EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ Psikoloji insan davranışlarını açıklamaya çalışır. Eğitim ise bireyde davranış değişikliği meydana getirmenin ilke ve kuramlarıyla ilgilenmektedir. Psikoloji alanındaki gelişmeler, bu alanda elde edilen bulguları eğitime uygulama çabalarına yol açmıştır. Böylelikle öğrenmede öğrenci özelliklerinin öneminin anlaşılmış ve öğrenme ürünlerinin objektif bir biçimde ölçülmesi teknikleri gelişmiştir. Eğitim psikolojisi hem eğitim programlarının hazırlanmasında, hem de öğrencilere uygun öğretim ortamlarının düzenlenmesinde eğitimcilere çok yararlı bilgiler sağlar. 1
Bir diğer ifadeyle bir bilim olarak psikoloji, davranış ve zihinsel süreçler hakkında aydınlatıcı ve açıklayıcı bilgiler vererek, öğretimin niteliğinin belirlenmesine yardımcı olur. Eğitim Psikolojisi Öğrencilerin beden, zihin, psiko motor, duygu, sosyal gelişimlerinin nasıl olduğu, Öğrenme süreci, Öğrenme kuramları, Öğrenmeyi etkileyen faktörler, Öğrenmede transfer, hatırlama, unutma, Sınıfta motivasyon, Kişilik gelişimi
EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ Eğitim psikolojisinin ilgi alanları : Gelişim psikolojisi, insanın doğumundan ölümüne kadar geçirdiği bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal değişmeleri inceler. Bunlarla ilgili ilkeler ortaya koyar. Öğrenme psikolojisi, öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini açıklamaya çalışır. Bununla ilgili kuram ve ilkeler geliştirir. 3
Gelişim : Organizmanın büyüme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimi sonucu sürekli olarak ilerleme gösteren değişmesidir. Gelişme bir ürün gelişim ise bir süreçtir. Gelişim özellikle öğrenme boyutunda süreklidir, son aşaması yoktur.
BÜYÜME Boyun uzaması, ağırlığın ve hacmin artması gibi gözle görülebilen fiziksel değişikliklerdir.
OLGUNLAŞMA Vücut organlarının kendilerinden beklenen işlevi yerine getirebilecek düzeye ulaşmasıdır. Olgunlaşma sadece fiziksel gelişim açısından değil, tüm gelişim özellikleri açısından zamana bağlı kritik özellikler gösterir.
OLGUNLUK Bireyin, yaşamın gereklerine ve zorluklarına bir biçimde uyum sağlaması ve bunlarla esnek bir biçimde başa çıkabilmesi için sürekli değişim gösterme yeteneğidir. Olgunluk, kişinin kendisi ile kendisi hakkındaki algılarının uyumluluğu şeklinde de tanımlanabilir.
OLGUNLUK 1. Olgunlaşmanın Yönleri :. Kimlik duygusunun yerleşmesi. Kişisel ilişkilerin özgürleşmesi. İlgilerin derinleşmesi,. Değerlerin insancıllaşması 2. Olgunlaşmada Güçlükler :. Yabancılaşma. Bağımlılıklar. Cinsel sapmalar
HAZIRBULUNUŞLUK Bireyin öğrenme ortamına getirdiği bütün özellikleri kapsar. Öğrenme ile ilgili olarak herhangi bir konunun gerektirdiği önkoşulları, özellikleri taşımak, ön yaşantılara sahip olmaktır.
Gelişimi Etkileyen Faktörler ÇEVRE Örnegin; zekanın sınırları Genotip tarafından belirlenir. Ancak gözlenen zeka, gerek rahim içindeki çevre, gerek doğum sırasındaki olaylar, gerekse doğum sırasındaki çevre tarafından belirlenir. GENETİK Genler baskın ve çekinik olmak üzere 2 türlüdür. Baskın genler özelliklerini dölüte geçirir. Anne babadan çocuğa kalıtım yoluyla geçen yapıya Genotip denir. Fenotip ise bu genetik yapının dışarıdan gözlenebilen şeklidir. Zeka ve bedensel özellikler büyük oranda genotiple belirlenir.
Gelişimin İlkeleri Gelişim kalıtım çevre etkileşiminin bir ürünüdür. Gelişim baştan ayağa, içten dışa doğrudur. Gelişim genelden özele doğru bir sıra izler. Gelişimde kritik bazı dönemler vardır. Gelişim nöbetleşe devam eder. Farklı gelişim alanları (fiziksel, zihinsel, duygusal, sosyal vb.) birbirlerini etkiler. Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.
