki taraf n da takasa konu olacak ürünlere ihtiyaç duymas ve bu ürünlerin birbirlerine efl de erde olmas gerekmektedir. Barter sisteminde ise birden fazla firma, birbirleriyle eflde erde olmayan çok say da mal ve hizmetin bulundu- u bir ortamda, bire bir karfl l kl iliflkilerden ziyade sistem içinde çok tarafl bir iliflkinin parças olurlar (Arslan, 1999, 6-7). IV- BARTER ÇEfi TLER Barter sistemi için en çok uygulanan üç yöntem vard r. A- Barter Exchange Mal ve hizmet de ifliminin var olan bir iflletme a nda bir broker (simsar) taraf ndan arac l k edilmesi sayesinde yap lmas fleklindeki Barter türüdür. Perakende Barter olarak da tan mlanabilen bu uygulamada büyük ölçekli üreticiler, hizmet iflletmeleri, perakende sat fl yapanlar, bankalar, hatta serbest meslek gruplar bile sisteme dahil olabilmektedirler(arslan, 1999, 8-9). B- Toptan Barter Toptanc, üretici ve ana da t m firmas gibi konumlarda faaliyet gösteren iflletmelerin, kendi mal ve hizmetlerinin ticari iliflki içinde bulunduklar iflletmelerin mal ve hizmetleri ile takas etmeleri fleklinde yap lan ifllemler bu gruba girer. Bas n yay n kurulufllar n n, reklam n ald klar firmalar n ürünleriyle reklam hizmetlerini takas etmeleri bu türe örnek olarak verilebilir. Toptan Barter ile üretici, da t c ve toptanc firmalar stoktaki mallar n
mali ÇÖZÜM 119 eriterek nakit ak fl sa lam fl olurlar (Ç mat, 2002). C- Uluslararas Barter Uluslararas Barter uygulamas iki flekilde yap labilmektedir. a- Countertrade Karfl l kl iki ülkenin mal takas d r. Countertrade genel olarak, Barter ve di- er ihracat faaliyetleri gibi karfl l kl ticaret araçlar n n kullan m n ifade eden dengeleyici bir ticaret fleklidir. Genellikle yönetim ve ticari riskleri hafifletmek için finans ve yat r m çözümleri oluflturulmas nda kullan l r (http://www.globaloffset.org/ html/ faqs.htm). Uluslararas ticaret anlaflmalar olarak da adland r labilen countertrade daha çok Barter anlaflmalar fleklinde yap lmaktad r. b- Di er Countertrade Anlaflmalar Bunlar geri al m (buy-back), dengeleyici ticaret (endüstri offsets), üçlü ticaret (switch trading) olarak adland - r lan anlaflmalard r (Arslan, 1999, 10). V- S STEM N GENEL UNSURLARI Barter sisteminde, çok tarafl üyelerin birbirlerinden nakit kullanmaks z n sistemdeki di er üyelere sat lan mal ve hizmetlerden kazan lan kredilerin kullan lmas yla al flverifl yapmas na imkân tan nmaktad r (Tan, 2006). Barter bir enformasyon bilgi bankas olup, üyelerinin harcamalar n ve ihtiyaçlar n kendi mal ve hizmetlerini satarak finanse edebilmesini sa lar (Erkan,fl 2000, 2). A- Sistemin Taraflar Barter sisteminin taraflar, barter firmas ve barter sistemine üye al c ve sat c firmalard r. a- Barter Firmas Barter firmas sistemin sa l kl ve sürekli olarak ifller halde olmas n sa lamakla yükümlü olan bir ticari iflletmedir. Barter firmas, Barter sistemine üye gerçek ve tüzel kiflilerin sistemden yararlanma flekillerini tespit eder, üyelerin sistem ile olan iliflkilerini takip eder, cari hesaplar n tutar, izler ve üyeler aras nda bilgi ak fl sa lar (Tan, 2006). Barter flirketlerinin gelirleri genellikle, yap lan takas iflleminin tutar üzerinden hesaplanan komisyonlardan, üyelerden talep edilen girifl ücreti ve ayl k aidat gibi ödemelerden oluflmaktad r (Arslan, 1999). b- Üye Firmalar Barter sisteminin avantajlar ndan yararlanmak üzere sisteme dahil olmak isteyen ve bu iste ini Barter firmas - na kabul sözleflmesi (ana sözleflme) ile bildiren, sözleflmenin gerektirdi i kurallara uymay taahhüt eden ve sisteme girifl için gereken girifl aidat n ve düzenli ayl k ve y ll k aidat ödemelerini gerçeklefltiren herhangi bir ticari iflletmedir (Arzova, 2001).
