ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Taner ÇİFTÇİ YÜKSEK LİSANS TEZİ DATÇA (MUĞLA) VE YAKIN DOLAYININ JEOLOJİSİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ADANA, 2010
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DATÇA (MUĞLA) VE YAKIN DOLAYININ JEOLOJİSİ Taner ÇİFTÇİ YÜKSEK LİSANS TEZİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI Bu Tez 09/07/2010 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir......... Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL Prof. U. Can ÜNLÜGENÇ Doç. Dr. Erol ÖZER DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç. Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: MMF2009YL57 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.
ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ DATÇA (MUĞLA) VE YAKIN DOLAYININ JEOLOJİSİ Taner ÇİFTÇİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI Danışman :Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL Yıl: 2010, Sayfa:91 Jüri :Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL :Prof. Dr. Ulvi Can ÜNLÜGENÇ :Doç. Dr. Erol ÖZER Bu çalışma, Muğla iline bağlı Datça ilçesi ve yakın dolayının dahil olduğu, Marmaris O19 a3-d2 ve kısmen Marmaris O19 a4-d1 paftalarının içerisinde kalan alanda gerçekleştirilmiştir. Yaklaşık 108 km 2 lik bu alanda bölgenin yapısal konumu ve Likya Napları nın bölgedeki tektonostratigrafik yerleşimi açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışma alanındaki litostratigrafi birimleri, arasında önemli zaman boşluğu olan paleotektonik ve neotektonik birimlerden oluşmaktadır. Çalışma alanında tektonostratigrafik yerleşime göre 7 adet litostratigrafi birimi haritalanmıştır. Bu birimler sırasıyla; alt tektonik dilimi oluşturan Apsiyen-Albiyen yaşlı Marmaris peridotiti, orta tektonik dilimi oluşturan Toarsiyen-Üst Kretase yaşlı Göçgediği formasyonu, üst tektonik dilimi oluşturan Orta Triyas-Liyas yaşlı Kayaköy dolomiti, Üst Jura-Alt Maestrihtiyen yaşlı Orhaniye formasyonu ve Üst Senoniyen yaşlı Karaböğürtlen formasyonudur. Bu paleotektonik birimlerin üzerine açısal uyumsuzlukla Üst Piyasensiyen yaşlı Yıldırımlı formasyonu gelmektedir. Neotektonik birimlerin en genç çökelimi ise, açısal uyumsuzlukla Yıldırımlı formasyonu üzerinde yer alan Kuvaterner yaşlı volkanikler, yamaç molozları, plaj çökelleri ve alüvyondur. Çalışma alanının tektonik konumu kapsamında bölgede 9 adet fay haritalanmıştır. Yapılan arazi çalışmaları sonucunda elde edilen bulgularla, bölgenin 1/25.000 ölçekli detay jeoloji haritası, genelleştirilmiş tektonostratigrafik kesiti ve jeoloji enine kesitleri hazırlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Datça, Muğla, Tektono-stratigrafi, Likya Napları I
ABSTRACT MSc THESIS GEOLOGY OF DATÇA (MUĞLA) AND ITS NEAR SURROUNDINGS AREA Taner ÇİFTÇİ DEPARTMENT OF GEOLOGICAL ENGINEERING INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor :Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL Year: 2010, Pages:91 Jury :Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL :Prof. Dr. Ulvi Can ÜNLÜGENÇ :Assoc. Prof. Dr. Erol ÖZER This study has been carried out in the topographic maps of Marmaris O19 a3- d2 and partially in the Marmaris O19 a4-d1 where include Datça village and its near surroundings in Muğla. Structural position of the investigated area that covers an area of approximately 108 square km have been studied and also tectonostratigraphical setting of Lycian nappes seen in the area are tried to be explained. Lithostratigraphical units of the area are mainly made up of palaeotectonic and neo-tectonic units that have subsequent (long) time gap each other. 7 lithostratigraphical units have been differentiated and mapped according to the settlement of the tectono-stratigraphical units of the study area. These units from bottom to the top as follow; Aptian-Albian age Marmaris peridotits (lower tectonic slice); Toarcian-Late Creatceous age Göçgediği formation (middle tectonic slice); and middle Triassic-Liassic age Kayaköy dolomites, late Jurassic-Lower Maastrichtian age Orhaniye formation and late Senonian age Karaböğürtlen formation (upper tectonic slice). Terrestrial and marine facies of Yıldırımlı formation is of late Piacenzian age rests on the present palaeotectonic units with angular unconformity. The youngest sediments of neo-tectonic units are Quaternary age volcanics, slope deposits, beachs sediments and alluviums that rest on the Yıldırımlı formation with angular unconformity. 9 differently oriented normal and dextral strike slip faults have been observed and mapped within the investigated area. 1/25.000 scale detailed geological maps of the study area, generalized tectono-stratigraphical section and three geological cross sections have been prepared with the data obtained from the field studies. Key words: Datça, Muğla, Tectono-stratigraphy, Lycian Nappes II
TEŞEKKÜR Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı nda yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışma Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL danışmanlığında gerçekleştirilmiştir. Öncelikle beni yüksek lisans öğrencisi olarak kabul eden ve çalışmalarım süresince değerli öneri ve eleştirileri ile yönlendiren, araştırmalarımın her safhasında benden desteğini esirgemeyen danışman hocam sayın Prof. Dr. Cavit DEMİRKOL a teşekkürlerimi sunarım. Yapılan bu çalışmanın düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlayan Jeoloji Mühendisliği Bölüm Başkanı sayın Prof. Dr. Ulvi Can ÜNLÜGENÇ e teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmalarım boyunca yardım ve önerilerini benden esirgemeyen sayın Doç. Dr. Erol ÖZER e teşekkür ederim. Lisans ve yüksek lisans eğitimim boyunca değerli tavsiye ve yardımlarından dolayı Yrd. Doç. Dr. Ulaş İnan SEVİMLİ ye teşekkürü bir borç bilirim. Arazi çalışmaları sırasındaki yardımlarından dolayı arkadaşım Jeoloji Mühendisi Hüseyin Göksen TAŞDÖĞEN e ve tez yazım aşamasındaki katkılarından dolayı Esin ÖZDEMİR e teşekkür ederim. Çalışma alanım olan Datça daki değerli yardım ve katkılarından dolayı Zuhal Ünsel ve Mehmet TAŞDÖĞEN e, Fatma TAŞDÖĞEN e, Gülgün ve Nazmi KAYA ya, Hüsnügül ve Zait UÇAR a teşekkür ederim. Yüksek lisans çalışmam boyunca sağladıkları değerli yardımlardan dolayı Cemile BOZACIOĞLU ile Fatma ve Cumali KILIÇ a teşekkürlerimi sunarım. Son olarak, bütün eğitim hayatım boyunca maddi ve manevi yardımlarını benden esirgemeyen annem Mihriban ÇİFTÇİ ye ve babam Kamil ÇİFTÇİ ye sonsuz teşekkürlerimi sunarım. III
İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ...I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER.....IV ŞEKİLLER DİZİNİ... VI RESİMLER DİZİNİ...VII 1. GİRİŞ... 1 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR... 3 3. MATERYAL VE METOD... 5 3.1. Materyal... 5 3.2. Metod... 6 3.2.1. Saha Öncesi Çalışmalar... 6 3.2.2. Saha Çalışmaları... 6 3.2.3. Değerlendirme ve Tez Yazım Çalışmaları... 7 4. BULGULAR VE TARTIŞMA... 9 4.1. Tektonostratigrafi... 11 4.1.1. Tersiyer Öncesi Birimler... 11 4.1.1.1. Alt Tektonik Dilim... 12 4.1.1.1.(1). Marmaris Peridotiti (Kmo)... 12 4.1.1.2. Orta Tektonik Dilim... 18 4.1.1.2.(1). Göçgediği Formasyonu (Kg)... 18 4.1.1.3. Üst Tektonik Dilim... 21 4.1.1.3.(1). Kayaköy Dolomiti (TRJk)... 21 4.1.1.3.(2) Orhaniye Formasyonu (JKo)... 27 4.1.1.3.(3) Karaböğürtlen Formasyonu (Kka)... 33 4.1.2. Neojen ve Daha Genç Birimler... 37 4.1.2.1. Pliyosen... 37 4.1.2.1.(1). Yıldırımlı Formasyonu (Plyı)... 37 4.1.2.1.(1).(1). Karasal Yıldırımlı Formasyonu (Plyık)... 38 IV
4.1.2.1.(1).(2). Denizel Yıldırımlı Formasyonu (Plyıd)... 45 4.1.2.2. Kuvaterner... 51 4.1.2.2.(1). Kos-Nysiros Volkanik Ürünleri (Qkn)... 51 4.1.2.2.(2). Yamaç Molozu ve Birikinti Konileri (Qym)... 52 4.1.2.2.(3). Alüvyonlar (Qal)... 56 4.1.2.2.(4). Plaj Oluşukları (Qp)... 56 4.2. Yapısal Jeoloji... 57 4.2.1. Paleotektonik (Eski Tektonik Döneme Ait) Yapılar... 57 4.2.2. Neotektonik (Yeni Tektonik Döneme Ait)Yapılar... 58 4.2.2.1. Normal Faylar... 60 4.2.2.1.(1). KD-GB Gidişli Faylar... 60 4.2.2.1.(2). KB-GD Gidişli Faylar... 60 4.2.2.1.(3). D-B Gidişli Faylar... 63 4.2.2.2. Doğrultu Atımlı Faylar... 64 4.2.2.3. Datça Grabeni... 65 4.2.3. Bölgenin Depremselliği... 67 4.2.4. Tabaka Doğrultu-Eğim değerleri... 68 4.2.5. Açısal Uyumsuzluklar... 69 4.3. Jeomorfoloji... 70 4.3.1. Datça Yarımadası nın Fiziki Coğrafya Özellikleri... 70 4.4. Jeolojik Tarihçe... 76 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER... 81 KAYNAKLAR... 83 ÖZGEÇMİŞ... 89 EKLER... 91 V
ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1.1. Çalışma alanı yer bulduru haritası...2 Şekil 4.1. Çalışma alanının genelleştirilmiş tektonostratigrafi kesiti... 10 Şekil 4.2. Datça yarımadasındaki ofiyolitlerin tektonik olarak aldanmasını açıklayan ölçeksiz şematik enine kesit... 17 Şekil 4.3. Yıldırımlı formasyonun (Plyı) yanal ve düşey fasiyes değişimlerini gösterir ölçeksiz sütun kesiti... 38 Şekil 4.4. Yıldırımlı Tepe ölçülü stratigrafi kesiti... 46 Şekil 4.5. Datça Yarımadası ve civarındaki aktif faylar ve bölgede meydana gelmiş büyük depremlerin yıllara göre dağılımı... 59 Şekil 4.6. Datça yerleşim alanı ve civarının neotektonik haritası... 66 Şekil 4.7. Datça yarımadası ve civarının 1:250.000 ölçekli topoğrafik haritalarından hazırlanan kabartma haritası... 71 Şekil 4.8. Datça Yarımadası ve civarının yükselti haritası... 72 Şekil 4.9. Datça Yarımadası nın drenaj haritası... 72 Şekil 4.10. Datça ve yakın civarının drenaj ve neotektonik haritası... 75 Şekil 4.11. GB Anadolu'nun levha tektoniği açımlaması... 78 VI
RESİMLER DİZİNİ SAYFA Resim 4.1. Marmaris peridotitinin (Kmo), Datça yarımadası nın kuzey kıyı şeridindeki (J4) grimsi-kahverengi görünümü... 13 Resim 4.2. Marmaris peridotitinin (Kmo), Datça yarımadası nın güney kıyı şeridindeki yeşilimsi-kahverengi görünümü... 13 Resim 4.3. Marmaris peridotitinde (Kmo) gözlenen serpantinleşme (J4)... 14 Resim 4.4. Marmaris peridotiti (Kmo) içerisindeki karbonat bantları (H5)... 14 Resim 4.5. Kızlan köyü (G5) kuzeyinde, Marmaris peridotiti (Kmo) ile denizel Yıldırımlı formasyonunu (Plyıd) ayıran normal fay... 15 Resim 4.6. Kızlan köyü (G5) kuzeydoğusunda, Marmaris peridotiti (Kmo) ile denizel Yıldırımlı formasyonun (Plyıd) dokanak ilişkisi... 16 Resim 4.7. Kızlan köyü (G5) kuzeydoğusunda, Marmaris peridotiti (Kmo) ile denizel Yıldırımlı formasyonun (Plyıd) uyumsuzluk (nonkonformite) ilişkisi... 16 Resim 4.8. Hızırşah köyünden (D9) Kovanlık Tepe nin (C9) görünümü ve Göçgediği formasyonu (Kg) ile Karaböğürtlen formasyonu (Kka) arasındaki dokanak sınırı (Doğu dan Batı ya bakış)... 19 Resim 4.9. Kovanlık Tepe de (C9) gözlenen, Göçgediği formasyonunun (Kg) kalsitürbidit ve marn seviyeleri... 19 Resim 4.10. Kovanlık Tepe de (C9) gözlenen, Göçgediği formasyonunun (Kg) iyi çimentolanmış, silisli- killi marn görünümü... 20 Resim 4.11. Kayaköy dolomitinin (TRJk) alt seviyelerinde gözlenen, dağınık bloklar halindeki silik alg izli dolomitler... 22 Resim 4.12. Kayaköy dolomitinin (TRJk) alt seviyelerinde gözlenen silik-alg izli bir dolomit bloğunun yakından görünümü... 23 Resim 4.13. Karadağ da (B12) gözlenen, Kayaköy dolomitinden (TRJk) oluşan yamaç döküntülerinin görünümü... 23 Resim 4.14. Hızırşah köyünden (D9) Karadağ daki (B12) Kayaköy dolomitini (TRJk) kesen D-B doğrultulu normal fayın görünümü... 24 VII
Resim 4.15. Karadağ da (B12), Kayaköy dolomitinin (TRJk) erime boşluklu, sarımsı-bej dolomitlerinin genel görünümü... 25 Resim4.16. Hızırşah köyünün (D9) güneyinde gözlenen, D-B doğrultulu normal fay ve Kayaköy dolomitinin (TRJk) Karaböğürtlen formasyonu (Kka) ile dokanak ilişkisi... 26 Resim 4.17. İnce Burun da (C1), Orhaniye formasyonunun (JKo) değişik eğim açılı tabakalanmaları ve birim içindeki renk değişimleri... 28 Resim 4.18. İnce Burun da (C1), Orhaniye formasyonunun (JKo) kırıklıçatlaklı tabakalanma üzerine gelen iyi derecede kıvrımlanmış, kiltaşı arakatkılı kireçtaşları... 29 Resim 4.19. İnce Burun da (C1), Orhaniye formasyonunun (JKo) yanal yönde renk değişimi gösteren kıvrımlı mikritik kireçtaşları... 29 Resim 4.20. Gerence Burnunda (B4), Orhaniye formasyonun (JKo) pembemsikırmızı renkli mikritik kireçtaşları... 30 Resim 4.21. Gerence Burnunda (B4), Orhaniye formasyonun (JKo) gri, mavimsi gri renkli mikritik kireçtaşları... 31 Resim 4.22. Gerence Burnunda (B4), Orhaniye formasyonunun (JKo) değişik renkler sergileyen mikritik kireçtaşları... 31 Resim 4.23. Karaböğürtlen formasyonundaki (Kka) bol çatlaklı mikritik kireçtaşlarının kuzey sahil şeridindeki görünümü... 34 Resim 4.24. Karaböğürtlen formasyonunda (Kka) gözlenen, dağınık bloklar halinde çatlaklı mikritik kireçtaşları... 35 Resim 4.25. Hızırşah köyünde (D9) gözlenen kiltaşı boksit geçişi... 35 Resim 4.26. Hızırşah köyünün (D9) güneybatısında, Palamutbükü yolu boyunca gözlenen kireçtaşı mercekleri... 36 Resim 4.27. Kızlan köyü (G5) kuzeybatısında karasal Yıldırımlı formasyonu nun (Plyık) ince-orta çakıllı, iyi çimentolanmış kireçtaşı blokları... 40 Resim 4.28. Kızlan köyü (G5) kuzeybatısında Yıldırımlı formasyonunu (Plyı) ikiye bölüp, her iki bloktaki topoğrafyada eğim farklılıkları yaratan D-B doğrultulu normal fay... 40 VIII