GELİŞİM DÖNEMLERİ Gelişim, insanın bedensel, zihinsel ve duygusal yönden düzenli bir biçimde değişmesi, vücut organlarının kendilerinden beklenen görevleri yapabilecek bir duruma gelmesidir. Gelişim sürecinde, değişik zaman dilimleri içinde, insanlarda belirli özelliklerin öne çıktığı gözlenir. Bu gelişim aşamalarına gelişim dönemleri denir. 12
GELİŞİM DÖNEMLERİ Gelişim dönemleri genellikle yaşlara göre sınıflandırılmaktadır. Gelişim psikologları gelişimi 1. Bebeklik (0-2 yaş) 2. İlk çocukluk (3-6 yaş) 3. İkinci çocukluk (7-11 yaş) 4. Erinlik ve ergenlik (12-18 yaş) 5. Gençlik (19-25 yaş) 6. Genç yetişkinlik (26-34 yaş) 7. Orta yetişkinlik (35-65 yaş) 8. Yaşlılık (65 ve üstü) olmak üzere 8 dönemde ele almaktadır. 13
GELİŞİM DÖNEMLERİ 1. Bebeklik Dönemi Bedensel ve motor gelişme çok hızlıdır. Birey çevresini büyük ölçüde duyu organlarını kullanarak tanımaya çalışır. Psikososyal gelişim bakımından, temel güven bu dönemde kazanılmaya başlanır. Bebeğin temel ihtiyacının zamanda karşılanması, ona sevgi gösterilmesi güvenin gelişmesini sağlar. 14
GELİŞİM DÖNEMLERİ 2. İlk Çocukluk Dönemi Okul öncesi olarak adlandırılır. Çevresiyle sosyal ilişki kurabilir. Cinsiyet farklılığını öğrenir. Akranlarıyla oyun oynayabilir. Sosyal ve doğal çevreyle ilgili temel kavramlar öğrenirler. Doğru ve yanlışları birbirinden ayırmaya ve vicdan geliştirmeye başlarlar. 15
GELİŞİM DÖNEMLERİ 2. İkinci Çocukluk Dönemi Çocukların bedensel gelişmeleri yavaşlar, motor yeteneklerinde ise gelişme gözlenir. Kalem tutma becerileri gelişir, çabuk yorulurlar. Arkadaşlarıyla oyun oynamaktan çok hoşlanırlar. Kurallara uymayı öğrenirler. Okuma yazma ve sayısal alanlarda temel beceriler geliştirirler. Kişisel bağımsızlık kazanırlar. 16
GELİŞİM DÖNEMLERİ 2. İkinci Çocukluk Dönemi İlk yıllarda çocuk somut düşünür. Soyut kavramları anlamda ve sembolik düşünmede güçlük çeker. Ancak 4. ve 5. sınıflarda çocuğun mantıklı ve soyut düşünme yeteneğinde artış görülür. Kendi kendilerine çalışma, öğrenme ve araştırma yapma becerileri artar. 17
GELİŞİM DÖNEMLERİ 4. Erinlik ve Ergenlik Dönemi Bireyin bedensel gelişimi çok hızlıdır. Bireyin vücut oranları bozulur. Yeni görünüşüne alışamayan sinirli ve huzursuz olurlar. Dönemin sonuna doğru cinsel olgunlaşma belirtileri çoğalır. 5. Gençlik Dönemi Gençler akran gruplarına yönelirler, ailelerden bağımsız olmaya çalışırlar. Zihinsel gelişim de hızlanır. Soyut ve mantıklı düşünme yeteneği gelişir. Kendi düşünme biçiminin en doğrusu olduğuna inanarak, çevresiyle gereksiz tartışmalara girer. Yetişkinlerin fikirlerini beğenmez ya da reddeder. 18
6. Yetişkinlik Dönemi GELİŞİM DÖNEMLERİ Birey, meslek yaşamına atılır, yeni bir aile kurar ve bunlara uyum göstermeye çalışır. Çocuk yetiştirme, evi idare etme, sosyal ve vatandaşlık sorumluluklarını yükleme, yakın arkadaş çevresi oluşturma bu dönemin en önemli görevleridir. 7. Orta Yaşlılık Dönemi Çocukları hayata hazırlama, yaşlanmakta olan anne baba ile uyum, yeni boş zamanlarını değerlendirme faaliyetleri geliştirme, orta yaşın getirdiği fizyolojik değişmeler uyum sağlamadır. 19
Gelişim Özelliklerinin Öğrenme-Öğretme Süreci Üzerine Etkileri 8. Yaşlılık Dönemi Bireyin giderek azalan fiziksel gücüne ve emekliliğe uyum göstermesi en önemli sorunlardan biridir. Gelişim görevlerini yerine getiren, bu dönemleri sorunsuz yaşayan kişiler yaşlılık dönemini huzur içinde geçirirler. Gelişim dönemlerindeki ortak özellikler, grup halinde eğitim yapılan okulların programlarının hazırlanmasında ve uygulanmasında eğitimci ve öğretmenlere büyük kolaylık sağlar. 20
