Chapter 10. Ticaret Politikasının Politik Ekonomisi. Slides prepared by Thomas Bishop. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Transkript

1 Chapter 10 Ticaret Politikasının Politik Ekonomisi Slides prepared by Thomas Bishop Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

2 Önizleme Serbest ticaretten yana görüşler Serbest ticarete karşı görüşler Ticaret politikasının politik modelleri Ticaret politikasının uluslararası müzakereleri ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-2

3 Serbest Ticaretten Yana Durumlar Tam ticaret serbestisine yakın olan çok az ülke vardır. Ör: Hong Kong (ithalat kotası ve gümrük vergisi olmayan tek ülke) Serbest ticaret korumacılıktan doğan verimlilik kaybını önler Üretim ve tüketimde yaratılan bozulmaların önlenmesi dışında da serbest ticaretin başka kazanımları vardır. Serbest ticaretin mükemmel olmasa da devletin uygulayabileceği diğer politikalara göre daha iyidir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-3

4 Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-4

5 Serbest Ticaretten Yana Durumlar (devam) 1. Serbest Ticaretin Verimlilik Durumu (Efficiency Case For Free Trade) Devletler piyasa fiyatlarını ticaret politikaları ile bozmadıklarında üreticiler ve tüketiciler kaynakları en verimli şekilde tahsis eder. Küçük bir ülkenin milli refah serbest ticaret ile en yüksek seviyesindedir. Kısıtlı ticaret ile, tüketiciler daha yüksek fiyatlar öder ve daha az tüketirler, üreticiler ise aşırı üretirler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-5

6 Şekil 10-1: Serbest Ticaret ve Verimlilik Durumu Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-6

7 Serbest Ticaretten Yana Durumlar (devam) Ancak, gümrük tarifesi oranları bir çok ülkede zaten düşük olduğu için, serbest ticarete yönelmenin kazancı birçok ülke için milli gelirin küşük bir kısmına denk gelir. Dünya genelinde korumacıktan doğan kayıp GSYİH nın %1 inden azdır. Serbest ticaretten olacak kazanç ABD, AB de gibi gelişmiş ülkelerde daha düşük, daha fakir gelişmekte olan ülkelerde ise daha çoktur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-8

8 Tablo 10-1: Tüm Dünya da Serbet Ticarete Geçmenin Kazanımları (GSYİH %) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-9

9 Serbest Ticaretten Yana Durumlar (devam) 2. Büyük ölçekte üretimden sağlanacak avantajlar (ölçek ekonomisi) (economies of scale). Serbest ticaret ile hem firmalar hem sektör ölçek ekonomisinden faydalanır. Korunan piyasalar sektörlerin konsantrasyonuna engel olarak dışsal ölçek ekonomisinden kazanımları kısıtlar. - Kısıtlı yerli piyasaya giren çok fazla firma olur (Korumacılık rekabeti azaltıp karları arttırdığı için çok fazla firmanın korunan sektöre girmesine neden olur.) - Her bir firmalardaki üretim verimsizleşir. Ör: Arjantin deki otomobil endüstrisi Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-12

10 Serbest Ticaretten Yana Durumlar (devam) 3. Rekabet ve yenilikçiliğe imkan yaratır (dinamik kazanımları) Serbest ticaret, girişimcilerin ihracat etmek ya da ithalatla yarışmak için yeni yollar aramalarına teşvik yaratarak öğrenme ve yenilikçilik için daha çok imkan sağlar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-13

11 Serbest Ticaretten Yana Durumlar (devam) 4. Serbest ticaret rant arayışının (rent seeking) yarattığı kayıpları önler. Firmalar ve kişiler kota lisanslarını kazanmak için büyük masraflara girermesiyle zaman ve ekonominin diğer verimli kaynakları ziyan olur. Ör: Hindistan daki firmalara kapasiteleri oranında ithal ürün alma hakkı tanınması sonucu oluşan atıl kapasite. Ör: A.B.D. deki ton balığı ithalinde ilk gelene verilen TRQ (tarrif rate quoat) sonucu stoklama giderleri Serbest ticaret rant arayışından doğan kayıpları önleyerek kaynakların daha verimli kullanımını sağlar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-14