Resim 4.29. Kızlan köyü (G5) doğusunda, tabanda konglomera ile başlayarak, kumtaşı, kiltaşı ardalanmalı tabakalanmaların görünümü... 42 Resim 4.30. Kızlan köyü (G5) kuzeydoğusunda, ince taneli kumtaşlarında gözlenen kama şekilli çapraz tabakalanmalar... 42 Resim 4.31. Kızlan köyü (G5) kuzeydoğusunda, iri taneli kumtaşları içerisinde gözlenen mercek şekilli tabakalanmalar... 43 Resim 4.32. İnceleme alanının batısındaki Yıldırımlı Tepe de gözlenen iyi derecede çimentolanmış, ince kumtaşlarının oluşturduğu akarsu yatağı... 44 Resim 4.33. İnceleme alanının batısındaki Yıldırımlı Tepe de gözlenen, tabaka altı oygu-dolgu yapıları... 44 Resim 4.34. İnceleme alanının batısındaki Yıldırımlı Tepe nin üst seviyelerinde, üst fasiyese ait denizel ortamı karakterize eden açık renkli kumtaşı-kiltaşı ardalanması... 45 Resim 4.35. Parmak Burnunda (B17) gözlenen, Karasal Yıldırımlı formasyonunun (Plyık) yataya yakın eğimli konglomera tabakalanması... 47 Resim 4.36. Karadağ da (B12) gözlenen yamaç molozu oluşumu... 53 Resim 4.37. Çalışma alanının kuzey kıyı şeridinde, Marmaris peridotitinin (Kmo) yer aldığı tepelerin arasında sık ve tekrarlı rastlanılan küçük vadiler... 54 Resim 4.38. Datça yarımadası nın kuzey kıyı şeridinde, yukarıdan taşınan kil ve serpantin parçalarınla oluşan gevşek yapılı fanglomera ve karbonat bantları... 54 Resim 4.39. Yıldırımlı formasyonunun (Plyı), kuzey kıyı şeridindeki yamaçlarda yukarıdan taşınan alüvyon ile uyumsuz olarak örtülmesi... 55 Resim 4.40. Kuzeydoğu kıyı şeridinde, alttaki serpantin üzerine yukarıdan taşınan köşeli peridotit ve çakıltaşlarının oluşturduğu fanglomera... 55 IX
Resim 4.41. Orhaniye formasyonu (JKo) ve Karaböğürtlen formasyonunu (Kka) ayıran KB-GD doğrultulu normal fay. Güzne Düzünden (B5) Gerence Burnu na (B4) bakış (Güney den kuzey e bakış)... 61 Resim 4.42. Bağdınca mevkiinde (E5), karasal Yıldırımlı formasyonu (Plyık) ile denizel Yıldırımlı formasyonunu (Plyıd) birbirinden ayıran KB-GD doğrultulu normal fayın görünümü... 62 Resim 4.43. Aksu mevkiinde (D4), karasal Yıldırımlı formasyonu (Plyık) ile denizel Yıldırımlı formasyonunu (Plyıd) birbirinden ayıran KB- GD doğrultulu normal fayın görünümü... 62 Resim 4.44. Gerence Burnundan (B4) geçen fay üzerinde gözlenen yıkılmış bir harabe... 63 Resim 4.45. Hızırşah köyü (D9) civarından Karadağ ın (B12) kuzey yamacına bakış ve Kayaköy dolomitini (TRJk) kesen doğu-batı doğrultulu fay... 64 Resim 4.46. Kargı koyu (F13) civarında gözlenen doğrultu atımlı sağ yönlü fayın denizden görünümü... 65 Resim 4.47. Datça Grabeni nin (öndeki açık alan) Kızlan Köyü nün (G5) kuzeyinden görünümü (Kuzey den güney e bakış)... 67 Resim 4.48. Datça Grabeni nin(öndeki alçak alan) doğusunda yer alan ve batı kesime göre daha yayvan topoğrafyanın görünümü (Karaköy ün (B8) batısından doğuya bakış)... 73 Resim 4.49. Datça Grabeni nin (öndeki alçak alan) kuzey kenarından güneye bakış ve Kocadağ ın görüntüsü (Kızılağaç Tepe den Kocadağ a bakış)... 74 X
1. GİRİŞ Taner ÇİFTÇİ 1. GİRİŞ İnceleme alanı Muğla iline bağlı Datça ilçesi ve yakın dolayını kapsamaktadır (Şekil 1.1). Çalışma alanı 1/25.000 ölçekli Marmaris O19 a3 ve d2 topoğrafik paftaları içerisinde yer almakta ve yaklaşık 108 km 2 lik bir alanı kapsamaktadır. Ayrıca, Marmaris O19 a4 ve d1 paftaları içerisinde de litostratigrafi birimlerinin devamlılığı kısmen incelenmiştir. Çalışma alanı içerisinde yer alan başlıca yerleşim yerleri; Datça ilçesi (G12), Kızla Köyü (G7), Hızırşah Köyü (D11), Karaköy (B10) ve Reşadiye (E9) dir (Ek 1). Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, inceleme alanındaki Likya Napları, tektonostratigrafik konumlarına göre 7 farklı litostratigrafi birimi şeklinde ayırtlanarak haritalanmıştır. Bu birimler sırasıyla; alt tektonik dilimi oluşturan Apsiyen-Albiyen yaşlı Marmaris peridotiti, orta tektonik dilimi oluşturan Toarsiyen- Üst Kretase yaşlı Göçgediği formasyonu, üst tektonik dilimi oluşturan Orta Triyas- Liyas yaşlı Kayaköy dolomiti, Üst Jura-Alt Maestrihtiyen yaşlı Orhaniye formasyonu ve Üst Senoniyen yaşlı Karaböğürtlen formasyonudur. Mevcut bu paleotektonik birimlerin üzerine açısal uyumsuzluk ile karasal ve denizel fasiyeslerden oluşan Üst Piyasensiyen yaşlı Yıldırımlı formasyonu gelmektedir. Neotektonik birimlerin en genç birimi ise, açısal uyumsuzlukla Yıldırımlı formasyonu üzerinde yer alan Kuvaterner yaşlı volkanikler, yamaç molozları, plaj çökelleri ve alüvyondur. Bu çalışmada, inceleme alanında yüzeyleyen birimlerin dağılımlarının, litolojik özelliklerinin, stratigrafik ve tektonostratigrafik konumları ile bu birimlerin birbirleriyle olan ilişkilerinin belirlenmesi amacıyla, çalışma alanının 1/25.000 ölçekli detay jeoloji haritası, genelleştirilmiş tektonostratigrafik kesiti ve 3 farklı güzergahtan alınan jeoloji enine kesitleri hazırlanmıştır. Hazırlanan harita, kesit, şekil ve çizelgeler ile elde edilen arazi bulguları, araziden derlenen görüntülerle birlikte Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, tez yazım kurallarına bağlı kalınarak bir yüksek lisans tezi haline getirilmiştir. 1
1. GİRİŞ Taner ÇİFTÇİ İSTANBUL. Şekil 1.1. Çalışma alanı yer bulduru haritası. ANKARA Batı Kuzey K.B K.D Doğu G.B G.D MUĞLA Çalışma Alanı Güney 2
