AVRUPA BĐRLĐĞĐ YÖNETSEL ALANINDA KÖTÜ YÖNETĐMLE MÜCADELE EDEN BĐR KURUM: AVRUPA BĐRLĐĞĐ OMBUDSMANI Doç.Dr. Ramazan ŞENGÜL rsengul41@hotmail.com Kocaeli Üniversitesi -ĐĐBF Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü ÖZET Ulusüstü yapılanma olarak Avrupa Birliği (AB), kurucu antlaşmalarında belirlenen amaçlarına ulaşmak üzere çeşitli kurum ve organlarla donatılmıştır. AB üyesi ülkelerde yaşayanların temel hak ve özgürlüklerini korumak ve buna bağlı olarak iyi yönetim anlayışını AB nin kurum ve organlarında yerleşmesini sağlamak üzere oluşturulan kurumlardan birisi AB Ombudsmanı dır. Çalışmamızda literatür taraması yanında AB Ombudsmanı nın yayınlamış olduğu yıllık raporlar analiz edilerek kurumun Avrupa Birliği yönetsel sistemindeki yeri incelenmiştir. Çalışmanın amacı kapsamında AB Ombudsmanı nın Avrupa Birliği yönetsel alanında kötü yönetimle mücadele nasıl bir rol oynadığı sorusunun cevabı aranmıştır. Kuruma yapılan ve sonuçlandırılan başvurular esas alındığında AB Ombudsmanı nın kötü yönetime karşı mücadelede etkin bir konumda olduğu ve vatandaşlar ile AB kurum ve organları arasındaki güven ilişkisinin kurumsallaşmasına katkı sağladığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Avrupa Birliği, Ombudsman, Demokrasi, Hukuk Devleti, Kötü Yönetim GĐRĐŞ AB bütünleşmesi ekonomik saiklerle başlayan ve çeşitli alanlardaki politikalarla desteklenerek günümüze kadar devam eden süreci kapsamaktadır. Farklı yönetim anlayışına sahip ülkelerin ortak değerler ve kurumsal yapılar etrafında birleştirilmesi düşüncesi 1950 li yıllardan itibaren uygulamaya konulmuştur. AB bütünleşme Resmi olarak Avrupa Ombudsmanı (The European Ombudsman, Le Médiateur Européen) olarak isimlendirilmekle beraber görev alanı Avrupa Birliği kurum ve organlarını kapsamasından dolayı çalışmamızda bu kurum için geleneksel yaklaşıma uygun şekilde Avrupa Birliği Ombudsmanı tabiri kullanılmıştır. 1
sürecinin makul zeminde yürümesi üye ülkeler ile AB düzeyinde oluşturulan kurum ve organların katkıları sayesinde mümkün olmaktadır (Arslan, 2003:75). AB Ombudsmanı, AB kurum ve organlarını AB vatandaşlarına yaklaştırma politikaları çerçevesinde oluşturulan bir kurumdur. AB kurum ve organlarının kararlarının AB ülkelerinde yaşayanların hayatlarını gittikçe artan bir şekilde ilgilendirmesinin sonucu olarak bu kurumlara karşı şikayetler yoğunlaşmaktadır. Şikayetlerin çözümü için yargı mekanizması öngörülmekle beraber yargı sürecinin işleyişinin yavaş olması ve karmaşık nitelik taşıması eleştirilmektedir. AB kurum ve organlarından kaynaklanan kötü yönetim uygulamalarına muhatap olan kişi ve kurumların şikayetlerini basit usullerle ve hakkaniyetli ve hızlı şekilde sonuçlandırmak AB Ombusmanının temel misyonudur. KURUMUN STATÜSÜ Günümüzde yönetsel faaliyetlerin artması çeşitli sorunlara kaynaklık etmektedir. Yönetim sürecinin karmaşıklaşması devletle vatandaşlar arasındaki uyuşmazlıkların artmasına sebep olmaktadır. Geleneksel denetim yollarının uyuşmazlıkları çözmede yetersiz kalmasından dolayı yeni denetim mekanizmalarına duyulan ihtiyaç birçok ülkede ombudsman kurumunu ortaya çıkarmıştır. Ombudsman, yönetimin aşırılıklarını düzeltme ve önleme göreviyle (Le Clainche, 1992:563) devlet/kamu