DOĞALGAZ DEBİSİNİN DİYAFRAMLA ÖLÇÜMÜ

Transkript

1 _ 45 DOĞLGZ DEBİSİNİN DİYFRML ÖLÇÜMÜ Mehmet TILGN İ. Hakkı GERELİOĞLU Süleyman TILGN Öner TLY ÖZET Gazların debisinin ölçümünde çeşitli ölçüm cihazları kullanılmaktadır. Bunlar; diyafram, nozul, ventürimetre, türbinmetre ve rotametre gibi ölçüm cihazlarıdır. Son yıllarda ülkemizde yaygın olarak kullanılan doğalgaz sayaçları, özellikle binalarda türbinmetre tiinde olanlar ve sanayide kullanılan diyaframlı debi ölçerlerdir. Gazlar sıkıştırılabilir olduğu için, akış esnasında basınca ve sıcaklığa bağlı olarak yoğunlukları da değişmektedir. kışkan debi ölçümlerinde kullanılan ölçü aletlerinin tii ne olursa olsun debisine etki eden esas faktör ölçü aletinin giriş ve çıkışı arasındaki basınç düşümüdür. Öte yandan kullanılan ölçü aletinin geometrik boyutları ve buna bağlı olarak akış rejimine etki eden Reynolds sayısı göz önünde bulundurulmalıdır. Ölçü aletlerinin kalibrasyonu da önemlidir. Dolayısıyla sayaç veya ölçü aletinin giriş ve çıkışındaki basınç değerleri ile akışkanın sıcaklığının, bu ölçü aleti tarafından algılanması gerekir. Böylece ölçü aletinin çeşitli basınç farklarındaki ölçüm değerleri, kalibrasyon esnasında göz önünde bulundurulması şarttır. Bu algılama sonucu elde edilen katsayı dışında; ölçülen değerlerin başka bir düzeltme katsayısı ile çarılmaması gerekir. Kaldı ki 300 mbar lık bir sayaçta her zaman bu değerde bir basınç düşüşü oluşmamaktadır. Bu çalışmada, diyaframla yaılan doğalgaz debi ölçümlerinin değerlendirilmesi yaılmıştır. Bu bağlamda belirli bir giriş basıncında diyaframa gelen akışkanın farklı basınç düşüşlerine göre geçen debinin hesabı bir Excel rogramında iterasyon yardımıyla hesalanarak tablo ve grafikler şeklinde belirlenmiştir. Hacimsel debinin basınç düşüşüyle arttığı ve bu artışların değişik her sıcaklık için aynı şekilde davrandığı görülmüştür. nahtar Kelimeler: Doğalgaz, debi ölçümü, diyafram BSTRCT It can be used different measuring devices for the measurement of flowrate of the gases. These are measuring aaratus like orifice meter, flow nozzle, venturi meter, turbine flow meter and roto meter. In resent days, the natural gas measuring devices often used in Turkey are articularly turbine meter tye in houses and orifice meter tye in industry. Since gases are comressible, density of gases are changing according to the ressure ant temerature during the gas flow. Whatever the tye of the flow meter are being used in the flow rate measurement, the main factor affecting on the flow rate is the ressure dro between inlet and outlet of flow meter. On the other hand we must take care the geometrical dimensions of the devices and Reynolds numbers which affects to the flow regimes. The calibration of the flow meters are imortant. Therefore, the ressure in inlet and outlet of flow meter or flow measuring devices and flow temerature must be erceived by flow meter. Then the values of the measurement of the flow meter at the different ressure differences must be considered during the calibration. Therefore, the values of measurement must not be multilied by a correction

