Kurd li hember erişen hezen Seddam di haziriye de ne

Transkript

1 Hejmar, N: 135 Cileya Paşi.n January 1993 Buha- Price 15SKR, 3DM Danere Rjnameya pql a Kurdl Miqdad Mfthed Bedirmn Dewleta Tirk bi nave "tevgera hundurin" Kurdistane weran dike Kurdistan ji nuh ve te dagirkirin Di ve meha dawin de gunden Bedlise, Tatwane, Bingle ii Pasiire bi teyare ii belikpteran hatin bmbardiimankirin. Li Tatwane ii H Şemdinllye bmbe teqiyan. Hezen dewlete girtin ser gelek gundan. Li ali din cinayeten "qesas nediyar'' rj bi rje zedetir dibin. Di ve meha dawi de bes H Batmane 40 kes hatin kuştin. Di "tevgera hundurfn de" yek ji armancen dewlete gund in. Pişti erişa dewleta Tirk: a payize ku li hember meqeren PKK'e dest pe kiribô ıi heta nav Kurdistana Iraqe çebıi, herpirsen dewlete dabıin diyarkirin ku we "tevgera hundurin ll dest pe bike ıi ev eriş ıi perasynen wan we zivistane ji dm bike. Serke Erkani Herb, Dgan Gureş, Qumandare Hezen Jendirme Eşref Bidüs, serkwezir Suleyman Demirel, Waliye Kurdistane Erkan Unal ev tehdit di gelek beyanen xwe de dubare kiribıin. Van du-se mehen dawiye Ordiya Tirk li Kurdistane terr ıi wehşetek mezin, bi bedengi dimeşine. Gund bi gund Kurdistan ji nuh ve te işxalkirin. Hezen dewlete bi barbari ıi hvitiyeke mezin, işkence bi insanan dikin, zexira gundiyan dirijinin, wan li ser berie bi seetan direj dikin. Di ve meha dawin de; hin gunden Diyarbekire, Pasfir, Siliva, Bismil, Erxene, Hezr, Çinar, Merdin, Midyat, Mehserte, Sawur, Qiziltepe, Şirnex, Cizire, Herzex, Bedlis, Xelat, Tatwan, (~ D_a_m_a_h_t_k_: r._ıı ~) Li Kurdistana Iraqe erişen Seddam ranawestin Seddam li dii prvakasynen nuh e Pişti şere Xelice bi du salan, meha buhuri, di salvegera şer de xetera şere duduyan derket hle. Seddam di rjen dawi yen sala 1992'an de dest bi nenaskirina biryaren Yekitiya Netewan kir. Di ve meha yekemin ya sala 1993'an de gav bi gav nenaskirina biryaran peşve bir. Beyan li ser beyane da, dest bi haziriyen Kurd li hember erişen hezen Seddam di haziriye de ne Başüre lra Mşa li ser Kurdistans Cı qe kir. Leşkeren iraqe yen bi cilen sivil, se rjan li ser hev hudoda Kuweyte ihlal kirin, gelek sileh ü cebilxane bi zra anin ali xwe. Seddam bi veya ji nesekini. Wi, şerten Netewen Yekbüyi yen ku bere qebülkiribün yek bi yek ihlal kir. Bere Berpirse Gişti ye Medya Guneşi li ber kntrlanten Netewen Ye~büyi yen ku wezifa wan beçekkirina lraqe ye girtin. Nehişt bi teyaren xwe li ser esmane lraqe bigerin. Fuzeyen li hember balafiran, li Kurdistans ü Başüre lraqe (di bin xeta 32 ü li seriya xeta 36 bi cih kirin. (~ = =m=~=~~:r.=.t~t ~) Osman Aytar hat girtin V' Li diji erişen dewlete 26 rjname ii kvaren ssyalist, şreşger ii peşverii yen Tirk ii Kurd çendeki bere beyanek derxistin. Di beyane de te gtin ku, "rjname ji allye dewlete ve ten sansurldrin, buryen rjnaman ii kvaran di bin erişen dewlete de ne, rjnamevan ten kuştin ii hepiskirin." Mahkema Ewlekari ya Dewlete (DGM) a Stenble di 22'e Çileya Paşin de berpirsiyare Gişti ye rjnama Medya Guneşi (Rja Medya) Osman Aytar tewqif kir. DGM'a Stenble sebebe girtina Osman Aytar, nivisa wi ya bejmara 22 ya (15-31 Çileya Paşin) bi nave "Di 93'an de ji b hemleyen nuh" nişan dide. Li gr DGM'a Stenble di ve nivise de, berpirsiyare Medya Guneşi ppagandaya cudabıina dewleta Tirk kiriye ıi ~v sıic dikeve xala 3713 Berpirsiyare Giştfye Medya Guneşi OsmanAytar (Ft: Armanc) ya Qanıina li diji Terre ya benda 8'an. Wek te zanin ev qanıin di Nisana 1991 'e de hatibıi derxistin. Abıi.qata Osman Aytar, Eren Keskin li ser girtine gt, "ev cara peşin e bıiyerek wiha diqewime ku rjnamevaneki bi "Qanıina li diji Terre" re tewqifkirin." X wediye kvara Medya Guneşi Cemal Ozçelik bi beyaneke girtina Osman Aytar prtest kir. Berpirsiyare kvare ye Ewrıipa Halim Can li ser girtina Osman Aytar daxwuyaniyek presse ji muesseen demkratik ıi humanisı re şand ıi ji Amnesty Internatinal daxwaz kir ku mudexale bikin ku Osman Aytar bigihije azadiya xwe. (~ D_a_m_a_h_~_: r._ıı ~)