yönetimi faaliyetlerinde iyi yönetimin kurumsallaşmasına katkı sağlar. Ombudsman kurumunun yaygınlaşmasında Đsveç de ortaya çıkışından itibaren gösterdiği başarılı performansın katkısı büyüktür. Parlamento delegesi olarak Đsveç Ombudsmanı kamu yönetimi faaliyetlerinin yasallığını denetlemektedir ve esnek bir işleyişe sahiptir (Morange, 1995:116). Çeşitli ülkelerde varolan ombudsman kurumunun etkinliği kimi özellikler taşımasıyla yakından ilişkilidir. Kurumun, diğer organ ve kurumlar karşısında bağımsızlığının hukuki teminat altına alınması ombudsmanın statüsünde odak noktayı oluşturur (Şengül, 2007:372-378). Ombudsmanın görevini bağımsız bir şekilde yerine getirebilmesine yönelik yapılan hukuksal düzenlemelerden birisi ombudsmanlık görevinin milletvekilliği gibi seçimlik görevlerle bağdaşmamasıdır. Ombudsmanın görev süresini tamamlamasına herhangi bir şekilde müdahalede bulunulmaması kurumun bağımsızlığını sağlamaya yönelik diğer bir düzenlemedir. Ombudsmanın göreviyle bağdaşmayan durumların tespitinin sıkı koşullara bağlanmış olması kurumun işleyişinin gereksiz yere kesintiye uğratılmasına ve bu 2
yolla baskılar oluşturulmasına karşı alınmış olan temel bağımsızlık önlemidir. Kurumun gerekli idari ve mali kaynaklara sahip kılınması ve bu kaynakları serbestçe kullanması ombudsmanın bağımsızlığını güçlendirmek içindir. Ombudsman kurumunun çeşitli ülkelerin yönetim sistemlerinde yerleşmesine paralel olarak uluslararası kurumların bu kuruma karşı ilgisi artmıştır. Nitekim Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi nin R(85)13 sayılı kararında 1 üye ülkelerin ombudsman kurumuna sahip olması tavsiye edilmiştir. Kararda, bireylerin yönetsel otoriteler karşısında korunmasında ek garantiler sağlayan ombudsmanın, işlevleri vasıtasıyla parlamenter denetim fonksiyonunun güçlendirilmesine yaptığı katkıya vurgu yapılmıştır. Avrupa Parlamentosu nun 1615(2003)1 sayılı tavsiye kararı 2 ise ulusal sistemlerde ombudsman kurumunun oluşturulmasının insan haklarının korunmasında ve hukuk devleti anlayışının gelişimindeki önemini belirtmektedir. Bu karar, ombudsmanın etkinliğinin sağlanmasında gözetilecek ilkeleri 7.paragrafta düzenlemiştir. Tavsiye kararı, ombudsmanın anayasal niteliğe kavuşturularak 7/i paragrafta belirtilen temel niteliklere sahip olmasını ve ayrıntıların yasayla düzenlenmesini öngörmektedir. Tavsiye kararında ombudsmanın incelenen şikayet konusu karşısındaki bağımsızlığının önemi ayrıca dile getirilmiştir. Ombudsman, re sen inceleme başlatmada, inceleme yönteminin tespit edilmesinde, kanıtların incelenmesinde, sonuçların belirlenmesinde, tavsiye kararının alınmasında, raporun hazırlanması ve kamuoyuna açıklanmasında bağımsız bir şekilde hareket edebilmelidir. Tavsiye kararı, ombudsmanın atanması ve görevden alınmasının sıkı kurallar çerçevesinde gerçekleşmesini öngörmekle kurumun bağımsızlığını pekiştirmek istemektedir. Bunu gerçekleştirebilmek için tavsiye kararı ombudsmanın parlamento tarafından atanmasında olabildiğince şeffaf davranılmasını ve mümkün olduğunca muhalefetin desteğinin alınmasını öngörmektedir. Bu sayede ombudsmanın politik bağımsızlığı ve yüksek moral gücüne sahip olması sağlanabilecektir. Tavsiye kararına göre ombudsmanın