2 _ 46 factor excet which was otained from the calibration. On the other hand, it can not be formed such a ressure dro everytime in the flow meter of 300 mbar. In this investigation, it was fulfilled the evaluations of flow rate measurement of natural gas. In this connection, the gas flow which enters to the orifice meter at a certain ressure. The calculation of the flow rate can be fulfilled by the aid of iteration using an Excel rogram. nd results are resented in tables and figures. Volumetric flow rate increased by the ressure difference and the inclination of the curves behaves same in the different temeratures. Key Words: Natural Gas, Flowrate Measurement, Orifice Meter. GİRİŞ Gazların debisinin ölçümünde; kaalı kanallarda özellikle borularda kesit daralması oluşturularak meydana gelen basınç farkı ölçülerek akışın kütlesel ve hacimsel debisi belirlenebilir. Bu ti ölçümlerde üç yöntem uygulanır. Bunlar: ventürimetre, lüle ve diyafram ile basınç farkı oluşturma şeklindedir. Bu çalışmada, konutlarda kullanılan doğalgaz sayaçları yerine sanayide kullanılan ölçüm cihazları üzerinde durulacak ve günümüzde çok yaygın kullanılan doğal gazın debisinin diyaframla ölçümü; ilgili TSE standartları kullanılarak, Excel de hazırlanan rogram yardımıyla değerlendirilecektir. kışkanların diyaframla debilerinin ölçümü konusunda oldukça geniş yayın mevcuttur. Bu konu ile ilgili hesa yöntemleri hemen hemen her yayında belirli ölçülerde bahsedilmektedir[,,3,4].. ÖLÇME YÖNTEMLERİ Şekil de bu tür bir debi ölçümüne esas olan ve üzerinde bir kesit daralması meydana getirilen gaz akışları için tek boyutlu akışı ele alalım. T ρ i z V kış T ρ i z V Şekil. Kesit Daralması Olan Tek Boyutlu Bir kış Sistemi[]. kış yönünde giriş ve çıkış kesitlerindeki akışkana ait özellikler; yoğunluğu, akış hızı, sıcaklık, basınç ve kesit alanı ile sürekli bir rejim için süreklilik denklemi en önemli faktörlerdir. O halde süreklilik denklemi: Q m ρ ρ. () V V şeklinde ifade edilir. Sıkıştırılabilir akışkanlar için genel enerji denklemi i ve i sistemin giriş ve çıkışındaki entali değerleri olduğuna göre,

3 _ 47 IX. ULUSL TESİST MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ z g V i z g V i () şeklinde yazılabilir. Sistemde akan akışkan ideal gaz olduğuna göre, T R ρ (3) ve sabit basınçtaki özgül ısısı c (kj/m 3 K) ise entali değeri, T c i (4) alınarak ve her iki kesit için z z kabulü ile, ρ ρ (5) şeklinde verilen, sürekli rejimde tersinir adyabatik akış olması durumunda enerji denklemi için; T R V V V (6) elde edilir. Burada ) / ( kgk j R akan akışkanın gaz sabitini, v P c c /, sabit basınç ve hacimdeki özgül ısılarının oranını göstermektedir. () nolu süreklilik denklemi yardımıyla ikinci kesitteki teorik ortalama kütlesel debi; ρ + T R V Q mt (7) denklemi şeklinde ifade edilir. Pratikte, genellikle basınç farkları ölçülerek değerlendirme yaılır. Sıkıştırılamaz akış ölçümlerinde olduğu gibi; C boşaltım katsayısı ve ε genleşme katsayısı olarak tanımlanarak, akışkanın gerçek kütlesel debisi; C Q mg Δ 4 ρ ε β (8) şeklinde ifade edilir. Burada D d β dir. Gerçek hacimsel debi de aşağıdaki eşitlikle ifade edilir.

4 _ 48 Qmg Q vg (9) ρ Diyafram ile debi ölçmede, basınç ölçme deliklerinin yerleri çok önemlidir. Bu durumda, statik basınç ölçümünde,. Boru tii D ve D/ ölçme deliklerinin yerleri.. kışın daraldığı kesit(vena contracta) tii. 3. Flanş tii. olmak üzere üç türlü düzenleme yaılır. şağıda bu düzenlemeler ayrıntılı olarak ele alınacaktır. 3. BSINÇ ÖLÇME DELİKLERİ Statik basınç ölçmelerinde diyaframın önünde ve arkasında en az birer adet basınç ölçme deliği yerleştirilir. Bunlar: D ve D/, flanş ve köşe basınç ölçme delikleridir. Bu deliklerin yeri standart diyafram lakalarının tiini belirler. 3.. D ve D/ Basınç Ölçme Delikli ve Flanş Basınç Ölçme Delikli Diyafram Plakaları D ve D/ basınç ölçme delikleri olan diyafram lakaları için statik basınç ölçme deliklerinin yeri Şekil nin üst tarafında gösterilmiştir. çıklamalar D ve D/ basınç ölçme delikleri Flanş delikleri a kış yönü b l D±0,D c β 0,6 için l 0,5±0,0D β>0,6 için l 0,5±0,0D d β>0,6 ve D<50 mm için l l (5,4±0,5) mm β<0,6 için (5,4±) mm β>0,6 ve 50 mm<d<000 mm için (5,4±) mm Şekil. D ve D/ Delikli ve Flanş Basınç Ölçme Delikli Diyafram Plakalarının Ölçme Deliklerin Yerleri[4]. Yine Şekil de alt kısımda flanşlı basınç ölçme delikleri olan diyafram lakaları için ölçme deliklerinin yerleri verilmiş ve bunlarla ilgili açıklamalar şeklin yanında yaılmıştır.

