T İC ARET. 2.K ı sı m K ı y m et l i Ev rak ALİ K EM A L H O C A.

Transkript

1 T İC ARET H U K UKU 2.K ı sı m K ı y m et l i Ev rak ALİ K EM A L H O C A

2 KIYMETLİ EVRAK HUKUKU Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına da devredilemez. Senetle hak birbirine sıkı sıkıya bağlıdır ve kıymetli evrak bir senettir. Bu tanımdan kıymetli evrakın üç unsurunun olduğu ortaya çıkmaktadır; senet, hak ve hak ile senedin kaynaşması yani somutlaşması. Senet kıymetli evrakın maddi unsurudur. HMK m.199 vd. yer alan düzenlemeler ışığında senet, bir kimsenin kendisi aleyhine delil teşkil etmek üzere imza edip karşı tarafa verdiği yazılı bir belge olarak da kabul edilebilir. İmza edilmiş bir metin yoksa senet ve dolayısıyla kıymetli evrak da yoktur. KIYMETLİ EVRAKTA HAKKIN DOĞUMUNA İLİŞKİN TEORİLER 1. Kreasyon (yaratma) Teorisi: Senetteki hak senedin düzenlenmesiyle ve imzalanmasıyla doğar. 2. Akit (sözleşme) Teorisi: Senetteki hak tarafların aralarında yapacağı sözleşme ile doğar. 3. Görünüşe İtimat Prensibiyle Birleştirilmiş Akit Teorisi: Hakkın doğumu için senedin düzenlenmesinden sonra lehtara teslim edilmesi gerekir. MEVZUATIMIZDA DÜZENLENEN KIYMETLİ EVRAK 1. Türk Ticaret Kanunun da düzenlenen kıymetli evrak: a) Kambiyo senetleri (Poliçe, bono, çek) b) Emtia senetleri (Taşıma senedi, makbuz senedi, konşimento, varant) c) Tahvil d) Hisse senedi (Pay, intifa senedi) ve ilmühaberler e) Kupon ve talonlar 2. Medeni Kanun da düzenlenen kıymetli evrak: a) İpotekli borç senedi b) İrat senedi c) Rehinli tahvilat 3. Sermaye Piyasası Kanunu nda düzenlenen kıymetli evrak: Seri olarak verilir. a) VDMK (Varlığa Dayalı Menkul Kıymet) b) Oydan yoksun hisse senedi c) Kara iştirakli tahviller d) Banka garantili bonoları 1

3 KIYMETLİ EVRAKIN ÇEŞİTLİ KRİTERLERE GÖRE TASNİFİ 1. Temsil ettikleri hakkın türü bakımından: a) Alacak Senetleri: Kambiyo senetleri (poliçe, bono, çek), tahvil b) Pay senetleri ve ilmühaberler c) Emtia senetleri: Ayni hakları temsil eder (taşıma senedi, makbuz senedi, varant, konşimento) d) Yedek edim yetkisi içeren senetler: Tahviller e) Bir hakkın kullanılması talebini içeren senetler: Kuponlar 2. Kıymetli Evrakın Kamu Güvenine Mazhar Olması: Kamu güvenine mazhar olan kıymetli evrak, iyi niyetli üçüncü kişilerin senedin yattığı görünüşe duydukları güvenin hukuken korunduğu kıymetli evraktır. Senedi devralan, senedi devredenin kıymetli evrak borçlusuna karşı malik olduğu tüm hakları değil, yalnızca senet metninde yazılı olan hakları iktisap etmiş olur. Bu itibarla senedi devreden ile kıymetli evrak borçlusu arasındaki kişisel defiler devralanı bağlamaz ve devralan tarafından ileri sürülemez. Emre yazılmış bir poliçe, bono veya çek hem soyuttur hem de kamu güvenine mazhardır. Buna karşılık bu saydığımız kambiyo senetleri nama yazıldıkları takdirde yine soyutturlar, fakat kamu güvenine sahip değillerdir. Kamu güveni ilkesi üçüncü kişiler açısından söz konusu olabilir; senet tarafları açısından bu ilke uygulanmaz!!! Bu nedenledir ki, emre veya hamiline yazılı senet tarafları arasında kişisel defiler öne sürülebilmektedir. 3. Düzenlenmelerine Sebep Olan Hukuki İşlemle Olan İlgisine Göre: a) İlli (sebebe bağlı) kıymetli evraklar: Burada senedi kazanan alt ilişkideki hükümlerin haklarını sınırlayacağını bilir. Yani alttaki hukuki ilişki geçersizse senet de geçersiz olur. Örnek: Emtia senetleri (konşimento, makbuz ve taşıma senedi, varant) b) Mücerret (soyut, illetten mücerret) kıymetli evraklar: Bu tür senetlerde senedin düzenlenmesine neden olan asıl borç ilişkisinin senetten anlaşılmasına imkân bulunmaz. Burada temel ilişki geçersiz olsa da senet geçerlidir. Örnek: Kambiyo senetleri ( poliçe, bono, çek) 4. Hakkın senetten önce mevcut olup olmadığına göre: a) Kurucu nitelikte kıymetli evrak: Senedin tanzimi hakkın doğumu için zorunlu ise kurucu kıymetli evraktır. Örnek: Kambiyo senetleri b) Bildirici kıymetli evrak: Burada ise hak senetten önce doğmuştur. Kıymetli evrak doğan hakkı bildirmektedir. Örnek: İpotekli borç senedi, irat senedi 5. Hak sahibinin tespit şekline göre: a) Nama yazılı senetler: Belirli bir şahsın namına yazılı olup onun emrine kaydını ihtiva etmeyen ve kanunen de emre yazılı olmayan senetlerdir. Örnek: Fevzi ŞEN e ödeyiniz. Nama yazılıdır. Emre kayıt yok. Tedavülü en az olan senetlerdir. Nama yazılı senedin devri: Alacağın temliki(devri) ve zilyetliğin devri ( teslim) ile olur. Devir beyanı senet üzerine yapılabileceği gibi ayrı kâğıt (alonj) üzerine de yapılabilir. Kanun veya sözleşme ile başkalarının, bu arada, özellikle borçlunun da devre katılmaları zorunluluğu öngörülebilir. Nama yazılı senet için senet bedelini her hamile karşı ödemeyi saklı tutarsak buna eksik nama yazılı senet denir. 2

4 Örnek: Fevzi ŞEN veya hamiline ödeyiniz. Eksik nama yazılı senet kavramı (poliçe ve bonoda) mümkündür. Çünkü poliçe ve bono iktisadi olarak kredi aracı olduğundan hamiline düzenlenemez. Fakat bu ifade çekte varsa hamiline yazılı çek kabul edilir çünkü çek hamiline düzenlenebilir. b) Emre yazılı kıymetli evrak: Tedavül amacıyla çıkarılmış senetlerdir. Bir kişinin emrine düzenlenen veya kanunen emre yazılı senetlerdir. İki türlüdür: Ya iradidir (tarafça) veya kanunen emre yazılıdır. (kambiyo senetleri kanunen emre yazılıdır) Bu emre yazılı senetlerin devri senet üzerine veya alonj üzerine ciro ve zilyetliğin devriyle (teslim) devredilir. Örnek: Fevzi ŞEN veya emrine ödeyiniz. Emre (iradi) c) Hamiline yazılı senetler: Senedi taşıyanın senette hak sahibi olduğu kıymetli evraktır. Devri, zilyetliğin devriyle (teslim) olur. Teslim zorunludur. Örnek:... Ödeyiniz veya hamiline ödeyiniz. Hamiline yazılı kıymetli evrakta devreden isterse ciro yapabilir. Bu durumda devreden müracaat borçlusu haline gelir. Hamiline düzenlenemeyecek senetler: Poliçe Bono Makbuz senedi Varant Taşıma senedi Hamiline düzenlenebilecek senetler: Çek İpotekli borç senedi İrat senedi Tahvil İntifa senetleri Hisse senetleri Banka bonosu Yatırım fonu Katılma belgesi 3