bağımsızlığının sağlanmasında gerekli maddi ve beşeri kaynakların temin edilmesi de ayrı bir öneme sahiptir. Kuruma bırakılan görevlerin yapılması ve dolayısıyla işlevselliğinin sağlanmasında bütçe ve personel konusunda bağımsızlığının sağlanması gereklidir. Ombudsman, parlamentoya yıllık 1 Recommandation N R (85) 13 Du Comite Des Ministres Aux Etats Membres Relative A L institution De L ombudsman (adoptée par le Comité des Ministres le 23 septembre 1985, lors de la 388 e réunion des Délégués des Ministres). 2 L Assemblée Parlementaire Récommandation 1615(2003)1 L institution du Médiateur 3
olarak rapor ile belirli sorunlar karşısında veya yönetimin tavsiyelerine uymadığı durumlarda özel raporlar sunabilir; yasal ve düzenleyici reform önerileri konusunda görüş bildirebilir. AB üyesi ülkelerinde ombudsman sisteminin başarılı sonuçlar vermesi ve böylesi bir kurumun AB kurucu felsefesine sağlayacağı olumlu katkılar sebebiyle 7 Şubat 1992 tarihli Maastrich Antlaşmasıyla Avrupa Birliği Ombudsmanı (Médiateur Européen) kuruldu. Kurumun oluşturulmasında parlamenter ombudsman sisteminden esinlenilmiştir (Delaunay, 1999:12). AB Ombudsmanı nın oluşumu birliğin demokratikleşme sürecinin parçası olarak algılanmaktadır. AB Ombudsmanı vatandaşların, birlik kurum ve organlarıyla iyi ilişkiler kurmalarında aracılık vazifesi görmektedir. Vatandaşlarla AB nin kurum ve organları arasında şeffaflık üzerine kurulu ve güvene dayanan bir yönetim anlayışının tesis edilmesinde AB Ombudsmanı önemli bir işlev üstlenmiştir (Gosalbo-Bono,1992:639). Avrupa Parlamentosu 9 Mart 1994 kararıyla AB Ombudsmanı nın statüsüne ilişkin ilkeleri belirlemiştir 3. Bu kararda kurumun bağımsızlığı, işleyişi, şikayetleri inceleme, rapor yayınlama, bütçe, personel yapısına ilişkin hususlar düzenlenmiştir. Ombudsman ve kurum çalışanları öğrendikleri sırları ve gizli bilgileri yayamazlar. Ombudsman, bu görevi yapabilecek niteliklere sahip kişiler arasından Avrupa Parlamentosu tarafından seçilir. Aranan niteliklerin neler olduğu konusunda ayrıntılı düzenleme yapılmadığından Avrupa Parlamentosu nun takdiri belirleyicidir. Ombudsmana görevini etkin şekilde yapabilmesi için garantiler tanınmıştır. Bu garantiler arasında kurumun görevini bağımsız şekilde yapması ayrı bir öneme sahiptir. Siyasal veya yönetsel görevler ile ücretli veya gönüllü olsun mesleki görevler ombudsmanlıkla bağdaşmamaktadır. Kurumun, görevlerini etkin şekilde yapabilecek bütçeye sahip kılınması kararda güvence altına alınmıştır. Ombudsman, faaliyetleri hakkında Avrupa Parlamentosu na yıllık rapor sunar. AB Ombudsmanı nın statüsünün belirlenmesinde Đskandinav, Đngiliz ve Fransız ombudsman uygulamaları etkili olmuştur. Şikayetleri incelerken Avrupa Birliği Parlamentosu, Konsey ve Komisyon karşısında tam bağımsızdır (Gosalbo- Bono,1992:649). Ombudsmanın bağımsızlığı esas olduğundan hiçbir üye devlet veya kurum tavsiyede bulunamaz (ABGS, 2009). 3 Décision du Parlement européen du 9 mars 1994 concernant le statut et les conditions générales d'exercice des fonctions du médiateur (94/262/CECA, CE, Euratom), http://www.ena.lu/ Erişim Tarihi: 16.02.2010. 4