ÇOCUKLUK - ERGENLİK DÖNEMİ GELİŞİM GÖREVLERİ ( 0 21 YAŞ ) BEBEKLĠK ( 0 2/3 YaĢ ) ĠLK ÇOCUKLUK ( 2/3 6/7 YaĢ) SON ÇOCUKLUK ( 6/7 11/12 YaĢ) ERGENLĠK ( 11/12 21 YaĢ ) Yürüme OlgunlaĢmaya bağlı olarak yürüme ve konuģmayı geliģtirme Kendine karģı tutumlar oluģturma Sosyal geliģme ile birlikte her iki cinsteki yaģıtlarıyla yeni, olgun iliģkiler kurabilme KonuĢma Yemek yeme, kendi kendine giyinme, yüzünü yıkama gibi öz bakım becerilerini kazanma YaĢıtlarıyla gruplar oluģturabilme, iletiģim ve kiģiler arası iliģkilerin zenginleģmesi YetiĢkin kadın, yetiģkin erkek rollerini üstlenebilme El göz koordinasyonu sağlama Okuma, yazma, aritmetik ile ilgili üç temel beceri geliģtirme YetiĢkinlerden bağımsız duygusal özerkliğini elde etme
ÇOCUKLUK ERGENLİK DÖNEMİ GELİŞİM GÖREVLERİ ( 0 21 YAŞ ) BEBEKLĠK ( 0 2/3 YaĢ) ĠLK ÇOCUKLUK ( 2/3 6/7 YaĢ) Cinsel farklılıkları öğrenme, cinsel kimliği kazanmaya baģlama Anne babayı model alarak, değiģik yaģ gruplarıyla iletiģim kurmayı öğrenme Toplumsal kural ve rolleri öğrenmeye baģlama SON ( ĠKĠNCĠ ) ÇOCUKLUK ( 6/7 11/12 YaĢ) Büyük ölçüde kendisi için uygun bir model bularak, cinsiyetine uygun rolü geliģtirme Vicdan ve değerler sistemi geliģtirmeye baģlama KiĢisel bağımsızlık, kendi baģına karar alma, sorumluluk yüklenme ERGENLĠK ( 11/12 21 YaĢ ) Bir mesleğe doğru yönelip hazırlanmaya baģlama Evliliğe ve bir aile kurmaya iliģkin duygusal altyapının kurulmaya baģlaması Toplumsal sorumluluklar alabilme, bu sorumlulukları yerine getirebilme
PSİKO-SOSYAL GELİŞİM ( Eric ERİKSON ) Psiko - Sosyal Gelişimin Özellikleri : 1. Bireyin toplumsal gelişimi esastır. 2. Gelişim aşamalardan oluşmuştur. 3. Her aşama kendi ikilemini beraberinde getirir.
PSİKO-SOSYAL GELİŞİM ( Eric ERİKSON ) DÖNEM YAġ EGEMEN ORTAM ÖZELLĠK Temel güven / Güvensizlik 0-18 ay Bebekl ik Aile Bu dönemde bebek, içine doğmuģ olduğu dünyanın güvenilir bir yer olup olmadığını anlamaya çalıģır Özerklik / Utanç - KuĢku 18 ay- 3 yaģ Aile Çocuk bağımsızlık peģindedir. Tuvalet eğitimi iyi verilemezse, utanç duygusu geliģir. GiriĢimcilik / Suçluluk 4-5/6 YaĢ Aile Çocuğun cinsellikle ilgili sorularına uygun cevap verilmesi çocuğun giriģimciliğini, ayıplama gibi tavırlar ise suçluluk duygularına sebep olur. ÇalıĢkanlık/ AĢağılık Duygusu 6/7-11/12 YaĢ Okul, KomĢular Çocuk okulda temel akademik becerileri edinirken, kendisini diğer akranlarıyla karģılaģtırır. Sonuçta kendini çalıģkan hisseder ya da aģağılık duygusuna kapılır. Eğitimciler ve anne-babalar çocuklarını diğerleriyle karģılaģtırmamalıdırlar.
PSİKO-SOSYAL GELİŞİM ( Eric ERİKSON ) DÖNEM YAġ EGEMEN ORTAM ÖZELLĠK Kimlik / Kimlik KarmaĢası 12/21 YaĢ Ergenl ik Akran Grupları Diğer Gruplar Kimlikle ya da rol karģılığı ile sonuçlanacak bir dizi karar alınmalıdır. Kendisi için doğru kararları alan ergenler deneyimlerini, açıkça tanımlanmıģ bir kimlikle bütünleģtirmeye yetenekli, alamayanlar ise, ergenlik sona erdikçe ve yetiģkinlik baģladıkça geliģtirilecek çeģitli kimliklerle ve oynanacak rollerle ilgili sorunlarla bunalacaklardır. Yakınlık / Yalnızlık 21/35 YaĢ Dostlar EĢ Birey, belirli bir mesleğe ulaģmak için çalıģır, yakın iliģkiler kurma yeteneği geliģir. Üreticilik / Durgunluk 36/60 YaĢ Yeni Aile ĠĢ Ortamı ÇatıĢma olumlu sonuçlandığında bireyler, ailesinin dıģındaki kiģilerle, gelecek kuģaklarla ve toplumla ilgilenmeye baģlar. Ego Bütünlüğü / Umutsuzluk 61 + YaĢ Emeklilik Ölüme Hazırlanm a Birey bu dönemde ölüme hazırlanmaktadır. ÇatıĢma olumlu sonuçlanırsa yaģamına dönüp baktığında tatmin hissi aksi halde umutsuzluğa kapılır.
