Çek; para dolaşımını kolaylaştıran ve para yerine ödeme aracı olarak kullanılabilen bir kıymetli evraktır.

Transkript

1 Çek; para dolaşımını kolaylaştıran ve para yerine ödeme aracı olarak kullanılabilen bir kıymetli evraktır. Çek ile ilgili hükümler; Türk Ticaret Kanunu 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir. Çek görüldüğünde ödenecek bir ödeme aracı olmakla birlikte, ülkemizdeki uygulamasında borç senedi gibi vadeli olarak düzenlenmektedir.

2 TTK hükümleri gereğince çekin hukuki nitelikleri 4 başlıkta toplanır: Kıymetli evrak niteliği; çek bir kambiyo senedidir. Bu nedenle çekte mevcut olan hak, çekten ayrı olarak ileri sürülemez ve başkalarına devredilemez. Havale niteliği; çek belli bir meblağın kayıtsız şartsız havalesini içeren bir ödeme aracıdır. Özel şekil şartlarına tabidir. Bu koşullara uyulmazsa çek özelliğini kaybeder. Emre yazılı senet niteliği; çek, kural olarak emre yazılı senettir. Ancak nama ve hamiline yazılı olarak da düzenlenebilir. Ödeme aracı niteliği; çek bir ödeme aracıdır ve Damga Vergisi nden muaftır.

3 Çeki Düzenleyen (keşideci) Çek tutarı kendisine ödenecek olan (hamil) Çek tutarını ödeyecek olan banka (muhatap) Çekte muhatap olarak yalnızca BANKAgösterilebilir.

4 T.C. İş Bankası A.Ş. Keşide Yeri ve Tarihi: Manisa Şubesi Manisa, Tel: (236) # # TL İşbu çek karşılığında Yaşar ENGİN veya emrine yalnız YİRMİ BİN Türk Lirası ödeyiniz. Müşteri No: Hesap No: Çek No: Burak TOPRAK

5 Çek kelimesi Kayıtsız şartsız belirli bir bedeli ödeme emri Muhatap bankanın ticaret unvanı Keşide tarihi Keşidecinin imzası Hesap sahibinin kimlik numarası Hesabın bulunduğu şube adı Hesap numarası

6 Ödeme Yeri; gösterilmesi zorunludur. Şayet gösterilmemişse, muhatabın ticaret unvanı yanında birden fazla yer gösterildiği takdirde, çek ilk gösterilen yerde ödenir. Böyle bir kayıt yoksa, çek muhatabın merkezinin bulunduğu yerde ödenir. Çekte ödeme yerinin gösterilmemesi ile senet niteliğini kaybetmez, çünkü muhatap banka olduğu için yasa gereği mutlaka bir iş merkezi vardır. Keşide Yeri; gösterilmesi zorunludur. Şayet gösterilmemişse keşidecinin ad-soyadının yanındaki yazılı yer keşide yeri sayılır. Alternatiflerden ikisi de mevcut değilse, senet, kambiyo senedi olma özelliğini kaybeder. Birden fazla düzenleme yeri gösterilmesi halinde de senedin çek niteliği kaybolur.

7 Çek defterleri, bankalarca bastırılır. Çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabı sahibidir. Çek defterinin her bir yaprağına; çek hesabının numarası, çek hesabının bulunduğu banka şubesinin adı, çek hesabı sahibi gerçek kişinin adı ve soyadı, tüzel kişinin adı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişinin vergi kimlik numarası yazılır.

8 GEÇERLİ KAYITLAR Olumsuz emre kaydı ( Emre yazılı değildir. ) Ciro edilemez kaydı Lehtar/hamil kaydı Hesaben ödeme kaydı İkametgahta ödeme kaydı Çek karşılığının bloke edildiği kaydı Teminat kaydı Tahkim kaydı Yetki kaydı Provizyon kaydı İhbar kaydı Teyit veya vize kaydı Çekin bir bankaya ödeneceği kaydı (çizgili çek) YASAK KAYITLAR Vade kaydı(kaldırılmıştı şimdi tekrar kondu) Kabul kaydı Faiz kaydı Ceza kaydı Sorumsuzluk kaydı

9 Nama Yazılı Çekler; belli bir kişiye ödenmek üzere düzenlenen ve emre yazılı değildir, ciro edilemez ya da nama yazılıdır gibi kayıtlarla emre olmadığı açıkça belirtilen çeklerdir. Bu tür çekler, ciro yerine alacağın temliki ve teslim yoluyla devredilir. Emre Yazılı Çekler; emre yazılı kaydıyla veya bu kayıt olmadan belirli bir kişiye ödenmek üzere düzenlenen çeklerdir. Bu tür çekler, ciro ve teslim yoluyla devredilebilir. Hamiline Yazılı Çekler; hamiline kaydı taşıyan ve elinde bulunduran kişiye ödenmek üzere düzenlenmiş çeklerdir. Devredilmesi için çekin fiilen teslim edilmesi yeterlidir, ciro edilmesi mecburiyeti yoktur.