AB Ombudsmanlığı yapmış olan N. Diamandouras a göre kurum iki temel role sahiptir. Ombudsmanının birinci rolü yönetim üzerinde dış bağımsız denetim aracı olmasıdır. Đkinci rolüyle ise ombudsman, arabuluculuk işlevi yerine getirir. Đkinci rolünün önemine vurgu yapan N. Diamandouras, bu işlevi sayesinde AB Ombudsmanı ile kurum ve organlar arasında sistematik bir işbirliğinin oluştuğunu söylemektedir. Sözkonusu işbirliğinin aynı konuda yapılacak şikayetleri ortadan kaldırma ve kurumlara kendi kapasitelerini yeniden değerlendirme fırsatı verme şeklinde iki temel yararı ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda AB Ombudsmanı nın tavsiyeleri sonucunda Konsey, işe alımlarda şeffaflığı benimsemiştir (Le Médiateur Européen, 2003:22). AB Ombudsmanı, AB nin işleyişinde demokratik yaşamın güçlendirilmesinde, hukuk devleti düşüncesinin gelişmesinde ve insan haklarının korunmasında önemli rol oynamaktadır (Le Médiateur Européen, 2003:22). AB Ombudsmanı nın statüsüne ilişkin en son değişiklik 18 Haziran 2008 de yapılmıştır. Bu değişiklik neticesinde şikayetlerle ilgili inceleme sürecinde ombudsman, AB kurum ve organlarının bütün belgelerine serbestçe erişim imkanına kavuştu (Le Médiateur Européen, 2009:27-28). AB Ombudsmanı nın başarısında birlik kurum ve organlarıyla olan ilişkisi önemlidir. Birlik düzeyinde iyi yönetim seviyesinin yükseltilmesi için ombudsman, AB kurum ve organ temsilcileri ve bürokratlarla düzenli görüşmeler yapar. Bu görüşmeler ombudsmanın statüsünün güçlendirilmesinde olumlu etkiler yapmıştır (Le Médiateur Européen, 2009:20). AB Ombudsmanı vatandaşları kendi haklarının bilinmesi ve kullanılması konusunda bilgilendirme işlevi de yürütür (Le Médiateur Européen, 2009:15). KURUMUN ÇALIŞMA ŞEKLĐ AB Ombudsmanı, AB kurum ve organlarının faaliyetlerinden kaynaklanan şikayetleri inceler. AB yargı organlarının yargısal nitelikteki faaliyetleri hariç kurum ve organların kötü yönetim kabul edilen eylem ve işlemler ombudsmanın görev alanındadır. Şikayetler gerçek kişiler tarafından yapılabileceği gibi şirket, işletme, dernek gibi tüzel kişiler tarafından da yapılabilir. AB Ombudsmanı şikayet üzerine harekete geçtiği gibi kendiliğinden harekete geçip kurum ve organların temsilcileriyle görüşebilir, uygulamalar konusunda bilgi isteyebilir. (Le Médiateur 5
Européen, 2009:15). Şikayetler AB üye devletlerinde konuşulan 23 dilde yapılmaktadır (Le Médiateur Européen, 2009:44). AB Ombudsmanı, AB kurum ve organlarının idari aksaklıklarından doğan şikayetleri çözümlemek suretiyle kötü yönetimi önlemeye çalışır (Şafaklı, 2009:170-171). AB Ombudsmanı 1997 yılı raporunda kötü yönetimi şöyle tanımlamıştır: Kötü yönetim, bir kamu kurumunun uymakla yükümlü olduğu bir kurala ve prensibe uygun hareket etmemesidir. Bu tanım Avrupa Parlamentosu nun 1998 de aldığı kararda benimsenmiştir (Le Médiateur Européen, 2003:29). Topluluk müktesebatı gereğince ombudsmana başvurma hakkı Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı nın 43.maddesinde düzenlenmiştir. Şarta göre birlik vatandaşları ve üye devletlerde ikamet eden kişiler birlik kurum ve organlarındaki kötü yönetim uygulamalarının giderilmesini ombudsmandan talep edebilirler. Mevcut statüsüyle ombudsman, AB vatandaşları ile AB kurum ve organları arasında aracılık görevi üstlenmiş bir