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Taner ÇİFTÇİ 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Datça Yarımadası ndaki ilk jeolojik çalışma gözlem niteliğinde olmak üzere Philipson (1915) ve Oppenheim (1918) tarafından yapılmıştır. Chaput (1936) bölgenin jeomorfolojisi ile ilgili bilgi vermiş; Kaaden ve Metz (1954), Chaput (1955) bölgenin jeolojisini ve paleontolojisini çalışmış; Tintant (1954) zengin Pliyosen fosil faunasında araştırmalarda bulunmuş, Kaaden (1960) tektonik ve volkanizmaya yönelik çalışmalar yaparken, Rossi (1966), Orombelli ve diğ. (1967), Becker ve Platen (1970) bölgenin genel olarak jeolojisini çalışmışlardır. Erol (1968, 1976, 1983) Kuvaterner de Ege Kıyıları nda meydana gelen değişimleri incelemiş ve Datça Yarımadası kıyılarına da değinmiştir. Ercan ve diğ. (1980, 1982a, b, 1984), yarımadanın Pliyo Kuvaterner yaşlı çökel kayalarını kapsayan stratigrafi ve volkanizmaya yönelik çalışmalar yapmış, Willman (1981) Yunan adalarında (Rodos ve Kos) yaptığı stratigrafik ve paleontolojik çalışmaları bu bölge ile de karşılaştırmıştır. Kayan ve Tuna (1985) Datça Yarımadası nın jeomorfolojisini ve Eski Knidos yerleşmesini etkilemiş olabileceğini düşündükleri doğal çevre özelliklerini tartışmış, Kayan (1988) ise Batı Anadolu daki Geç Holosen deki kıyı seviyesi değişikliklerini çalışarak bunun önemine değinmiştir. Görür ve diğ. (1985) Gökova bölgesinde yaptıkları detaylı çalışmalarda bölgedeki riftlerin oluşumunu tartışmışlardır. Smith ve diğ. (1986) Ar-Ar yöntemiyle elde ettikleri yaşa dayanarak Kos Adası ve civarını etkileyen volkanizmanın 161.000 yıl önce faaliyet gösterdiğini öne sürmüşlerdir. Ersoy (1990 a, 1991) yarımadanın stratigrafisi ve tektoniğini incelemiştir. Kurt ve diğ. (1999) ise Gökova Körfezi içinde alınan çok kanallı sismik yansıma verilerini kullanarak denizaltı aktif tektoniğin varlığına işaret etmişler, Gökova Körfezi nin içinde yer aldığı grabenin oluşumunda Güney kenarı kontrol eden Datça Fayının da önemli rol oynadığını belirtmişlerdir. Allen ve Cas (2000) Kos Adası ve civarındaki piroklastiklerle Datça ve Bodrum civarındaki Piroklastikleri incelemişler ve bunların kaynağının aynı olduğunu, 161.000 yıl önce meydana gelen volkanizma ile oluşan piroklastik akıntının civar adalar ile Datça ve Bodrum Yarımadasına kadar ulaştığını ve buralardaki volkanikleri oluşturduklarını ileri sürmüşlerdir. Yılmaz ve diğ. (2000) Batı Anadolu da yaptıkları çalışmalar 3
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Taner ÇİFTÇİ sonucunda bu bölgede yer alan grabenin oluşum yaşını tartışmışlardır. Kapan Yeşilyurt ve Taner (2002) ise Datça ve civarının stratigrafisini ve gastropoda pelecypoda faunasını incelemiş ve bu faunanın Geç Pliyosen çağını karakterize ettiğini öne sürmüşlerdir. Altunel ve diğ. (2003) ise Antik Knidos Kenti nde iki ayrı sismik olayın varlığını ortaya koymuştur. Dirik ve diğ. (2003) Datça Yarımadası nın neotektoniği, jeomorfolojisi ve bunların eski medeniyetlerin yerleşimi ve gelişimi üzerindeki etkisini araştırmışlardır. 4
3. MATERYAL VE METOD Taner ÇİFTÇİ 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal İnceleme alanı Muğla iline bağlı Datça ilçesi ve yakın dolayını kapsayan Marmaris O19 a3, d2 ve kısmi olarak Marmaris O19 a4, d1 paftaları içerisinde kalan yaklaşık 108 km 2 lik bir alanı kapsamaktadır. İnceleme alanındaki jeolojik amaçlı çalışmalar, Likya Napları nın bölgedeki tektonostratigrafik yerleşiminin açıklanması ve Batı Anadolu Çöküntü Sistemi içerisinde yer alan çalışma alanındaki fayların bu tektonostratigrafik yerleşim ile olan ilişkisinin anlaşılması açısından önem taşımaktadır. Çalışma alanı içerisinde yer alan başlıca yerleşim yerleri; Datça ilçesi (G10), Kızlan Köyü (G5), Hızırşah Köyü (D9), Karaköy (B8) ve Reşadiye (E7) dir. Arızalı, dağlık ve tepelik bir topoğrafyaya sahip olan çalışma alanındaki başlıca yükseltiler; Alazeytin Dağı (C14), Kovanlık Tepe (C9), Karadağ (B12), Kayatepe (B3), Tülü Tepe (H5), Tavşancıl Tepe (C12), Kızılağaç Tepe (C3), Korudağı (E12), Çatakçı Dağı (G6), Karataş Tepe (G13), Kömürbaşı Tepe (E4), Erkek Tepe (E10), Gölgeli Tepe (E12), Aycıpınarcığı Tepe (E14), Çamlık Tepe (E15), Ağabaşı Tepe (E17), Seyrekyolu Tepe (G5), Meydanbaşı Tepe (F6), Karatepe (E10) ve Birkaçılık Tepe (C13) dir. Çalışma alanında oldukça girintili çıkıntılı bir yapı gösteren başlıca koy ve burunlar ise; İnce Burun (Kuzey)(C1), Kayaboğazı (B3), Gerence Burnu (B4), Parmak Burnu (B17), Taşürken Burnu (F16), Yassıyer Burnu (F17), Karataş Burnu (G13), Kargı Koyu (F13), Domuz Çukuru (C16), Dalacak Burnu (H10), Germe Koyu (J4), Limanbaşı Burnu (F2), Kaya Burnu (G2), Kel Burun (D17), İnce Burun (Güney) (F18), Armutlu Koyu (F15), Armutlu Burnu (F15) ve Kargı Burnu (F14) dur. Çalışma alanında ziraat amacıyla ekilebilen alanlarda özellikle badem, incir, zeytin, üzüm, gibi meyvelerin yanında domates, salatalık, marul, karpuz ve kavun yetiştirilmektedir. Bölgede balıkçılık, küçükbaş hayvancılık ve arıcılık da yapılmaktadır. Bölgedeki bir diğer geçim kaynağı ise turizmdir. Bölgeye ulaşım Marmaris-Datça karayolu ile sağlanabileceği gibi, Körmen iskelesinden Bodrum a 5
3. MATERYAL VE METOD Taner ÇİFTÇİ vapur seferleri yapılmaktadır. Bölge içerisinde köy ve mahallelere ulaşım için yeterli sayıda asfalt ve stabilize yol bulunmasına karşın, dağlık ve ormanlık alanlara ulaşım için gerekli yollar yeteri kadar bulunmamaktadır. 3.2. Metod Yüksek lisans tezi olarak yapılan bu araştırma, Muğla iline bağlı Datça ilçesi ve yakın dolayını kapsayan yaklaşık 108 km 2 lik bir alanı kapsamaktadır. Bu çalışma saha öncesi, saha, değerlendirme ve tez yazım çalışmaları olarak 3 aşamada gerçekleşmiştir. 3.2.1. Saha Öncesi Çalışmalar Çalışmanın bu evresinde öncelikle çalışma alanı ile ilgili olarak daha önce yapılmış olan araştırmalar incelenerek, literatür taraması yapılmıştır. Böylece çalışma alanının jeolojisi ile ilgili olarak çeşitli fikir ve öngörüler elde edilerek arazide yapılacak çalışmalara ilişkin yaklaşımlarda bulunulmuştur. Daha sonra sahada yapılacak işlerle ilgili olarak planlamalar gerçekleştirilmiş olup, saha çalışmalarında gerekli olan 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita ve benzeri materyaller temin edilmiştir. 3. 2. 2. Saha Çalışmaları 2009 yılı yaz aylarını kapsayan sürede gerçekleştirilen ve bu çalışmanın en önemli bölümünü oluşturan arazi çalışmaları sırasında öncelikle sağlıklı bir şekilde arazi gözlemleri yapılmış ve gözlenebilen tüm verilerin toplanmasına çalışılmıştır. Yapılan gözlemler sırasında, arazide yüzlek veren birimlerden nokta örnekler alınmıştır. Bölgedeki litostratigrafi birimleri incelenerek çalışma alanının genelleştirilmiş tektonostratigrafi kesiti çıkartılmış olup, bunun yanında inceleme alanın batısında bulunan Yıldırımlı Tepe de Neojen örtü birimlerinin temelinde bulunan Yıldırımlı formasyonunun ölçülü stratigrafik kesiti hazırlanmıştır. Elde 6