10 Keşide Çeki Çizgili Çek Bloke Çek (Teyitli Çek) Garantili Çek Mahsup Çeki

11 Banka müşterilerinin para nakli konusundaki isteklerini gerçekleştirmek üzere düzenlenir. Müşteri, çeki düzenleteceği şubeyeçek tutarını nakden ya da hesaben yatırır, şubebankanın ödemeyi yapacak diğer şubesi üzerine çeki keşide eder. Keşide çekleri nama yazılı olarak düzenlenir ve ciro edilerek devredilmez.

12 Çekin ödeneceği kişiyi belirlemek amacıyla önyüze aşağıdan yukarıya doğru birbirine paralel iki çizgi çizilmek suretiyle düzenlenen çeklere çizgili çek denir. Bu tür çekler, yalnızca bir bankaya veya muhatabın bir müşterisine ödenebilir. Çizgili çek, ödemenin yapılacağı kişiye göre 2 ye ayrılır. Genel Çizgili Çek; çekteki çizgilerin arasının boş bırakılmış olması veya banka gibi genel bir ifade yazılması halinde söz konusu olur. Bu çek, herhangi bir bankaya ödenebilir. Özel Çizgili Çek, çizgilerin arasına belirli bir banka unvanı yazılır. Özel çizgili çek, muhatap tarafından ancak adı gösterilen bankaya, bu banka muhatap ise, onun müşterisine ödenebilir.

13 BANKA İŞ BANKASI Genel Çizgili Çek Genel Ç.Ç. Özel Çizgili Çek

14 Çekin karşılığının bankada olduğunun garanti edilmesi amacıyla muhatap banka tarafından yazılmış bir kaydı içeren çeklere teyitli (bloke) çek adı verilir. Bu amaçla, çekle ödeme yapmak isteyen keşideci, çeki tedavüle çıkarmadan önce muhatap bankaya başvurarak çekin karşılığının olduğunu gösteren bir kaydın üzerine yazılmasını talep eder.

15 Muhatap banka yetkilisi, hesabı kontrol ederek çek bedelinin mevcut olduğunu görecek olursa çek üzerine işbu çekin karşılığı olan.tl hesapta mevcut olup, bloke edilmiştir. şeklinde bir kayıt düşerek imzalar. Çekin ibraz süresi dolana kadar muhatap banka çek karşılığını hamil adına saklar. Hamil tarafından çek ibraz edildiğinde banka bloke ettiği tutarı ödeyerek sorumluluktan kurtulur.

16 Bloke çekin hamiline ödenmeyeceği haller şunlardır: İbraz süresinin geçmesi ve keşidecinin çekten cayması, Keşidecinin bankayı ödemeden men etmesi, Mahkemece ödeme yasağı konulması, Ciro zincirinde kopukluk bulunması Çekte sahtelik veya tahrifat yapılmış olması

17 Garantili çek, bloke çekte olduğu gibi, çekin bankaya ibrazında karşılığının ödenmesi konusunda güvence vermek amacıyla çıkarılırlar. Buna göre, garantili çeklerde muhatap banka, genellikle çek yaprağı üzerine yazdığı beyanla belirli bir miktarla sınırlı olmak üzere hesapta karşılık bulunmasa bile çeki ödeyeceğini garanti etmektedir. *Uygulamada mavi çek, süper çek ve goldçek gibi adlar altında anılan garantili çekler, banka ile keşideci arasında yapılan sözleşmeye dayalı olarak çıkarılırlar.

18 Garantili çekte, muhatap banka serbest olarak belirlediği bir limite kadar çeki ödemeyi taahhüt eder. Bu bakımdan, çekte yazılı garanti tutarı aşılmadığı sürece garantili çeklerin karşılıksız çıkması söz konusu değildir. Limit içinde kalan bir çekte muhatap bankanın, çekin unsurlarında eksiklik, ibraz süresinin geçirilmesi, ciro zincirinin kopuk olması, ödemeden men talimatı verilmesi gibi haklı bir neden olmadığı sürece garantili çeki ödemekten kaçınması hamile karşı sorumlu olmasına neden olur.