12 Serbest Ticaretten Yana Durumlar (devam) 5. Serbest ticaretin politik argümanı Prensipte daha iyi politikalar olsa bile serbest ticaret en iyi uygulanabilir politikadır. Serbest ticaret dışındaki herhangi bir politika belirli bir çıkar grubu tarafından kolayca manipüle edilebilir ve daha düşük milli refaha sebep olur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-15

13 Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-16

14 Serbest Ticaret e Karşı Durumlar Ekonomistlerin genellikle serbest ticaretten sapmaların ülke refahını azalttığını belirtmesine rağmen, bazı durumlarda aktif bir ticaret politikasının ülke genelinin refahını arttırdığının teorik gerçekliği vardır. 1. İthalat Vergisi İçin Dış Ticaret Haddi (TOT) Argümanı 2. Yerli Piyasa Başarısızlığı Argümanı Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-17

15 Serbest Ticaret e Karşı Durumlar (devam) Büyük bir ülke için, gümrük tarifesi (ya da ithalat kotası) ithal ürünün dünya fiyatlarını düşürerek dış ticaret haddi (TOT) kazancı sağlar. - Bu TOT kazancı bazı durumlarda tarifenin tüketici ve üretici teşviklerini bozmasından doğan kayıpları geçebilir. Küçük bir gümrük tarifesi büyük bir ülkenin refahını arttırır. ( büyük : dünya fiyatlarını etkileyebilecek anlamında) - Ancak belli bir gümrük tarifesi oranında sonra, verimlilik kayıpları TOT kazançlarını geçmeye başladıkça milli refah azalmaya başlar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-18

16 Şekil 10-2: Optimum Gümrük Tarifesi Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-19

17 Serbest Ticaret e Karşı Durumlar (devam) İthalatı tümden engelleyen bir tarife oranı ülkeyi kötü duruma getirir, ancak milli refah seviyesini maksimize eden bir optimum gümrük tarifesi oranı t 0 mümkündür. Vergi oranı daha fazla arttıkça kayıplar gittikçe kazanımlardan daha fazla artmaya başlar ve tarife oranını milli refaha etkisini gösteren eğri ters yöne döner. İthalatı tamamen önleyen bir gümrük tarifesi t p ülkeyi daha kötü duruma getirir. Tarife oranının t p den daha fazla arttırılmasının ise refaha bir etkisi yoktur. Bu optimum gümrük tarifesi oranı t 0 her zaman pozitif ve önleyici tarife oranından (prohibitive rate) (t p ) düşüktür. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-20

18 Serbest Ticaret e Karşı Durumlar (devam) İhracat için uygulanacak politika? İhracatı tamamen önleyen bir ihracat vergisi (negatif ihracat sübvansiyonu) ülkeyi daha kötü duruma getirir, ancak milli refahı dış ticaret haddlerini (TOT) yoluyla arttıran bir ihracat vergisi oranı mümkündür. İhracat sübvansiyonu büyük bir ülkenin TOT ini düşürür; ihracat vergisi (negatif ihracat sübvansiyonu) ise büyük bir ülkenin TOT ini arttırır. İhracat vergisi dünyadaki ihraç ürün fiyatlarını arttırarak ülkenin TOT ini arttırırabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-21

19 Serbest Ticaret e Karşı Durumlar (devam) Çoğu ülkenin ithalat ve ihracat yaptıkları ürünlerin dünya fiyatlarını etkileme gücü çok düşüktür. Ancak A.B.D. gibi büyük ülkeler ithalat gümrük tarifesi (import tarriff) ve/ya da ihracat vergisi (export tax) ile milli refahını diğer ülkelerin zararına arttırabilir. Ör: Suudi Arabistan ın ihracat vergisi uygulayarak dünya petrol fiyatlarını arttırması Karşı-Argüman: Fakat bu durumda diğer ülkelerin misilleme yapması ve kendi ticaret kısıtlarını koyarak karşılık vermesi olasılığı vardır. Serbest ticarete karşı TOT argümanının pratik uygulaması şüphelidir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-22