3. MATERYAL VE METOD Taner ÇİFTÇİ edilen bu gözlemler ve değerlendirmeler ışığında çalışma alanının 1/25.000 ölçekli ayrıntılı jeoloji haritası ve 3 farklı güzergahtan jeoloji enine kesitleri yapılmıştır. 3. 2. 3. Değerlendirme ve Tez Yazım Çalışmaları Arazi öncesi ve arazi çalışmaları sonucunda elde edilen tüm veriler değerlendirildikten sonra, bu veriler ışığında bölgenin stratigrafik ve tektonostratigrafik konumunu ortaya koyan, harita, kesit ve tablolar ile çizilen şekiller ve araziden alınan görüntüler yardımıyla, çalışma alanının detay jeolojisini içeren ve Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tez yazım kurallarına bağlı kalınarak yazılan bir Yüksek Lisans Tezi hazırlanmıştır. Çalışmanın bu safhası yaklaşık 5 aylık bir süreç içerisinde gerçekleştirilmiştir. 7
3. MATERYAL VE METOD Taner ÇİFTÇİ 8
4. BULGULAR VE TARTIŞMA Batı Toroslar da Datça yarımadasını kapsayan çalışma alanında, farklı ortam koşullarında gelişmiş yapısal birimlerden oluşan Likya napları yer almaktadır. Likya napları, çalışma alanında Bodrum napı (Kayaköy dolomiti, Göçgediği formasyonu ve Karaböğürtlen formasyonu), Gülbahar napı (Orhaniye formasyonu) ve Marmaris ofiyolit napı (Marmaris Peridotiti) ile temsil edilmektedir. İnceleme alanındaki birimler, Tersiyer öncesi ile Neojen ve daha genç dönem olmak üzere ikiye ayrılır. Tersiyer öncesi birimler, Alt Kretase yaşlı Marmaris peridotiti (Alt Tektonik Dilim) ile başlar. Masif ve serpantinize peridotit kütlelerinden oluşan birimin üzerine tektonik bir dokanakla Toarsiyen-Üst Kretase yaşlı Göçgediği formasyonu (Orta Tektonik Dilim) yerleşmiştir. Kalsitürbidit arakatkılı radyolarit, çörtlü kireçtaşı, şeyl ve marn ardalanması ile başlayan, orta ve üst seviyelerinde mikritik kireçtaşları bulunan birim, tektonik bir dokanakla Triyas- Jura yaşlı Kayaköy dolomitine (Üst Tektonik Dilim) geçiş göstermektedir. Breşik kireçtaşları ve masif dolomitlerden oluşan, üst tektonik dilimin en altında yer alan Kayaköy dolomiti, uyumlu olarak Jura-Kretase yaşlı Orhaniye formasyonuna (Üst Tektonik Dilim) geçiş göstermektedir. Bu formasyon tabanda radyolaritlerle yanal geçiş halinde çörtlü kireçtaşları ile başlayıp, oldukça kıvrımlı, kiltaşı arakatkılı mikritik kireçtaşları ile devam etmektedir. Üst seviyelerinde çok ince çört bantları içeren, değişik birçok renkte mikritik kireçtaşları bulunan birim uyumlu olarak Üst Kretase yaşlı Karaböğürtlen formasyonuna (Üst Tektonik Dilim) geçiş gösterir. Tabanda marn-kiltaşı ardalanması ile başlayıp, radyolaritli kireçtaşları ve kristalize kireçtaşları ile devam eden bu formasyon üzerinde ise açısal uyumsuzlukla Geç Piyasensiyen yaşlı Yıldırımlı formasyonu bulunmaktadır. Neojen ve daha genç yaşlı birimlerin tabanında yer alan formasyon karasal ortamda çökelmiş, yanal geçişli, çakıllı kireçtaşı, konglomera, oolitik ve pizolitik kireçtaşları ile bunların üstünde yer alan ve denizel fasiyesi karakterize eden yer yer ince tüf bantlı, kumtaşı-marn-kiltaşı ardalanması ve ince kireçtaşı tabakaları ile kendini belli etmektedir. Yıldırımlı formasyonunun üzerine ise açısal uyumsuzlukla tüfitler, plaj oluşukları, yamaç molozu ve alüvyonlardan oluşan Kuvaterner yaşlı çökeller gelmektedir. 9
Ayırtlanan birimlerin özellikleri ve birbirleriyle olan dokanak ilişkileri genelleştirilmiş tektonostratigrafi kesitinde sunulmuştur (Şekil 4.1). Şekil 4.1. Çalışma alanının genelleştirilmiş tektonostratigrafi kesiti. 10
4.1. Tektonostratigrafi Datça Yarımadasındaki kayaçlar Tersiyer öncesi, Neojen ve daha genç olmak üzere iki grupta incelenmiştir. Tersiyer öncesi birimler tektonik dilimlerden, Neojen ve daha genç olanlar ise post-tektonik dönem neootokton çökellerden oluşur. Bu birimler, aşağıda formasyon başlıkları belirtilerek tektonostratigrafik sıralamaya göre alttan üste doğru tanıtılmışlardır. 4.1.1. Tersiyer Öncesi Birimler Bu birimler alt, orta ve üst olmak üzere üç dilimden oluşmaktadır. Alt tektonik dilim, masif peridotit ve serpantinize peridotit kütlelerinden oluşan Alt Kretase yaşlı Marmaris peridotiti ile temsil edilir. Bu ofiyolitli alt tektonik dilimin üzerine yine tektonik dokanakla Toarsiyen-Üst Kretase yaşlı Göçgediği formasyonu gelmektedir. Orta tektonik dilimi oluşturan formasyonda kalsitürbidit arakatkılı radyolarit, çörtlü kireçtaşı, şeyl, marn ve mikritik kireçtaşları yer almaktadır. Göçgediği formasyonu tektonik bir dokanakla Üst tektonik dilimin tabanını oluşturan Triyas-Jura yaşlı Kayaköy dolomitine geçiş göstermektedir. Kayaköy dolomiti breşik kireçtaşları, masif dolomitler ve bu dolomitlerle yer yer yanal geçişli kristalize kireçtaşlarından oluşmaktadır. Bu karbonatlı birimler, uyumlu olarak Jura-Kretase yaşlı Orhaniye formasyonu tarafından örtülmektedir. Üst tektonik dilimin orta kısmında bulunan Orhaniye formasyonu, oldukça iyi deforme olmuş ve iyi kıvrımlanmış bir yapıdadır. Radyolaritlerle yanal geçişli çörtlü kireçtaşları ve çok ince çört bantları içeren gri, mavimsi-gri, sarı, pembemsi-kırmızı renkteki mikritik kireçtaşları bu formasyonu karakterize eder. Üst tektonik dilimin en üst seviyesinde ise Üst Kretase yaşlı Karaböğürtlen formasyonu yer almaktadır. Alttaki Orhaniye formasyonunun üstünde uyumlu olarak bulunan birim, kiltaşı-marn ardalanması, radyolaritli kireçtaşları ve kristalize kireçtaşlarından oluşan bir litolojiye sahiptir. 11
4.1.1.1 Alt Tektonik Dilim 4.1.1.1.(1) Marmaris Peridotiti (Kmo) Egemen kaya türünün harzburjit olduğu ve yer yer serpantinleşmiş harzburjit ve dunitleri kapsayan birim, Çapan (1980) tarafından adlandırılmıştır. Dunitlerin küçük kütleler halinde bulunduğu Marmaris peridotitinde yer yer küçük diyabaz ve gabro kütleleri de yer almaktadır. Marmaris Peridotiti çalışma alanında iki ayrı yerde yüzeylenir. Bunlardan ilki ve en güneyde olanı inceleme alanının batısında Mesudiye mahallesinin doğu kısmında yer almaktadır. İkincisi, Kızlan Köyü (G5) kuzeyindeki kıyı şeridinde yer almaktadır. Birim oldukça masif peridotit, serpantinize peridotit kütlelerinden oluşur. Mineralojik bileşimleri genellikle dunit, harzburjit ve lerzolitten oluşmaktadır. Bunlar yer yer dolerit daykları ile kesilmişlerdir. Ayrıca çok tektonize kesimlerde, örneğin inceleme alanının doğusundaki Emecik Köyü dolaylarında listvenit zonları gelişmiştir (Ersoy, 1991). Marmaris peridotiti gerek yapısı ve gerekse parlaklığı ile çalışma alanında kolayca ayırt edilebilmektedir. Yapılan çalışmada Datça yarımadasının kuzey kesimindeki peridotit kütlelerinin grimsi-kahverengi bir tonda olup, metal bir parlaklık verdiği gözlenirken (Resim 4.1), güney kıyı şeridindeki aynı birimin yeşilimsi-kahverengi bir ton verip mat bir parlaklık gösterdiği gözlenmiştir (Resim 4.2). Aynı birimdeki bu renk farklılıkları, harzburjitlerin egemen olduğu Marmaris peridotitinde serpantinleşmenin, güney kesiminde kuzeydeki birime oranla daha fazla olduğunu göstermektedir. Öyle ki serpantinleşme kuzeydeki birimde sadece sahil kesimindeki yamaçlarda ve ortalama 50 m yüksekliğe kadardır (Resim 4.3). Marmaris peridotitinin, çalışma alanının güney de kalan birimine zıt olarak kuzey deki yüzleklerinde kalınlıkları yer yer 0,5-10 cm arasında değişen karbonat bantları mevcuttur (Resim 4.4). Bu bantlar paralel veya petek dizilimler şeklinde gözlenmektedir. 12