otoritedir. Şikayetin incelemesi sürecinde AB Ombudsmanı nın talep ettiği bilgileri ilgili kurum vermekle mükelleftir; gizlilik mazereti öne sürülemez. Ombudsmanın gerekli görmesi durumunda AB kurum ve organlarında çalışanların şikayet konusuyla ilgili olarak tanıklık yapmaları mümkündür (Gosalbo-Bono,1992:645). Kötü yönetimin tespit edilmesi ilgili kurum için eksiklik olmakla beraber şikayet konusunda otomatik tutum değiştirmesini sağlamayabilir. Şikayetin kaynağı olan eylem ve işlemi yapan kurumun tutum değişikliğine gitmesinde AB Ombudsmanı nın faaliyetlerinin kamuoyuna açık olmasının önemli bir payı vardır. Faaliyetlerini kamuoyu ile paylaşması AB Ombudsmanı nın kurum ve organlar üzerindeki gücünü arttırmakta ve zorlayıcı etki niteliğine bürünmektedir (Gosalbo- Bono,1992:647). AB Ombudsmanı kurum ve organların takdir yetkilerini kullanmalarına doğrudan müdahale edemez, yürürlükteki düzenleyici işlemleri kaldıramaz. Ombudsmanın denetimi yönetsel işlemler ve tutumlarla ilgilidir (Gosalbo-Bono,1992:648). Geniş yetkilere sahip olan AB Ombudsmanı şikayetlerin sonuçlandırılmasında dostça çözüme öncelik verir (Le Médiateur de la République, 1997:53). Kötü yönetimin ağır olması, münferit olayla sınırlı kalmayarak genel sonuçlar doğurması ile kötü yönetimin ilgili kurum tarafından ortadan kaldırılmasının olanaksız olduğu durumlarda AB Ombudsmanı, tavsiyelerini içeren bir çözüm projesi sunar. Đlgili 6
kurum veya organ bu önerileri kabul veya reddedebilir (Le Médiateur Européen, 2003:14). Faaliyet alanını doğrudan ilgilendirdiği için AB Ombudsmanı nın yetki alanında olan kurum ve organların tespiti önem kazanmaktadır. AB kurumlarının hangileri olduğu topluluk antlaşmalarının 7.maddesinde belirtilmişken organların hangileri olduğu konusunda müktesebatta hukuki tanımlama veya bu organlara ilişkin bir liste bulunmamaktadır. AB Ombudsmanı na göre organları tanımlayan husus, topluluk antlaşmalarıyla veya bu antlaşmalara dayanan yasal düzenlemelerle kurulmuş olmalarıdır. Bu bağlamda Ekonomik ve Sosyal Konsey, Avrupa Birliği Merkez Bankası topluluk antlaşmalarıyla kurulmuş organlardır. Avrupa Çevre Ajansı ise yasal işlemle kurulmuş bir organdır AB üye devletlerinin kurumlarına ilişkin şikayetler AB Ombudsmanının yetki alanında değildir (Le Médiateur Européen, 2009:30). AB Ombudsmanı na AB üyesi ülke vatandaşları ile bu ülkelerde ikamet eden yabancılar ve AB üyesi ülkelerde iş merkezleri bulunan tüzel kişiler başvurabilir. AB kurum ve organlarına ilişkin şikayetlerin ombudsman tarafından incelenmesi kimi özellikler taşımasına bağlıdır (Le Médiateur Européen, 2009:30): -Şikayet, AB kurum ve organlarına yönelik olmalıdır. -Şikayet, AB yargı organlarının yargısal faaliyetlerine ilişkin olmamalıdır. -Şikayet, kötü yönetimin varlığına ilişkin olmalıdır. Ayrıca şikayetin kabulünde bazı şekil şartlarının varlığı gereklidir (Le Médiateur Européen, 2009:34): -Şikayet edilen ve şikayetin konusu açıkça belirtilmelidir. -Yargı organları önünde devam eden uyuşmazlıklarla ilgili şikayetler kabul edilmemektedir. Ayrıca ombudsman yargı kararının yerindeliğini denetleyemez. -Sorunun öğrenilmesinden itibaren iki yıl içinde şikayet başvurusu yapılmalıdır. -Şikayetten önce ilgili kurum ve organlar nezninde başvuru yapılmış olmalıdır. -AB kurum ve organları ile memurları arasındaki ilişkilerden kaynaklanan şikayetlerde ombudsmana başvurmadan önce memurlar idari başvuru yollarını tüketmiş olmalıdır. AB Ombudsmanı somut uyuşmazlıkları çözüme bağlamakla kalmayıp iyi yönetim ilkeleri geliştirmektedir. Bu sayede şikayet konusu olaya benzer durumlarda AB 7