20 Serbest Ticaret e Karşı Durumlar (devam) Serbest ticarete karşı ikinci argüman serbest ticaretin idealin altında bir politika olmasına neden olan yerli piyasa başarısızlıklarının (domestic market failures) varlığıdır. Tüketici ve üretici kazancına dayalı verimlilik kaybı hesaplamaları piyasaların düzgün işlediğini varsayar. Yerli Piyasa Başarısızlıkları: ülkedeki bazı piyasaların görevini tam olarak yapamaması, bazı piyasaların dengelenmemesi durumu. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-23

21 Serbest Ticaret e Karşı Durumlar (devam) Piyasa başarısızlıkları örnekleri: - Sürekli ve yüksek işsizlik oranı - işgücü piyasasında ücretler düzenlenmediği için oluşan arz fazlalıkları - Yapı, ekipman ve diğer sermayenin sürekli olarak yetersiz kullanımı (under-utilization). sermaye piyasasında fiyatların düzelmemesi nedeniyle oluşan arz fazlalıkları - İyi tanımlanmamış ve işlemeyen mülkiyet hakları Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-24

22 Serbest Ticaret e Karşı Durumlar (devam) Piyasa başarısızlıkları örnekleri - Şahsi üretim sonucu firmaların topluma sağladığı fakat bundan tam kar sağlayamadığı teknolojik kazanımlar - Şahsi üretim sonucu oluşan ve firmaların zararını ödemediği topluma verilen çevresel zarar (ÖR:çevresel atık) - Üretim (fırsat) maliyeti hakkında yeterince bilgili olmayan satıcılar ve tüketim değeri hakkında yeterince bilgili olmayan tüketiciler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-25

23 Serbest Ticaret e Karşı Durumlar (devam) Marjinal sosyal fayda (marginal social benefit): şahsi üretimin topluma sağladığı ilave yararı ölçmek için hesaplanır. Piyasa başarısızlığı var ise, marjinal sosyal fayda üretici kazanımı ile tam olarak ölçülemediği için ekonomik verimlilik kaybı hesapları yanıltıcıdır. Bir gümrük tarifesi yerli üretimi arttırınca piyasa başarısızlığından dolayı yerli toplumun yararının artması mümkündür. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-26

24 Şekil 10-3: Gümrük Vergisi İçin Yerli Piyasa Başarısızlığı Argümanı Bir ürünün üretimi üretici fazlasından ayrı olarak ekstra sosyal fayda sağlıyor (alt panel c alanı) ise, tarife refahı arttırabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-27

25 Serbest Ticaret e Karşı Durumlar (devam) Serbest ticarete karşı yerli piysa başarısızlıkları argümanı ikinci en iyi teoremi (theory of the second best) adıyla anılan daha genel bir argümana örnektir. Bu teoriye göre bir piyasadaki pazar teşviklerini (market incentives) bozan bir devlet müdahalesi başka bir piyasa başarısızlığının sonuçlarını gidererek milli refahı arttırabilir. En iyi politika piyasadaki başarısızlıkların kendisini düzeltmelidir, ancak bu mümkün değil ise başka bir piyasaya devletin müdahalesi o problemi çözmenin ikinci en iyi yolu olabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-28

26 Karşı Argümanlar Serbest ticareti savunan ekonomistler yerli piyasa başarısızlıklarının en iyi (first-best) politika ile düzeltilmesi gerektiği karşı argümanını getirirler. En iyi (first-best) politika: problemin kaynağını hedefleyen bir yerel politika Ör: Eğer sürekli devam eden yüksek düşük işgücü istihdamı problem ise, işgücünün maliyeti ya da işgücü yoğun ürünlerin üretimi devlet tarafından sübvanse edilebilir. Bu politikayla gümrük tarifesi sonucu oluşacak ekonomik verim kaybı da önlenebilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-29