120 mali ÇÖZÜM Barter sisteminde üyeleri runun al c reddi ve do rultusunda sat - da karar c üyeler olarak ikiye ay rmak verebilir (Do an, mümkündür. Sat c üye sistemde üretti i 2001, 42). veya sahip oldu u mal veya hizmeti satan firmad r ve sistemden alacakl pozisyondad r. Al c üyeler ise sat c lar n mal ve hizmetlerini talep eden ve sisteme borçlu olan üyelerdir (Tan,2006). B- Sistemin Kullan labilece i Sektörler Barter sistemi, yap s itibar ile mal ve hizmet al m-sat mlar nda paran n kullan ld tüm sektörler ve ticarete konu olabilecek tüm iktisadi de erler ve hizmetler için söz konusu olabilmektedir (Do an, 2001, 42). Endüstriyel ve ticari hizmetler, ofis malzemeleri, sinemalar ve kitaplar, sa l k ve güzellik, bilgisayar, yiyecek, içecek vb. sektörlerdeki mal ve hizmet hareketleri Barter ifllemlerine konu olabilmektedir (Hatuno lu, 2003, 71). C- Sisteme Kat l m ve Sistemin flleyifli Barter sistemine pazar ve sektör k s tlamas olmaks z n her ticari iflletmenin üye olma imkân vard r. Sisteme üyelik baflvurular n sistemin iflleyifl yöneticisi konumundaki Barter firmas de erlendirir. Baflvuru de erlendirmesi, baflvuru tarihinde sisteme üyeli in kabul edilmesi fleklinde sonuçlanabildi i gibi ileri bir tarihte üyeli in onaylanmas fleklinde de olabilir. Ayn zamanda Barter flirketi sistemin gereksinimleri do rultusunda baflvu- Baflvuru yapan firman n sisteme kabul edilmesi sonras nda, Barter firmas üyelik talebinde bulunan iflletmeye sözleflme imzalat r. Sözleflmenin imzalanmas yla birlikte üye iflletmenin verileri kaydedilir ve üyelik girifl aidat al narak sistemle ticari iliflkilerini takip etmek üzere iflletme ad na bir cari hesap aç l r (Tan, 2006). Üyelik ifllemlerinin tamamlanmas n n ard ndan sistemden yararlanan tüm iflletmeler mal ve hizmet arz ve taleplerini Barter flirketi arac l ile sisteme duyururlar. Tüm firmalar n arz ve talepleriyle bir havuz oluflturulur ve bundan sonra barter ifllemleri (ticareti) bafllar. Barter sisteminden yararlanan iflletmeler Barter ile al m yapabilmek için Barter firmas na bir teminat göstermekte ve ancak bundan sonra iflletmeye bir sat n alma limiti verilmektedir. flletmeler, mal veya hizmet sat n alarak sisteme borçlanmakta, ya da mal veya hizmet satarak sistemden alacakl olmaktad rla (Arslan, 1999, 13). Mal veya hizmet talep eden üye firma ihtiyac n n tamam n ya da bir k sm n bir baflka üye firmadan para ödemeden karfl layabilir. Karfl l nda ise kendi mal veya hizmetini Barter üyelerine satmak durumundad r (Erkan, 2000, 2).