5 KIYMETLİ EVRAKIN UNSURLARI 1. Kıymetli evrak bir senettir. Ancak her senet kıymetli evrak değildir. Örneğin; noter, tapu, adi, teşhis senetleri. Çünkü bu senetlerin devriyle hak devredilmiş olmaz. 2. Kıymetli evraktaki senet ve hak birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Senet hakkın bir unsurudur. 3. Kıymetli evraktaki hak tedavül (dolaşım) kabiliyeti olan bir haktır. 4. Kıymetli evrakta kural mücerretlik ( soyutluk) ilkesi geçerlidir. Yani senetteki hak ile bu hakkın doğumuna esas teşkil eden işlem arasında illiyet bağı yoktur. İlişki geçersiz olsa bile senet geçerlidir. Ancak her kıymetli evrak mücerret değildir. Örneğin, emtia senetleri illidir. 5. Kıymetli evrak sıkı şekil şartına tabidir. 6. Kıymetli evrak kural olarak kurucudur. Yani kıymetli evrakın düzenlenmesi ile hak doğar. Ancak her kıymetli evrak kurucu değildir. Örneğin, emtia senetleri bildirici kıymetli evraktır. 7. Kıymetli evrak kural olarak kamu güvenliğine sahiptir. Şöyle ki kıymetli evrakta belirtilen meblağ kendini alacaklı olarak belirtene ödenmekle borçlu borcundan kurtulur. Ancak nama yazılı kıymetli evrakta kimin ismi yazılı ise borçlu sadece o kişiye ödemekle borcundan kurtulur. Aksi durumda borçlu borcundan kurtulamaz. Kıymetli evrakın borçlusu senedin teslimi karşılığında borcu ödemekle yükümlüdür. Hile veya ağır kusur bulunmadıkça vadenin dolmasıyla borcunu ödeyen borçlu borcundan kurtulur. Fakat kısmi ödemede senet iade edilmez. KIYMETLİ EVRAKTA TAHVİL Emre veya nama yazılı kıymetli evrakın veya hamiline yazılı kıymetli evrakın tedavüle çıktıktan sonra tür değiştirmesidir. İki türlü olur: 1) Kanuni Tahvil: Senet bir kanun hükmü icabı tür değiştirmektedir. Örnek: Ödememe protestosunda veya bunun için öngörülen sürenin (vadeden itibaren 2 iş günü geçince) dolmasından sonra yapılan ciro gecikmiş cirodur. Alacağın temliki hükümlerine tabidir. Bu durumda emre yazılı senet nama yazılı hale dönüşür. 2) İradi Tahvil: Nama veya emre yazılı senetlerin hamiline dönüşmesi için senet üzerinde hak sahibi olan herkesin yazılı izni olmalıdır. Hamiline yazılı bir senedinde emre veya nama dönüşebilmesi için aynı kural geçerlidir. Fakat bu durumda muvafakat olmazsa sadece izin verenler veya halefleri açısından hüküm ifade eder. Senetlerin dönüştürülebilmesi için dönüşme kabiliyeti olması gerek (poliçe ve bono hamiline düzenlenemez). 4

6 KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİ Bir kıymetli evrak çalınma, kaybolma ve yanma vs. sebeplerle zayi olabilir. Bu takdirde kıymetli evrak zayi olduğu esnada hak sahibi olan kişinin talebiyle senedin iptaline mahkemece kara verilebilir. İptal kararı üzerine borçlu, hakkı senetsiz ileri sürme veya yeni bir senet düzenlenmesini isteme hakkı kazanır. Kanun koyucu nama ve hamile yazılı kıymetli evrakın aksine emre yazılı kıymetli evraka özgü iptal hükümlerine ayrı bir başlık altında yer vermemiş, buna karşılık TTK m.831 f.2 de poliçeye ilişkin iptal hükümlerinin varant ve makbuz senedi hariç tüm emre yazılı kıymetli evraka uygulanacağını tespit etmiştir. İptal kararı hakkın içeriğinde bir değişiklik yaratmaz; hak senetten çözülür ve senedi zayi eden kişiye hakkını asıl borçluya (poliçede kabul etmiş muhatap varsa asıl borçlu odur) ileri sürme olanağı verir, yoksa müracaat borçlularına da başvurma hakkı vermez. Senedi kaybeden veya rızası hilafına elinden çıkaran kimse öncelikle borçlunun yerleşim yeri mahkemesine başvurarak ödeme yasağı kararı aldırır; bu kararla birlikte asıl borçlu ödemeden men edilir (Poliçelerde ayrı bir ödeme yeri gösterilmişse, yetkili mahkeme ödeme yeri mahkemesidir. Ayrıca poliçenin iptaline karar verilirken, mahkeme ödeme yasağı kararı verdiği sırada muhataba vade geldiğinde poliçe bedelini tevdi etmeye müsaade eder ve tevdi yerini tayin eder. Senedin kimde olduğu bilinmiyorsa mahkeme, ödeme yasağı kararından sonra senedin ibrazı için ilan yapılmasına karar verilir. İbraz süresi nama ve hamiline yazılı senetlerin iptali bakımından en az 6 ay olarak saptanır ve bu süre ilk ilandan başlar (Poliçeler bakımından ise en az 3 ay ve en çok 1 yıllık süre öngörülmüştür). Senedin ibrazına ilişkin ilan Türkiye Ticaret Sicili gazetesinde ve en az 3 defa yapılır. Senedin vadesi henüz gelmemişse ibraz süresi vadeden itibaren başlar. Bu süreler içerisinde senet ibraz edilirse mahkeme, iptal için başvuran kişiye senedin iadesi hususunda dava açması için süre verir. Bu süre içinde dava açılmazsa ödeme yasağı kaldırılır. Senet, mahkemece verilen süre içerisinde ibraz edilmezse aşağıdaki şartlar varsa mahkeme senedin iptaline karar verir. Senedi eline geçiren kimse biliniyorsa mahkeme, ödeme yasağı kararı aldıktan sonra hak iddia edene istirdat davası için uygun bir süre verecektir. Kimde olduğu bilinen senedin iptali istenemez. İptal Davası için Aranan Şartlar: Senet zayi olmalı Senetteki hak varlığını sürdürmeli. Örneğin; hak ödeme ile ortadan kalkmamış olmalı (Hakkın zamanaşımına uğramış olması iptal edilmesini önlemez). Zayi sırasında hak sahibi olunmalı (Bu yönde kuvvetli emareleri mahkemeye sunabilmek gerekir). Senedin iptali mümkün olmalı. Örneğin; milli piyango bileti iptal edilemez. Zayi olan senet zilyetliğini yeniden iktisap mümkün olmamalıdır. Zayi olan senedin kimin elinde olduğunun bilinmemesi gerekir. Nama yazılı poliçe ve çekin iptalinde, emre yazılı poliçelerin iptali için öngörülen hükümler tatbik edilir. İptal kararı ile birlikte alacaklı senetsiz ancak mahkeme kararına bağlı (ilama bağlı) alacaklı olur veya yeni bir senet düzenlenmesini isteyebilir. 5

7 KIYMETLİ EVRAKTA DEFİLER Vakanın varlığı veya yokluğuna ilişkin karşı gelmeyse itirazdır. Örnek: Borcum yok. Defi, vakanın yokluğunun belirli bir sebeple yerine getirilmeyeceğinin belirtilmesidir. Örnek: Borcum var ama zamanaşımına uğradığından ödemiyorum. Defiler: 1) Senet metninden anlaşılan defiler: Bunlar mutlak defidir. Herkese karşı ileri sürülebilir. Örnek: Vadesi gelmedi. Ad soyad yok geçersiz, zaman aşımına uğramış... gibi. 2) Senetteki bir taahhüdün geçersizliğine ilişkin defiler: Bunlar kural olarak nispi deflilerdir. Yani senedin tamamıyla geçersiz olmasını değil de senette taahhüt altına giren kişinin taahhüdünün geçersizliğine ilişkin deflilerdir. Taahhütte bulunan sorumlu olur. Buradaki nispi deflilerin bazıları mutlak etkiye sahiptir!!! Bu defiler: a) İmza sahibinin ehliyetsizliği b) Temsil yetkisinin bulunmaması c) İmzanın sahte olması d) İmzanın cebren veya zorla attırılmış olması 3) Şahsi defiler: Borçlu ile belli bir alacaklı arasındaki özel ilişkiden doğan deflilerdir. Borçlu bu durumda senedi devralana karşı sahip olduğu deflileri ileri sürebilir. Örnek: Takas defi. Poliçeden dolayı kendisine başvurulan kişi, düzenleyen veya önceki hamillerden biriyle kendi arasında doğrudan doğruya var olan ilişkilere dayanan def iler başvuran hamile karşı ileri süremez; meğerki hamil, poliçeyi iktisap ederken bile bile borçlunun zararına hareket etmiş olsun. Alacağın temliki yoluyla yapılan devirlere ilişkin hükümler saklıdır. 6