27 Karşı- Argümanlar (devam) Gerçekte ne zaman ve ne derecede piyasa başarısızlıklarını var olduğu tam belirgin değildir. (Dolayısıyla ne zaman ve ne derecede devlet politikası ile karşılık vermesi gerektiği de net değildir.) Piyasa başarısızlıklarını hedefleyen devlet politikalarının politik olarak güçlü gruplar tarafından manipüle edilme olasılığı vardır. Bir ticaret politikası, üretici ve tüketicilerin teşviklerini bozacağı için, durumu daha iyi yerine daha da kötüleştirecek istenmeyen sonuçlar doğurabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-30

28 Chapter 10 Ticaret Politikasının Politik Ekonomisi (devam) Slides prepared by Thomas Bishop Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

29 Önizleme Serbest ticaretten yana görüşler Serbest ticarete karşı görüşler Ticaret politikasının politik modelleri Ticaret politikasının uluslararası müzakereleri ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-32

30 Ticaret Politikasının Politik Modelleri Ticaret politikası nasıl belirlenir? Devletin toplumsal fayda yerine politik başarıyı maksimize etmesine dayalı modeller: 1. Orta Seçmen Teoremi (Median Voter Theorem) 2. Kollektif Eylem (Collective Action) 3. Kollektif Eylem ve Orta Seçmen Teoreminin belli yönlerini birleştiren bir ticaret politikası modeli Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-33

31 Orta Seçmen (Median Voter) Orta seçmen teoremi: Demokratik partilerin ideolojik spektrumun ortasındaki seçmene (orta seçmen) yönelik politika belirleyeceklerini öngörür. Tarife oranının politika aracı olduğunu varsayın. Tüm seçmenleri, en düşük tarifeyi tercih edenden başlayarak, tarife oranı tercihlerine göre sıralayın Orta Seçmen: Spektrumun ortasındaki seçmen 10-34

32 Orta Seçmen Teoremi (Median Voter Theorem)(devam) Modelin varsayımları: 1. Yarışan 2 politik parti. 2. Her partinin amacı çoğunluk tarafından seçilmek Partiler hangi politikayı vaat eder? Her iki parti de en fazla oyu almak için orta seçmeni (spektrumun ortasındaki seçmen) hedefleyerek aynı gümrük tarifesi oranını sunarlar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-35

33 Şekil 10-4: Politik Rekabet Bir parti t A önerirse diğer parti çok az daha düşük olan bir tarife, t B, önererek çoğu oyu kazanır. Bu politik yarış her iki partinin de orta seçmen tarafından tercih edilen T M ye yakın bir tarife önermesine yol açar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-36

34 Orta Seçmen Teoremi (devam) Orta seçmen teoremine. göre 2 partili bir demokraside ticaret politikası hangi sayıda seçmenin memnun edileceğine göre oluşturulur Az sayıda bir kesime büyük zararı olan (ithalat ile yarışan üreticiler) ancak büyük kesimin yararına olan bir politika (tüketiciler) uygulanmalıdır. Ancak ticaret politikası bu öngörüyü tam olarak takip etmez. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-37

35 Kollektif Eylem (Collective Action) Politik hareket genellikle kolektif eylem problemi (collective action problem) olarak tarif edilir: Tüketicilerin grup olarak serbest ticareti desteklemelerine sebep varken, bir tüketicinin birey olarak bir teşviki yoktur çünkü kendi kazanımı harcadığı zaman ve emeğe göre büyük değildir. Bu nedenle toplum geneline büyük zararı olan ancak her bir bireye az zararı olan politikalar güçlü tepkilerle karşılaşmayabilirler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-38