mali ÇÖZÜM 121 Üye bir firman n satmak istedi i mal ve hizmetler Barter firmas arz listesine, sat n almak istedikleri ise talep listesine kaydedilmek suretiyle Barter al flveriflinin yap labilece i bir havuz oluflturulur. Tüm üyeler internet ortam ndan ya da Barter firmas n n kendilerine gönderdikleri belgelerden bu arz-talep listelerini görerek arz veya talep durumlar n flekillendirirler (Arzova,2001). Firmalar listelerden bilgi edindikten sonra mal veya hizmeti sat n almak isterlerse, sisteme al m-sat m bedeli kadar teminat vermek durumundad rlar. Bu teminat genellikle gayrimenkul ipote i veya banka teminat mektubu olarak al nmaktad r. fiayet daha önceden sisteme mal veya hizmet sat lm fl ise sat lan miktar kadar sat n alma kredisine sahip olunur (Barternas lifller, t.y.). Al flverifl iflleminde fiyat, normal piyasa kurallar çerçevesinde al c ile sat c aras nda gerçekleflir. Fiyat ve di er koflullarda anlaflma sa land ktan sonra Barter firmas n n da onay vermesi ile Barter firmas nezdindeki cari hesaplara, mal satan firma hesab na mal n de eri kadar alacak, al c firma hesab na da borç kaydedilmektedir. Mal n teslimi ile Barter ifllemi bu al flverifl için sona erer (Arslan, 1999, 14). Tüm bu kay tlarda Barter firmas n n tercihine göre EURO veya USD para birimi olarak kullan l r ve mal veya hizmetin tutar TL. bedeli kadar EU- RO veya USD ye çevrilerek cari hesaplara kaydedilir. Üye iflletmeler ay sonlar nda Barter firmas n n kendilerine gönderdikleri cari hesap cetvellerinden hesap durumlar n n inceleyebilir ve sistemi de böylelikle kontrol edebilirler (Do an, 2001, 42). Barter üyesi, Barter çeklerini kullanarak gerçeklefltirdi i al flveriflten sonra 9 ay içinde sisteme kendi mal veya hizmetini satarak borcunu karfl lamak zorundad r. Aksi takdirde üye iflletme mal veya hizmet bedelini ilgili tarihteki T.C. Merkez Bankas döviz kuru üzerinden hesaplayarak Barter firmas hesab na nakit olarak ödemek durumunda kal r (Erkan, 2000, 3). D- Sistemin Avantajlar Barter sisteminin üye firmalara sa lad avantajlar flu flekilde özetlenebilir (Do an, 2001; Hatuno lu,2003 ). Barter, üyelerinin sat fllar n ve kârlar n art rmaktad r. Üye iflletmeler hiç planlamad klar sat fllar gerçeklefltirebildiklerinden ve sat fllar n brüt kâr marj ile yapt klar ndan hem sat fllar n hem kârlar n art rabilmektedirler. Üye iflletmeler at l kapasitelerini de- erlendirerek yeni pazar imkânlar n art rabilirler. Firmalar barter sistemi d fl nda da normal ticari faaliyetlerini
122 mali ÇÖZÜM sürdürebildiklerinden, Barter ile ek sat fl yaparak hem at l kapasitelerini kullan rlar, hem de yeni pazarlara ulaflabilirler. Üye iflletmelerin pazarlama sorunlar n ortadan kald rarak pazarlama stratejilerini etkinlefltirir. Üye iflletmeler hiç tan mad klar ve normal ticari iliflki kurmad klar müflterilerle tan flarak al flverifl yapma imkân na sahip olurlar. Üye iflletmelere faizsiz mal veya hizmet kredisi sa lamaktad r. Sistemde mal veya hizmet al flveriflleri EURO veya USD üzerinden yap ld ve al flverifl bedelinin ayn anda verilmek zorunlulu u olmad için üyelere faizsiz bir döviz kredisi imkân sa lamaktad r. flletmelerin güvenli ihracat yapmas n sa lar. Sistem yurtd fl ndan da di- er Barter flirketleri ile anlaflarak riski çok az olan bir ihracat sistemi olufltururlar. Ücretsiz ve etkin reklam sa lar. Üye firmalar n arz ve talepleri Barter firmas bilgi bankas na kaydedildi i için tüm firmalar reklam yapmaks z n ürünlerini pazarlayabilirler. VI- S STEM N filey fi NDE KULLANILAN BELGELER VE filemler N MUHASEBELEfiT R LMES A- Belge Düzeni Barter iflletmeleri di er iflletmelerin uygulad defter ve belge düzeni genel kurallar d fl nda baz özel belgeleri de kullanmak zorundad rlar. Barter flirketleri de Vergi Usul Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümleri gere- i bilanço usulüne göre defter tutmak, fatura ve benzeri belgeleri kullanmakla yükümlüdürler. Bunun d - fl nda Barter iflletmeleri taraf ndan kullan lmas gereken bir tak m belgeler vard r (Hatuno lu, 2003, 73). a- Sözleflme ve Ek Sözleflme Barter firmas ile barter üyeleri aras nda, sistem ile ticaret yapma esaslar n tan mlayan sözleflme ana sözleflmedir. Genel anlaflma koflullar d fl ndaki al m-sat m ile ilgili kurallar n üzerinde anlaflma sa land durumlarda imzalanan sözleflmeler ise ek sözleflme olarak adland r l rlar. b- Cari Hesap Barter firmalar n n üyelerine ait alacak ve borç tutarlar n takip ettikleri sözleflmedir (Arslar, 1999, 26). Cari hesap T.T.K. da flöyle tan mlanm flt r; ki kimsenin para, mal, hizmet ve di er hususlardan dolay birbirlerinde olan alacaklar n n ayr ayr istemekten karfl l kl olarak vazgeçip hesab n kesilmesinden kalan bakiyeyi isteyebileceklerine dair bulunan yaz l mukaveleye cari hesap denir.