8 KAMBİYO SENETLERİ Poliçe, bono, çek Nitelikleri: a) Türk Ticaret Kanununda düzenlenen kıymetli evraktır. b) Hak senetle doğar, bunun için senedin düzenlenmesi kurucu niteliktedir. c) Kambiyo senetleri kanunen emre yazılıdır. Dolayısıyla mücerretlik söz konusudur. Aksini ispat senedi verene aittir. d) Sıkı şekil şartına tabidir. Şekil şartları yerine getirilmezse senetteki hak doğmaz, senet geçersizdir. e) Kambiyo senetlerinde yeni vadeler getiren mehiller verilmesi yasaktır. f) Müşterek borçluluk esası geçerlidir. Senette imzası olan herkes hamiline karşı müteselsilen sorumludur. g) Kambiyo senetleri kural olarak kamu güvenliğine haizdir. İstisna: Nama yazılı olanlar kamu güvenliğine sahip değildir. ğ) Kambiyo senetlerinde imzaların istiklali (imzaların bağımsızlığı) ilkesi geçerlidir. Bir poliçe, poliçe ile borçlanmaya ehil olmayan kişilerin imzasını, sahte imzaları, hayali kişilerin imzalarını veya imzalayan ya da adlarına imzalanmış olan kişileri herhangi bir sebeple bağlamayan imzaları içerirse, diğer imzaların geçerliliği bundan etkilenmez. h) Kambiyo senetleri alacak senetleridir. Bu alacak ise para alacağıdır. I) Kambiyo senetlerine ilişkin İcra İflas Kanunu nda özel takip yolları öngörülmüştür. Sözleşme ile borçlanmaya ehil olan kişi, kambiyo senetleri ile borçlanmaya da ehildir. Kambiyo senedi düzenleyebilmek için fiil ehliyetine sahip olmak gerekir. Bu sebeple ayırt etme gücünü haiz, reşit olan ve hakkında kısıtlılık söz konusu olmayan her kişinin kambiyo senedi ile borçlanmaya yetkilidir. Kambiyo senedi ile borçlanma kavramını sadece kambiyo senedini düzenleyip lehtara vermek şeklinde anlamamak gerekir; zira kambiyo senedi ile borçlanmak kavramına senedi ilk düzenleyen kişi olarak borçlanmak girebileceği gibi hali hazırda kurulmuş bulunan kambiyo senedi ilişkisine ciranta, avalist, temsilci vs. şeklinde sonradan dâhil olarak borçlanmak da girebilecektir. TTK m.756 ya göre kambiyo senedi ile borç altına girmeye sebep imzanın mutlaka el ile atılması gerekir. Kambiyo senetlerinde imzanın el yazısıyla (ıslak imza) atılması gerekir. Borçlar hukukuna ilişkin genel düzenlemelerin aksine el ile atılan imzanın yerine mekanik herhangi bir araç veya elle yapılan veya onaylanmış bir işaret veya resmi bir şahadetnamenin kullanılması mümkün değildir El yazısıyla imza atamayanların temsilci marifetiyle senet düzenlemeleri mümkün değildir. Güvenli elektronik imza ile kambiyo senedi düzenlenemez. Kambiyo senetlerinde temsil mümkündür. Şöyle ki bir kimse başkası namına senet düzenleyebilir. Bu hak sözleşme ile doğabileceği gibi kanun hükmünden de doğabilir. Temsile yetkili olmadığı hâlde bir kişinin temsilcisi sıfatıyla bir poliçeye imzasını koyan kişi, o poliçeden dolayı bizzat sorumludur; bu poliçeyi ödediği takdirde, temsil olunduğu kabul edilen kişinin haiz olabileceği haklara sahip olur. Yetkisini aşan temsilci için de hüküm böyledir. Ticari temsilci özel yetkisi olmadan temsil ettiği tacir adına kambiyo taahhüdünde bulunabilir. Ticari vekil özel yetki olmadan temsil ettiği tacir adına kambiyo taahhüdünde bulunamaz. 7

9 Yetkisiz temsil durumunda temsilci gibi senet düzenleyen kişi senetten bizzat sorumlu olur. Ödeme yaparsa bu durumda yetkisiz temsilci senedi ödeseydi asıl borçlunun haklarına sahip olurdu. Kambiyo senedi düzenleyebilmek için tam ehliyetli olmak gerekir. Mümeyyiz olmayanlar kanuni temsilci vasıtasıyla (veli, vasi) kambiyo taahhüdünde bulunabilirler. POLİÇE Keşidecinin, muhataba yönelik olarak poliçede gösterilen lehtara veya emrine, vadesi geldiğinde belirli bir meblağı ödeme emrini, kanuni şekil şartlarına uymak kaydıyla verdiği senettir. Provizyon İlişkisi Muhatap Düzenleyen Bedel İlişkisi Havale İlişkisi Lehtar Ankara, 04.Eylül.2013 İş bu poliçe mukabilinde Ceren GÜNGÖRMEZ veya emrine 10.Ekim 2013 tarihinde (onbin) TL ödeyiniz. Ahmet KEPÇE (muhatap-ödeyecek kişi) Bay sok. No: 10 Kızılay Ankara Fatih KAŞIK (düzenleyen) İmza - Poliçe TTK da düzenlenmiş, ticari, kurucu, mücerret, kanunen emre yazılı (hamiline düzenlenemez) bir kambiyo senedidir. - Poliçede 3 lü ilişki vardır (Düzenleyen hem lehtar hem muhatap hem de her ikisi birden olabilir): Lehtar: Ödeme yapılacak kişi; Muhatap: Ödeme yapacak kişi; Keşideci: Düzenleyen Provizyon ilişkisi: Düzenleyen ile muhatap arasındaki ilişkiyi ifade eder. Bu ilişkinin mahiyeti çeşitli olabilir: Satım, kira ve kredi ilişkisi olabileceği gibi, düzenleyici muhatap üzerine hatır senedi dahi çekebilir. Bedel İlişkisi: Düzenleyen ile lehtar arasındaki ilişkiyi ifade eder. Düzenleyen lehtara olan borcu karşılığında kendisine senet verir, bu durum bedel ilişkisi olarak adlandırılır. Havale İlişkisi: Poliçe ile lehtara senedi muhataba ibraz etme ve bedelini tahsil etme yetkileri verildiğinden, lehtar ile muhatap arasındaki ilişki havale ilişkisi olarak kabul görür. - Hukuki niteliği: Havale - İktisadi yönü: Kredi aracı(vasıtası) 8