5 _ Köşe basınç Ölçme Delikli Diyafram Plakası Burada önemli olan tek ölçme deliğinin çaı a ve dairesel yarığın genişliği a nın uygun seçilmesidir. Buna göre: Temiz akışkanlar ve buhar için; β 0,65 için 0,005D a 0,03D β>0,65 için 0,0D a 0,0D β nın herhangi bir değeri için D 00 mm ise, a nın mm ye kadar olan değerleri geçerlidir. Herhangi bir β değeri için; - Temiz akışkanlarda mm a 0 mm - Yuvarlak boşluklar kullanılması durumunda mm a 0 mm - Buhar ve sıvılaştırılmış gazlar için tek ölçme delikleri olması halinde 4 mm a 0 mm alınır. çıklamalar Dairesel yarıklı taşıyıcı halka f Yarık kalınlığı (mm) Tek delikler c kış yukarı dairenin uzunluğu (mm) 3 Basınç ölçme delikleri c kış aşağı dairenin uzunluğu (mm) 4 Taşıyıcı halka b Taşıyıcı halka çaı (mm) 5 Diyafram lakası a Dairesel yarığın genişliği veya tek deliğin çaı (mm) a kış yönü s kış yukarı basamaktan taşıyıcı halkaya kadar mesafe (mm) g, h Dairesel kaalı boşluk boyutu (mm) Ø j Kaalı boşluk delik çaı (mm) Şekil 3. Köşe Delikleri [4].

6 _ KTSYILR Denklem (8) deki katsayılar deneysel sonuçların değerlendirilmesi sonucu elde edilmiştir. Bu katsayılardan ilki C ile ifade edilir ve buna boşaltım katsayısı adı verilir. Diğeri ise ε ile ifade edilir ve buna genleşme katsayısı adı verilir. çıkça görüldüğü gibi; buradaki değerlerin elde edilmesinde birçok değişken bu ifadelerin içerisinde yer almaktadır. Genel olarak β katsayısı, Re katsayısı ve boyutlarla ilgili bazı büyüklükler ve giriş ve çıkış basınçları da ε ifadesinde kullanılmaktadır. 4.. Boşaltım Katsayısı (C) Bu katsayı Reader-Harris /Gallagher denklemi[5,6] olarak bilinen ve hesalamalarda β ça oranı, D çaına göre hesalanan Re sayısı ve diyafram ölçme noktalarına bağlı olarak hesalanan büyüklükler de kullanılmaktadır. Bu ifade aşağıda verilmiştir. C + 6 0,7 6 0, β 3,5 0,596 0,06 0,6 0,0005 ( 0,088 0,0063 ) Re Re + β β β D D 4 0L, 7L β, 3 ( 0, ,080 e 0,3 e ) ( 0, ) 0,03 ( M 0,8 M ) β 4 β D<7, mm olması halinde, aşağıdaki terim (0) denklemine eklenmelidir. D + 0, (0,75 β ),8 5,4 Bu eşitliklerde β d / D ; d ve D mm olarak, Re D, D ye göre hesalanan Reynolds sayısı, L l / D L l / D (0) M L β β 9000 Re D 0,8 Bu eşitliklerde kullanılan L ve aşağıdaki değerler kullanılır. - D ve D/ basınç ölçme delikleri için: L ve L 0, 47 - Flanşlı basınç ölçme delikleri için: L mesafelerinin yukarıda verilen değerlere uygun olması koşuluyla L L - Köşe basınç ölçme delikleri için: L L 0 5,4 D ; D(mm)