mali ÇÖZÜM 123 B- Barter fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi Barter ifllemleri genel anlamda iflletmenin ticari faaliyetlerinin bir parças olarak düflünülmelidir. Bu nedenle Barter sistemi içerisinde yap lan mal/mamul veya hizmet al m-sat mlar Tekdüzen Hesap Plan nda öngörülen ticari hesaplarda takip edilmelidir. Ancak, sistem dahilinde gerçeklefltirilen al m-sat m ifllemlerinin normal ticari faaliyetlerle kar flt r lmadan ayr ca takibini mümkün k lmak için ya alt hesap seviyesinde, ya da yeni hesaplar aç larak kaydedilmesi uygun olur. Di er taraftan gelir tablosu hesaplar ve maliyet hesaplar n n kullan m s ras nda do ru grubun ve do ru hesaplar n seçimi, mali analiz sonuçlar bak m ndan önemlidir. Ticari faaliyetle ilgili bir gelirin di er faaliyetler grubunda bir hesaba yaz lmas her ne kadar dönem kâr veya zarar n etkilemese de yaz ld grup toplam na etkisi nedeniyle mali analiz sonuçlar n n sapmas na neden olur. Barter ifllemlerinin muhasebelefltirilmesini aç k ve anlafl labilir bir flekilde örnekleyebilmek için sistem dahilinde gerçekleflen ifllemlerin afla daki gibi grupland r lmas uygun olacakt r. 1. Sistemle lgili Giderlerin Muhasebelefltirilmesi Sistemle ilgili giderlerden kas t, üyelik, komisyon, teminat, aidat vb. giderlerdir. Bu tür giderlerin, genel yönetim gideri olarak de erlendirilmesi ve kaydedilmesi uygun olacakt r. Örnek 1; KUTLU Sanayi ve Ticaret A.fi., GÜNER Barter fiirketi ne 01.01.2006 tarihinde üye olmufl ve üyelik aidat olarak % 15 KDV dahil 230 YTL ödemifltir (7/A Seçene i). 01.01.2006 770GENEL YÖN. G DERLER 770.90 Barter Üyelik Aidat 191 ND R LECEK KDV 100KASA 200 30 230 2. Al fl fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi Al fl ifllemlerinde, bafllang çta nakit ödeme söz konusu olmad ndan sürekli 320 SATICILAR hesab alacakland r l r. Alt hesap seviyesinde veya naz m hesaplarda bunun Barter dan kaynaklanan borç oldu u vurgulanacakt r.
124 mali ÇÖZÜM Örnek 2; Barter flirketinden 10.01.2006 tarihinde 5.000 USD lik mal sat n al - n yor. O tarihte kur, 1 USD = 1,30 YTL dir ( KDV % 15). 10.01.2006 153 T CAR MAL 153.90 Barter dan Al nan Mallar 191 ND R LECEK KDV 320 SATICILAR 320.90 Barter a Borçlar 6.500 975 7.475 fllemle ilgili döviz borcunun Naz m Hesaplarda takip edilmesi gerekir. 10.01.2006 900 BORÇLU NAZIM HESAPLAR 900.90 Barter a Efektif Borçlar 950 ALACAKLI NAZIM HESAPLAR 950.90 Barter dan Efektif Alacaklar 5.000 5.000 3. Sat fl fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi Sat fl ifllemlerinde de nakit hareketi (en az ndan öngörülen süre içerisinde) söz konusu de ildir. Bu durumda Ticari Alacaklar grubundaki 120 ALICILAR hesab borçland r lacakt r. Örnek 3; KUTLU A.fi. Barter sistemi üyelerinden GÜNER A.fi. ye 25.01.2006 tarihinde 8.000 USD lik mal sat yor (KDV % 15). Ayn tarihte kur, 1 USD = 1,40 YTL dir. 25.01.2006 120 ALICILAR 120.90 Güner A.fi. 600 YURT Ç SATIfiLAR 600.90 Barter a Sat fl 391 HESAPLANAN KDV 12.880 11.200 1.680 Dövizli bir alacak olmas nedeniyle bu iflleminde Naz m Hesaplarda takip edilmesi gerekir.