2 Arnıane 2 Çlleya Paşin 1993 Pivana Asriyete Çendeki bere di televizyna şexsi ya Tirkan de a ku nave we "Kanal 6" e, hevpeyivinek bi xwediye rjnama "Ozgur Gundem"e Yaşar Kaya re hat kirin. Hevpeyivin li ser pirsa Kurdi bu. Yaşar Kaya bi eşkereyi li ser erişa li hemberi rjnama "Ozgur Gundem"e rawestiya, di yar kir ku çi zilm u zr li ser ve rjname heye, çawa nuçenivis u xebatkaren wan en din bi deste hezen tari yen dewlere ten kuştin, u çend dawe di mehkeman de li hemberi wan hatine vekirin u dza çiqas cezaye hefs u peran li wan re kirin. Ewi di we hevpeyivine de rfireşi, erişkari u nijadperestiya dewleta Tirk li hember muesese u insanen Kurd xweş diyar kir, seheta wi xweş... Le di pirsa meselen di nav Kurdan de u bi taybeti ji di pirsa mewqufe li hember Kurden İraqe de, şela wi gelek balkeş u ciye mixabiniye bfi. Prçekere (prgramçckire) televizyne, pirsa we yeke je kir ku rjnama wan her çendi xwedi li pirsa Kurdi derdikeve ji, le gava dewleta federe ya Kurd li Kurdistana İraqe hat ilankirin ew çima li diji we rawestiya. Merik digt "rfipelen rjnama we bi xeber u meqalen li diji tevgera Kurden Iraqe u li diji dewleta federe dagirti ne, çima?" Bersiva Yaşar Kaya ev bu ku digt, Kurdistana Tirkiye ji civaka eşirtiye xelas bfiye, ir kes nabeje ez ji filan eşire me le dije ez Kurd im. U Kurdistana İraqe civakeka eşirti ye, eşir di tevgere de giran in, serke tevgere serkeşir u fedal in, lma ji dewleta ku hatiye avakirin, ne dewleteke asri (mdem- hemdem) ye, lma ji em li hember in. Tes bi ta Yaşar Kaya ev bu, lma ji her rj rupelen rjnama xwe bi xeber u meqalen li diji dewleta Kurd dadigirt. Heyhat! Çi tesbit! Çi mewquf u çi Kuröıti! Gava insaneki wek Yaşar Kaya, ku xwe rnakbire Kurd dihesibine, buye xwedi u berpirsiyare hin muesesen Kuröı u dixwaze serkeşiya tevger u daw u dza Kuröı bike, di rjek wek ir de ji rabe u tesbitek wiha bike, ne mumkun e ku meriv matmayi nemine u heyfa xwe bi rewş u rebeniya me Kurdan neyne. Li hember tesbitek wiha meriv nizane gel bikene yan bigiri. C!~feke tesbiten Yaşar Kaya yen di derheq hem Kurden Kurdistana Iraqe hem ji yen Kurdistana Tirkiye de ji rastiye dfir in. Ne Kurdistana Tirkiye bi qasi ku ew dibeje ji civak u bir u baweriya eşirtiye xelas buye, ne ji Kurdistana Iraqe bi qasi ku ew dibeje di nav eşirti u fedaliye de maye. Yeki ku piçeki hay ji Kurdistane hebe w~ bibine ku li Kurdistana Tirkiye eşirti çuqas mabe, li Kurdistana Iraqe ji kem zede ewqas maye. Di mesela xwe Kurd öıtine de ji, Kurden Kurdistana İraqe ji Kurden Kurdistana Tirkiye pirtir hay ji Kuröıtiya xwe hene. Kurdistana Tirkiye salan di bin nijadperesti u asimilasyna Tirkan de ma, şuura Kurdiriye bi salan hat tepişandin. Hişyarbuna ku peyda bu ye ji, hişyarbuna van du-se deh salen dawin e. U li Kurdistana Iraqe ev sal in ku şereki Kurdayeti ye bewestan u be navber heye. Di netica vi şeri de hin maf fi azadi fi imkanen peşdebirina bir u baweriya Kurditiye hatine bidestxistin ku ev tişt hin li Kurdistana Tirkiye bi dest ji neketine. Helbet hin ferq di navbera civaken herdu perçan de hene, le ne bi we mahne ku di ware civaki u Kurdayeriye de Kurden Kurdistana Tirkiye ji yen Kurdistana İraqe peşdetir in. Ya din ku Yaşar Kaya dibeje: Dewleta Kurd a Federe ne asri (hemdemi) ye, lma ew li hemberi we ye. Gel çima ne asri ye, li gr çi ne asri ye? Ma li İraqe dewleteka demkrat a xwedan maf u azadiyen mili u insani heye u Kurd li hemberi ve dewleteka diktatar u paşdemayi ava dikin ku Yaşar Kaya dibeje ev ne asri ye. Yan Yaşar Kaya li Kurdistane dewletekaji we millitir u demkrattir ava kiriye u ew ji li gri ve paşde maye lma li hemberi we ye? Ma dewleta Kurd ne asri ye, gel öıktatriya Seddam yan dewleta nijadperest u terrist a Tirk asri ye? Yan hale me Kurden Kurdistana Tirkiye, ku ji ber terara dewlete em nikarin rjnameke an weqfeke bijinin ev halesri ye? Helbet dewleta federe ya Kurd, xwedana gelek kemasiyan e. Dewleteka nuavakiriye, ji ali m ileteki perişan e warweran, bexwedan u be imkaniyet hatiye avakirin. Çar aliyen we dijmin in pe dilizin, erişan dibin ser, re u imkanan li ber dibirin ku xwe ava neke, bi cih nebe fi peşde neçe. Çi rja ku fırsend di deste van dijminan keve ji ji wan be we ve dewlete hilweşinin. A ev dewlet ewqas ji di bin tehdid u xetere de ye. Tevi ve ji, bi naverka xwe u bi millibunu demkratbuna xwe ji dewleten dra xwe hemuyan ji asritir e. Di nav me Kurdan de ji mueseseyeka beri peşdetir e, lma ji ali me ve ji muesesa beri asri ew e. Wezifa Kurden xwenas u şufirmilli ew e ku xweöı li ve dewlete derkevin, li hember tehdiden dijmin fi xeteran we biparezin, hewl bidin ku ev peşde here, xurttir bi be u ji ali asriyet, medeniyet, demkrasi u milibfine de ji xurttir