7 _ Genleşme Katsayısı (ε ) Her üç titeki diyaframlı basınç ölçme deliği düzenlemesi için, kullanılacak amrik formül Reader- Harris /Gallagher [5,6] tarafından aşağıdaki şekilde verilmiştir. ε 4 8 ( 0,35+ 0,56 β + 0,93 β ) () () nolu denklemle yaılacak hesalama sonuçları sadece hava, su buharı ve doğal gaz için belirlenmiştir. İzantroik üs değerleri bilinen diğer gazlar ve buharlar için de uyarlanabilir[4]. 5. HESPLM YÖNTEMLERİ Hesalamalar Reynolds sayısı ile iterasyon yöntemi kullanılarak belirli yaklaşımlarla hazırlanan bir Excel rogramıyla yaılmıştır. Her üç değişim için kullanılan rogram aynı olu, sadece diyafram tiine bağlı olarak hesalanan C katsayısında; basınç ölçme deliklerinin konumları nedeniyle çok az bir fark ortaya çıkmaktadır. 5.. Gazların Yoğunluk Değişimi Gazların yoğunluğunun atmosfer basıncında sıcaklığa bağlı olarak değişimi (3) nolu ideal denklemi ile hesalanabilir. Kitalarda genel olarak bar ve 5 ºC deki değerler verilir. O zaman ideal gaz denklemi kullanılarak bar ve 0 ºC deki standart değerler; ( R T ) ρ / denkleminde 035 N/m ve doğal gaz için R58 J/(kg K) seçilerek[3] t0 ºC için, ρ 0 dg 0,765 kg/m 3 olarak bulunur. Diğer sıcaklık ve basınçlar için ρ nun değişimi tablolaştırılabilir veya bir grafik ile değişim gösterilebilir. 5.. Gazların Viskozite Değişimi Burada Sutherland ın yasası;,5 ( T T ) ( T + S) /( T ) μ () t μ0 / S kullanıldı. Burada doğal gaz için; S hava 0,4 K dır. 5 T 0 73 K, μ0,680 kg/ms, T73+t (K) olarak alınarak μ t nin bar basınç ve t sıcaklığındaki viskozite değeri hesalanabilir. Burada da doğal gazın sıcaklığa göre değişimi tablolaştırılabilir veya grafik şeklinde gösterilebilir. Böylece; elde edilen standart yoğunluk ve viskozite değerleri aşağıda verilen Excel rogramda kullanılacaktır.

8 _ Doğal Gazın Sabit Sıcaklık ve Giriş Basıncında Diyafram Fark Basıncına Bağlı Olarak Debi Değişiminin İncelenmesi Burada üç ayrı diyafram tii için hazırlanan rogram ayrı ayrı uygulanmış ve değişimleri grafik şeklinde verilmiştir. Daha sonra bu rogramlardan elde edilen katsayıların bir karşılaştırılması yaılmıştır D ve D/ Basınç Ölçme Delikli şağıdaki rogramda görüldüğü gibi (8) denkleminde kullanılan β için d ve D çaları, basıncı, basınç farkı, t sıcaklığı, ρ 0 yoğunluğu, μ 0 dinamik viskozite değeri ve izantroik üssü giriş değerleri olarak verilmektedir. Programda önce Re için tahmini Re int değeri verilir. Bu değerlerle β, L, L, M, değerleri hesalanır. ve nin mutlak değerleri hesalanarak denklem (0) dan C, ve denklem () den de ε katsayıları hesalanarak denklem (8) de yerine konulduğunda Q mg kütlesel debisi ve buradan da Q vg hacimsel debisi hesalanır. μ 0 a göre hesalanan μ t ve süreklilik denkleminden hesalanan V giriş hızı ile Re g gerçek Reynolds sayısı bulunur. Eğer bu Reynolds sayısı ilk tahmin edilen Re int sayısından farklı ise son Re g ilk değer kabul edilerek iterasyona devam edilir. Ta ki aradaki fark kabul edilebilir bir büyüklükte olsun. Örnek olarak D ve D/ basınç ölçme delikli diyaframlı debi ölçme için aşağıdaki gibi bir Excel rogramı düzenlenmiştir. P _init 8000 Pa ΔP 000 Pa t 5 o C T 88 K T t + 73 D 0.50 m D m ρ kg/m Re _init 5.4E E- kg/m s μ 0 05 e β β D / D L.00 L L 0.47 L 0.47 M M * L / ( - β) P 0935 Pa P P _init P 0835 Pa P P - ΔP kg/m 3 ρ ρ 0 x (P / 035) x (73 / T) ρ (9000 x β / Re)^0.8 C C * β * β * (0 6 * β / Re) ( * ) * β 3.5 * (0 6 / Re) ( * e -0*L * e -7*L ) * ( - 0. * ) * β 4 / ( - β 4 ) * (M * M. ) * β.3 + C C C 0. * ( β) * (.8 - D / 0.054)