36 Kollektif Eylem (Collective Action) Ancak serbest ticaretten dolayı büyük zarara uğrayan gruptaki (ör: işsizlik) her bireyin istediği politikayı savunmak için güçlü bir teşviki vardır. Bu durumda ticaret kısıtını savunmanın gerektirdiği masraf ve zaman kaybı işsizlikten doğan kayba göre azdır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-39

37 Bir Ticaret Politikası Modeli Politikacılar bir seçimi orta seçmen teoreminin öngördüğü gibi popüler politikalardan yana olarak kazanabilecekleri gibi aynı zamanda seçim kampanyalarını yürütmek için paraya ihtiyaçları vardır. Bu mali destek özellikle kolektif eylem problemi olmayan ve özel bir politikayı savunan gruplardan gelebilir. Ticareti kısıtlama politikası modelleri tüm seçmenlerin refahındaki kayıpla, özel istek gruplarından gelen kampanya katkılarındaki artış arasındaki ilişkiyi ölçmeye çalışır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-40

38 Hangi Sektörler Korunuyor? Gelişmekte olan birçok ülkede birçok üretim sanayii korunmuştur (ithalat ihtiyatlı sanayileşme) (Ch 10). Sanayileşmiş ülkelerde korumacılık çok daha azdır ve 2 sektörde yoğunlaştır: 1. Tarım 2. Kıyafet Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-41

39 Hangi Sektörler Korunuyor? (devam) Tarım: A.B.D., Avrupa, ve Japonya da çiftçiler toplam seçmen nüfusunun küçük bir oranını temsil etseler de cömert teşvikler ve ticari koruma almaktadırlar. Ör: Avrupa Topluluğu nun Ortak Tarım Politikası (Common Agricultural Policy), Japonya nın ithal pirince uyguladığı %1000 gümrük tarifesi, A.B.D. nin şeker kotası. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-42

40 Hangi Sektörler Korunuyor? (devam) Giyecek sanayii (Clothing): textil (kumaş üretimi) ve kıyafet (apparel) (kumaşın kıyafete dönüşümü). (Kıyafet sanayii : işgücü yoğun ve gelişmiş ülkelerdeki çalışanları iyi organize olmuş bir sanayii) 2005 yılına kadar tekstil ve kıyafet ihracatı kotaları A.B.D. ve diğer birçok ülke arasındaki Multi-Fiber Agreement ile düzenlendi. MFA nın kaldırılması ABD için korumacılık masraflarını 2001 yılında 14.1milyar dan (11.8 i textil ve kıyafetten) 2015 yılında 2.6 milyara düşürdü (sadece yarısı textil ve kıyafetten). Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-43

41 Tablo 10-2: A.B.D. Korumacılığının Refah Kayıpları (milyar $) 2002 yılında kıyafet sektörü A.B.D. deki korumacılıktan kaynaklanan toplam refah kaybının %80 ini oluşturuyordu. Bu kaybın büyük kısmı üretim ve tüketim bozukluklarından ziyade yabancılara transfer edilen kota rantlarına dayanıyordu. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-45

42 Ticaret Politikasının Uluslararası Müzakereleri 1930 lerin başında hızla yükselen ortalama ABD tarife oranı 1930 ortalarından 1998 e kadar büyük oranda düştü den bu yana gümrük vergilerindeki ve diğer ticaret kısıtlarındaki azalmaların çoğu uluslararası müzakereler yoluyla gerçekleşti. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (General Agreement of Tariffs and Trade) 1947 yılında geçici uluslararası bir anlaşma olarak başlamış ve 1995 yılında daha resmi uluslararası bir kurum olan Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization) onun yerini almıştır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-46

43 Şekil 10-5: A.B.D. Gümrük Tarifesi Oranları yılları arasındaki gümrüğe tabi ithal mallara ait ortalama A.B.D. gümrük tarifesi oranları Bu nasıl mümkün oldu? Uluslararası müzakereler sonucu. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-48