bibe. Heke ji me te em we çetir bikin u muesesen ji we çetir ava bikin. Ü ji me neye ji qene em pijikan di tekeren we ra nekin. Yan na erne li ber çave dst u dijminan ispat bikin ku ne ku ev dewlet, le em bi xwe ne asri ne, em bi xwe ji berjewendiyen xwe yen milli hay in. Tirkiye ii işkence Jack Healey ü Maryarn Elahi: "Qirinen ji qereqlen Tirkiye bilind dibin we wijdane Tirkiye ii dine hin ji beşinin" Rja 6'e Çileya Paşin di rjnama Internatinal Herald Tribune de li ser Tirkiye u işkenceye meqaleyek derket. Meqale ji aliye du berpirsyaren Amnestiye Jack Healey u Maryarn Elahi ve hatibu nivisandin. Meqale dide diyarkirin ku hukumeta Demirel sza xwe negirtiye u li Tirkiye işkence nedaye sekinandin. Berevaji işkence li Tirkiye hin zede u firehtir bfiye. Ji işkenceyan 3 misal ten dayin. Ji van du misal li Kurdistane qewimi ne. Em beşeki ji ve nivise li jer peşkeş dikin; "Ew szen serkwczir Demirel ku 'erne li Tirkiye işkence rawestinin gtinen vala derketin. Li Tirkiye, bi taybeli ji li qereqlan işkence bi awaki sistematik u fıreh dm dike... Ji van buyeran yek, kuştina keça Kurd Bişeng Anik e. Anik, meha Adara çuyi li Şimexe hate girtin. Ew li qereqla plis mir. Dema di ya we çu cesede we bine, Listeya m1nne ya Hizbullah Amnestye listeyek ku ji aliye Rizbullah ve hatiye hazirkirin, çap kir, ji b tedbiren pewist bigre, hukumeta Tirkiye haydar kir. Di listeye de naven 28 kesen ku we bene kuştin hene. Ji vanan 12 parlamenteren HEP'e u 4 ji ye SHP'e ne. U xususuyeta muşterek ya van parlamenteran ew e ku, hemfi ji Kurd in. Ji xwe di listeya 28 kesan de, bes 3 heb ne Kurd in. Ev liste beriya kuştina Musa Anter hatiye bi destxistin u Tirkiye hatiye agahdarkirin. Amnestye Tirkiye ji ber retedbiriye sucdarkir. Di listeya mirine de ev kes hene: Leyla Zana, Sedat Yurtdaş, Hatip Dicle, Zubeyir Aydar, Dgu Perinçek, Yalçin Kuçuk, Musa Anter, Mahmut Alinak, Ahmet Turk, Sedat Edip Bucak, Salih Sumer, Mahmut Uyanik, Sirri Sakik, Muzaffer Arikan, Adnan Ekman, Orhan Dagan, Selim Sadak, Nizmettin Tguç, Abdulkerim Zilan, Mehmet Sincar, Yavuz Binbay, Cebbar LeygaraSekvan Aytug, Bariş Muştakhan, Haşim Haşimi, Faik Tunefan, ümer Hazar, Ata Syer. Bişeng Anik di 24'e Adara 1992'an de, bi işkence hat kuştin. dit ku sere keça we ji nivi ve bi gullan perçe kirine, neynken we rakirine, peçiken we şikandine fi di laşe we de birinen şewate hene... Di meha Nisane de, li Merdine, di perasyneke de kmek leşker, lawikeki 16 sali ji mala wi derdixin, bi xwe re dibin. Leşker agir vedixin. Pişti agir vedimre, lewik li ser kza egir li ser pişte direj dikin. Vi karl 4-5 caran dubare dikin. Dfire bi fikra ku lawik miriye, cesede wi li we dihelin. Mucize dibe, lawik namire. Ş ivaneki ji wir derbas dibe lewik dibine. Rja 27'e Nisane hemşireyeka 23 sali ku nave we Nazli Tp e, li Stenble te girtin. Di gel ku Nazli bi himl e ji li qereqle işkence pe dikin. Nazli tişte anine sere we wiha tine zimen: 'Bi cp tecawuzi min kirin. Dfue xwestin bi şfişe tecewuzi min bikin. Pişti ku min gt ez bi himlim li zike min xistin' Jack Healey fi Maryarn Elahi dibejin ku; "Qirinen ji qereqlen Tirkiye bilind dibin 'we wijdane Tirkiye u dine hin ji beşinin" Li gr rapra IPI ya azadiya çapemeniye Kurdistan heremeke xeter e IPI (Enstituya Çapemeniya Navnetewi) her sal rapra azadiya çapemeniye belav dike. Di ya isalde ciyeki mezin daye Tirkiye u gtiye ku "Kurdistan ji b rjnamevanan yek ji heremen beri xeter ye dinyaye ye. Bes li ve hererne rjnamevanen ku hatine kuştin 12 ne. Ji ber ku failen van cinayetan yek ji demeketiye, lma ji hukumet te sıi:;darkirin, te gtin ku tiliya wan re de heye" Hin rexistinen ku azadi ya çapemeniye dixwazin ji ber kuştina rjnarnev anan, Tirkiye sucdar kirin. Yek ji van rexistinan"article 19" ye. Ve rexistine nave xwe ji madda 19 ya Beyanname Malen Mirvi ya Netewen Yekbfiyi girtiye. Berpirsyare rexistine Francis d'suza gt "Li Tirkiye di kuştina rjnamevanan derla hukumete heye. W ek te fem kirin hukumeta Tirkiye ji b eqaliyeta u taybeti ji ji b ku pirsa Kurdan di zefte de bigre, rjnamevana dikuje. Sekretere Gişti ye IFJ {Federasyna Navnetewi ya Rjnemavanan) Aidan White, di mesaja xwe de, ji aliye rjnamevaniye de, dema qala heremen xeter kir, Tirkiye u Yugslavya wek hev girt. White gt sala çuyi li hemu dinyaye 39 rjnamevan li ser kar, 23 rjnamevan ji ji ber kare xwe hatin kuştin.