10 Zorunlu Unsurlar: 1) Senet metninde poliçe kelimesini, senet Türkçeden başka bir dille yazılmışsa, o dilde poliçe karşılığı olarak kullanılan kelimeyi; ). Poliçe kelimesi yoksa bu emre yazılı havale olur. 2) Belirli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve şartsız havale ( kayıt ve şart varsa poliçe geçersizdir. Görüldüğünde veya görüldüğünden belirli bir süre sonra ödenmesi şart kılınan bir poliçeye, düzenleyen tarafından faiz şartı konulabilir. Diğer poliçelerde böyle bir faiz şartı yazılmamış sayılır. Faiz oranının poliçede gösterilmesi gerekir; gösterilmemiş ise faiz şartı yazılmamış sayılır. Başka bir gün belirtilmemişse, faiz, poliçenin düzenlenme gününden itibaren işler. 3) Ödeyecek olan kişinin, muhatabın adını, 4) Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adı (Lehtar) 5) Düzenleme tarihi 6) Düzenleyenin imzası Alternatif Unsurlar: 1) Düzenleme yeri / Eğer yoksa düzenleyenin adının yanında yazdığı yer düzenleme yeri olur, o da yoksa poliçe geçersizdir. 2) Ödeme yeri / Eğer yoksa muhatabın adının bulunduğu yer ödeme yeri olur. O da yoksa poliçe geçersizdir. Poliçe, bir üçüncü kişinin nezdinde, muhatabın yerleşim yerinde veya başka bir yerde ödenmek üzere düzenlenebilir. Poliçenin bizzat muhatabın nezdinde ödenmesi şart kılınmışsa, muhatap, kabul şerhinde ödemenin yapılacağı yer olmak üzere, ödeme yerinde bulunan bir adresi gösterebilir bu halde yerleşim yerli poliçe söz konusu olur. adresli poliçe ise; düzenleyen, poliçede, ödemenin nezdinde yapılacağı bir üçüncü kişiyi göstermeksizin, muhatabın yerleşim yerinden başka bir yeri ödeme yeri olarak beyan etmişse, muhatap kabul şerhinde bir üçüncü kişiyi gösterebilir. Aksi takdirde, muhatap, ödeme yerinde poliçeyi bizzat ödemeyi taahhüt etmiş sayılır. - Poliçe bedeli hem yazı hem de rakamla gösterilip de iki bedel arasında fark bulunursa, yazı ile gösterilen bedel üstün tutulur. - Poliçe bedeli yalnız yazıyla veya yalnız rakamla birden çok gösterilmiş olup da bedeller arasında fark bulunursa, en az olan bedel geçerli sayılır. - Zorunlu unsurların olmaması senedi geçersiz kılar. Alternatifli unsurlarda ise alternatif unsur yoksa senet geçersiz olur. - Poliçeye faiz şartı yazılmışsa poliçe geçerlidir fakat faiz yazılmamış sayılır. Görüldüğünde ve görüldüğünden belirli bir süre sonra ödenecek poliçelere faiz şartı konulabilir. - Faiz oranının poliçede gösterilmesi gerekir; gösterilmemiş ise faiz şartı yazılmamış sayılır. Başka bir gün belirtilmemişse, faiz, poliçenin düzenlenme gününden itibaren işler. 9

11 POLİÇE TÜRLERİ - Poliçelerde şekil eksikliklerinin lehtar tarafından tamamlanması için düzenleyen doldurma yetkisi tanırsa açık poliçe söz konusudur. Bu poliçe geçerlidir. Doldurma yetkisi şekil şartına tabi değildir. Açık poliçenin tedavüle çıkması için kambiyo anlaşması (senet) olmalıdır. Açık poliçe ciro edilebilir. Ciro ile poliçeyi doldurma yetkisi de verilmiş olur. Poliçedeki zorunlu unsurların doldurulma yetkisi düzenleyen tarafından verilmemişse bu durumda eksik poliçe söz konusudur ve geçersizdir. Tedavüle çıkarılırken tamamen doldurulmamış bulunan bir poliçe, aradaki anlaşmalara aykırı bir şekilde doldurulursa, bu anlaşmalara uyulmadığı iddiası, hamile karşı ileri sürülemez; meğerki hamil poliçeyi kötü niyetle iktisap etmiş veya iktisap sırasında kendisine ağır bir kusur isnadı mümkün bulunmuş olsun. POLİÇEDE VADE Poliçede 4 tür vade vardır: Vadesi gösterilmeyen poliçenin görüldüğünde ödenmesi şart edilmiş sayılır. 1) Muayyen (belirli) günde 2) Düzenleme tarihinden belirli bir süre sonra 3) Görüldüğünde ödenecek 4) Görüldükten belirli bir süre sonra ödenecek **Vadesi başka şekilde yazılan veya birbirini takip eden çeşitli vadeleri gösteren poliçeler batıldır. **Görüldüğünde ödenmek üzere düzenlenen poliçe; ibrazında ödenir. Böyle bir poliçenin düzenlenme gününden itibaren bir yıl içinde ödenmesi için ibrazı gerekir. Düzenleyen bu süreyi kısaltabileceği gibi, daha uzun bir süre de belirleyebilir. İbraz süreleri cirantalar tarafından kısaltılabilir. Düzenleyen, görüldüğünde ödenecek bir poliçenin belirli bir günden önce ödenmek üzere ibraz edilmeyeceği hakkında şart koyabilir. Bu takdirde ibraz süresi o tarihten başlar. **Görüldükten belirli bir süre sonra ödenecek bir poliçenin vadesi, kabul şerhinde yazılı tarihe veya protesto tarihine göre belirlenir. Kabul şerhinde tarih gösterilmemiş ve protesto da çekilmemiş olursa poliçe, kabul eden hakkında, kabule ibraz için öngörülmüş bulunan sürenin son günü kabul edilmiş sayılır. **Düzenlenme gününden veya görüldükten bir veya birkaç ay sonra ödenmek üzere düzenlenen bir poliçenin vadesi, ödemenin yapılması gereken ayın o günün karşılığı olan gününde gelmiş olur. Karşılığı olan gün bulunmadığı takdirde vade o ayın son günü gelmiş olur. **Bir poliçe, düzenlenme gününden veya görüldükten bir buçuk ay veya birkaç ay veya yarım ay sonra ödenmek üzere düzenlendiği takdirde, ilk önce tam aylar hesap edilir. **Vade olarak bir ayın başı, ortası veya sonu gösterilmişse, bunlardan ayın birinci, onbeşinci ve sonuncu günleri anlaşılır. ** Sekiz gün veya onbeş gün ibarelerinden bir veya iki hafta değil, gerçek olarak sekiz veya onbeş günlük bir süre anlaşılır. ** Yarım ay ibaresi onbeş günlük bir süreyi ifade eder. 10

12 Takvimlerin çatışması: - Belirli bir günde ödenecek bir poliçenin düzenlenme yeri ile ödeme yeri arasında takvim farkı bulunduğu takdirde, vade, ödeme yerinin takvimine göre belirlenmiş sayılır. - Takvimleri farklı olan iki yer arasında düzenlenen bir poliçe, düzenlenme gününden belirli bir süre sonra ödenecekse, düzenlenme günü, ödeme yerindeki takvim gününe dönüştürülmek suretiyle vade hesap edilir. - Poliçelerin ibraz sürelerinin hesabında da birinci ve ikinci fıkra hükümleri uygulanır. - Poliçedeki bir kayıttan veya poliçenin içeriğinden, amacın başka olduğu anlaşılırsa, bu hükümler uygulanmaz. POLİÇEDE KABUL - Kabul beyanı poliçe üzerine yazılır ve kabul edilmiştir veya buna eş anlamlı başka bir ibareyle ifade edilir ve muhatap tarafından imzalanır. Muhatabın, poliçenin ön yüzüne yalnız imzasını koyması kabul hükmündedir. Poliçenin, görüldükten belirli bir süre sonra ödenmesi şart edilmiş olduğu veya özel bir şart gereğince belirli bir süre içinde kabule arz edilmesi gerektiği takdirde, hamil ibraz günü tarihinin atılmasını istemedikçe, kabul hangi gün gerçekleşmişse poliçeye o günün tarihi atılır. Tarih atılmamış olduğu takdirde, hamil cirantalarla düzenleyene karşı başvurma haklarını koruyabilmek için bu eksikliği zamanında düzenlenecek bir protesto ile tespit ettirmek zorundadır. - Kabul, kayıtsız şartsız olmalıdır; bu kuralın istisnaları; muhatabın poliçedeki meblağı kısmen kabul etmesi ve adresli poliçedir. Bu iki istisna dışında başka bir şartla kabul etme, kabul edilmemiş sayılır. Bununla beraber kabul eden, kabul beyanındaki şartlar çerçevesinde sorumludur. - Muhatabın kabulden dolayı sorumluluğunun doğduğu an, poliçe üzerine imzasının attığı ve senedi ibraz edene geri verdiği andır. O an itibariyle; muhatap poliçede asıl borçlu olur. Bu durumda düzenleyen ise müracaat borçlusu olur. Muhatap poliçeyi kabul etmezse asıl borçlu düzenleyen olur. - Muhatap poliçe üzerindeki kabul şerhini poliçeyi geri vermeden önce çizmiş olursa kabulden kaçınmış sayılır. Kabul şerhinin, poliçenin geri verilmesinden önce çizilmiş olduğu, aksi ispatlanıncaya kadar karinedir. Bununla beraber, muhatap hamile veya poliçede imzası bulunan bir kişiye poliçeyi kabul ettiğini yazı ile bildirmişse, bunlara karşı kabul beyanı çerçevesinde sorumlu olur. - Poliçe vadeye kadar hamil veya poliçeyi elinde bulunduran herkes tarafından muhatabın yerleşim yerinde onun kabulüne arz olunabilir. - Düzenleyen, bir süre belirleyerek veya belirlemeden poliçenin kabule arz edilmesini şart koşabilir. Düzenleyen, a) üçüncü bir kişinin yerleşim yerinde veya b) muhatabın yerleşim yerinden başka bir yerde ya da c) görüldükten belirli bir süre sonra ödenmesi gereken poliçeler hariç olmak üzere, poliçenin kabule arzını menettiğini poliçeye yazabilir. Düzenleyen, poliçenin belirli bir tarihten önce kabule arz edilmemesini de şart koşabilir. Düzenleyen, poliçenin kabule arzını menetmiş olmadıkça, bir süre koyarak veya koymayarak, her ciranta poliçenin kabule arzını şart koşabilir. 11