9 _ 53 ε q m q v S μ t V R g m Π * D / m Π * D / 4 ε - ( * β * β 8 ) * (-(P /P ) /Κ ) kg/s q m C * ε * * ( * ΔP * ρ ) / (-β 4 ) 0.9 m 3 /s q v q m / ρ 0.4 K.3E- kg/m s 05 μ t μ 0 x (T/73).5 x (73 + S) / (T+S) 6.98 m/s V q v / 5.4E+04 R g ρ * V * D / μ t nin farklı değerleri ile bir tablo oluşturulur. Bu tablo yardımıyla Şekil 4 te gösterilen debinin basınç farkına göre değişimi elde edilir. Şekilden de görüldüğü gibi nin küçük değerlerinde eğrinin eğimi daha dik olu yüksek lerde sıkışabilirlik nedeniyle eğrinin eğimi azalmaktadır. Tablo. D ve D/ Basınç Ölçme Delikli Diyaframlı Yöntemde Debi Değerlerinin ye Göre Değişimi (Pa) q V (m 3 /s) (Pa) q V (m 3 /s) (Pa) q V (m 3 /s) Doğalgazın Sabit Sıcaklık ve Giriş Basıncı ltında Orifis Fark Basıncına Bağlı Olarak Debi Değişiminin İncelemesi qv (m³/s) ΔP (Pa) doğalgaz Şekil 4. D ve D/ Basınç Ölçme Delikli Diyaframlı Yöntemde Debi Değerlerinin ye Göre Değişim Grafiği

10 _ Flanşlı Basınç Ölçme Delikli Yukarıdaki örnek rogramda flanşlı basınç ölçme delikli ti için hesalamada diğer değişkenler aynı 5,4 L olmakla birlikte, sadece L L olarak alındı. Dolayısıyla M ifadesinden de farklı D β bir değer hesalanacaktır ve bunun sonucu olarak C boşaltım katsayısı da farklı olacaktır. Programdan elde edilen Q m ve Q v debi değerleri farklı değerleri için hesalanı Tablo oluşturularak Şekil 5 te görüldüğü gibi Q v nin ye göre değişimi elde edilmiştir. Benzer yorumlar Program deki gibi yaılabilir. Tablo. Flanşlı Basınç Ölçme Delikli Diyaframlı Yöntemde Debi Değerlerinin ye Göre Değişimi (Pa) q V (m 3 /s) (Pa) q V (m 3 /s) (Pa) q V (m 3 /s) Doğalgazın Sabit Sıcaklık ve Giriş Basıncı ltında Orifis Fark Basıncına Bağlı Olarak Debi Değişiminin İncelemesi qv (m³/s) ΔP (Pa) doğalgaz Şekil 5. Flanşlı Basınç Ölçme Delikli Diyaframlı Yöntemde Debi Değerlerinin ye Göre Değişim Grafiği Köşe Basınç Ölçme Delikleri Burada L L 0 dır. Dolayısıyla M 0 olacaktır ve bunun sonucu olarak hesalanan C boşaltım katsayısı da farklı olacaktır. Bundan önceki rogramlarda olduğu gibi aynı hesa yöntemi izlenmiş olu sonuçlar Tablo 3 ve Şekil 6 da gösterilmiştir. Benzer yorumlar burada aynı şekilde yaılabilir.