3 Arnıane 3 Kmeleke Federasyne li Kurdistane mektebek ava kir (Firat Nemriıd) Kmela Kurdistan Li EskilstunayEl (bajareki Swede) bi alikariya Kmita Swedi Cı Mekteba "StAifrse" li Eskilstunaye, li Kurdistana BaşCır li gunde Xalekan mektebek ava kir. Di destpeka 1992'an de ji b avakirina mektebe prjeyek hat arnade kirin. Li gr ve prjeye Krn mesref le diçe. Kmele ji b peydakirina ve mesrefe muracaati gelek dezgeyen Swedi Cı Kurdan kiriye. Herweha şev ji arnade kirine. Kmele di Hezirana 1992' an de dest bi kar Cı bare avakirina mektebe kiriye. Avakirina mektebe di parlamentya Kurdistana Federe de ji hatiye behs kirin. ParlamentyEl bi ve wesileye sipasiyen xwe paşkeşi Kmela Mekteba kuji aliye Kmela Eskiisıuna ve hatiye ava kirin (F. Barzan) Kurdistane Li Eskilstunaye kiriye. Kmela Kurdistane Li Eskilstunaye di 1986'an de ji ali Kurden herncı beşen Kurdis- Kngra Rexistiıı.a tane ve hatiye avakirin ü yek ji endamen heri aktif a Federasyna Kmelen Kurdistane Li Swede ye. Ewriipa ya YEKBUN'e Kn_.gra rexisıina Ewrfipa ya YEKBUN'e civiya ii du rjan dm kir. Kngire li ser giringiya avabuna YEKBÜN'e, guherinen li dunyaye, rewşa siyasi ya welat rawestiya ii Ii ser pewisti ii giringiya xebata Ii derveyi welat seki ni. Herweba kngre prgrama xebata rjen peş qebiil kir ii ji b xurtkirina tekşina netewi ii demkratik bin biryar girtin. Hin nuxten ji perspektif ii prgrama xebate ev in; -Kmite bi bemfi hezen Kurdistani -ku Ii Ewrfipaye ten temsilkirin- re tekiliyen dstaniye berdewam dike. Ji b kar ii baren Kurdistani bi bev re karkiri we hibe plitika esasi ya parti ya me. - Parti we bewl bide ku Ii bemfi welaten Ewriipaye, federasynen demkratik wek a Swede ben avakirin. - Parti dibe alikara avakirina muesesen pişeyi, meslegi en Kurd li derveyi welat Herwisa dibe piştgira muesesen beyi yen bi wi rengi. -Li bin welaten Ewriipa kvaren ku Kurdandidin naskirin, biiyer ii nfiçeyen welat digbinin raya gişti, bene. Parti we alikariya kvaren demkratik ii bjektif yen bi wi rengi bike. Li welaten ku kvaren weba tunebin, kmite we bewil bide ku bi bez u kesen demkrat re kvaren bi wi rengi derbixe. - Bi avakirina partiya me di riya yek:itiya ssyallsten KurdistanaBakur de gaveke giring hat ave-. tin. U li derveyi me bin bez, kmik ii kadiren ssyalist bene. Ji b yekitiya rexistini ya ssyallstan di qada Ewriipaye de çi ji deste kmita me be, we bike. YEKBÜN Kmita Ewriipa li ser encamen kngire belavkek belav kir. Di belavke de hangi dilxwaz u welatparezen Ii derveyi welatdike: "Rewşa xerab ya welate me Ii ber çavan e. Ji b ve rewşa dijwar ya gele xwe baştir bikin, li Ewrfipaye jikaren ku em bikin gelek in. Ji b ve ji fedekari, xebat ii rexistin dive. Erne, wek YEKBÜN rexisıina Ewriipaye, bi qerardari bixebitin. Em hangi bemfi welatperweran dikin ku di ve xebata me de mil bidin me". Knferansa seyem ya RNK ya liqe Ewrüpa Knferansa seyem ya RNK (KUK) di rjen 25 26'e Çileya Peşin civiya. Knferans ji ber ku çend mehan pişti kngreya 4'em ya RNK civiya, ji pirs pirsgireken siyasi, rexistini Mahkema Navnetewi daxwaza gundiyen Cinebire qebiil kir Mahkema Mafen Insani a Ewıiipaye di ı2 e Çileya Paşin de li Strasbiirge clviya u muracata gundlyen Clneb~ qebiil kir. W ek te zanin di 14'e Çile ya Peşin a ı 989'an de Serleşkere Tirk Cafer Teyyar pisitiya insan bi gundiyen Cinebire dabii xwarin. Gundiyan Cafer Teyar dabun mahkeme, le mahkeme ew berat kiribii. Li ser ve belwesta dewleta Tirkiye, li ser nave gundiyen Cinebire Abdurrahman Muştak, Babatin Muştak, Kamil Muştak u Abdulah Gundgan bi riya abuqaten xwe muracati Mahkema Maie guherinen li dunyaye welat zedetir, girani da ser kar O bare xebata li Ewrupaye. li ser knferansa, berpisyare EwrOpa ya RNK beyanek da. Di beyane de ji hin perspektif qaden xebate weha hatine rez kirin. "Di van salan dawi de, li welaten Ewrupa bekari, dijminatiya biyaniyan u tevgeren Ne-Nazistan, tengkirina sinran heqe penaberiye, abri u demkrati, rj bi rej xerabtir dibe. Ev buyer, beguman li ser civata Kurd ya li Ewrupa ji tesirek berbiçav dike. Dive em li hemberi van buyer O guherandinan retir haydar bin, plitikayek aktiftir bidin peşiya xwe O bi avayi O hezen demkratik re xebat teksinek berfireh O hevbeş bimeşinin". Ji b ku xebat u tekşina gele Kurd ji ali raya gişti retir be naskirin u piştgiriya wan bi dza me re xurttir bibe, dive xebat u hewildanen pewist ben kirin. Herweha dive piştgiriya xebat u hewildanen di ware zirnan kultura Kurdi de te meşandin, be kirin u xebat u hewildanen di vi wari de bighijin hevdu". Insani a Ewriipaye kirin. Mahkema Mafe Insani a Ewriipa di ı2'e Çileya PaŞın de li Strasbiirge civiya ii muracata gundiyen Cinebire di ci de dit Bi vi hawi ji riireşiya dewleta Tirk di vi wari de eşkerekir. Beri ku kmisyna Mahkema Strasbiirge bicive, di ı ı 'e Çjleya Paşin de bez ii partiyen Kurdan; YEKBUN, PSK, HEVGIRTIN-KDP, KA W A, PRK, KKP, TSK li Strasbiirge ji b gundiyen Cinebire meşeke piştgiriye çekirin. Ev çawa realisti ye? Reşid Burhan Beguman mafe her kesi heye ku narinen xwe rast bibine O wan paşkeşi xwendevanan bike. Ev Mla huquqi ye. Hela psikljikji, mirv tim dixwaze nerinan xwe realist bibine. Di bingeha nerinan de, mtifen interesan rleke mezin dileyizin. Di Mla din de gava ku narinen ten parastin be kiriter Cı mezin bin, we gave bi qasi hejmara kesan, hejmaren realistiye ten hle. Bi kurlayi realisti nam ine, le her tevliheviya lanerinan dimine. Li gr min, meqala H. Mizgin babeteki wiha ye ku mirv dikane pir rexna le bigre. Le eze bi çend xalan rexnen xwe bi sinr bikim. H. Mizgin di hejmara 134'an a Armance de weha dinivise. 