13 - Görüldükten belirli bir süre sonra ödenmesi şart kılınan poliçelerin, düzenlenme gününden itibaren bir yıl içinde kabule arz edilmesi gerekir. Düzenleyen bu süreyi kısaltabileceği gibi, daha uzun bir süre de şart koşabilir. Cirantalar kabule arz sürelerini kısaltabilirler. - Muhatap, poliçenin, kendisine arz edildiği günü izleyen günde bir daha ibrazını isteyebilir. İlgililer, bu istemin yerine getirilmediğini, ancak bu istem protestoya yazılmışsa ileri sürebilirler. Hamil, kabule arz edilen poliçeyi muhataba bırakmak zorunda değildir. - Muhatap, poliçeyi kabul etmekle bedelini vadede ödemeyi taahhüt etmiş olur. Ödememe hâlinde hamil, düzenleyen dahi olsa, poliçeden dolayı kanun gereğince istenebilecek her şeyi kabul edenden doğrudan doğruya isteme hakkını haizdir. - Poliçe düzenlendiği andan vadeye kadar kabul için ibraz edilebilir. Vade günü kabule arz söz konusu değildir, o gün ödeme için ibraz yapılır. - Poliçenin kabul için ibrazı kural olarak isteğe bağlıdır. Ancak bunun istisnaları vardır: - Düzenleyen kabule arzı süresiz olarak yasaklamışsa Kabule arz - Düzenleyen kabule arzı süreli olarak yasaklamışsa mümkün - Poliçe görüldüğünde ödenecek vadeliyse değildir - Poliçe görüldükten belirli süre sonralı veya yerleşim yerli Poliçeyse Kabule arz - Kabul için ibraz düzenleyen tarafından zorunlu kılındıysa Zorunludur - Kabul için ibraz cirantalarca zorunlu kılındıysa zorunludur Muhatap poliçeyi kabul etmez, reddederse ve kabul için ibrazı zorunlu bir poliçe söz konusuysa, hamil kabul etmeme protestosu çekerek vadeden önce başvuru hakkını kullanmalıdır. Aksi takdirde başvuru hakkı düşer. Buna karşılık kabul için ibrazın zorunlu olmadığı bir poliçe ise hamil kabul etmeme protestosu çekmese dahi başvuru hakkı düşmez, vadeyi bekleyebilir. Düzenleyen kabul etmemeden dolayı sorumsuzluk şartı koyabilir; bu yönde bir şart, kabul için ibrazın yasaklanmasıyla aynı sonucu doğurur. Düzenleyenin, ödememeden sorumlu olmayacağına dair koyduğu kayıtlar ise yazılmamış sayılır. POLİÇENİN CİROSU - Ciro devretmek anlamındadır. - Tedavülü kolaylaştırmak içindir. Devredilebilen bütün kıymetli evrakın, senedin içeriğinden veya niteliğinden aksi anlaşılmadıkça, ciro edilmesi ve zilyetliğin geçirilmesiyle cirantanın hakları ciro edilene devrolunur. - Ciro, poliçeyi kabul etmiş olsun veya olmasın muhataba, düzenleyene veya poliçeyle borç altına girmiş olanlardan herhangi birine yapılabilir. Bu kimseler poliçeyi yeniden ciro edebilirler. - Cironun kayıtsız ve şartsız olması gerekir. Cironun bağlı tutulduğu her şart yazılmamış sayılır. - Kısmi ciro batıldır. 12

14 - Cironun poliçe veya poliçeye bağlı olan ve alonj denilen bir kâğıt üzerine yazılması ve ciranta tarafından imzalanması gerekir. - Ciro süresi senedin düzenlenip ilk hamile verilmesiyle başlar, vade ile sona erer. Vadenin geçmesinden sonra yapılan ciro, vadeden önce yapılan bir cironun hükümlerini doğurur; ancak, ödenmeme protestosundan veya bu protestonun düzenlenmesi için öngörülmüş sürenin geçmesinden sonra (vadeden itibaren 2 iş günü dolduktan sonra) yapılan ciro, gecikmiş ciro olur ve sadece alacağın temliki hükümlerini doğurur. - Aksi sabit oluncaya kadar tarihsiz bir ciro protestonun düzenlenmesi için öngörülen sürenin geçmesinden önce yapılmış sayılır - Lehine ciro yapılan kişinin ciroda gösterilmesine gerek olmadığı gibi, ciro, cirantanın sadece imzasından ibaret olabilir. Bu şekildeki cirolara beyaz ciro denir. Beyaz cironun poliçenin arkasına veya alonj üzerine yazılması gerekir. Hamiline ciro beyaz ciro hükmündedir. Ciro ve zilyetliğin geçirilmesi ile poliçeden doğan bütün haklar devrolunur. Ciro beyaz ciro ise hamil; a) Ciroyu kendi adına veya diğer bir kişi adına doldurabilir, b) Poliçeyi yeniden beyaz olarak veya diğer belirli bir kişiye tekrar ciro edebilir, c) Beyaz ciroyu doldurmaksızın ve poliçeyi tekrar ciro etmeksizin poliçeyi başka bir kişiye verebilir. Aksi şart edilmedikçe, ciranta poliçenin kabul edilmemesinden ve ödenmemesinden sorumludur. - Ciranta, poliçenin tekrar ciro edilmesini yasak edebilir; bu hâlde, senet sonradan kendilerine ciro edilmiş olan kişilere karşı sorumlu olmaz. - Bir poliçeyi elinde bulunduran kişi, son ciro beyaz ciro olsa da kendi hakkı müteselsil ve birbirine bağlı cirolardan anlaşıldığı takdirde, yetkili hamil sayılır. Çizilmiş cirolar bu hususta yazılmamış hükmündedir. Bir beyaz ciroyu diğer bir ciro izlerse son ciroyu imzalayan kişi, poliçeyi beyaz ciro ile iktisap etmiş sayılır. - Poliçe herhangi bir suretle hamilin elinden çıkmış bulunursa, hakkı anlaşılan yeni hamil, ancak poliçeyi kötü niyetle iktisap etmiş olduğu veya iktisabında ağır bir kusur bulunduğu takdirde o poliçeyi geri vermekle yükümlüdür. - Poliçeden dolayı kendisine başvurulan kişi, düzenleyen veya önceki hamillerden biriyle kendi arasında doğrudan doğruya var olan ilişkilere dayanan def ileri başvuran hamile karşı ileri süremez; meğerki hamil, poliçeyi iktisap ederken bile bile borçlunun zararına hareket etmiş olsun. Alacağın temliki yoluyla yapılan devirlere ilişkin hükümler saklıdır. 13