Resim 4.1. Marmaris peridotitinin (Kmo), Datça yarımadası nın kuzey kıyı şeridindeki (J4) grimsi-kahverengi görünümü. Resim 4.2. Marmaris peridotitinin (Kmo), Datça yarımadası nın güney kıyı şeridindeki yeşilimsi-kahverengi görünümü. 13
Resim 4.3. Marmaris peridotitinde (Kmo) gözlenen serpantinleşme (J4). Resim 4.4. Marmaris peridotiti (Kmo) içerisindeki karbonat bantları (H5). 14
Kızlan köyünün (G5) kuzeyinde ve kuzeybatısında, Marmaris peridotiti normal bir fay ile Yıldırımlı formasyonundan ayrılmaktadır (Resim 4.5). Kızlan köyü (G5) kuzeydoğusunda ise, Yıldırımlı formasyonu ince kireçtaşı tabakaları içeren, çakıllı kumtaşı ve daha çok kil içeren belirgin bir tabakalanma ile Marmaris peridotitini uyumsuz olarak (nonkonformite) üzerlemektedir (Resim 4.6, 4.7). + - Resim 4.5. Kızlan köyü (G5) kuzeyinde, Marmaris peridotiti (Kmo) ile denizel Yıldırımlı formasyonunu (Plyıd) ayıran normal fay. 15
Resim 4.6. Kızlan köyü (G5) kuzeydoğusunda, Marmaris peridotiti (Kmo) ile denizel Yıldırımlı formasyonun (Plyıd) dokanak ilişkisi. Plyıd Kmo Resim 4.7. Kızlan köyü (G5) kuzeydoğusunda, Marmaris peridotiti (Kmo) ile denizel Yıldırımlı formasyonun (Plyıd) uyumsuzluk ilişkisi. 16
Kaaden ve Metz (1954), Datça Yarımadasındaki peridotitleri yukarı ve aşağı olmak üzere iki tektonik kısma ayırmışlardır. Ersoy (1991) a göre ise, yarımadadaki tüm ofiyolit yüzeylenmeleri tektonik bakımdan alttadır. Ofiyolit yüzeylenmeleri bloklu flişin altında ince bir ofiyolitli melanjdan sonra tektonik olarak sadece inceleme alanının batısında yer alan Körmen iskelesi kuzeydoğusundaki Kızılağaç Tepe (370 m) dolayında yüksek açılı bir fayla kireçtaşları üzerine bindirmişlerdir. Ofiyolitler, Batı Toros Kuşağında pek çok yerde en üst nap dilimini oluşturmasına karşın, Datça yarımadasında bir terslenme söz konusudur. Bu durum olasılıkla Üst Eosen'den sonraki bir dönemde naplaşma hareketleri sırasında meydana gelmiştir (Şekil 4.2). Şekil 4.2. Datça yarımadasındaki ofiyolitlerin tektonik olarak aldanmasını açıklayan ölçeksiz şematik enine kesit (Ersoy, 1991). Datça yarımadasındaki bu terslenmeye karşın ofiyolitler tüm Batı Toros Kuşağı boyunca tektonostratigrafik bakımdan genellikle en üst nap dilimini oluşturur. Değişik araştırmacılara göre (Bergougnan, 1975; Dürr, 1975; Ricou ve diğ., 1975; Özgül, 1976; Özgül ve diğ.,1978; Şengör ve Yılmaz, 1981), Toros Kuşağındaki ofiyolitler Menderes Masifi kuzeyinde yer alan Neotetis'in kuzey koluna (İzmir-Ankara zonu; Brinkmann, 1966) ait bir okyanus alanının kalıntısı olup, Torid-Anatolid platformunun kuzey kenarına ilk bindirme (üzerleme) yaşı Üst 17
Kretase (Senoniyen) dir. Diğer yandan Antalya naplarındaki ofiyolitler ise genellikle Üst Kretase-Tersiyer yaşı, bezen da Kretase'ye kadar inecek şekilde geniş bir dizilim gösterirler (Yılmaz, 1984). Whitechurch ve diğ. (1985)'e göre ise Likya naplarındaki ofiyolitler yaklaşık 104 milyon yaşlıdır. Marmaris Peridotiti Thuizat ve diğ. (1981)'e göre (K-Ar yaş tayinleri) yaklaşık 114 milyon yıl (Apsiyen-Albiyen) oluşum yaşlıdır. 4.1.1.2. Orta Tektonik Dilim 4.1.1.2.(1). Göçgediği Formasyonu (Kg) Kalsitürbidit, mikrit ve çörtlü mikritlerden oluşan formasyon, Fethiye kuzeyinde Şenel ve diğ. (1989) tarafından adlandırılmıştır. Göçgediği formasyonu, çalışma alanın güney ucundaki sahil şeridinde, Alazeytin dağı (C14) civarında, Datça ilçesinin (G10) batı ve güneybatısında ve Hızırşah köyünün (D9) batı, güney ve güneydoğusunda yüzlekler vermektedir. Ersoy (1991) a göre birim, ince-orta-kalın tabakalı, gri, koyu gri, bej, krem, açık gri, yeşilimsi gri bazen siyahımsı gri, pembe, açık kahve, kirli sarı renklerde, kalsitürbidit ara düzeyli mikrit ve çörtlü mikritlerden oluşmaktadır. Formasyon içinde yer yer rekristalize kireçtaşı, dolomit ve dolomitik kireçtaşı düzeyleri izlenebilmektedir. Formasyon tabanında radyolarit, çört, şeyl ve marnlar yer alırken üstte rudist parçalı kalsitürbidit ara düzeyleri kapsamaktadır. Yapılan çalışmalarda formasyon bir çok yerde gözlenmektedir. Fakat birimin en belirgin özelliklerine Hızırşah köyünün (D9) batısındaki Kovanlık Tepe de (C9) rastlanılmaktadır (Resim 4.8). Kalsitürbidit istifi şeklindeki yığışımlar (Resim 4.9) ve sert çimentolu, kil-silis arakatkılı marn oluşukları (Resim 4.10), formasyonu ayırtlamada kılavuz oluşturmaktadır. Göçgediği formasyonu, çalışma alanının kıyı kesimlerinde verdiği yüzleklerde ise kil arakatkılı, sarımsı-açık kahverengi mikritik kireçtaşı bloklarıyla fliş görünümü sergilemekte ve bu nedenle Karaböğürtlen formasyonu ile benzerlik göstermektedir. 18
Kg Kka Resim 4.8. Hızırşah köyünden (D9) Kovanlık Tepe nin (C9) görünümü ve Göçgediği formasyonu (Kg) ile Karaböğürtlen formasyonu (Kka) arasındaki dokanak sınırı (Doğu dan Batı ya bakış). Resim 4.9. Kovanlık Tepe de (C9) gözlenen, Göçgediği formasyonunun (Kg) kalsitürbidit ve marn seviyeleri. 19
Resim 4.10. Kovanlık Tepe de (C9) gözlenen, Göçgediği formasyonunun (Kg) iyi çimentolanmış, silisli- killi marn görünümü. Ersoy (1991) a göre birim, ofiyolitlerin (Marmaris peridotiti) üzerinde; som karbonatların (Kayaköy dolomiti), çörtlü kireçtaşlarının (Orhaniye formasyonu) ve flişten (Karaböğürtlen formasyonu) oluşan üst tektonik dilimin ise tektonik olarak altında yer almaktadır. Tektonostratigrafik pozisyonu farklı olmasına rağmen, tüm özellikleri üst tektonik dilimdeki bloklu fliş (Karaböğürtlen formasyonu) ile aynıdır. Şenel ve Bilgin (1997) e göre, Göçgediği formasyonu yaklaşık 850 metre kalınlıkta olup, yamaç-havza ortamında çökelmiştir. Formasyonda Orombelli ve diğ. (1967), Bilgin ve diğ. (1997) tarafından yapılan çalışmalarda aşağıdaki fosil bulgularına rastlanılmıştır. Protopeneroplis cf. striata WEYNSCHENK, Trocholina sp., Labyrinthina sp., Lituosepta sp., Kurnubia sp., Neotrocholina sp., 20