organ ve kurumlarının nasıl bir tutum alması gerektiğine dair yol gösterici temel prensipler ortaya çıkmaktadır. AB Ombudsmanı, şikayet konusu uyuşmazlığı çözerken şikayetçi ve şikayet edilen kurumu tatmin edecek çözümler üretir. Bu anlamda kurum ve organların yapıcı bir tutum takınması önemlidir. Şikayetlerin hakkaniyetli şekilde çözümlenmesi vatandaşlar ile Avrupa Birliği ilişkilerini olumlu yönde güçlendirir (Le Médiateur Européen, 2009:10-17). AB Ombudsmanı, şikayeti haklı bularak yaptığı çözüm önerisinin ilgili kurum tarafından kabul edilmemesi durumunda bu duruma ilişkin özel rapor hazırlayıp Avrupa Parlamentosu na sunar. Özel rapor, sorunun çözümlenmesinde son önlem olup ombudsmanın elindeki caydırıcı en etkili araçtır. Bu bağlamda bir şikayetin incelenmesine bağlı olarak ombudsmanın yaşla ilgili ayrımcılığın azaltılması talebini kabul etmeyen komisyonun tutumu özel bir raporla parlamentoya bildirilmiştir (Le Médiateur Européen, 2009:17). AB Ombudsmanına yapılan şikayetler tematik olarak 7 alanda toplanmaktadır (Le Médiateur Européen, 2009:19): -Kamunun bilgiye erişimi ve kişisel nitelikteki verilerin korunması -Komisyonun faaliyetleri -Đhaleler ve sübvansiyonlar -Sözleşmelerin yürütülmesi -Memurların statüsü -Đşe alma prosedür ve sınavları -Kurumsal, siyasal ve diğer sorunlar AB Ombudsmanı kendisine ulaşan şikayetleri inceledikten sonra soruşturma açılıp açılmamasına karar verir. Ombudsmanın dikkate aldığı husus, soruşturma açılmasıyla beklenen yararın gerçekleşip gerçekleşmeyeceğidir. Olumlu sonuç alma imkanı olan şikayetler dikkate alınmakta ve soruşturma süreci başlatılmaktadır. Eğer sözkonusu şikayet hakkında Avrupa Parlamentosu Dilekçe Komisyonuna başvurulmuş ve komisyon tarafından incelenmişse AB Ombudsmanı şikayete yeni unsurlar eklenmediği sürece ilgili konu hakkında soruşturma başlatmamaktadır. 2008 Yılında şikayetlerin % 44 hakkında soruşturma açılmasına gerek olmadığı yönünde karar alınmıştır (Le Médiateur Européen, 2009:34). Ombudsman, AB kurum ve organlarında iyi yönetim olarak gördüğü uygulamaları referans uygulamaları olarak yayınlamakta ve diğer kurumlara örnek olarak 8
göstermektedir. 2008 Yılında tespit edilen iyi yönetim uygulama sayısı 8 dir (Le Médiateur Européen, 2009:56). AB Ombudsmanı şikayetleri hızlı ve basit yöntemlerle sonuçlandırma yetkisini kullanır. Kendisine ulaşan şikayetin basit bir şekilde çözüleceğine inanıyorsa resmi inceleme yapmaksızın sorunu çözer. Bunun için şikayet kaynağı olan AB kurumunun önerilen çözümü kabul etmesi gerekir. 2008 Yılında bu şekilde sonuçlandırılan şikayet sayısı 101 olmuştur (Le Médiateur Européen, 2009:35). KURUMA YAPILAN ŞĐKAYETLERĐN ANALĐZĐ 2008 Yılında AB Ombudsmanı 3 406 şikayeti kabul etmiştir. Bu sayı 2007 yılında 3 211 di. Şikayetlerin % 60 ı elektronik iletişim yoluyla yapılmıştır. 