1- "Hezen Kurdistana lraqe, irane Cı Suriye ji mej ve, ji rja ku partiyen xwe, rexistinen xwe ava kirine rastiyeke xwe anine zimen. Ji Kurdistana Tirkiye PDK u PSK ev rasti anine ziman... Daxwaza "Kurdistana serbixwe" d çiqas xeyal bu ir ji xeyal e. Daxwaza "tnmiye", "federasyne an ji knfederasyne daxwazeke realist e. a) Realisti ji b daxwazeke stratejik: Otnmi? Realist e. Federasyn? Realist e. Knfederasyn realist e. Bi rasti pirr hejmaren realistiye çsbun. Ev ji realist e, ew ji realist e, ewa din ji realist e! Zanistiya plitik bu wek pekeninan Xce Nesredin. Gava mezin u kritere realistiye ne xwiya bin, merv realistiye weha dikuje. b) Partiyen bingehin en Kurdistana Suriye, ne tnmiye, ne federasyne u ne ji knfederasyne diparezin. Xwestinen wan ji tnamiye ji hindiktir in. Neziki mafen kulturi O insaniye ne. Mafe kulturi, ma ev ji realist e? Dive H. Mizgin ve ji beje. An ji Mzen beşe Kurdistana Suriye rastiyen xwe neanine zimen. Ku ne weha be, ev te ve mane ku haya H. Mizgin ji prgraman hezen Kurdistana Suriye tuneye. c) Ku xwestina serxwebuna Kurdistane xeyalperesti be, dive PSK ji heleke realist be, ji Mla din ji xeyalperest be. Ji ber ku di prgrama PSKe, a beri kngra 1992'an de ev heye: "Gele Kurd kare cim bibe, dewlela xwe ava bike, yan ji bi gele Tirk re yekitiyeke demkratik hilbijere. Gel li gr mantika H. Mizgin, PSK ne "niv" realist u "niv" ji xeyalperest e? 2- "Di pirsa 'tmmi', 'federasyn' an ji 'knfederasyne' de sere min ne zelal e. Çawa dibe, sere meriv ne zelal be u mirv karibe bi be xwediye iddia realistbcıne? Xuya ye H. Mizgin ji b metda zanistiye frmuleke nuh ditiye. 3- "Knfederasyn" ji b damezirandina hinek strukturen dewlete; Yekitiya dewleten serbixwe ye. Li ser bingehen peymanen navnetewi te damezirandin. Dewleten endamen knfederasyneka ne "serbixwe"ne. Dewleten serbixwe ji, be sinr nabin. "Xerakirina van sinran guherandina xerita Rljhilata Navin tine rjeve. Ev yek ji ji b min ne realist e. We gave erne çawa xwestina "knfederasyne" realist bibinin? Li gr H. Mizgin dive knfederasyn ji ne realist be, xeyal be. An ji niviskare meqale mana "knfederasyne" nizane. 4- Bi rasti dewleten ci ran O en bi qewet ji guherandina sinran ne razi ne. Le gava em siyaset u xwestinen xwe yen stratejik li gr qebulkirina wan dewleıan eyar bikin, dive em dev ji federasyne ji berdin. Ji b ku ev dewletana ji b Kurdisıana Bakur bi federasyne ne razi ne. Betir bi mafe kulturi O insani razi ne. We gave xwestina federasyne ji ji deste me çu! Knfederasyn bere ji deste me çubu, nuha ji federasyn çu. Ma "tnmi". Le ji b "tnmiye ji ev dewleten bi qewet tişteki zelal nabejin O ji b runiştina li dra mase dive kmpris hebe. Xuya ye dibe em ji xwestina "tnmiye" ji dakevin. Maçima nebe? Ku xwestina partiyen beşe Kurdistana Suriye realist be, çima daxwaziyen Kurden KurdistanaBakur yen ji tnamiye ji kemtir we ne realist bin? Gava mirv xwestinen xwe yen stratejik li gr biyaniya eyar bike, sere mirv we wusa li keleman keve O mirve tişten weha tevlihev bibeje. Xuya ye me Kurda ji tarixa xwe hin tecrobe nestendiye. 5- "Ne dewleten li der dra Kurdistans ve yeke qebul dikin u ne ji dewleten di "pergala nu ya dine de xwedi sz u qewet in ku ve yeke qebul bikin". Bi ve lanerine xuya dibe ku H. Mizgin plitika navnetewi a dewleten bi qewet statik dibine. Qebulkirin an ji ne qeboikirina van dewletan, wek plitika navnetewi ne statik e. Ku mirv ji mekanizma plitika navnetewi tam bike, mirv nikane tişki weha beje. Çimki mekanizma plitika navnetewi bi frrnek (şikil) dinamik dixebite O fnksiyna xwe bi cih tine. Çewa? 1- Ev dewlet plitika xwe ya navnetewi li gr xurtbun O qelsbuna hereketa netewi diguherinin. 2- Ev dewlet li interesen xwe dinerin, gava interesen wan ten guherandin, plitika wan ji diguhere. 3- Dijitiya navbera dewleten klanyalist u van dewletan de dibe sedemen ku plitika wan ji be guherandin. 4- Dijitiya di navbera dewleten mezin de, disa dibe sedemek ji sedemen ji b hinek ji wan dewletan plitika xwe biguherine. 5- Qarektere plitika hundir a van dewletan frme dide plitika wan a navnetewi O plitika hundir a van dewletan dinamik e, ne statik e. Beguman dive em plitika navnetewi a van clewletan texin hesab, gava em taktı"ken xwe ava bi kin. Le ne bi hawaki sıatik, bi hawaki dinamik dive em li plitika wan binerin. Ku em xwestinen xwe yen stratejik li gri plitika wan dewletan ava bikin. We gave erne bibin quqla xelke, sere me we U gelek keleman keve. Ev naye we mane ku erne plitika van dewletan ji bini de ji tıeseb derxin. 6- Wek xwendevaneki Armance te nagihem ji b çi "sinren ku Kurdistana me kirine çar perçe, me bive neve, boye rastiyeke dirki"? H. Mizgin van sinran Kurdistan kirine çar perçe wek neheqiyeke tarixi ya naye guhertin dibine. We gave dive sinran Yugslavyaye, Çekslvakyaye u ye YKSS (CCCP) betir bibana dirki. Le nebun. Erne kinga bibin realist? Li gr min kinga me narinen xwe li ser fakta ava kirin Cı ev nerin li bejinga dirke u mantike xistin..