19 Mahsup çeki, hamil tarafından çekin nakden ödenmesi yerine bedelin bankadaki hesabına aktarılmasının istendiği hallerde söz konusu olur. Buna göre, keşideci veya hamil çekin ön tarafına mailen (enine doğru) hesaba geçirilecektir veya şubenizdeki numaralı hesabıma aktarınız gibi bir kaydı yazarak çekin nakden ödenmesini yasaklayabilirler. Mahsup çeki, muhatap banka tarafından ancak hesaba alacak kaydı, takas veya hesap nakli suretiyle kayden ödenebilir.

20 Uygulamada adı çek olarak geçmekle birlikte, Türk Ticaret Kanunu ve Çek Kanunu hükümleri kapsamına girmeyen çeşitli belgeler de kullanılmaktadır. İndirim çeki, iade çeki, hediye çeki veya yemek çeki gibi adlar altında düzenlenen ve kupon niteliği taşıyan bu belgelerin bir kambiyo senedi olan çekle isim benzerliği dışında bir ilgisi yoktur. Buna karşılık, banka çeki, seyahat çeki ve posta çekleri, TTK.m.692 vd.da düzenlenen çekle benzerlik göstermektedir. Örneğin; muhatabın kendi üzerine çeki keşide etmesi halinde muhatap ve keşideci aynı kişi olacaktır ve buna banka çeki adı verilir.

21 Emre yazılı kıymetli evraktan doğan hakların bir başka kişiye devretmesi için hamilin yazıp imzaladığı bir beyandır. Ciro işleminde ciro eden kişi, muhataba ödeme yetkisi, ciro edilene de kabzyetkisi vermektedir. Çek üzerindeki cironun geçerli olabilmesi için; Cironun, çek veya alonjüzerine yazılması ve ciranta tarafından el yazısıyla imzalanması gerekir. İmza atamayan kişiler, çek ciro edemezler. Ciro kayıtsız, şartsız olmak zorundadır. Ancak ciranta, çekin tekrar ciro edilmesini yasaklayabilir veya çekin ödenmemesinden sorumlu olmayacağı şartı koyabilir. Kısmi ciro yapılamaz. Çek üzerinde belirtilen tutarın tamamı için ciro yapılabilir. Muhatap banka lehine ciro yapılamaz. Muhatap banka çeki tekrar ciro edemez.

22 Amacına Göre Cirolar - Temlik cirosu - Tahsil cirosu - Rehin cirosu Şekline Göre Cirolar -Beyaz Ciro -Tam Ciro

23 Temlik cirosu:temlik cirosu ile poliçeden doğan bütün haklar ciro edilene geçer, ancak bu hakların devri için sadece ciro yeterli değildir. Ayrıca poliçenin de teslimi gerekir. Cironun üzerinde "bedeli teminattır" veya "tahsil içindir" gibi kayıtların bulunmaması halinde, yapılan ciro temlik cirosu hükmünde sayılır. Bankalar, cironun "... bankası emrine ödeyiniz. Bedeli alınmıştır." şeklinde bir kayıtla kendi emirlerine yapılmasını isterler. Bu şekilde ciroya "temlik cirosu" denir.

24 Tahsil cirosu:poliçe bedelinin bir başka kimse tarafından tahsil edilmesini sağlamak amacıyla yapılan ciroya "tahsil cirosu" denir. Ciro, "bedeli tahsil içindir", "kabz içindir", "vekaleten" deyimlerini veya sadece vekalet vermeyi ifade eden herhangi bir kaydı taşırsa hamil, senetten doğan bütün hakları kullanabilir, fakat o senedi ancak tahsil cirosu şeklinde tekrar ciro edebilir.

25 Rehin cirosu: Ciro, "bedeli teminattır", "bedeli rehindir" gibi bir kaydı taşırsa, hamil poliçeden doğan bütün hakları kullanabilir. Ancak, kendisi tarafından yapılan ciro, tahsil cirosu hükmündedir. Senetten sorumlu olanlar, kendileriyle ciranta arasında doğrudan doğruya mevcut olan ilişkilere dayanan itirazları, hamile karşı ileri süremezler (bankanın poliçeyi devralırken bilerek borçlunun zararına davranması hariç).