2008 Yılında incelenen toplam şikayet sayısı 3 346 olup bu şikayetlerin % 24 ü ombudsmanın yetkisinde kabul edilirken diğer şikayetlerde uyuşmazlık yetkili organlara gönderilmiş veya şikayetçi soruna hızlı şekilde çözüm bulabilecek kuruma yönlendirilmiştir 4. 2008 Yılında şikayet üzerine 293 sorunda yeni inceleme başlatılmıştır. Bu şikayetlerin % 26 sı işletme ve derneklerden tarafından yapılırken % 74 ü gerçek kişiler tarafından yapılmıştır. Ayrıca AB Ombudsmanı kendi inisiyatifi ile 3 inceleme başlatmıştır. 2008 Yılında yapılan incelemelerin % 66 sına tekabül eden 195 inceleme Avrupa Birliği Komisyonu nun işlemleriyle ilgilidir. Avrupa Birliği nin temel organı olarak Komisyon nun aldığı kararlar vatandaşları doğrudan etkilemektedir. Dolayısıyla şikayetlerin ağırlıklı olarak Komisyon işlemlerinde yoğunlaşması normal kabul edilmektedir. Đncelemelerinin % 10 luk kısmı Avrupa Parlamentosu nun işlemlerine ilişkindir, % 7 si Avrupa Birliği Personel Đşe Alma Ofisi kaynaklıdır. Avrupa Birliği Konseyi nin sorumlu gösterildiği incelemelerin oranı ise % 10 dur (Le Médiateur Européen, 2009:16). AB Ombudsmanı tarafından 2008 yılında 355 şikayet sonuçlandırılmıştır. Bu şikayetlerin yarısı bir yıldan az sürede karara bağlanmıştır. Şikayetlerin incelenmesiyle ortaya çıkan hususlardan birisi AB organ ve kurumlarının şeffaflığa yeterince özen göstermemesidir (Le Médiateur Européen, 2009:10-11). Şikayetlerin 4 Örnek olay: Hollanda vatandaşı olan kişi, Fransa daki bir bankadan Hollanda daki bir bankaya internet üzerinden yaptığı para transferinde aylık 14 Euro ödediğini belirterek Fransız banka hakkında ombudsmana şikayette bulundu. Ombudsman sorunun kendi görev alanına girmediğini belirterek şikayetçiye para transferlerine ilişkin topluluk yönetmeliğini hatırlattı. Ayrıca bu konuda çalışma yapan AB Komisyonu ile temasa geçmesini önerdi (Le Médiateur Européen, 2009:30). 9
sonuçlandırılması ortalama 13 ayda gerçekleşmektedir (Le Médiateur Européen, 2009:48). 2008 Yılında inceleme başlatılmasına sebebiyet veren birliğin kurum ve organ kaynaklı kötü yönetim olarak adlandırılan uygulamaların oranlanması şu şekildedir: % 36 şeffaflık eksikliği (bilgi vermeyi reddetme dahil), % 20 yetki aşımı ve adaletsizlik, % 9 usul eksiklikleri, % 8 savsaklama, % 8 gereksiz gecikme, % 7 hukuksal hatalar, % 5 ayrımcılık, % 5 yükümlülüklerde eksiklik. AB Ombudsmanı kuruluşundan itibaren gösterdiği performans ile birliğin organ ve kurumları nezninde kabul görmektedir. Ombudsmanın kendisine yapılan şikayetler konusunda geliştirdiği çözümlerin ilgili kurumlar tarafından benimsenmesi gittikçe artan bir seyir izlemektedir. 2008 yılı itibariyle sonuçlandırılan şikayetlerden % 36 ya tekabül eden 129 şikayete ilişkin ombudsmanın dostça çözüm önerisi ilgili kurumlar tarafından uygun görülmüştür (Le Médiateur Européen, 2009:10). SONUÇ Ulusal yönetim sistemlerinin hizmet sunma kapasitelerinin gelişmesine ve böylece iyi yönetimin kurumsallaşmasına sağladığı katkılar nedeniyle ombudsman kurumunun bütün dünyada yaygınlaştığı görülmektedir. Ombudsmanın yaptığı öneriler mikro düzeyde yönetsel bir kurum ve kuruluşun kötü yönetim hatalarının düzeltilmesine yardımcı olduğu gibi makro düzeyde bütün kamu kurum ve kuruluşlarını ilgilendiren yönetsel