11 _ 55 Tablo 3. Köşe Basınç Ölçme Delikli Diyaframlı Yöntemde Debi Değerlerinin ye Göre Değişimi (Pa) q V (m 3 /s) (Pa) q V (m 3 /s) (Pa) q V (m 3 /s) Doğalgazın Sabit Sıcaklık ve Giriş Basıncı ltında Orifis Fark Basıncına Bağlı Olarak Debi Değişiminin İncelemesi qv (m³/s) ΔP (Pa) doğalgaz Şekil 6. Köşe Basınç Ölçme Delikli Diyaframlı Yöntemde Debi Değerlerinin ye Göre Değişim Grafiği 5.4. Katsayıların Karşılaştırılması Ölçme delikleri farklı olan üç ayrı diyafram düzeneğinde hesalanan C,ε katsayıları ve β ile ilgili terimin çarımından oluşan katsayı gerçek debiyi belirlemede kullanılan faktörlerdir. Bu katsayıların çarımından oluşan ve K D ile ifade edilebilen büyüklük; K D 4 / β C ε (3) Şeklinde ifade edilir. Bu ifadenin farklı üç diyafram tii için, aynı geometrik ölçülere, aynı akış sıcaklığına, aynı giriş basıncına ve aynı basınç farkına sahi akışlar için örnek bir karşılaştırılma Tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. Doğalgaz İçin Katsayıların Karşılaştırılması D 50 mm, d 66,4 mm, 8000 Pa, 000 Pa, t 5 ºC,,3 Diyafram tii β 4 / β C ε K D D ve D/ basınç ölçme delikli 0,44667,0977 0, , ,65 Flanşlı basınç ölçme delikli 0,44667,0977 0, , ,656 Köşe basınç ölçme delikli 0,44667,0977 0, , ,664

12 _ 56 Tablo 4 te görüldüğü gibi K D katsayısının her farklı üç delikli ölçme düzeneği ve bu değerlerde de yüzde olarak 0,00066 ile 0,003 gibi bir farklılık olduğu görülmüştür. Bu mertebeden farklılığın fazla olmadığı ve kısaca teorik debi değerinin 0,6 civarında bir katsayı ile çarılarak gerçek değerinin elde edilebileceği görülmektedir. Dolayısıyla burada bu elde edilen karşılaştırmanın sadece yukarıda belirlenen akış koşulları ve geometrik boyutlar için geçerli olduğu göz ardı edilmemelidir. 6. SONUÇ Ülkemizde; konutların ısıtılmasında, endüstride ve elektrik enerjisi üretiminde büyük çata doğalgaza bağımlı hale gelinmiştir. Birçok kişi doğalgaz faturalandırılmasının nasıl yaıldığını hala bilmemektedir. İlgili doğalgaz şirketleri şu anda konutlarda ve sanayide doğalgaz sayaç okumalarını belirli bir katsayı ile çararak faturalandırmaktadırlar. Ticari olarak kullanılan basınçölçerlerde; sıcaklık ve basınç değişimlerine duyarlı düzelticiler kullanılmadığı için bu basit ve doğru olmayan düzeltme katsayıları ile okunan değerler çarılarak, sarf edilen miktarlar belirlenmektedir. Bu da kanaatimizce yanlış bir uygulamadır. Yeni nesil debi ölçerler bu doğrultuda düzelticilerle donatılarak üretilmelidir. Günümüzde elektronik donanımlı debi ölçerler ise bu tür özelliklere sahitir fakat iyasada çok yüksek fiyatlarla satılmaktadır. Bu çalışmada özellikle endüstride kullanılan doğalgazın; diyaframlı debi ölçerlerle nasıl hesalandığı incelenmiştir. Hesalardan da görüldüğü gibi teorik ölçmelere esas olan gerçek debi hesalamalarında boşaltım ve genleşme katsayıları hesalanmış ve bunların çarımından oluşan katsayı 0,6 civarlarında olduğu tesit edilmiştir. Formülden de görüldüğü gibi burada esas etken faktörün basınçölçerde oluşan basınç farkı olduğu görülmektedir. Doğalgaz şirketlerinin konutlar için tahakkuk ettirdikleri %5-30 civarındaki fazla fatura değerinin mantıklı bir açıklamasını yamaları gerekir. Konutlarda 300 mbar lık sayaçlarda okunan değere %7 ye varan bu katsayı uygulaması 000 mbar lık sanayi tii sayaçlarda %00 lere çıkmaktadır. Burada uyguladığımız rogramın kullanımı son derece basit olu %98 i metan gazı olan doğalgaz ele alınmış ve ona ait fiziksel özelikler kullanılmıştır. Farklı oranda gaz karışımları için aynı rogram; standart giriş değerleri verilerek kolayca uygulanabilir. Bildirinin esas konusu olmadığı için burada bahsetmediğimiz hava için de benzer hesalar yaılmış fakat bildiri kasamına alınmamıştır. Program son derece esnek olu eğer debi değerlerinin, d diyafram delik çaına göre değişimini göstermek istersek; bu durumda d nin farklı değerleri için elde edeceğimiz debi değerleri ile oluşturulacak bir Tablo ile bu değişim bir grafik üzerinde kolayca gösterilebilir. Buna göre belirli bir debi değişimi için d diyafram delik çaı kolayca belirlenebilir. Programda kullanılan katsayılarla ilgili ifadeler TS-EN ISO567-(Nisan 006) dan alınmıştır[4]. Genceli nin kitabında DIN 95 (usgabe 7.8/ISO 567)[] deki katsayılar ile yaılan hesalamalarla da benzer sonuçlar elde edilmektedir. SEMBOLLER : lan(m ) C : Boşaltma katsayısı C : Boşaltma katsayısı düzeltme katsayısı c : Sabit basınçtaki özgül ısı(kj/m 3 K) c v : Sabit hacimdeki özgül ısı(kj/m 3 K) d : Diyafram delik çaı(mm) D : Boru çaı(mm) β : d/d ça oranı ε : Genleşme katsayısı g : Yerçekimi ivmesi(m/s ) i : Entali(kJ/m 3 )