Stomiosphaera moluccana WANNER, Calpionella elliptica CADİSCH, Calpionellopsis oblonga CADISCH, Tintinnopsella carpathica (MURG. Ve FILIP.) Orbitolina sp., Rotalipora appenninica (RENZ), Praeglobotruncana stephani (GONDOLFİ), P. stephani turbinata (REICHEL) Hedbergella sp., Ticinella sp., Globutruncana stuarti (de LAPP.), G. lapparenti tricarinata (QUEREAU), G. arca (CUSHMAN) Birim, bu formlara ve bölgesel korelasyona dayanılarak Toarsiyen-Üst Kretase yaşlı kabul edilmiştir (Orombelli ve diğ., 1967; Bilgin ve diğ., 1997). 4.1.1.3. Üst Tektonik Dilim 4.1.1.3.(1). Kayaköy Dolomiti (TRJk) Kalın dolomit ve dolomitik kireçtaşlarından oluşan birim, Şenel ve diğ. (1994) tarafından adlandırılmıştır. Kayaköy dolomiti, Bodrum napına ait tüm yapısal birimlerin tipik formasyonudur. Kayaköy dolomiti çalışma alanında, Hızırşah köyünün (D9) güneyi boyunca Karadağ (B12) ve Alazeytin dağında (C14) gözlenmektedir. Birim, masif ve/veya çok kalın, kalın tabakalı, siyah, siyahımsı gri, bazen açık gri, kirli beyaz renkli, sık erime boşluklu, yer yer dağılgan, dolomitlerden oluşur. Kayaköy dolomitinde seyrek de olsa gastropod ve silik alg izleri gözlenmektedir. En üst düzeylerinde dolomitik kireçtaşları yer alır. Birim içinde bazen breşik düzeyler bulunur (Şenel ve diğ., 1997). Ersoy (1991) e göre Kayaköy dolomitinin kalınlığı 1000 metreden biraz fazladır. 21
Hızırşah köyü (D9) güneyinde, birimin gözlenen alt seviyelerinden başlayarak Karadağ (B12) zirvesine kadar yapılan incelemelerde ilk karşılaşılan dağınık bloklar halinde silik-alg izli dolomitlerdir (Resim 4.11 ve 4.12). Orta seviyelerde bu bloklar yerlerini breşik, bloktan daha küçük boyutlu ve yamaç boyunca dağılmış kireçtaşlarına bırakırken üst seviyelere doğru yaklaştıkça tamamen dolomitten oluşan yamaç döküntüleri gözlenmiştir (Resim 4.13). En üst seviyede ise gri, açık-gri renkli dolomitler hakimdir. Mevcut bu üst seviyede beyaz renkli kristalize kireçtaşları dolomitlere nazaran daha az gözlenmezsine karşın yer yer dolomitlerle yanal değişimler halindedir. Çalışma alanında Karadağ (B12) ve Alazeytin dağı (C14) boyunca görülen birim, D-B, KD-GB, KB-GD gibi değişik doğrultuda birçok normal fay tarafından kesilmiştir (Resim 4.14). Normal faylanmalardan oluşan fay duvarları ve bu dik duvarlarda gözlenen dolomitlerin erime boşluklu, sarımsı-bej yapısı, birimi bölgede diğer formasyonlardan ayıran bariz bir görünümdür (Resim 4.15). Resim 4.11. Kayaköy dolomitinin (TRJk) alt seviyelerinde gözlenen, dağınık bloklar halindeki silik alg izli dolomitler. 22
Resim 4.12. Kayaköy dolomitinin (TRJk) alt seviyelerinde gözlenen silik-alg izli bir dolomit bloğunun yakından görünümü. Resim 4.13. Karadağ da (B12) gözlenen, Kayaköy dolomitinden (TRJk) oluşan yamaç döküntülerinin görünümü. 23
+ - Resim 4.14. Hızırşah köyünden (D9), Karadağ da (B12) Kayaköy dolomitini (TRJk) kesen D-B doğrultulu normal fayın görünümü. 24
Resim 4.15. Karadağ da (B12), Kayaköy dolomitinin (TRJk) erime boşluklu, sarımsı-bej dolomitlerinin genel görünümü. Karadağ da (B12) ; birim kuzey de Karaböğürtlen formasyonu ile tektonik dokanaklı iken, kuzeydoğuda normal bir fay ile sınırlanmıştır (Resim 4.16). Doğu ve güneyde Göçgediği formasyonu ile dik yamaçlarla ayrılan birim, batıda ise bir alüvyon havzası ile ayrılmıştır. Alazeytin dağında (C14) gözlenen birimin diğer uzantısı ise; KB-GD doğrultulu düz ve uzun bir normal fayla, Karaböğürtlen formasyonu ve yaklaşık 1 km uzunluğundaki yamaç döküntüleriyle ayrılmıştır. Bu birimin, fay doğrultusunun GB kesiminde kalan kısmı ise dik yamaçlarla Göçgediği formasyonu tarafından sınırlanmıştır. Kayaköy dolomiti gibi karbonatlar Batı Toros Kuşağında yaygın olarak yüzeylendiği gibi (Graciansky, 1968; Poisson, 1977; Gutnic ve diğ., 1979; Çağlayan ve diğ., 1980; Ercan ve diğ., 1982 b; Erakman ve diğ., 1986; Ersoy, 1989 b), Rodos (Mutti ve diğ., 1970), Girit (Bonneau, 1984; Hail ve diğ., 1984; Harbury ve Hail, 1988) ve Sömbeki (Harbury ve Hail, 1988) Yunan adalarında da yaygın olarak gözlenmektedir. 25
+ - Resim 4.16. Hızırşah köyünün (D9) güneyinde gözlenen, D-B doğrultulu normal fay ve Kayaköy dolomitinin (TRJk) Karaböğürtlen formasyonu (Kka) ile dokanak ilişkisi. Akat ve diğ., 1975; Çağlayan ve diğ., 1980; Ercan ve diğ., 1983; Bilgin ve diğ., 1997 tarafından yapılan çalışmalarda, genelde fosilsiz olan formasyonun en üst düzeyinde saptanan Glomospirella cf. Grandis, İnvolutina minuta (L. KOENN), Paleodosyeladus mediterraneus (PIA), Thaumatoporella parvoveesiculifera (RANIERI), Trocholina sp., Involutina sp., Trochhammina sp., Meandrospira sp., Glomospira sp., Hemigordius sp., 26
Globochaete alpina LOMB vb. Fosil bulgularına dayanılarak birimin yaşı Orta Triyas-Liyas yaşlı kabul edilmiştir (Akat ve diğ., 1975; Çağlayan ve diğ., 1980; Ercan ve diğ., 1983; Bilgin ve diğ., 1997). Birim, sığ karbonat şelf ortamında çökelmiştir ( Şenel ve diğ. 1997). 4.1.1.3.(2). Orhaniye Formasyonu (JKo) Mikrit ve çörtlü mikritlerden oluşan formasyon, Meşhur ve diğ. (1989) tarafından adlandırılmıştır. Orhaniye formasyonu çalışma alanında Güzne Düzü nün (B5) kuzeyinde; İnceburun (C1), Kayatepe (B3), Kayaboğazı (B3) ve Gerence burnu (B4) mevkilerinde yüzlek vermektedir. Birim ince-orta yersel kalın tabakalı, gri, bej, krem, yeşilimsi gri, kirli sarı, pembe, kırmızı renklerde yer yer kalsitürbidit ara düzeyli mikrit ve çörtlü mikritlerden oluşur. Orhaniye formasyonunun Üst Jura yaşlı kesiminde, ince-orta tabakalı, kırmızı, kızıl kahve, yersel gri, yeşil, mavi vb. renklerde radyolarit, çört ve şeyl yer almaktadır. Kılavuz karakterinde olan bu seviye yanal yönde devamlılık göstermekte ancak, aşırı deformasyon nedeniyle çok fazla kıvrımlanmış ve kırılmıştır. Orhaniye formasyonu aşırı derecede kıvrımlı bir yapıdadır (Şenel ve diğ., 1997). Çalışma alanında en az yüzlek veren birim olan Orhaniye formasyonu, çok dar bir alanda gözlenmiştir. Birimin neredeyse birkaç metrede bir yanal ve düşey olarak değişim gösteren renk, eklem, eğim gibi özellikleri mevcut formasyonu kompleks bir hale getirmekle birlikte, bu kadar dar bir alanda bu kadar sık değişim sunmayan bir formasyonun çalışma alanında bulunmamasından dolayı ayırt edilmesini kolaylaştırmaktadır (Resim 4.17). 27