prensip niteliği almaktadır. Ombudsmanın özellikle somut uyuşmazlıkla uygunluk gösteren ve yönetsel süreci dikkate alarak yaptığı çözüm önerileri kamu yönetimleri tarafından daha kolaylıkla kabul edilmektedir. Kötü yönetimin önlenmesine yönelik ortaya koyduğu çözümler ve yönetsel prensiplerin yerindeliği ölçüsünde ombudsmanın başarısı artmakta ve ulusal yönetsel sistemlerde kamu kurum ve kuruluşlarının referans aldığı bir kurum olmaktadır. Ulusal yönetim sistemlerinde kurumsallaşmasına paralel olarak ombudusman kurumunun AB düzeyinde yönetsel sürece dahil edilmesi Maastrciht Antlaşmasıyla olmuştur. AB bütünleşme süreci demokrasi, hukukun üstünlüğü, temel hak ve özgürlüklerin güvenceye alınması ve bireylerin yönetsel organlar karşısında korunması, vatandaşlar ile Birlik kurum ve organlar arasında güven ikliminin sağlanması parametreleri üzerinden sürdürülmektedir. Kurucu antlaşmalar başta olmak üzere AB müktesebatında yansımasını bulan temel hedeflere ulaşmada 10
Birliğin kurum ve organlarına çeşitli işlevler yüklenmiştir. Bu bağlamda AB Ombudsmanı, vatandaşların temel hak ve özgürlüklerinin AB kurum ve organlarına karşı korunmasında misyon üstlenmiş bir kurumdur. AB Ombudsmanı kötü yönetime karşı mücadelede etkili çözümler geliştirmekte ve vatandaşların AB kurum ve organlarına karşı güven duygusunun artmasına katkı sağlamaktadır. AB nin değişen çevresel koşullara uyum sağlaması sürecinde somut şikayetlere ilişkin gerçekleştirdiği çözümler ve önerilerle AB Ombudsmanı başat bir konuma sahiptir. AB yönetsel yaşamında kötü yönetimle mücadeledeki etkileri dikkate alındığında AB Ombudsmanı demokratik Avrupa düşüncesinin kurumsallaşmasını güçlendiren bir otorite konumundadır. 11
KAYNAKÇA Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS) (2009), Avrupa Birliği nin Kurumları http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=106&l=1 10.03.2010. ARSLAN, Rıza (2003), Avrupa Birliği nin Kurumsal Yapısı ve Karar Alma Süreçleri, Avrupa Birliği Ortak Politikalar ve Türkiye Muhsin KAR ve Harun ARIKAN (Editörler), BETA Yayıncılık, 2003. DELAUNAY, Bénédicte (1999), Le médiateur de la République, Que sais-je?, PUF. GOSALBO BONO, Ricardo (1992), Maastricht et les Citoyens:Le Médiateur Europeéen Revue Française d Administration Publique, no:64,oct-déc.,ss.639-649. LE CLAĐNCHE, Michel (1992), L ombudsman, cet inconnu, Revue Française d Administration Publique, no:64,oct-déc.,ss.563-566. LE MÉDĐATEUR EUROPÉEN, Rapport Annuel 2003. LE MÉDĐATEUR EUROPÉEN, Rapport Annuel 2008, http://www.ombudsman.europa.eu/activities/annualreports.faces, 10.02.2009. LE MÉDĐATEUR DE LA RÉPUBLĐQUE (1997), Une Autorité Đndépendante au Service du Citoyen. MORANGE, Jean (1995), Les Libertés Publiques, Que sais-je 6 éme Edition, PUF, Paris. ŞAFAKLI, Okan Veli (2009), Kamu Denetiminde Etkinlik Aracı Olarak Ombudsman ve AB Sürecinde KKTC deki Uygulamaya Karşılaştırmalı Bir Bakış, Afyon Kocatepe Üniversitesi ĐĐBF Dergisi C.XI, S.II, ss.161-197, http://akuiibf.aku.edu.tr/dergi/11_2/11-2.html, 09.03.2010. ŞENGÜL, Ramazan (2007), Kamu Yönetiminin Etkin Denetlenmesi Đçin Ombudsman Kurumunun Statüsü Nasıl Olmalıdır, Kamu Yönetiminin Yapısal Ve Đşlevsel Sorunları (içinde), Çizgi Kitabevi, Konya. 12