26 Şekline göre ciro, tam ve beyaz olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Tam ciro: Tam ciroda, ciranta poliçeyi ciro edeceği kimsenin adını, soyadını ve ödeyiniz ibaresini yazar ve imzalar. Beyaz (açık) ciro: Beyaz ciroda, ciranta, poliçenin arka yüzüne sadece ödeyiniz ibaresini yazar ve imzalar. TAM CİRO BEYAZ CİRO Ahmet AK a ödeyiniz. Mehmet PAK İMZA ödeyiniz. Mehmet PAK

27 Nama Yazılı Çekler; alacağın temliki yoluyla devredilir. Devir için yazılı devir (temlik) beyanı ve çekin teslimi gerekir. Emre Yazılı Çekler; ciro ve teslim ile devredilir. Hamiline Yazılı Çekler; *hamiline yazılı olarak düzenlenen tek kambiyo senedi çektir. Bunlar teslim yoluyla devredilir.

28 Çekin ödenmesi amacıyla bankaya sunulmasına ibraz adı verilir. Çek, üç ayrı yere ibraz edilebilir: Hesabın bulunduğu şubeye ibraz Muhatap bankanın başka bir şubesine ibraz Takas Odasına (bankalar veya diğer finansal kuruluşlarda bulunan, çek ve senet gibi ödeme araçlarından doğan borç ve alacakları nakit para kullanılmadan muhasebe işlemleriyle karşılıklı olarak tasfiye edilmesini sağlayan birim) ibraz

29 Çek ibraz süresi içinde muhatap bankaya ibraz edilmiş olmalıdır. İbraz süresi geçtikten sonra; Keşidecinin çekten cayma hakkı doğar. Hamil, çeke dayalı olarak keşideci, ciranta ve avaliste başvuru hakkını kaybeder. Banka, keşideci caymamışsa ilk 6 ay içinde (isterse) ödeme yapabilir. Keşideciye karşılıksız çek hükümleri uygulanmaz. İbraz süresi geçtikten sonra yapılan ciro işlemleri, alacağın temliki niteliği taşır. Hamil, çeki kişisel def ileriyle birlikte devralmış olur.

30 Çek, görüldüğünde ödenir. Çekte vade yoktur. Bununla birlikte TTK, çekler için ibraz süresi saptamıştır. İbraz süresi, çekte keşide günü olarak belirtilen tarihten başlamak üzere; Çek keşide edildiği yerde ödenecekse 10 gün Çek keşide edildiği yerden başka bir yerde ödenecekse ibraz süresi 1 ay Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çekin şayet ödeme yeri ile düzenleme yeri aynı kıtada ise 1 ay ; farklı kıtalarda ise 3 aydır.

31 Keşidecinin çeki imzalamak suretiyle muhataba vermiş olduğu ödeme yetkisini, tek taraflı bir irade beyanıyla geri almasına çekten cayma adı verilir. Keşideci, cayma hakkını kullanırken herhangi bir sebep açıklamak zorunda değildir. Çekten cayma, ancak ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade eder. Buna göre, keşideci ibraz süresi içinde çekten caydığına ilişkin bir bildirimde bulunsa bile, bu beyan, ibraz süresi dolmadan hiçbir hukuki sonuç doğurmaz. Cayma hakkının kullanılması, muhatabın çeki ödeme yetkisini ortadan kaldırır. Muhatap, keşidecinin bu beyanıyla bağlıdır; bankanın bu hususta herhangi bir takdir yetkisi yoktur.

32 Çekin kendisinin veya üçüncü bir kişinin elinden rızası dışında çıktığı gerekçesiyle keşidecinin muhatabı çeki ödemekten men etmesi de mümkündür. Ödeme yasağı, kayıp, gasp veya çalınma gibi bir nedenle rıza dışı elden çıkan bir çekin mahkeme kararına gerek olmadan ödemesinin durdurulmasına imkan verir. Ödeme yasağı için aşağıdaki şartların mevcut olması gerekir: Çekin keşideci veya hamilin elinden rıza dışında çıkmış olması Keşidecinin muhatap bankaya karşı bu yönde bir talimat vermesi

33 Ödeme yasağı koyma yetkisi, sadece keşideciye aittir. Keşidecinin ödemeden men talimatı, muhataba ulaştığı andan itibaren hüküm ifade eder; muhatap bankanın bu talimatın gerçekliğini araştırma ve takdir etme yetkisi yoktur. Buna karşılık, çeki kaybeden hamil, bankaya müracaatla ödemeden men yönünde bir talepte bulunamaz. Bu durumda, hamilin ya mahkemeye veya keşideciye başvurması gerekir.