mali ÇÖZÜM 125 25.01.2006 950 ALACAKLI NAZIM HESAPLAR 950.90 Barter dan Efektif Alacaklar 900 BORÇLU NAZIM HESAPLAR 950.90 Barter a Efektif Borçlar 8.000 8.000 flletme Sürekli Envanter Yöntemi kullan yorsa sat fl kayd ndan hemen sonra, Aral kl Envanter Yöntemi kullan yorsa dönem sonunda afla daki kayd düflecektir; (sat lan mal n maliyetinin 10.000 YTL oldu u varsay lm flt r). 25.01.2006 621 SATILAN T CAR MAL MAL YET 10.000 153 T CAR MAL 10.000 Söz konusu sat fl ifllemiyle ilgili olarak Barter flirketine 200 YTL (+ % 15 KDV) komisyon ödenmesi durumunda; 10.01.2006 770 GENEL YÖNET M G DERLER 770.90 Barter a Komisyon 191 ND R LECEK KDV 100 KASA 200 30 230 Anlaflmaya ba l olarak komisyon, nakit ödeme yap lmadan sisteme borçlan - larak da kaydedilebilir. Bu durumda yap lacak kay t; 10.01.2006 770 GENEL YÖNET M G DERLER 770.90 Barter a Komisyon 191 ND R LECEK KDV 320 SATICILAR 320.90 Barter a Borçlar 200 30 230
126 mali ÇÖZÜM 4. Tahsil, Tediye ve Mahsup fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi Yukar daki örneklerde yap lan kay tlar sonucunda Barter ifllemleri ile ilgili olarak hesap toplamlar afla daki gibi görünecektir. (son yap lan örnekteki komisyon bedelinin nakit ödendi i varsay lm flt r) 120 ALICILAR 320 SATICILAR 120.90 Barter dan Alacaklar 320.90 Barter a Borçlar 12.880 7.475 Bu noktadan itibaren yeni bir al m veya sat m ifllemi olursa benzer flekilde bu hesaplar çal flt r lacakt r. Dokuz ay süreyle yeni bir ifllem olmad takdirde ise nakit ödeme veya tahsilat söz konusu olabilecektir. Ödeme veya tahsilatla ilgili kur farklar n n baz kaynaklarda 646 KAMB YO KÂRLARI veya 656 KAMB YO ZARARLARI Hesaplar na kaydedildi i görülmektedir. Bu uygulaman n do ru olmayaca kanaatindeyiz. Çünkü, an lan iki hesap di er faaliyetlerle ilgili gelir ve gider gruplar nda yer ald ndan, Brüt Sat fl Kâr veya Zarar ara toplam n n farkl ç kmas na neden olacakt r. Oysa buradaki kur farklar tamamen al fl ve/veya sat fltan kaynaklanmaktad r. Bu nedenle Al c - larla ilgili kur farklar 600 YURT Ç SATIfiLAR ve sat c larla ilgili kur farklar ise 153 T CAR MAL hesab na yaz lmal d r. Benzer flekilde baz kaynaklarda ihracattan do an kur farklar n n 601 YURT- DIfiI SATIfiLAR hesab na yaz lmas öngörülmektedir 1. Örne imizdeki iflletmenin sat fllar yurtd fl na olmad için buradaki kur farklar n n 600 YURT Ç SATIfiLAR hesab na yaz lmas uygun olacakt r. Bu bilgiler fl nda, Barter sisteminden olan alacaklar n tahsil edilmesi ve borçlar n ödenmesi durumunda afla daki kay tlar yap lacakt r; Al c lardan olan 9.200 dolar n, 1 USD = 1,50 YTL kuru üzerinden tahsil edilmesi 9.200 x 1,50 = 13.800 YTL 1 Nalan AKDO AN- Orhan SEV LENGÜL. Tekdüzen Muhasebe. SMMMO yay nlar, Ankara, 1995, s.433.