13 _ 57 K : İzantroik üs l : Ölçme deliklerinin yeri(mm) L : l / D L : l / D : Basınç(Pa, Bar) Q m, q m : Kütlesel debi(kg/s) Q v, q v : Hacimsel debi(m 3 /s) R : Gaz sabiti(j/kg K) Re : Reynolds sayısı Re int : Programa girişte başlangıç Reynolds sayısı t, T : Sıcaklık(ºC, K) ρ : Yoğunluk(kg/m 3 ) V : Hız(m/s) z : Yükseklik(m) : Dinamik vizkosite(kg/ms) μ İNDİSLER : Giriş değerleri : Çıkış değerleri 0 : 0 ºC ve bar daki değerler t : t sıcaklığındaki değerler mt : Teorik kütlesel mg : Gerçek kütlesel : Gerçek hacimsel vg KYNKLR [] GENCELİ, O.F., Ölçme Tekniği (Boyut, basınç, kış ve Sıcaklık Ölçmeleri),. Baskı, Birsen Yayınevi, 998. [] CROWE, C.T., ELGER, D.F., ROBERSON, J.., Engineering Fluid Mechanics, John Wiley and Sons, Inc., 7. Basım, 00. [3] WHITE, F.,(KIRKKÖPRÜ, K., YDER, E.) kışkanlar Mekaniği, Literatür Yayıncılık, 4. Basımın Tercümesi, 004. [4] TS EN ISO 567-, Borularda kışkan kışının Ölçülmesi - Sıvılar İçin - Dolu kan daire Kesitli Borular İçerisine Yerleştirilen Basınç Farkı Ölçerleri İle - Bölüm: Orifis Plakaları, Nisan 006. [5] REDER-HRRIS, M.J., STTRY, J.., The orifice late discharge coefficent equation- the equation for ISO 567-, In Proc. Of 4. North Sea Flow Measurement Worksho,.4, Peebles, Scotland, East Kilbride, Glasgow, National Engineering Laboratory, October 996. [6] REDER-HRRIS, M.J., The equation fort he exansibility factor for orifice lates In Proc. Of FLOMEKO 98,. 09-4, Lund, Sweden, June 998. ÖZGEÇMİŞ Mehmet TILGN 94 yılında Milasın Bafa köyünde doğdu. İlkokulu Bafada, Ortaokulu Milasta, liseyi İzmir tatürk Lisesinde bitirdi. İ.T.Ü Makina Fakültesinden 964 yılında Makina Yüksek Mühendisi olarak mezun oldu. Doktora çalışmasını 976 da İngiltere de Newcastle Üniversitesi nde tamamladı. 98de K.T.Ü Makina Mühendisliği Bölümüne yardımcı doçent olarak atandı. Kasım 98 de doçentlik ünvanı aldı. 983de doçent olarak Makina Mühendisliği Bölümüne atandı. 5 Ocak 990da D.E.Ü Denizli Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Enerji nabilim Dalına Profesör olarak atandı tarihleri arasında Dekan Yardımcılığı ve İnşaat Mühendisliği Bölüm Başkanlığı görevlerini yürüttü.