34 Çekte zamanaşımı, kanunda poliçe ve bonodan farklı bir şekilde düzenlenmiştir. Buna göre, çekten doğan haklar, aşağıdaki sürelerin geçmesiyle zamanaşımına uğrar: Hamilin, cirantalarla keşideci ve diğer çek borçlularına karşı haiz olduğu başvuru hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren 6 ay geçmekle zamanaşımına uğrar. Çek borçlularından birinin diğerine karşı haiz olduğu başvuru hakları, bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren 6 ay geçmekle zamanaşımına uğrar. Zamanaşımı süresi, çek hamili açısından ibraz tarihinden değil, ibraz süresinin sona erdiği tarihten itibaren işlemeye başlar.

35 Çekin ibraz süresi içinde muhatap bankaya ibraz edilmesine rağmen, hesapta yeterli karşılık bulunmadığı için ödeme yapılmaması halinde karşılıksız çek durumu ortaya çıkar. Bu durumda, çekin arkasına tarih, saat yazılarak, çekin karşılığının olmadığı yazılır, şube kaşesi basılır ve şube yetkililerince imzalanır. Karşılıksız çekte muhatap banka ve keşideciye bazı yükümlülükler öngörülmüştür.

36 Muhatap bankanın yapacağı İşlemler Karşılıksız kaydı düşmek İbraz tarihini izleyen 10 işgünü içinde hesap sahibine, elindeki çek karnelerini aldığı bankalara geri vermesini, düzeltme işlemlerini yerine getirmeden bir çek keşide edemeyeceğini bir ihtar mektubu ile bildirmek, Merkez Bankasına Bildirim; Muhatap banka durumu 10 işgünü içinde TCMB ye bildirir. TCMB de bu bilgileri 30 işgünü içinde diğer bankaların genel müdürlüklerine bildirir. Hamile ödeme yapmak; 25 Ocak 2013 ten itibaren bastırılan çeklerde, * Çek bedeli TL veya üzerinde ise TL, * Çek bedeli TL nin altında ise çek bedelini ödemekle yükümlüdür.

37 Çek defterini iade etmek; çek sahibi banka tarafından çekilen ihtarın alınmış sayıldığı tarihten itibaren 7 işgünü içinde çek defterini iade etmelidir. Düzeltme hakkını kullanmak (10 gün) Çek bedeli %10 çek tazminatı Gecikme faizi Düzeltme hakkının kullanılması için çekin karşılıksız kalan kısmını %10 tazminatı ve ibraz tarihinden ödeme gününe kadar geçen süre için gecikme faizi ile birlikte ödeme yapmak gerekmektedir. Düzeltme hakkı, karşılıksız çekin ibraz tarihini takip eden bir yıl içinde ancak 2 defa kullanılabilir.

38 Savcılık ihbarı için ihtar mektubu ile verilen 7 iş günlük sürenin dolması beklenir ve keşideci; Çek karnelerini bu süre içinde iade ederse, Savcılığa herhangi bir ihbarda bulunulmaz, Çek karnelerini bu sürede iade etmezse, 7 iş günlük sürenin sona erdiği tarihten itibaren 15 gün içinde Savcılığa ihbarda bulunulur. Bu suçun ihbarı, zorunludur. Buna uymayan bankalar hakkında yaptırım uygulanır.

39 Düzeltme hakkını kullanan veya çek yasaklısı konumuna girmiş kişiler T.C. Merkez Bankası tarafından bankalara duyurulur. Çek yasaklısı konumundaki kişilere TCMB duyuru tarihini takip eden 15. günün bitiminden itibaren 1 yıl süre ile bankalar tarafından çek karnesi verilmez ve çekle işleyen hesap açılmaz.

40 Çek, düzenlenmesine neden olan temel ilişkinin dışında kalan ve aralarında hiçbir bağ bulunmayan iki kişi (muhatap banka ile hamil) arasında yapılan işlemler sonucunda ödenir. Muhatap banka, keşideci tarafından düzenlenmiş bir çeke bağlı olarak, onun (çek üzerinde yazılı) talimatı doğrultusunda hesabındaki paradan ödemede bulunur. Hamil ise, elindeki çeke istinaden keşidecinin hesabındaki paradan kendisine çek bedelinin ödenmesini talep eder. Çek tutarının rakamla ve yazı ile yazılmış şekillerinin farklı olması halinde yazılıolan tutar geçerli olur.