mali ÇÖZÜM 127 25.10.2006 100 KASA 120ALICILAR 120.90Barter dan Alacaklar 600YURT Ç SATIfiLAR Barter danolanalaca n kur fark yla birlik tetahsili 13.800 12.880 920 Tahsilat gerçekleflti i için daha önce naz m hesaplara da al nm fl olan bu alacak naz m hesaplardan düflülmelidir. 25.10.2006 900BORÇLU NAZIMHESAPLAR 950.90Barter a Efektif Borçlar 950ALACAKLINAZIMHESAPLAR 950.90Barter dan Efektif Alacaklar 8.000 8.000 Sat c lara olan borcun da ayn kur üzerinden ödendi ini varsayarsak; 10.10.2006 320 SATICILAR 320.90Barter aborçlar 153T CAR MAL 100 KASA Barter a olanborcunkur fark yla birliktetediyesi 7.475 1.150 8.625 Ödeme gerçekleflti i için daha önce naz m hesaplara da al nm fl olan bu borç naz m hesaplardan düflülmelidir. 10.10.2006 950ALACAKLINAZIMHESAPLAR 950.90Barter dan Efektif Alacaklar 900BORÇLU NAZIM HESAPLAR 950.90Barter aefektifborçlar 5.000 5.000
128 mali ÇÖZÜM 5. Barter fiirketinin Yapaca Muhasebe Kay tlar Barter flirketinin yapaca muhasebe kay tlar yla ilgili olarak sisteme üye olan firmalardan al nan aidatlar n birçok kaynakta di er faaliyetlerden ola an gelir ve kârlar grubunda izlenmesi gerekti i yönünde görüfller vard r. Üyelik aidatlar n n da sistemin iflleyifli ile do rudan ilgili ve temel bir unsur oldu u göz önüne al nd nda, 600 YURT Ç SATIfiLAR hesab na yaz lmas n n daha uygun olaca kanaatindeyiz. Çünkü bir Barter fiirketinin temel geliri komisyon ve aidatlardan oluflmaktad r. Bu cümleden olarak, gerek komisyonlar gerekse aidatlar n 600 YURT Ç SATIfiLAR hesab nda takip edilmesi gerekir. Örnek 4; GÜNER Barter fiirketi, 1 Ocak 2006 tarihinde sisteme üye olan firmadan bir y ll k üyelik aidat olarak % 15 KDV dahil 1.150 YTL tahsil ediyor. 01.01.2006 100 KASA 600YURT Ç SATIfiLAR 600.90ÜyelikAidat 391HESAPLANAN KDV Üyelik Aidat Tahsili 1.150 1.000 150 Örnek 5; GÜNER Barter fiirketi, sisteme üye olan firmalardan, al fl ve sat fl ifllemlerinin karfl l olarak, 30 Ocak 2006 tarihinde % 15 KDV dahil 4.600 YTL tahsil ediyor. 01.01.2006 100 KASA 600YURT Ç SATIfiLAR 600.90ÜyelikAidat 391HESAPLANAN KDV Barter fllemlerindenkomisyon 4.600 4.000 600 Barter kuruluflu, üye iflletmelerin al m-sat m ifllemlerinde arac oldu u için, herhangi bir al m ve sat m iflleminde hem borçlu hem de alacakl konumundad r. Bu nedenle do rudan cari hesaplar kullanarak ifllemi takip etmelidir. Bu ifade çerçevesinde, Örnek 3 teki üyeler aras nda yap lan mal al m sat m ifllemi Barter iflletmesi taraf ndan afla daki gibi kaydedilebilir.