15 CİRO TÜRLERİ 1. Temlik Cirosu: Poliçede sorumlu herkese karşı ileri sürülebilecek talepleri devretmeye yönelik cirodur. Temlik cirosunun TEMLİK, TEŞHİS, TEMİNAT fonksiyonu vardır. 2. Tahsil Cirosu: Ciro, bedeli tahsil içindir, vekâleten veya bedelin başkası adına kabul edileceğini belirten bir şerhi ya da sadece vekil etmeyi ifade eden bir kaydı içerirse, hamil, poliçeden doğan bütün hakları kullanabilir; fakat o poliçeyi ancak tahsil cirosu ile tekrar ciro edebilir. Poliçeden sorumlu olanlar, bu hâlde, ancak cirantaya karşı ileri sürebilecekleri def ileri hamile karşı dermeyan edebilirler. Tahsil cirosunun içerdiği yetki, bu yetkiyi verenin ölümü ile sona ermeyeceği gibi, onun medenî hakları kullanma ehliyetini kaybetmesiyle de ortadan kalkmaz. Tahsil cirosunun tam ciro şeklinde yapılması gerekir. Beyaz ciro tahsil cirolarında mümkün değildir. Poliçeyi tahsil cirosu ile devralan kimse, poliçe bedelinin tahsili için takip de dâhil olmak üzere gerekli olan işlemleri yapmakla yetkilendirilmiştir. Bu yüzden tahsil cirosunun teminat ve hatta temlik fonksiyonu bulunmamaktadır. Bu sebeple poliçeyi tahsil cirosu ile devralan kimsenin yeniden bir ciro ile poliçeyi devretmesi söz konusu olacaksa yapılabilecek yegâne ciro çeşidi yine ve sadece tahsil cirosu olacaktır 3. Rehin Cirosu: Ciro, bedeli teminattır, bedeli rehindir ibaresini veya rehnetmeyi belirten diğer herhangi bir kaydı içerirse, hamil, poliçeden doğan bütün hakları kullanabilir; fakat kendisi tarafından yapılan bir ciro ancak tahsil cirosu hükmündedir. Teminat fonksiyonu yoktur. Poliçeden sorumlu olanlar, kendileriyle ciranta arasında doğrudan doğruya var olan ilişkilere dayanan def ileri hamile karşı ileri süremezler; meğerki hamil poliçeyi iktisap ederken bile bile borçlunun zararına hareket etmiş olsun. CİRO ŞEKİLLERİ 1. Tam Ciro: Ceren GÖRMEZ e ödeyiniz. İmza Ebru TÜRK. (açık ciro) 2. Beyaz Ciro :... Ödeyiniz veya hamiline ödeyiniz. İmza Ebru TÜRK. 3. Kısmi Ciro: Batıl 4. Gecikmiş Ciro: Ödememe protestosundan sonra yapılan cirodur. Tam veya beyaz şekilde yapılabilir. Alacağın temliki hükümlerine tabidir. Emre yazılı senedi nama dönüştürür. Buna kanuni tahvil denir. Senedi kamu güvenliğine sahip olmaktan çıkarır. 5. Geriye Ciro: Senette ismi bulunan bir kimseye de devir yapılabilir, buna geriye ciro adı verilir. Senedi geriye ciro yoluyla devralan kimse ancak kendisinden önceki cirantalara başvurabilir; zira hiç kimse daha sonra ödeme yapmak zorunda kalacağı bir kişiden senet bedelini talep edemez. 14

16 POLİÇEDE AVAL - Poliçede bedelin ödenmesi, aval suretiyle tamamen veya kısmen teminat altına alınabilir. Bu teminat, üçüncü bir kişi veya poliçede imzası bulunan bir kişi tarafından da verilebilir. - Aval şerhi, poliçe veya alonj üzerine yazılır. Aval aval içindir veya bununla eş anlamlı başka bir ibareyle ifade edilir ve aval veren kişi tarafından imzalanır. - Muhatabın veya düzenleyenin imzaları hariç olmak üzere, poliçenin yüzüne atılan her imza aval şerhi sayılır. Kimin için verildiği belirtilmemişse aval, düzenleyici için verilmiş sayılır. - Aval veren kişi, kimin için taahhüt altına girmişse aynen onun gibi sorumlu olur. Aval veren kişinin teminat altına aldığı borç, şekle ait noksandan başka bir sebepten dolayı batıl olsa da aval verenin taahhüdü geçerlidir. Çünkü kefaletten farklı olarak aval bağımsızdır. Ancak poliçede yazılı olan borç geçersizse avalistin borcu da geçersizdir. Aval veren kişi, poliçe bedelini ödediği takdirde, poliçeden dolayı lehine taahhüt altına girmiş olduğu kişiye ve ona, poliçe gereğince sorumlu olan kişilere karşı poliçeden doğan haklarını iktisap eder. POLİÇENİN ÖDENMESİ - Poliçede var olan borç götürülecek değil aranılacak borçtur. Yani alacaklı (lehtar) senedi ödeme yerinde muhataba göstererek ifa talebinde bulunur. Belirli bir günde veya düzenlenme gününden ya da görüldükten belirli bir süre sonra ödenecek bir poliçenin hamili, poliçeyi ödeme gününde veya onu izleyen iki iş günü içinde ödenmek üzere ibraz etmelidir. Görüldüğünde ödenecek poliçelerde ise düzenleme tarihinden itibaren 1 yıl içinde ibraz edilmelidir. Poliçenin bir takas odasına ibrazı, ödeme için ibraz yerine geçer. - Muhatap, poliçeyi öderken hamil tarafından bir ibra şerhi yazılarak poliçenin kendisine verilmesini isteyebilir. Hamil kısmi ödemeyi reddedemez. Kısmi ödeme hâlinde muhatap bu ödemenin poliçe üzerine yazılmasını ve kendisine bir makbuz verilmesini isteyebilir. - Poliçenin hamili, vadeden önce ödemeyi kabulle yükümlü değildir. Vadeden önce ödeyen muhatap, bundan doğacak tehlike kendisine ait olmak üzere hareket etmiş olur. Hile veya ağır bir kusuru bulunmadıkça poliçeyi vadesinde ödeyen kişi borcundan kurtulur. Ödeyen kişi, cirolar arasında düzenli bir teselsülün bulunup bulunmadığını incelemekle yükümlü ise de cirantaların imzalarının geçerliliğini araştırmak zorunda değildir. - Poliçenin, ödeme yerinde rayici olmayan bir para ile ödeneceği şart koşulduğu takdirde, bedeli, vade günündeki değerine göre o ülke parasıyla ödenebilir. Borçlu, ödemede geciktiği takdirde, hamil poliçe bedelinin dilerse vade günündeki, dilerse ödeme günündeki kura göre ülke parasına dönüştürülerek ödenmesini isteyebilir. Kanuni rayici olmayan paranın değeri, ödeme yerindeki ticari teamüllere göre belirlenir. Bununla beraber, düzenleyen, ödenecek paranın poliçede yazılı belirli bir rayice göre hesap edilmesini şart edebilir. Poliçe bedeli, düzenlenme ve ödeme yeri olan ülkelerde aynı adı taşıyan, fakat değerleri birbirinden farklı olan para ile gösterildiği takdirde ödeme yerindeki para kastedilmiş sayılır. Düzenleyen, ödemenin belirli bir para ile yapılmasını (aynen ödemeyi), şart koşabilir. - Bir poliçe 708 inci maddede öngörülen süre içinde ödeme için ibraz edilmediği takdirde borçlu, gideri ve riski hamile ait olmak üzere poliçenin bedelini bir bankaya tevdi edebilir. 15