4 Armanc4 r RAMANEN RAMANWERAN J Çlleya Paşin 1993 Parasıina zimen ii kar iibare zimanzanan Zinare Xam Sibe Dikane Dereng Be Di bejmara Annance ya 134'an de heval Mahmud Lewendi ji b parastina zimane Kurdi nivisek nivisandibu. Bi ya min ew meqale bi awaki rast hatibu nivisandin. Tişten ku wi gtibu di cih de bun. U vi hevali ev dz bi awaki gelemperi anı"bu ztmen. Bi ya min aliki we nivise kem bu. Ew ji di parastina zimen de kar u baren ku dikevin ser mile zamanzanan bu. Ji ber ku dive ji alikive mertv zre bide ku xelk bi zimane xwe biaxife u ji aliye din ve ji mertv nehele ku zirnan bi şaşi u çewtiyen ku çe dibin birinen ktir bigire. Ev dz bi du aliyan te parastin. Aliki ku kek Mahmud bi xwe ji gtibu, bikaranina zimen di nav gel de, da ku zimane me wenda nebe u em wek netewe nehelin. Aliye din ji (ku ev ali pirtir dikeve ser milen zimanzanan)parastina zimen ji çewti u şaşiyen gramitiki, ifadeyi u çekirina bejeyan e. Bi Kurdi axaftin ji gel te xwestin. Le parastina zimen kare ztmanzanan e. Ji ber ku zimanzanen me çi tışte rast yan ji çewt bikin dikeve nav zimen u ji wi re dibe mal. Pir bejeyen ku em ir bi kar tinin d tunebcın, haya xelke ji ji wan çenebubu. u ir bi saya ztmanzanen me ew bejeyen han ketine nav xelke. Dibe ku hin ji wan bej eyan ne rast bin u ne dur e ku zimanzanen me rjeke bi rastnebuna wan bihesin u bixwazin wan biguhertn, we çaxe de heza wan ji b rastkirina wan bejeyan ter neke. Di zimane Ere bi de kesen kiryar e ku bi kare lekere radibin, bi qalibe "fail" çebuye u manaya we ji kese ku bi kare nivisane radibe. Her weha bejeya "şartı" bi qalibe "fail" çebuye, manaya we li gr gramatika Erebi dibe: Kese ku ava dike, le di Erebi de "şar" weke klan te bikaranin, klan bi xwe nabe kiryar u nikare bi kare lekere rabe, le di ve bejeye de tene waha hatiye u nav xelke de weha belav buye. Pişt re pispren zirnan xwestine ve çewtiye rast bikin, le nikartbune, bi wi awayi ew bej e devla ku bibe "meşrti" buye "şarti" u waha çewtmaye. Ji b me ji weha ye. Çewtiya ku em ir bikin, sibe rastkirina we zahmet e. Lewra dive zimanzanen me pir baladar bin. Bala xwe bide du tiştan. 1-Lihemberbikaranina bejeyen biyani yen Ewrtipi dive ew haydar bin. Çiqas ji desten wan te dive nehelin bej eyen bi yani tekevin nav Kurdi u heger ew bejeyen ku ew bi kar tinin di Kurdi de hebin, we gave dive xwe qet vetinkare wan gtinan nebinin. ir di hemu kvar u weşanen ku li Swed derdikevin de bejeyen wek struktur, abstrak ten bikaranin. Gel bejeyen Swedi en ku niviskaren me bi kar tinin di Kurdi de ninin. Bi ya min hene, le ji b hevalen me bi kar anina wan gtinan hin hesantir u hin xweştir te. Lewra wan bej eyan bi kar tinin. Niviskaren Kurd en ku li Swed in di nivisen xwe de bej eyen Swedi bi kar tinin, Kurden ku li Fransa ne bejeyen Fransizi bi kar tinin, en ku li Almanya u li ingilistane ne bi bejeyen wan zimanan nivisen xwe dixemlinin. Le kesek ji wan nafikire ka di dawiye de we rewşa zimane Kurdi çawa bibe. Ji xwe pir bejeyen Tirki, Erebi, Farisi ketine nav zimane Kurdi. İcar em ji li ser nave ztmanzan u pispran bejeyen zimane Ewrtipi ku em li wan welatan dijin textn nav Kurdi we gave em başiye nakin, em dijminatiya zimane xwe dikin. Li gr nerina min, dema ji me re bejeyek hewce be, dive em peşi di Kurmanci de le bigertn, heger tunebe, icar em li nav Srani u Zazaki bigertn. Heger di wan de ji peyda nebe, icar di nav ztmanen neziki Kurdi de bigertn. Heger me di nav wan de ji peyda nekir, we gave dive em di nav Swedi, ingilizi, Fransizi u yen din de le bigertn. U ez bawer im ku ztmanzanen me be ku bi vi awayi li bejeyan bigertn, raste rast diçin riya kurt u hesan u nivisen xwe bi bej eyen biyani dixemilinin u bi vi awayi ji xelke re reberiya çewt dikin. 2- Pa rastina zirnan j i aliye mrfljiye u vejandina bejeyen nuh ve: Zimanzanen me dema bejeyeke vedij e nin beyi ku li bejeye bigertn u sere xwe bi we re bieşinin, manaya we bi Tirki diramin u ji Tirki werdigerinin Kurdi u bi vi awayi bejeyen nuh çe dikin u dfxin nav zimen. Ji aliye din ve ji pir bejeyen Kurdi hene ku Ereban, Tirkan, Farisan ew girtine u xistine Perwin İzl nav zimanen xwe u kirine bejeyen Erebi, Tirki u Farisi u zimanzanen me ji ji tunebun u kembuna bejeyan gazinan dikin. Xelke bi gtinen me zimanen xwe dewlemend kirine, em nikarin en mayi ji biparezin. Riya rast ji b çekirina bejeyan ew e ku pispren me peşi di nav klasiken me de