14 _ tarihleri arasında PÜ Rektörlüğü Genel Sekreter Vekilliği, Ocak Haziran 995 tarihleri arasında PÜ Rektör Yardımcılığı, tarihleri arasında PÜ Mühendislik Fakültesi Makina Mühendisliği Bölüm Başkanlığı, yılları arasında ÖSYM İl Sınav Yöneticiliği ve çık Öğretim Fakültesi (ÖF) İl Sınav Koordinatörlüğü görevlerini yürüttü tarihinden bu yana Makina Mühendisleri Odası Denizli Şubesi Yönetim Kurulu üyesidir ve yılları arasında Şube Yönetim Kurulu Başkanlığı yatı. 990 yılında Denizli Rotary Kulübü ne üye olmuş ve döneminde de Kulü Başkanlığı yamıştır. 005 yılında emekli olmuştur. Evli ve iki çocuk babasıdır. İsmail Hakkı GERELİOĞLU 947 yılında Denizli de doğdu. İlk ve ortaokulu Denizli de ve Lise eğitimini Robert Koleji nde tamamladı. 970 yılında Ege Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık kademisi Makine Mühendisliği Bölümünden mezun oldu. 998 yılında PÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Makine Mühendisliği anbilim Dalında Yüksek Lisans derecesini aldı yıllarında Karayolları Kastamonu Bölgesi nde çalıştı yıllarında Konya da. Ordu Komutanlığı nda askerlik hizmetini tamamladı yıllarında İstanbul TERM.Ş. nin temsilcisi olarak Denizli ve Uşak ta tekstil fabrikaları komle teknolojik tesisat ve tekstil kliması şantiye şefliği yatı. GERMK Mühendislik, ISIGER Mühendislik Ltd. ve GERMETL San. Ltd. firmalarının kurucu ortağıdır. ISIGER Mühendislik Ltd.; mekanik tesisat, LPG ve endüstriyel doğalgaz yüklenim ve yakma sistemleri konularıyla uğraşmaktadır yılları arasında TMMMOB Makine Mühendisleri Odası Denizli İl Temsilciliği görevini yürütmüştür. Evli ve iki çocuk babasıdır. Süleyman TILGN 969 yılında Milas ta doğdu. İlkokul, Ortaokul ve Lise eğitimini Trabzon da tamamladı. 99 yılında ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü nden mezun oldu yıllarında Türkiye İş Bankası nkara Bilgi İşlem Merkezinde yazılım uzmanı olarak çalıştı yıllarında Kara Kuvvetleri Komutanlığı Tayin Daire Başkanlığı nda askerlik hizmetini tamamladı yıllarında İzmir de li İhsan Çalış Mühendislik bürosunda Çok Katlı Çelik ve Betonarme yaıların rojelendirilmesinde Statiker Mühendis olarak, yıllarında PRE İnşaat.Ş. de, 997 yılında Çeşme Sheraton Oteli inşaatında Kontrol Mühendisi, yıllarında FEK İnşaat San. Tic. Ltd. Şti. de Bursa Kombine Doğalgaz çevrim santrali inşaatında içişleri şefi sorumlusu, yıllarında KURYP İnşaat, Dekorasyon Ltd. Şti. nde İnşaat Koordinatörü, ihale hazırlama ve roje müdürü olark görev yamıştır. 005 yılından bu yana BETOY PREFBRİK.Ş. de Proje ve Pazarlama Müdürü olarak çalışmaktadır. Visual FoxPro, Dbase, Fortran, Basic, utolis rogram dillerinde uzmanlığı bulunmaktadır. Evli ve iki çocuk sahibidir. Öner TLY 980 yılında dana da doğdu. İlkokulu ntalya nın Manavgat ilçesinde, ortaokul ve lise öğrenimini lanya ilçesinde tamamladı. 997 yılında Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü nü kazandı. Lisans eğitimini 00 yılında tamamlayarak aynı yıl Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü nde Yüksek Lisans eğitimine başladı. 00 yılında aynı üniversitede Makine Mühendisliği Enerji na Bilim Dalı nda raştırma Görevlisi olarak çalışmaya başladı. 004 yılında Yüksek Lisans eğitimini tamamladı. 004 yılında doktora eğitimine başlamıştır. Halen aynı üniversitede raştırma Görevlisi olarak devam etmektedir.