ÇOCUK YETİŞTİRME TUTUMLARI. Demokratik ve eşitlikçi. Aşırı koruyucu ve müdahaleci. Aşırı otoriter ve baskıcı
ERGENLİK SINIFLAMASI 1. OKULLU GENÇLİK. Temel eğitim ikinci kademesindeki gençlik.. Lise gençliği. Üniversite gençliği 2. OKUL DIŞI GENÇLİK. Çalışan gençlik. İşsiz gençlik. Gecekondu gençliği. Köy gençliği. Asker gençliği
ERGENLİK SINIFLAMASI 3. ÖZEL EĞİTİME MUHTAÇ GENÇLİK. Zihinsel olarak özürlü gençlik. Bedence özürlü olan gençlik. Kurum bakımına muhtaç gençlik. Suçlu gençlik. Yurt dışında yaşayan gençlik. Üstün yetenekli gençliği
ERİNLİK - ERGENLİK ERİNLİK ( BULUĞ ): Ortalama 12 yaş civarında başlayan ve 12 18 ay süren, çocukluğun sona erdiği, üreme organlarını olgunlaştığı, ikincil cinsel özelliklerin göründüğü ve ergenlik evresinin başlangıç dönemi sayılan özelliklerin ortaya çıktığı dönemdir. ERGENLİK : İnsanın gelişiminde erinlikle başlayıp, yetişkinliğe kadar devam eden önemli fiziksel, zihinsel ve toplumsal değişimlerin olduğu dönemdir.
ERİNLİK DÖNEMİ SORUNLARI. Baş ağrısı, sindirim bozukluğu gibi bedensel yakınmalar,. Yalnızlık isteği,. Çalışma isteksizliği, çabuk yorulma,. Ahenksizlik, becerisizlik,. Çabuk sıkılma,. Kıskançlık, başkalarını çekememe,
ERİNLİK DÖNEMİ SORUNLARI. Karşı cinse yöneltilmiş zıtlık,. Coşkularını denetleyememe,. Kendine güvensizlik,. Kendini eleştirmek, beğenmediği yönleri ile aşırı ilgilenmek,. Sık sık huysuzlaşma,. Sık sık hayal kurma.
YETİŞKİNLİK Yetişkin, fiziksel ve psikolojik bakımdan olgunlaşmış kişidir. Yetişkinlik dönemleri : Genç yetişkinlik ( 22 35 yaş ) Orta Yetişkinlik ( 36 60 yaş ) İleri Yetişkinlik ( 61 + yaş ) ( Yaşlılık )
YETİŞKİNLİK GELİŞİM DÖNEMLERİ DÖNEMLER VE OLAYLAR AĠLEDEN AYRILMA Aileden bağımsız olma çabası. YETĠġKĠN DÜNYASINA KATILMA Yeni bir ev, yetiģkin rollerinin keģfi ve üstlenilmesi, ilk yaģam yapısının belirlenmesi. OTUZ YAġ GEÇĠġĠ YaĢam yapısının yeniden değerlendirilmesi. DURULMA Karalı bir yuva kurma, baģına buyruk olma. ORTA YAġ GEÇĠġĠ YaĢam yapısının yeniden değerlendirilmesi. ORTA YETĠġKĠNLĠĞĠN KARARLILIK KAZANMASI YAġLAR 16 / 18 20 / 24 yaģ 20 28 yaģ 28 30 yaģ 30 38 yaģ 38 40 yaģ 40 ları ortaları
YETİŞKİNLİK GELİŞİM GÖREVLERİ GENÇ YETĠġKĠNLĠK EĢ seçimi EĢle birlikte yaģamayı öğrenme Bir aile kurma Çocuk yetiģtirme ORTA YETĠġKĠNLĠK YetiĢkinliğin yurttaģlık ve toplumsal sorumluluğunu baģarma YaĢamak için ekonomik bir standart oluģturma ve sürdürme YetiĢkinliğin boģ zaman etkinliklerini geliģtirme Ergen çocuklara mutlu ve sorumlu yetiģkinler olmada yardım etme ĠLERĠ YETĠġKĠNLĠK Fiziksel güçteki ve sağlıktaki düģüģe uyum sağlama Emekliliğe ve gelir azalmasına uyum sağlama EĢin ölümüne uyum sağlama YaĢ grubu ile bağlılık sürdürme
YETİŞKİNLİK GELİŞİM GÖREVLERİ GENÇ YETĠġKĠNLĠK ORTA YETĠġKĠNLĠK ĠLERĠ YETĠġKĠNLĠK Bir evin uğraģlarını yürütme Bir uğraģ baģlatma YurttaĢlık sorumluluğunu üstlenme Uygun bir toplumsal gruba katılma Bir eģle bir kiģi olarak iliģki kurma Orta yaģın fizyolojik değiģimlerini kabul etme ve bunlara uyum sağlama YaĢlı ana babaya uyum sağlama Toplumsal ve yurttaģlık yükümlü- lüklerini yürütme YaĢamın fiziksel düzenlemelerini yapma