li bejeyan bigertn, heger peyda nekirin u dive di nav zaravayen me de le bigerin, li wir ji peyda nekirin, icar dikarin bejeyen nuh çe bikin. Dibe ku ji we re mantiqi neye le di nav ferhengen Tirki de gelek bejeyen Kurdi hene u Tirk wek Tirki dixebitinin. Beriya 5 salan min ferhengeke Tirki (ya Turk Dil Kurumu) dani ber xwe u min xwest bejeyen biyani je derinim. Min deftereke mezin a bi bist peli tiji bejeyen Kurdi je deixist. Li ber binekan nivisandibun Farisi. Li hemher bineken din ji tiştek nenivisandibun, wek bejeyen Tirki derhas dibun. in; Ji wan çend nimune ev agah: bilgili, uyanık, ha b erli aheng: uyum bac: gümrtik vergisi dilderya: sabırlı yeknesak: mntn şan:sahne şahnişin: Balkan serencam: Bir işin bir layın snu. sayeban: gölgelik sergerde: elebaşı peyrev: izinden giden izleyici. Ji van numuneyen jrin ji te ditin ku pir bejeyen Kurdi ketine nav zimanen ciranan u bune wek en wan zimanan u em ji dibejin: Zimane me ne dewlemend e. Bi ya min zimanzanen me dive bibin parastvanen ztmane Kurdi da ku zimane me bete parastin. Heta nuha min gelek caran bala serk u reberen Kurdan kişandiye ser tahluka asimilasyne. U çi heyf ku ve gazi ii hawara min ew ji xewa wan a giran şiyar nekirin. Li gr gelek kesan min mesele pirr diramatize dikir. U rasti ew e ku rewş her ku di çe xerabtir dibe, nifşen nuh radibin berna berna ji binde bizimane diya xwe nizanin. Bere bere zimane male u zimane rjane ji dibe Tirki. Di rewşek wiha de dive her kes ji tenga xwe de ve munaqeşe bine rjeve u ji peyve wetir, di praktike de tişteki bike. Ve nivise ez bi ve arınance dinivisim. Gava meriv bibeje hebfina Kurden Krdisıana Bakur(firkiye) ji gelek aliyan ve di tahliikeke de ye, we ne mubalexe be. Ji van tahiiikan yek ji tahluka asimilebune ye. Bi ditina min di tarixe de Krd wek millet bı cari ru bi ruye tehditeke hewqas mezin nebune. Li hember ve tehdida asimlasyne wek ferd, wek dezgeh dive em bin tedbiren ciddi bigrin. W ek te zanin, zirnan ne tene wasitake axaftin ii dan ii standine, her wisa e w, wasitake yekitiya şikilgirtina ruhi ya milleteki ye ji. Wexta di nav milleteki de yekitiya zimen tunebe, ew millet di gelek waren din de ji ji hev dfu dikeve, dibe xeribe hev u hetta wek "natin" berdewambfina hebuna wi ji dikeve xetere. Heta bi umimiyet wenda dibe. Hinek dikanin di ware teriye de rabin li dij ve ditine derkevin u bin numuneyen ekse we ôışan bidin; bibejin "gava milletek zimane xwe wenda bike, ev naye we maneye ku wek millet ew ji dihele, namine." Dibe ku tişte ez dibejim li teriyen ir hene, neye u li dinyaye ji bin numuneyen eksi ve ditina min hebin. Le li gel ve ji ev naye we maneye ku ev yek ji b Kurdan ji rast e u heger Krd zimane xwe wenda bikin ji we wek millet kanibin hebuna xwe bidminin.. Beri her tişti rewşa me Kurdan pirr istisna ye, qet naşibe rewşa milleteki din. Ne bi renge xwe u ne Jİ bi dine xwe em ji wan milleten ku welate me işxal kirine naqetin ii di ser de ji em di nav hev de ne. Ev faktr giş di lehe dijmin u di eleyhe me de ne. Ji ber ve yeke ji we ne rast be gava em bibejin nizanim "filan millet asimile bu le disa wenda nebu. "Be guman li dunyaye dikane bin numune ben ditin. U li ali din gava em li der u dra xwe binerm, berna di nav Ereban de, di nav Tirkan de em dikanin gelek numfinan bibinin ku milet çawa asimile bfine, bune Tirk yan Ereb. Bi ditina min tişte heta niha wek millet em ji wendabune xelas kirine, zirnan e. Çimki ye em u Tirk, Ereb u Faris ji hev gerandine di esase xwe de zirnan e, kulbır e. Heger Tirkan wek milleten din em ji asimile kiribuna ne qnaxa tekşine u ne ji daxwazen me yen milli we wek ir fireh u xurt bôna. Li gel ve xebata berfıreh u bi bezaran şehid ji Krd li Kurdistana Bakur disa ji ketine xeteke wendabune. Heger ev qnax direj baj u dinav van çend salen peş de em heqeki milli bi dest nexin, we renge gelşe ji bin de were guherandin, "tahluka çebiina dewleteke Krd" we ji Tirkan re nemine. Pirani ya me we ji mecburi bibe Tirk. Çimki tu xusôsiyeten ku milleteki dikin millet we bi me re neminin. Li hember ve feleketa mezin dive em tişteki bikin, tedbireke bigrin. Ev ji bi rganizasiyn, bi ser u ber dibe. Tu idial beyi fedekari bi rast nagere. Helbet ji b rastgerandina idialek wisa mezin ji, yani avakirina dewleteke rganizasyn lazim e. Hemu parti u dezgehen ku hene di piraletike de nişan dane ku li diji asimilasiyne ew siyaseteke rast, siyaseteke