Ekme ini tafltan ç karanlar n köyü: Velida

Transkript

1 Dünya Döndükçe BD TEMMUZ 2013 Sabriye Afl r Ekme ini tafltan ç karanlar n köyü: Velida Z onguldak n Ere li ilçe merkezine 40 kilometrelik mesafesiyle, en uzak ve en yüksek köy olan Velida Köyü, bir yönüyle tafl devrini, günümüz modern ça nda yaflat yor. Köyün erkekleri da dan kopard klar tafl kütlelerini zahmetli u rafllar sonucunda tafltan saca dönüfltürüyor. Evlerinin geçimini tafltan sa l yor, ekmeklerini tam anlam yla tafltan ç kar yorlar

2 Velida Köyü nde yaflayanlar, geçmifli, an msayamad klar kadar eski olan ve dedelerinden kendilerine miras kalan bir zanaat sürdürüyor. Köyün tek geçim kayna olan tafl iflçili i, y llardan bu yana kullan lan en ilkel yöntemlerle ve tamamen el eme iyle yap l yor. Da dan kopar lan tafl parçalar, tafl ustalar n n elinde, birbirinden zahmetli yedi aflamada ifllenerek, üzerinde çeflitli hamur ifllerinin piflirilebildi i tafl saca dönüflüyor. Köye ismini veren ve köy merkezinden yaklafl k 40 dakikal k zorlu bir yolculuk sonras nda ulafl labilen Velida da, bu iflle u raflan her bir tafl ustas n n kendisine ait bir tafl oca var. Köy Muhtar Muhterem Özmen, tafl ocaklar n n dokunulmazl n, Burada herkesin oca ayr d r. Kimse kimsenin oca na giremez. Ancak izin al n rsa, birbirlerinin ocaklar nda çal - flabilirler. Çünkü ocak açmak da ayr bir eziyettir. Düzgün bir ocak oluflturmak hiç de kolay de ildir. sözleriyle anlat yor. 98 Burada herkesin oca ayr d r. Kimse kimsenin oca na giremez. Ya fll günler d fl nda, hemen her gün Velida daki ocaklar na giden tafl ustalar, önce sacl k tafl parças n kayadan muntazaman ay r yor. Ard ndan, kat rlar - na yükleyerek evlerinin önüne getiriyorlar. Tafl kütleleri bin bir zahmetle tafltan saca dönüfltükten sonra da sat fla sunuluyor. ÖMÜR TÖRPÜSÜ B R fi Sabah n erken saatlerinde, bir k sm n patpat olarak adland r lan tar m arac yla, geriye kalan k sm n da yürüyerek geçti imiz patika da yolunun ard ndan, Velida köylülerinin çal flt klar tafl ocaklar n n bulundu- u alana ulafl yoruz. Köy sakinleri tafl ustalar ndan Enver Aydo an n tafl oca na konuk oluyor, günlerce süren kaz n n ard ndan ortaya ç kar lan kayan n üzerinde onu izlemeye koyuluyoruz. Önce tahta ve çivilerden yap lan ilkel bir pergelle, ç karaca tafl kütlesini yerde daire çizerek iflaretliyor. Sonra da iflaretli çizgi boyunca, ucu sivri kazmas n sallayarak, ç karaca tafl n çevresini yontmaya, temizlemeye bafll yor. Bu Velida köyünün girifli

3 u rafl yaklafl k bir saat sürüyor. Enver Usta, sonra da çizdi i daire çevresince, bu kez ç karmak istedi i tafl kütlesinin etraf na, sab rla ayn noktalara vurmaya bafll yor. Bu anlarda, Enver Usta n n ter damlalar düflüyor tafl kütlesinin üzerine Bir yandan da anlat yor: 18 yafl mdan beri bu iflle u rafl yorum. Buradan kazand mla sigortam da kendim ödüyorum. Günde yapabilirsek iki tane yap yoruz. Art k yapa yapa, tafl n nerede iyisinin oldu unu, neredekinin sert, neredekinin yumuflak oldu unu anlayabiliyoruz. Önce pergelle tafl ç karaca m z yeri çepeçevre çiziyoruz. Daha sonra o çizgiyi takip ederek çevresini kazmayla ç kar yoruz. Yani etraf n yivliyor, kaz yoruz. Gittikçe sac ortaya ç km fl Enver Aydo an ç kar lacak tafl kütlesinin etraf n pergelle çiziyor oluyor. Bir parçay koparabilmemiz, en az aral ks z bir saatimizi al yor. Ömür törpüsü bu ifl. Tafl n tamam oldu una kanaat getiren Enver Aydo an, tok bir sesin geldi i noktaya daha sert darbelerle vuruyor. Birkaç vuruflunun ard ndan, tam bir ustal kla, tafl kütlesini kazmas n n sivri ucuyla yukar ya kald r yor. Tafl n kopan yüzünü çevirdi inde görüyoruz ki, tafl kütlesi dümdüz bir yüzey biçiminde kayadan ayr lm fl. Ya murda köyün yolunu tutan tafl ustas P fi RD EKME E LEZZET VER YOR, ISIYI Efi T DA ITIYOR Kayadan zorlu bir u rafl sonucu kopar lan yaklafl k santimetre kal nl ndaki tafl 99