Gelişim Özelliklerinin Öğrenme-Öğretme Süreci Üzerine Etkileri Eğitim kademelerine göre öğrencilerin ortak gelişim özellikleri: İlköğretim I. Kısım 1. Çocuk daha çok duyu organlarını kullanarak ve yaparak öğrenir. gezi, gözlem,deneyler 2. Üçüncü sınıfa kadar kalem tutarken çabuk yorulurlar. Düzgün yazı yazmakta güçlük çekerler. 3. Okula başladıkları yıllarında gelişim özellikleri açısından büyük farklılık gösterirler. 4. Hareketli oyunlar severler. eğitici oyunlar- 5. Yeni davranışlar öğrenmeye ve başarılı olmaya isteklidirler. 6. Çocuk aileye bağımlı olduğu için, okul-aile işbirliğine önem vermelidir. 36
Gelişim Özelliklerinin Öğrenme-Öğretme Süreci Üzerine Etkileri Eğitim kademelerine göre öğrencilerin ortak gelişim özellikleri: İlköğretim II. Kısım 1. Soyut düşünme yeteneği gelişmeye başlar. 2. Büyüme hızlanır, çocukluktan erinlik ve ergenliğe geçişin güçlükleri yaşanmaya başlanır. Çabuk öfkelenir ve yorulurlar. Dersler sırasında gündüz rüyaları artar. 3. Çocuk ailesinden bağımsızlaşarak, akran gruplarına önem verir. Sınıf dinamiğinden çabuk etkilenir. 37
Gelişim Özelliklerinin Öğrenme-Öğretme Süreci Üzerine Etkileri Eğitim kademelerine göre öğrencilerin ortak gelişim özellikleri: Ortaöğretim 1. Gençler kendilerini yetişkin olarak kabul ettirme çabası ve kimlik arayışı içine girerler. 2. Meslek seçimi önem kazanır. 3. Öğretmenler onlara yetişkin gibi davranmalıdır. 4. Eğitimde sembollerle düşünme becerisi geliştirilmelidir. 5. Ezberden kaçınılarak düşünmeye teşvik edilmelidir. 38
Öğrenme Kuramları Tüm öğretme model ve yöntemleri öğrenme psikolojisi alanında yapılan çalışmalar ve bu alanda geliştirilen kuramlara dayalıdır. Başlıca öğrenme yaklaşımları: Davranışçı Yaklaşım Sosyal öğrenme kuramı Bilişsel Yaklaşım 39
ÖĞRENME, Yaşantı ürünü değişmedir. DEĞĠġEN NEDĠR? Cevap öğrenme kuramlarına göre değişir.
Davranışçı Öğrenme Kuramları DavranıĢçı kuramlara göre değiģen davranıģtır. Öğrenme bireyin davranıģlarındaki gözlemlenebilir bir değiģmedir. Sunulan uyarıcıya karģı öğrencinin istenen tepkiyi göstermesi öğrenme olarak kabul edilir. Uyarıcı; öğretimle sunulan içerik, tepki ise öğrencinin gösterdiği gözlemlenebilen davranıģtır.
Davranışçı Öğrenme Kuramları Öğrenme, yaşantı ürünü nisbeten kalıcı izli davranış değişmesidir. Uyarıcı tepki bağı kurulduğunda oluşur.
DAVRANIŞ Sonradan kazanılan davranışlar (Öğrenme ürünü davranışlar) Doğuştan gelen davranışlar İçgüdüsel davranışlar Refleksif davranışlar Geçici davranışlar (Alkol, ilaç, hastalık vb. etkisi ile oluşan davranışlar İstendik davranışlar İstenmedik davranışlar Planlı eğitim ürünü davranışlar Olumsuz kültürel koşullar altında kazanılan davranışlar Plansız eğitim ürünü davranışlar Eğitimin hatalı yan ürünü olan davranışlar
Klasik Koşullama-Süreç (Pavlov) KOŞULLAMADAN ÖNCE Koşullu Uyarıcı (Işık) Doğal (Koşulsuz) Uyarıcı (Et) KOŞULLAMA SÜRECİNDE Koşullu Uyarıcı (Işık) Doğal (Koşulsuz) Uyarıcı (Et) KOŞULLAMADAN SONRA79 Koşullu Uyarıcı (Işık) Tepki yok Doğal Tepki (Salya akıtma) Doğal Tepki (Salya akıtma) Doğal Tepki (Salya akıtma)
Klasik Koşullama- Temel İlkeler Yakınlık (Bitişiklik) Kazanma Sönme (öğrenme) için koşullu uyarıcı ile Organizmanın koşulsuz uyarıcının doğal birlikte (refleksif) verilmesi olarak tepkide Koşullu bulunduğu gerekir. uyarıcı (Önce ve bazı koşulsuz koşullu uyarıcılar uyarıcı uyarıcı vardır. bir ve Bu hemen uyarıcıya doğal süre birlikte olarak ardından tepki verilmezse koşulsuz verilmeyen koşullu uyarıcı bir yarıcı verildiğinde başka uyarıcı en tepki oluşturmamaya bağlandığında etkili öğrenme doğal gerçekleşmektedir.) başlar. (koşulsuz) uyarıcıya verilen tepki bu uyarıcıya da verilmeye başlanır.