Resim 4.17. İnce Burun da (C1), Orhaniye formasyonunun (JKo) değişik eğim açılı tabakalanmaları ve birim içindeki renk değişimleri. İnce burun (C1) ve Gerence burnunda (B4) yapılan çalışmalarda, iki ayrı yerde aynı birimler arasında bariz farklılıklar gözlenmiştir. İnce burunda yapılan çalışmalarda; gri renkli oldukça çatlaklı kireçtaşlarına rastlanılmıştır. Bu çatlaklar neredeyse 90 0 ye yakın düşey kırıklar sunmaktadırlar. Bu birimin üzerine iyi derecede kıvrımlanmış, sarımsı-kahverengi kiltaşı arakatkılı kireçtaşı birimi, yaklaşık 20 0 lik bir eğimle gelmektedir (Resim 4.18). Kiltaşı arakatkılı kireçtaşlarının üzerinde ise sarımsı renkli ve yaklaşık 90 0 lik bir açıyla, bol çatlaklı-kırılmış mikritik kireçtaşları bulunmaktadır. Mevcut birimi ise, yanal yönde değişim gösteren, iyi kıvrımlanmış ve neredeyse yataya yakın bir eğim gösteren pembemsi-kırmızı mikritik kireçtaşları izlemekte olup yanal yönde bu birim, aynı eğim ve kıvrımlanmayı gösteren beyaz-açık gri renkli kireçtaşlarına geçiş göstermektedir. (Resim 4.19). 28
Resim 4.18. İnce Burun da (C1), Orhaniye formasyonunun (JKo) kırıklıçatlaklı tabakalanma üzerine gelen iyi derecede kıvrımlanmış, kiltaşı arakatkılı kireçtaşları. Resim 4.19. İnce Burun da (C1), Orhaniye formasyonunun (JKo) yanal yönde renk değişimi gösteren kıvrımlı mikritik kireçtaşları. 29
Gerence burnunda (B4) yapılan çalışmalarda ise gri, mavimsi gri, pembe, açık sarı ve yer yer çört bantlı mikritik kireçtaşları gözlenmiştir (Resim 4.20, 21, 22). Gerence burnundaki mikritik kireçtaşları, İnce burunda da gözlenen birimin aksine kıvrımlı bir yapı göstermeyip, som bir haldedir. Orhaniye formasyonu çalışma alanında yüzlek verdiği yerlerde, Gerence burnunda D-B doğrultulu normal bir fay ile Karaböğürtlen formasyonu tarafından sınırlanmıştır. Birim, diğer sınırlarında yine Karaböğürtlen formasyonu ile tektonik bir dokanakla ayrılmıştır. Resim 4.20. Gerence Burnunda (B4), Orhaniye formasyonun (JKo) pembemsi-kırmızı renkli mikritik kireçtaşları. 30
Resim 4.21. Gerence Burnunda (B4), Orhaniye formasyonun (JKo) gri,mavimsi gri renkli mikritik kireçtaşları. Resim 4.22. Gerence Burnunda (B4), Orhaniye formasyonunun (JKo) değişik renkler sergileyen mikritik kireçtaşları. 31
Orombelli ve diğ., (1967) ve Ersoy (1991) tarafından bölgede yapılan çalışmalarda birimde tayin edilemeyen radiolaria ve aptychus fosilleri yanında, Titoniyen-Neokomiyensis yaşlı; Stomiosphaera molluccana (WANNER), Berriasiyen yaşlı; Calpionella elliptica (CADİSH), Calpionellipsis oblonga (CADİSH), Tintinopsella carpatica (MURG. ve FİLİP.), Koniasiyen-Alt Maestrihtiyen yaşlı; Globotruncana coroata (BOLLİ), G. linneiana (d'orbigug), G. lapparenti (BROTZEN), G. lapparenti tricarinata (QUEREAU), G. Stuarti (LAPP). G arca (CUSHMAN), Marginotruncana sigali (REİCHEL), M. cf. renzi (GALDOLFİ), M. marginato (REUSS), Rotalipora apappeninica (RENZ), Preaglobotruncana stephani (GONDOLFİ), P. stefani turbinata (REİCHEL), Hedbergella sp., Dicarinella sp., Orbitolina sp. gibi fosil bulgularına dayanılarak birimin yaşı Üst Jura-Alt Maestrihtiyen olarak tayin edilmiştir (Orombelli ve diğ., 1967; Ersoy.,1991). Meşhur ve diğ., (1989); Şenel ve diğ., (1994); Bilgin ve diğ.,(1997) tarafından yapılan çalışmalarda ise üst düzeylerinde bol Globutruncana sp. ler kapsayan birim, Jura-Kretase yaşlı kabul edilmiştir. Formasyon havza ortamında gelişmiştir (Şenel ve diğ., 1997). 32
4.1.1.3.(3). Karaböğürtlen Formasyonu (Kka) Yer yer bloklu flişle temsil edilen birim, Philippson (1915) tarafından adlandırılmıştır. Likya naplarını oluşturan yapısal birimlerin çoğu Üst Senoniyen yaşlı, düşey ve yanal yönlerde sık kaya türü değişimi gösteren flişlerle sonlanır. Birim farklı araştırmacılarca; Çamova formasyonu (Graciansky, 1972), Alakaya formasyonu (Erakman ve diğ.,1986), Sofular formasyonu (Şenel ve diğ., 1989, 1994), Bodrum formasyonu (Ercan ve diğ., 1983) olarak isimlendirilmiştir. Bu kaya birimleri bölgede isim karışıklığına neden olmamak ve formasyon adlandırmasında birliktelik sağlamak amacıyla Karaböğürtlen formasyonu adı altında toplanmıştır (Şenel ve diğ., 1997). Bu formasyon çalışma alanında Hızırşah köyü (D9) ve civarında, Datça nın (G10) batı ve güney batısında, Alazeytin dağının (C14) güney yamaçlarında ve çalışma alanının güneyindeki sahil şeridinde geniş alanlarda yüzlekler vermektedir. Birim ince-orta-kalın tabakalı, gri, siyahımsı gri, yeşilimsi gri, siyah, açık kahve, sarımsı kahve, kirli sarı, kırmızı vb. renklerde kumtaşı, kiltaşı ve silttaşlarından oluşmaktadır. Yer yer kumlu-killi kireçtaşı, mikrit, çörtlü mikrit, kalsitürbidit, marn gibi düzeyler, yer yer de serpantinit, bazik volkanik, kireçtaşı vb. bloklar kapsamaktadır. Genelde kaotik yapı gösteren birim, yanal ve düşey yönde sık kaya türü değişimi sunmaktadır. Tabanında yer yer kireçtaşı ve çört elemanlı breşler (Sirna breşi; Graciansky, 1972) yer almaktadır (Şenel ve diğ., 1997). Karaböğürtlen Formasyonu veya Ercan diğ. (1980) tarafından Datça Flişi olarak da adlandırılan, stratigrafik olarak çörtlü kireçtaşları olarak da adlandırılan Orhaniye formasyonunu uyumlu olarak örten bu birim üç düzeyden oluşur (Ersoy 1991). Birimin en alt seviyesinde düzenli bir fliş istifi yer alırken, bunun üzerinde olistostromal bir seviye, en üstte ise aşırı tektonizmaya uğramış, kaotik görünümlü bir seviye yer alır. İstif en altta ince tabakalı, kalkarenit arakatkılı düzenli marn ve killi kireçtaşı ile başlar ve matriksi killi, elemanları köşeli çört ve çörtlü kireçtaşından oluşan bir konglomera ve kiltaşı seviyesi ile devam eder. En üst seviye ise oldukça deforme olmuş, kahverengimsi sarımsı renkli, kalın tabakalı, kristalize kireçtaşı ve ultramafik kayaç bloklu, sleyt, metakalkarenitli bir düzeyle belirgindir (Dirik, 2003). 33
Çalışma alanında kilden mikritik kireçtaşına kadar değişik tane boyutu ve litolojik özellikler sergileyen birim, kıyı şeritlerinde bol çatlaklı mikritik kireçtaşları olarak kendini göstermektedir (Resim 4.23). Kıyıdan tepelere doğru çıkıldıkça çatlaklı mikritik kireçtaşları dağınık bloklar halinde gözlenmektedir (Resim 4.24). İç kısımlarda ise özellikle Hızırşah köyü (D9) ve yakın civarında birimde kil, kiltaşı, ince taneli-gevşek çimentolu kumtaşı gibi yapılanmalar dikkati çekmiştir. Sadece Hızırşah köyünde gözlenen kiltaşı-boksit geçişleri, formasyonun Göçgediği formasyonu ile sınırlandığı alanlarda bitmektedir (Resim 4.25). Karaböğürtlen formasyonunda yer yer dağınık hallerde kireçtaşı merceklerine de rastlanılmıştır. Bu mercekler en iyi Hızırşah köyünün (D9) güneybatısında Palamutbükü yolu boyunca gözlenmektedir (Resim 26). Resim 4.23. Karaböğürtlen formasyonundaki (Kka) bol çatlaklı mikritik kireçtaşlarının kuzey sahil şeridindeki görünümü. 34