4 kütleleri, burada 5-10 santimetre kadar kazma yard m yla inceltiliyor. Ard ndan kat rlar n n birer yan na ba lan - yor ve köye götürülmek üzere geri dönüfl yoluna ç k l yor. Evlerinin alt ndaki küçük odalarda ya da bahçelerinde iflleme bafll yor tafl ustalar O tafl ustalar ndan birisi olan 63 yafl ndaki Yaflar Aydo an, çocuk yafllar nda ö rendi i tafl iflçili ini 50 y ld r sürdürdü ünü dile getiriyor: Büyüklerimizin uzun y llar tafl iflçili iyle u raflt klar n biliyoruz. Bu iflin geçmiflinin yüz y ldan fazla oldu- unu düflünüyoruz. lk ne zaman ifllenmeye bafllad ile ilgili kesin bir bilgimiz yok. Yaln zca dedelerimizin çok u raflarak, bu ifli yapt klar n biliyoruz. Çünkü onlardan ö rendik. Onlar çok daha zor flartlarda saclar yaparlarm fl. Günde en fazla iki tane tafl sac haz rlayabildiklerini belirten Aydo an, devam ediyor: Getirdi imiz tafllar haz r duruma gelene kadar 7 kez elden geçiyor. Tüm aflamalar da el iflçili i ile yap l yor. Tafl saca, çevre illerden büyük talep oluyor. Bizden alan bu çevre illerdeki yerler de, yurtd fl ndan ülkenin di er illerine kadar, her yere gönderiyor, da t yorlar. Do al oldu u için piflirdi i ekme e lezzet veriyor. Is y da eflit da t yor. O nedenle tutuluyor. Kendimiz de kullan yoruz. Hem aç kta, hem de soba fleklinde kullan labiliyor. Bu tafl n dokusu yumuflak oldu u için ifllenebiliyor. Ama sert cinsi de var. Kazma bunu ayn a aç gibi yontabiliyor. Tamamen do al oldu u için, ç kar rken bizim sa l m za bir Yaflar Aydo an sac yontarken Sanayide tornadan ç km fl bir ürün 100

5 zarar olmuyor. S çray p gözümüze kaçan küçük k r nt lar bile kendili inden eriyor. çi havuz gibi olan flekilde, tepsi biçiminde yapabilmek için önce sanayide içini oyduruyoruz. Tornada içi oyulduktan sonra, di er aflamalar n biz yap yoruz. Güveç kab gibi, hatta kapa da haz rlanarak yap lan bu çeflitte, özellikle et, k zartmalar, tavuk gibi yiyecekler piflirilebiliyor. Velide l lar ürettikleri sac kendileri de kullan yor. EV GEÇ ND R P, ÇOCUK OKUTUYORLAR Köyün ileri gelenlerinden 80 yafl ndaki lyas Görgülü ile karfl lafl yoruz. Kendisinin de uzun y llar u raflt - n ifade ederek ekliyor: Ben de, ne yapt ysam sac paras yla yapt m. Çocuklar m n hepsini de sac sayesinde büyüttüm. Kat rlarla köyün yolunu tutan tafl iflçilerinin da yolundan geldiklerini görüyoruz. smail Çetin, askerden sonra tafl iflçili ine bafllad n, 25 y ld r da devam etti ini söylüyor: Köyümüzün geçimi genelde tafl sacdand r. Befl çocu um var. Birini evlendirdik. fiu anda 6 kifli bu sactan ekmek yiyor. Günde iki sac yapar m. Da dan kaba halde kat rla getirdikten sonra, evde yeme imi yerim. Sonra iner afla ya, t k t k yapmaya bafllar m. Da dan gelifli çok kal nd r. Kal n kopan bu tafllar, kimi zaman kat ra bile zor sarar z. Bir di er tafl ustas brahim Özmen, yapt klar iflin a r oluflundan yak n yor: y ld r yap yorum ama bu iflten memnun de ilim. Çolukçocu uma da vasiyet etmiyorum. Eziyetli, en a r ifl bu. O nedenle çocuklar ma kesinlikle ö retmiyorum. Köy Muhtar Muhterem Özmen, 30 haneli köylerinde 20 den fazla ailede, aile reislerinin geçimini tafl sac yap m sayesinde sa lad n söylüyor: Adam n ifli-gücü yok, çocuklar n n ekmek paras n bu iflten ç kar yor. Bu ifl o kadar zor ki, da a gidip yapamad n z, eli bofl döndü ünüz de olabiliyor. Velida Köyü nde yaflayanlar, kuflaktan kufla a aktar lan tafl sac zanaat n tüm zorluklar na karfl n sürdürürken yüzy llara dayanan bir gelene i de devam ettiriyorlar. sabriyeasir@butundunya.com.tr 101