17 Başvurma hakkı: - Vadede poliçe ödenmemişse hamil, cirantalara, düzenleyene ve poliçe dolayısıyla taahhüt altına girmiş olan diğer kişilere başvurabilir. Hamil; a) Kabulden tamamen veya kısmen kaçınılmış, b) Poliçeyi kabul etmiş olsun olmasın, muhatap iflas etmiş veya bir ilamla ispatlanmamış olsa da sadece ödemelerini tatil etmiş veya aleyhindeki herhangi bir icra takibi semeresiz kalmış veya c) Kabul için arz edilmesi menedilen bir poliçenin düzenleyeni iflas etmiş, olursa vadenin gelmesinden önce de aynı başvurma hakkını haizdir. Protesto: Kabul etmemenin veya ödememenin, kabul etmeme veya ödememe protestosu denilen resmî bir belge ile belirlenmesi zorunludur. Kabul etmeme protestosunun, kabule arz için belirli olan süre içinde çekilmesi gerekir. Bu süre belirli günde, düzenleme tarihinden belirli bir süre sonra ve görüldüğünden belirli bir süre sonra vadeli poliçelerde vadeden önceki güne kadardır, görüldüğünde ödenecek vadelerde ise kabule arz yasağı olduğundan kabul etmeme protestosu çekilemez. - Belirli bir günde veya düzenlenme gününden ya da görüldükten belirli bir süre sonra ödenmesi şartını içeren bir poliçeden dolayı çekilecek ödememe protestosunun, ödeme gününü izleyen iki iş günü içinde çekilmesi zorunludur. Görüldüğünde ödenmesi şart olan bir poliçeden dolayı çekilecek ödememe protestosu, düzenleme tarihinden itibaren 1 yıl içinde çekilmeli. - Kabul etmeme protestosu çekilmiş olması hâlinde ödeme için poliçeyi ibraz etmeye gerek olmadığı gibi, ödememe protestosu çekmeye de ihtiyaç yoktur. - Poliçeyi kabul etmiş olsun olmasın muhatap, ödemelerini tatil etmiş veya aleyhindeki herhangi bir icra takibi semeresiz kalmış ise, hamil başvurma haklarını ancak poliçenin ödenmesi için muhataba ibrazından ve protestonun çekilmesinden sonra kullanabilir. - Poliçeyi kabul etmiş olsun olmasın, muhatap veya kabul için arz edilmesi menedilen bir poliçenin düzenleyeni iflas etmişse, iflas ilamının ibrazı, başvurma hakkının kullanılması için yeterlidir. - Protesto; noterlikçe düzenlenmesi gerekir. Protesto ayrı bir belge hâlinde düzenlenerek poliçeye bağlanır. - Düzenleyen, ciranta veya aval veren kişi, senet üzerine gidersiz, protestosuz kayıtlarını ya da bunlara eş anlamlı diğer herhangi bir ibareyi yazıp imzalayarak, hamili başvurma hakkını kullanmak için kabul etmeme veya ödememe protestosu düzenleme yükümünden kurtarabilir. 16

18 - Hamil, protesto gününü veya poliçede gidersiz kaydı mevcut ise, ibraz gününü izleyen dört iş günü içinde, kabul etmeme veya ödememe hâllerini, kendi cirantasına ve düzenleyene ihbar etmek zorundadır. - Bir poliçeyi düzenleyen, kabul eden, ciro eden veya o poliçeye aval veren kişiler hamile karşı müteselsil borçlu sıfatıyla sorumludurlar. Hamil, bunların borçlanmadaki sıraları ile bağlı olmaksızın her birine veya bunlardan bazılarına ya da hepsine birden başvurabilir. - Poliçeden dolayı borç altına girmiş olup da poliçeyi ödemiş bulunan herkes aynı hakkı kullanabilir. Hamil borçlulardan yalnız birine başvurmakla, diğer borçlularla ilk önce başvurduğu borçludan sonra gelenlere karşı haklarını kaybetmez. Hamil başvurma yoluyla; a) Poliçenin kabul edilmemiş veya ödenmemiş olan bedelini ve şart kılınmışsa işlemiş faizi, b) Vadenin gelmesinden itibaren işleyecek faizi, c) Protestonun ve hamil tarafından tebliğ olunan ihbarların giderleriyle diğer giderleri ve d) Poliçe bedelinin binde üçünü aşmamak üzere komisyon ücretini isteyebilir. Başvurma hakkının kullanılabilmesi için poliçenin ödenmemesi ve protestonun çekilmesi gerekir. Başvurma hakkının kapsamına gecikme tazminatı girmez. - Başvurma hakkı vadenin gelmesinden önce kullanılırsa, poliçe bedelinden bir ıskonto yapılır. Bu ıskonto başvurma tarihinde hamilin yerleşim yerinde geçerli olan resmî ıskonto oranına göre hesap edilir. - Poliçe bedelini ödemiş olan kişi kendisinden önce gelen borçlulardan; a) Ödemiş olduğu tutarın tamamını, b) Ödeme tarihinden itibaren bu tutarın faizini, c) Yaptığı giderleri ve d) Poliçe bedelinin binde ikisini aşmamak üzere komisyon ücretini, isteyebilir. - Retret: Başvurma hakkı olan herkes, poliçede aksine şart bulunmadıkça, kendisinden önce gelen borçlulardan biri üzerine çekeceği ve bu kişinin yerleşim yerinde, görüldüğü anda ödenmesi şart olan ve retret denilen yeni bir poliçe aracılığıyla başvuruda bulunabilir. Retret komisyon ücretini de içerir. Retret hamil tarafından düzenlenirse, poliçe bedeli poliçenin ödeneceği yerden, önceki borçlunun yerleşim yeri olan yer üzerine çekilen ve görüldüğünde ödenmesi şart olan bir poliçenin cari fiyatına göre belirlenir. Retret bir ciranta tarafından düzenlenirse, poliçe bedeli, retreti düzenleyen kişinin yerleşim yerinden önceki borçlunun yerleşim yeri olan yer üzerine çekilen ve görüldüğünde ödenmesi şart bulunan bir poliçenin cari fiyatına göre belirlenir. 17

19 - Başvurma hakkının düşmesi: Hamil; Ticaret Hukuku Kıymetli Evrak a) Görüldüğünde veya görüldükten belirli bir süre sonra ödenmesi şart olan poliçeyi ibraz, b) Kabul etmeme veya ödememe protestosunu düzenleme, c) Gidersiz iade olunacaktır kaydının bulunması hâlinde, poliçeyi ödeme amacıyla ibraz, için belirli süreleri geçirirse, kabul eden kişi hariç olmak üzere, cirantalara, düzenleyene ve diğer borçlulara karşı sahip olduğu hakları kaybeder. Ciroda ibraz için bir süre şart kılınmışsa ancak ciranta bu süreyi ileri sürebilir. - Araya girme: Düzenleyen ve cirantalardan veya aval verenlerden her biri, poliçeyi gereğinde kabul edecek veya ödeyecek olan bir kişiyi gösterebilir. Poliçe, aşağıda yazılı şartlar altında, poliçe dolayısıyla kendisine başvurulması mümkün olan herhangi bir borçlu için araya giren bir kişi tarafından kabul edilebilir veya ödenebilir. Muhatap da dâhil her üçüncü kişi veya poliçeyi kabul eden kişi hariç olmak üzere, poliçeden dolayı zaten borçlu olan herkes araya girerek poliçeyi kabul edebilir veya bedelini ödeyebilir. Araya girmek suretiyle kabul veya ödemede bulunan kişi, lehine araya girdiği borçluya durumu iki iş günü içinde ihbar etmek zorundadır. Bu süreye uymazsa ihbarda bulunmamış olmasından doğan zarardan, poliçe bedelini aşmamak üzere sorumlu olur. Hamil, vadede veya vadeden önce başvurma haklarını kullanabileceği bütün hâllerde, araya girerek ödeme yapabilir. Araya girerek ödeme, lehine ödenecek kişinin ödemeye zorunlu olduğu tutarın tamamını kapsar. Bu ödemenin en geç, ödememe protestosunun çekilmesi için belirli olan son günün ertesi günü yapılması gerekir. - Araya girerek ödemede bulunan kişi, lehine ödemede bulunduğu kişiye ve poliçeden dolayı ona borçlu olan kişilere karşı poliçeden doğan hakları iktisap eder. Ancak, poliçeyi yeniden ciro edemez. Lehine ödemede bulunulan kişiden sonra gelen borçlular borçtan kurtulurlar. Araya girerek ödemede bulunmak hususunda çeşitli teklifler yapılmışsa bu tekliflerden hangisi borçlulardan en çoğunu borçtan kurtaracaksa o tercih olunur. Ortada daha iyi bir teklif bulunduğunu bildiği hâlde araya girerek ödemede bulunan kişi, en iyi teklif tercih edilmiş olsaydı, kimler borçtan kurtulacak idiyseler onlara karşı başvurma hakkını kaybeder. - Bir poliçe metni değiştirildiği takdirde, değiştirmeden sonra poliçe üzerine imza koymuş olan kişiler, değişmiş metne ve ondan önce imzasını koyanlar ise eski metne göre sorumlu olurlar. - Düzenleyen poliçe üzerine koyacağı masrafsız iade kaydıyla, başvurma hakkı kapsamında kendisine protesto çekilmeden müracaat edilmesini kararlaştırabilir. Düzenleyen veya hamil poliçe üzerine koyacağı masrafsız iade kaydı ve kabul etmemeden sorumlu olmama kaydı ile (ihtiyari kayıttır ve poliçe geçerliliğini etkilemez) masraflardan kurtulmayı amaçlamaktadır. - Senet metninde yazı ve rakam arasında itilaf varsa yazıya itibar edilir. 18