Klasik KoşullaNma- Temel İlkeler Bitişiklik Doğal (Koşulsuz) uyarıcı ile yapay (Koşullu) uyarıcı arasında uzun zaman olmamalıdır. Koşullanmanın oluşması için koşullu ve koşulsuz uyarıcının kısa süre içerisinde verilmesidir. Aradaki zaman ne kadar kısa ise koşullanma o kadar çabuk ve güçlü gelişecektir. Genelleme - Ayırt Etme Başlangıçta her tür ve şiddette ışığa ya da sese (hangisine koşullanmışsa) tepki veren organizma daha sonra belirli (koşullandığı şiddet hangisiyse) bir ışık ya da sese tepki vermeye başlar. Ör: Oynarken salıncaktan düşen çocuk, başlangıçta çocuk bahçesinden hatta çocuk bahçesine benzer yerlerden korkabilir. Zamanla hangi uyarıcının koşullu uyarıcı olduğunu ayırt eden çocuk, çocuk bahçelerinden korkmamaya başlar.
Klasik Koşullanma- Temel İlkeler Sönme KENDĠLĠĞĠNDEN GERĠ GELME
Klasik Koşullanma- Temel İlkeler Genelleme Ayırt etme
Demokratik bir ortam (koşulsuz uyarıcı) Demokratik bir ortam + ders (koşulsuz uyarıcı) (koşullu uyarıcı) kendini güvende hissetme, görüşlerini rahatlıkla açıklama (koşulsuz tepki) kendini güvende hissetme, görüşlerini rahatlıkla açıklama (koşulsuz tepki) Ders (koşullu uyarıcı) kendini güvende hissetme, görüşlerini rahatlıkla açıklama (koşulsuz tepki)
EDİMSEL KOŞULLANMA (Skinner)
Klasik koşullamadaki tepkisel davranışın tersine, edimsel davranış insanın çevresindeki olaylara verdiği duygusal tepkiler değildir. Edimsel davranışta, birey ihtiyacını karşılamak için çevredeki olanakları kullanır. (Bisiklete binme, tiyatroya gitme, resim yapma, arkadaşını ziyaret etme vb edimsel davranış örnekleridir.) Klasik koşullanma otonom sinir sistemi tarafından yönetilen davranışlarla; edimsel koşullanma istemli kaslarla yapılan bilinçli ve istekli davranışlarla ilgilidir.
Skinner e göre, tepkisel ve edimsel olmak üzere iki çeşit davranış vardır. Tepkisel davranışa neden olan uyarıcı her zaman bilinirken, edimsel davranışa neden olan uyarıcı çok belirgin değildir.
Tepkisel davranış: Bilinen bir uyarıcı tarafından oluşturulur. Örneğin; etin salya meydana getirmesi. Tüm refleksler tepkisel davranışa bir örnektir. Karanlıkta göz bebeğinin büyümesi bir tepkisel davranıştır. Edimsel davranış: Bilinen bir uyarıcı tarafından oluşturulmaz; organizma tarafından ortaya konur ve sonuçları tarafından kontrol edilir.
Klasik koşullanmada önce uyaran vardır ve organizma ona tepki gösterir. Edimsel davranışta önce tepki yapılır sonra tepkinin doğurduğu uyarıcı gelir. UYARI TEPKİ TEPKİ UYARI
Skinner deneyinde, edimsel davranış olarak maniveleya basmayı kullanmıştır. Aç olan hayvan, manivelaya basarak yiyeceği elde eder, yiyeceği elde eden hayvan manivelaya basma davranışını sürdürür.
Skinner e göre bir davranışın sonucu, organizma için hoşa giden, olumlu bir durum yaratıyorsa, o davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığı artar. Davranışın arkasından olumlu uyarıcı verilerek yapılan koşullamaya edimsel koşullama denir.
Bu tür koşullamada, davranışı izleyen ve organizma üzerinde olumlu yönde bir etki yaratarak, davranışın (edinim) ortaya çıkma olasılığını artıran uyarıcılara pekiştireç denir. Diğer bir deyişle pekiştirilen davranış öğrenilir.