mali ÇÖZÜM 129 10.10.2006 120ALICILAR 120.90GünerA.fi. 320SATICILAR 320.04KutluA.fi. 12.880. 12.880 Dövize endeksli bir ifllem oldu undan naz m hesaplarda takibi ise afla daki gibi yap labilir. (Örnekte verilen kur 1 $ = 1,40 YTL Üzerinden hesaplanm flt r.) 12.880 / 1,40 = 9.200 USD 25.10.2006 900BORÇLU NAZIMHESAPLAR 950.90ÜyelereEfektifBorçlar Güner A.fi. 950ALACAKLINAZIMHESAPLAR 950.90ÜyelerdenEfektif Alacaklar Kutlu A.fi. 9.200 9.200 SONUÇ VE ÖNER LER Barter Türkiye de fazla tan nmayan, dolay s yla fazla talep görmeyen bir sistemdir. Oysa ki ça m zda yaflanan, özellikle uluslar aras ticaretteki geliflmeler Barter ve benzeri sistemlerin önemini art rmaktad r. Sistemin daha iyi tan nmas ve sisteme olan talebin art r lmas için sistemin tan t m n n daha iyi yap lmas gerekmektedir. Sistemin ayakta kalabilmesi ve daha etkin çal flabilmesi, sisteme dahil olacak üye iflletme say s n n artmas na ba l d r. Di er taraftan sistem dahilinde yap lacak ifllemlerin muhasebelefltirilmesi konusunda literatürde tam bir görüfl birli i olmamas na ra men genel anlamda öngörülen fikirler birbirine oldukça yak nd r. Sisteme yap lan sat fltan do an alacaklar ve sistemden al nan mallardan kaynaklanan borçlar dövize endekslendi inden zamanla kur farklar n n ortaya ç kmas do ald r. Baz kaynaklarda bu kur farklar n n kambiyo kâr veya zarar olarak kaydedildi i görülmektedir. Kanaatimizce bu tip kur farklar ndan, sat fllar dolay s yla ortaya ç kan alacaklarla ilgili olanlar n sat fllar hesab na ilave edilmesi, mal al mlar ndan dolay ortaya ç kan borçlarla ilgili kur farklar n n ise mal n maliyetine ilave edilmesi daha uygun olacakt r. Böylelikle mal sat fl kâr veya zarar daha sa l kl hesaplanm fl olacakt r. Bu sonuç iflletmenin Barter
130 mali ÇÖZÜM sisteminde kalmaya devam edip etmeme karar almas nda da önemli rol oynayacakt r. Barter kuruluflunun sistemle ilgili ana gelirleri komisyon ve üyelik aidatlar oldu undan, bu iki gelirin de sat fllar hesab na al nmas uygun olacakt r. Komisyon gelirinin veya üyelik aidat - n n di er faaliyet fleklinde de erlendirilmesi do ru bir yaklafl m olmayacakt r. Çünkü, her ikisi de tüm Barter kurulufllar n n ana faaliyet geliridir. Sonuç itibar ile Barter sistemi ile ilgili faaliyetlerin muhasebelefltirilmesi konusunda tam bir görüfl birli inin olmad ortadad r. Bu konuda yeknesakl sa layacak bir hesap plan ve uygulama aç klamalar n n bir an önce gerçeklefltirilmesi gerekmektedir. KAYNAKÇA Akdo an, Nalan ve Sevilengül, Orhan (1995). Tekdüzen Muhasebe. stanbul: SMMMO Yay nlar. Arslan, C.Murat ve Aykutlu, Fercan (1999). Barter Uygulamas. Ankara: TÜRMOB Arzova, S.Burak (2001) Barter fllemleri ve Muhasebelefltirilmesi. Mali Çözüm Dergisi.. (Ocak-fiubat-Mart 2001) Say : 54 Barter [t.y.] http://en.wikipedia.org/wiki/barter Barternasilifller [t.y.]http://www.worldbarter.com.tr/barternasilifller.htm Ç mat,ali ve Avc, Mehmet (2002) Türkiye de Barter Sisteminin Hukuki Dayana- ve Muhasebelefltirilmesi. Mali Çözüm Dergisi. (Temmuz-A ustos-eylül 2002) Do an,zeki (2001) Yeni Bir Finansman Tekni i Olarak Barter ve Muhasebelefltirilmesi. Muhasebe ve Denetime Bak fl Dergisi. (Ocak 2001) Say :3. Erkan, Mehmet (2000) Yeni Bir Finansman Tekni i Olarak Barter n Di er Finansman Teknikleri le Karfl laflt r lmas. Active Bankac l k ve Finans Degisi. (Nisan-May s 2000) Hatuno lu, Zeynep ve Bilginer, Mesut (2003) Vergi ve Muhasebe Uygulamalar Aç s ndan Barter. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt 12. Say 12. http://www.globaloffset.org/html/faqs.htm Müge TAN. (2006) Barter Sistemi ve Sistemin Vergi Kanunlar Karfl s ndaki Durumu. Ernst&Young http://www.anatoliabarter.com/farklar.htm http://www.ismmmo.org.tr http://www.makalem.com http://www.turkbarter.com