20 Zamanaşımı: - Poliçeyi kabul edene karşı ileri sürülecek poliçeden doğan istemler, vadenin geldiği tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. - Hamilin, cirantalarla düzenleyene karşı ileri süreceği istemler, süresinde çekilen protesto tarihinden veya senette gidersiz iade olunacaktır kaydı varsa vadenin dolduğu tarihten itibaren bir yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. - Bir cirantanın başka cirantalarla düzenleyen aleyhine ileri süreceği istemler, cirantanın poliçeyi ödediği veya poliçenin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren altı ay geçmekle zamanaşımına uğrar. BONO (EMRE YAZILI SENET) ANKARA, 17.Eylül.2013 İş bu bono (veya emre yazılı senet) karşılığında Ceren GÜNDOĞDU veya emrine 10 Ekim.2013 tarihinde 5000(beşbin) TL ödeyeceğim. Ebru TÜNÇ(düzenleyen) İmza - Bonoda muhatap yoktur!!! İkili bir ilişki mevcuttur. Bonoda asıl borçlu düzenleyendir. - Bonoda kabule arz yoktur!!! Bonoda kabul etmeme protestosu da yoktur!!! Fakat ödememe protestosu vardır. - Bono kanunen emre yazılı senettir. - 2 li ilişki vardır. - Hukuki niteliği: Ödeme vaadi - İktisadi yönü: Kredi vasıtası - 4 tür vade vardır. Zorunlu Unsurları: 1. Bono kelimesi veya emre yazılı senet (Türkçe veya yabancı dil). Yoksa emre yazılı ödeme vaadi olur. Bono geçersiz olmaz. 2. Belli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız şartsız ödeme vaadi. Şarta bağlanırsa bono geçersizdir. Faiz yazılırsa faiz geçersiz, bono geçerlidir. 3. Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını 4. Düzenleme tarihi 5. Düzenleyenin imzası 19

21 Alternatif Unsurları: 1. Düzenleme yeri / Eğer yoksa düzenleyenin yanında yazan yer keşide yeri Yoksa bono geçersizdir. 2. Ödeme yeri / Eğer yoksa düzenleyenin yanında yazan yer ödeme yeri/ Yoksa bono geçersizdir. Zamanaşımı: hamilin düzenleyene karşı açacağı davalarda vadeden itibaren 3 yıldır. Not: Ciro ve aval poliçedeki gibi işler yalnız muhatap olmadığı için muhatapla ilgili durumlar geçersizdir ÇEK ANKARA, 15.Temmuz.2013 İş bu çek karşılığında Ali DİNÇER e veya emrine 1000 TL(bin Türk Lirası) 15.Ağustos.2013 de ödeyiniz. FEVZİBANK Anonim Şirketi Üsküdar Şubesi - İstanbul (muhatap) Ebru AKTÜRK (vergi kimlik no) (düzenleyen) İmza Çek, üçlü bir ilişkiyi ihtiva etmesi bakımından poliçeye çok benzemektedir. Çek düzenleyip lehtara veren düzenleyen, hesabının bulunduğu bankadan, çekte yazılı miktarı meşru hamile ödemesini talep etmiş olmaktadır. Çekte muhatap münhasıran banka veya katılım bankası olabilir. Çek hakkında kabul işlemi yapılamaz. Çek üzerine yazılmış bir kabul kaydı, yazılmamış sayılır. Çek hukuki niteliği itibariyle poliçe gibi havaledir. Ancak iktisadi mahiyeti kredi değil, ödeme aracıdır. Poliçe ve bono gibi kredi aracı olmadığından sebeple çekte vade söz konusu değildir. Çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı bir kayıt yazılmamış sayılır. Çeki bankalar bastırır. Çekin şeklini ise Merkez Bankası belirler. Çek, poliçe ve bonodan farklı olarak hamiline yazılı düzenlenebilir. Çekte araya girme söz konusu olmaz. Çek düzenlenebilmesi için düzenleyen ile muhatap banka arasında çek düzenlenmesi hususunda bir anlaşmanın bulunması gerekir. Örneğin; müşterinin isteği üzerin+ e bankanın çek defteri yollaması gibi. 20

22 Çekin Zorunlu Unsurları: 1. Çek sözcüğü (Türkçe veya yabancı dilde) yoksa açıkça yazılı olmak kaydıyla emre yazılı havale olur. 2. Belirli bir meblağın ödenmesi hususunda kayıtsız şartsız havale 3. Muhatabın ad soyadı (banka yahut katılım bankası, muhatap tüzel kişi olduğu için ticaret unvanı yazılır.) Muhatap gerçek kişi gösterilirse adi havale olur. 4. Düzenleme tarihi (*Keşide tarihi içermiyorsa yahut birden fazla keşide tarihi ihtiva ediyorsa belge çek niteliği taşımaz.) Keşide tarihinin senede yazılması yeterlidir. Tarihin gerçeğe uygun olması gerekmez. Diğer bir ifadeyle, ileriki tarihli çek keşide edilebilir. Böylelikle, hukuken olmasa da fiilen vadeli çek tanzim edilebilmektedir. Zira ibraz süreleri fiilen uzamaktadır. İbraz süresini aynı yöntemle kısaltmak da mümkündür. Çek ileri (Post date) tarihli olarak keşide edilse ve hamil, çek üzerinde yazılı tarih gelmeden evvel senedi bankaya ibraz ederse, 5940 s. Kanun uyarınca, çekin karşılığı varsa da hamile ödeme yapılmaz, fakat karşılık yoksa da vade tarihine kadar karşılıksız çek olarak işlem görmeyecektir). 5. Düzenleyenin imzası (gösterilen unsurlardan birini içermeyen bir senet, çek sayılmaz). Lehtarın (Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını) ad ve soyadı zorunlu unsur değildir. Çünkü çek ödeme aracı olması dolayısıyla hamiline düzenlenebilir. 6. Banka tarafından verilen seri numarası. 7. Karekod. (çek alacaklıları, ellerinde bulunan çek ile çek hesabı sahibine ve bu çeki düzenleyenlere ilişkin verilere karekod aracılığıyla erişim sağlayabilirler.) Çek kanununda belirtilen her çek yaprağına konulması gereken unsurlar: - Çek hesabının numarası, - Çek hesabının bulunduğu banka şubesinin adı, - Çek hesabı sahibi gerçek kişinin adı ve soyadı, tüzel kişinin adı, - Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişinin vergi kimlik numarası, Bunların yazılmamış olması çekin geçerliliğini etkilemez. Çeke faiz kaydı, vade, kabul şerhi yahut düzenleyenin ödemeden sorumsuzluğuna dair kayıt konulursa çekin geçerliliğini etkilemez, ancak şart yazılmamış sayılır. - Belirli bir kişi lehine veya hamiline kelimelerinin veya buna benzer başka bir ibarenin eklenmesiyle düzenlenen çek, hamiline yazılı çek sayılır. - Kimin lehine düzenlendiği gösterilmemiş olan bir çek, hamiline yazılı çek hükmündedir. Çekin alternatif unsurları 1. Düzenleme yeri yoksa düzenleyenin adının yanında yazılan yer düzenleme yeri olur. (Yoksa çek geçersizdir.) 2. Ödeme yeri (birden fazla ödeme yeri varsa ilk yazan yer ödeme yeri olur. Böyle bir açıklık ve başka bir kayıt da yoksa, çek muhatabın merkezinin bulunduğu yerde ödenir.) Çekte İbraz Süreleri Çek düzenlendiği yerde ödenecekse ibraz süresi; 10 gün Düzenlendiği yerden başka yerde ödenecekse 1 ay Başka bir ülkede ödenecekse, düzenleme ve ödeme yerleri aynı kıtada ise 1 ay, farklı kıtada ise 3 ay. *** Avrupa ülkeleri ile Akdeniz de sahili bulunan ülkeler bu açıdan aynı kıtada sayılır. 21