PEKİŞTİREÇLER Olumlu Pekiştirme Bir davranış, organizmanın hoşuna gidecek bir uyarıcının doğrudan verilmesi ile pekiştiriliyorsa, buna olumlu pekiştirme denir. Olumsuz Pekiştirme Organizma hoş olmayan bir durumdan kurtarılarak da davranış pekiştirilebilir. Bu tür pekiştirmeye olumsuz pekiştirme denir.
Hem olumlu hem de olumsuz pekiştirme organizmanın hoşuna giden bir etki yaratır ve davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığını artırır. Pekiştireçler yoluyla birey istendik ve istenmedik davranışlar öğrenebilir. Bu nedenle pekiştireçler çok dikkatli kullanılmalı ve doğru davranışlar pekiştirilmelidir.
PEKİŞTİREÇ TÜRLERİ DURUM ORTAMA KATILDIĞINDA ORTAMDAN ÇIKARILDIĞINDA OLUMLU PEKİŞTİREÇ OLUMLU PEKĠġTĠRME ĠKĠNCĠL CEZA OLUMSUZ PEKİŞTİREÇ BĠRĠNCĠL CEZA OLUMSUZ PEKĠġTĠRME
OLUMSUZ PEKİŞTİRME: Bir davranış ortamdaki hoş olmayan bir uyarıcıyı ortadan kaldırıyor ve bu istenen davranışın tekrarlanma ihtimalini artırıyorsa buna OLUMSUZ PEKİŞTİRME denilir. Örneğin; bir öğretmen geçen derslerdeki konu ile ilgili özellikle çalışmayan öğrencilere sorular sormaktadır. Öğrencide bu sıkıcı durumdan kurtulmak için her derse çalışarak gelmektedir.
Olumsuz pekiştirme ile ceza, çoğu zaman karıştırılmakta birinin yerine kullanılmaktadır. Olumsuz pekiştirme Olumsuz pekiştirmede, olumsuz pekiştireçler ortamdan çıkartılırken, Olumsuz pekiştirmede, davranışın tekrar edilme olasılığı artarken Olumsuz pekiştireç davranışın kazandırılması sürecinde verilir. Ceza cezada olumsuz pekiştireçler ortama konur. ceza, davranışı durdurur. Ceza istenmeyen davranışın sonucunda verilir.
Öğrenme Kuramları Davranışçı Yaklaşım Davranışçı yaklaşımın okulda uygulanabilir ilkeleri: 1. Öğrenci öğrenme sürecinde aktif olmalıdır. Öğrenci öğrenme sürecinde ancak yaparak öğrenir. 2. Öğrenmede pekiştirme önemlidir. Öğrencilerin olumlu davranışları öğretmen tarafından pekiştirilmelidir. 3. Öğrenmede tekrar, özellikle becerilerin kazanılmasında ve öğrenilenlerin sağlanmasında önemli rol oynar. 4. Öğrenmede güdülenmenin çok önemli bir yeri vardır. Öğrencinin bir davranışı yapabilmesi için, o davranışı yapmaya istekli olması gerekir. 66
Öğrenme Kuramları Davranışçı Yaklaşım Birey, bazı durumlarda çevresindeki kişilerin davranışlarını ve sonuçlarını gözler. Gözlediği davranışlardan sonucu olumlu olanları model alırken, sonucu olumsuz olanları göstermez. Buna model alarak öğrenme denir. 67
Sosyal Öğrenme Kuramı (Bandura) Sosyal öğrenme, başkalarını gözlemleyerek çevreden öğrenme olarak tanımlanabilir. İnsanlar sadece kendi deneyimlerinden öğrenmezler, başkalarının yaptıklarını gözlemleyerek de öğrenirler. Bu şekilde öğrenmeye model alma ya da gözlem yoluyla öğrenme denilmektedir.
Sosyal Öğrenme Kuramı Sosyal öğrenme kuramı öğrenmeyi, uyarıcı olaylar ve insanların bu olaylara verdiği tepkiler ya da bu tepkilerin gözlenmesi sonucunda oluşan düşünce ve zihinsel süreçlerle açıklamaktadır. Model ile gözlemleyen arasındaki etkileşimde bazı temel özellikler: *Yaş *Karakter *Statü *Cinsiyet *Benzerlik
Genel olarak; Bilişsel davranışlar: Bilişsel yaklaşım Duyuşsal davranışlar: Klasik şartlanma Psiko-motor davranışlar: Edimsel Koşullanma
Öğrenme Kuramları Bilişsel Yaklaşım Bilişsel kuramcılar, davranışsal yaklaşımın aksine, öğrenme sürecinin doğrudan gözlenmeyen, bireyin zihinde meydana gelen yapı ve süreçlerle ilgili çalışmalar yapar ve öğrenmeyi bunlarla açıklarlar. Öğrenme bireyin öğrenme işine bilişsel olarak etkin katılımıyla gerçekleşir. 71
Öğrenme Kuramları Bilişsel Yaklaşım Biliş, insan zihninin dünyayı ve çevresindeki anlamaya yönelik yaptığı işlemlerin tümüdür. Dıştan alınan uyarımların algılanması, önceki bilgilerle karşılaştırılması, yeni bilgilerin oluşturulması, elde edilen bilgilerin belleğe depolanması, hatırlanmasıyla zihinsel ürünlerin kalite ve mantık yönünden değerlendirilmesi, biliş kapsamına giren zihinsel süreçlerle ilgili etkinliklerdir. 72
Öğrenme Kuramları Bilişsel Yaklaşım Bilişsel yaklaşımın başlıca ilkeleri: 1. Öğrenen, dış uyarıcıların pasif bir alıcısı değil, onların özümleyicisi ve davranışların aktif oluşturucusudur. Diğer bir deyişle, birey öğrenme için çaba göstermelidir. Bu nedenle öğrencilere, öncellikle nasıl öğrenecekleri öğretilmelidir. 2. İnsan zihninin kazandığı davranışları depolama ve yeri geldiği zaman hatırlayıp kullanabilme yetisi vardır. 3. Birey karşılaştığı yeni uyarıcıları, eski bildikleriyle karşılaştırarak öğrenir. Bu nedenle öğrenme yaşantıları öğrencilerin ön bilgilerine uygun olarak düzenlenmelidir. 73
ÖĞRENMEYE ETKİ EDEN ETMENLER Bireysel Etmenler Öğrenme bireysel olarak gerçekleşmektedir. Sınıfta farklı öğrenmeler öğrencilerin bireysel özellikleri nedeniyle meydana gelmektedir. Bu farkın kaynağı öğrencinin bireysel özellikleridir. Öğrenmeye etki eden etmenlerin başında, bireyin genel yeteneği gelir. Birey belli bir öğrenme potansiyeliyle dünyaya gelir, çevreyle etkileşim girerek bu potansiyelini geliştirir. 74
ÖĞRENMEYE ETKİ EDEN ETMENLER Bireysel Etmenler Bireyin doğuştan getirdiği bazı özelliklerini değiştirmek mümkün değildir. Ancak bazı bireysel özellikler eğitim yoluyla geliştirilebilir. Bireysel ayrılıklara rağmen, öğrenme yeteneğine sahip öğrencilere uygun öğrenme koşulları sağlandığı takdirde tam öğrenme gerçekleşebilmektedir. Öğrencilerin okul başarılarını etkileyen değişkenlerden biri onların geçmiş yaşantılarda kazandıkları ön bilgilerdir. Bunlara giriş davranışları denmektedir. 75
ÖĞRENMEYE ETKİ EDEN ETMENLER Bireysel Etmenler Her yeni öğrenme bir önceki öğrenmenin üzerine inşa edilir. Bu nedenle, öğrencilerin ön bilgileri ne kadar çoksa, yeni bilgiler kazanması da o kadar kolay olur. Ön bilgilerin yanı sıra öğrencilerin çalışma strateji ve alışkanlıkları da öğrenmeyi etkileyen önemli faktörlerdir. Sadece tekrar tekrar okumak yerine farklı yöntemler kullanmak. Öğrenmede, öğrencilerin bilişsel özelliklerinin yanı sıra duyuşal özellikleri de önemli rol oynamaktadır. Dersleri sevmek, başarılı olacağına inanmak ve kendine güvenmek, ders çalışmaya güdülenmek. 76
ÖĞRENMEYE ETKİ EDEN ETMENLER Çevresel Etmenler Çevresel etmenler öğrencinin okul, aile ve arkadaş çevresidir. Okulların öğrenmeyi kolaylaştırması için öğrencilere nitelikli bir öğretim ortamı sunması gerekir. Okulun ve sınıfın fiziksel özellikleri, eğitim sırasında kullanılan araç, gereç ve materyaller, öğretmenlerin niteliği, öğretmenlerin öğretim sırasında bireye sağladıkları eğitim imkanları gibi. Ailenin çocuğa sağladığı ekonomik olanaklar ve uygun bir fiziksel mekanın yanı sıra aile üyelerinin öğrenciyi akademik yönden desteklemesi, ona akademik rehberlik etmesi, başarı beklentisinin yüksek olması da öğrencilerin başarısını olumlu yönde etkilemektedir. 77
ÖĞRENMEYE ETKİ EDEN ETMENLER Çevresel Etmenler Özellikle ergenlik döneminde gençler, ailelerinden çok akran gruplarına yöneldiği ve güvendiği için, birçok davranışı arkadaşlarını model alarak öğrenirler. Öğrenciler üyesi oldukları grubun normlarına uyarak başarılı ya da başarısız olmaktadırlar. Öğrencilerin kulüplerdeki etkinliklere yönlendirilmesi, öğrencilerin ilişki içinde oldukları akran gruplarının denetlenmesi öğrenmeyi olumlu yönde etkileyebilir. 78