ku kanibe re li ber ve feleketa milli bigre nameşinin u ji b peşerje j>i tu prgram u ditenek wan tuneye. İcar ji ber ve yeke ji meriv nikane avetina gaveke ciddi ji wan bipe. B ila gaveke ciddi ji li wir birnine ew kes u gruben ku dewlete bin asimile nekirine, bi gelek riyan u aletan ew asimile dikin. W ek numune, nuhali Krdisıane hezen Kurdan gelek kvar u rjnaman derdixin. Beyi yeke (Welat, rjnameyeka hefteyi ye), giş bi Tirki ne. Ya bi Kurdi derdikeve ji him ji ali şikil ô him Ji ji ali naverk u kadiren xwe ve pir zeif e, ne mumkun e ku kanibe bi yen ku bi Turki derdikevin re reqabete bike. Yen ku bi Tirki derdikevin ji her yek niv rupel ya ji rupeleke, pirani bi tişten pirr basit, bi çend rezen flklrik u ew ji bi zirnaneki tewş mewş ci didin Kurdi. Ü ji b ku meriv kanibe wan fahm bike dive Tirkiya meriv pir xurt be. Ew ji dibe sebeba ku millet bi Kurdi nexwine. Di netice de him dewlet u him ji bez u partiyen bi neta ku ewe millet xelas kin, bi gelek aletan milet asimile dikin. Di ve ev siyaset, be guherandin, ev qnax be rawestandin. Dive ji b vi kari tevgereke nuh bi daxwaz u pirensiben radikal derkeve hember gel u li hember asimlasiyne bin gaven muhim bi lez baveje. Wezifa ve tevgere dive bes xebata li diji asimilasyne be. Ji b pirensiben serihildanek, tevgerek weha peşniyaren min ev in: -Dive di hemu civin, dan u standinen bi endaman re, (çi bi devki u çi ji bi niviski be) bi Kurdibe peyivin.. Dtımahtk r. ll

5 Armanc 5 Ji ber ku ziman~ Kurdi ziman~ mileteki ye ku hatiye bindesthiştin, di imkana p~şdexistina muesesetiya mili, ji ya l~klin O l~gerin O p~şxistina ziman, kultur O hebün~n civaki O tarixi hatiye beparhiştin, ziman~ Kurdi ji t~ra xwe nehatiye l~klin O dewlemendiya wi nehatiye eşkerekirin. Muesese O dezgemn ku karibin vi zimani ~şbi xin bi taybeli li hundur~ wel~t firsenda avabü-n~ neditine, ji ali l~klin O 1~gerin~ ve zimannas~n pispr y~n bik~rhati negihiştine, yek du rnakbir~n ku bi imkan O hewldana xwe ya şexsi xwestine derkevin meydan~ ji, hergav tüşi tehdiçfa dewleta serdest O zrdar bone. Lma ji, l~klin~n li ser ziman~ Kurdi, heke em rewşa istisnai ya Kurdistana iraq~ li ber çav negrin, bi imkan~ n van çend rnakbiran mehdüt kiriye ku ew ji ji xwe re li derveyi welat peyda kirine. Li Kurdistana iraq~. ji ber w~ serbestiya nisbi ya kulturi ku encama t~kşina mili ya b~westan O benavber büye O piştre ji ji ber w~ imkana tônmiya mehdütkiri ya berhema şer~ sal~n 60'i, li vi perç~ weıat~ me, wel~ ı~ hatiye ku hejmara rnakbir O mueses~n ku li ser ziman~ me xebat kirine, ta dereceyek~ z~detir büye. Li vi perç~ wel~t meriv dikare behsa hin xebat~n Mja bike. Ji bili van tişt~n ku li ser ziman~ Kurdi hatine nivisin, eser~n hin rjhilatnas O zimannas, gerrk O misyner~n biyani ji hene. Ji b armancin siyasi Ji bili v~ div~ em xebat~n wan dewlet~n ku Kurdistan bindest kirine O y~n hin der O dr~n ku hin hesaben wan li ser Kurdistan~ hene ji desınişan bikin, ku ev xebat~n wiha y~n li ser ziman~ Kurefi ne bi mexseda ilmi la bi ya siyasi hatine kirin. Ewan ne ku xwestine rastiy~n zanisti derxin hı~. ı~ xwestine idia O safset~n ku xizmeta m~xsed~n wan en siyasi bikin li nav milet~ bene belavkirin. Dewleta Tirk ji ber ku heta rja ir hebüna milet~ me inkar kiriye, O di riya xebat~n behskiri re muhawele kiriye ku Kurdan wek perçayeki ji qewmen Tirk ~n Asya Navin bide nişandan. Li ser zimane Kurdi ji idia kiriye ku ev ziman, zimanft civakeke Tirknijad(Tirkftn çiyayi) e O di nettea asimilasyne de büye zirnaneki destkird (sun'i) e ku ji çend hezar peyvan Erebi, Farisi O Tirki pek hatiye. Tirkan ji aliyeki ev leklin Ziınane Kurdi gtine, ji aliy~ din ve ji ji b ku milet~ Kurd perçe bikin satsatak wel~ derxistine ku xwed~giravi Zazaki ne lehceyeke Kurdi ye, le hem kes~n ku bi zazaki hem ji y~n ku bi Kurmanci diax~vin perçeyek ji milet~ Tirk in. Bir~vebir O berpirsiyar~n Tirk di van dem~n dawiyft de, pişti ku hebüna milet~ Kurd idi nay~ inkarkirin piştgiriyek~ dide hin kes O der dren ku bi idia Kurdnabuna Zazayan radibin, idiayan wiha teşwik dikin O di bin re alikariya wandikin. Zazaki Yen ku di rja iryin de idia Kurdnabuna Zazayan berp~şdikin hinek ji wan ji idelg~n nasynalist ~n Ermeniya ne. Ev~n ku xwe bi xeyala Ermenistanek Mezin ve girtine, her ~men BakurO Rjava y~n Kurdistane ji li ser v~ Ermenistana mezin dihesibinin. Le ji ber ku dizanin nitusa Ermeni li van hereman nine, Zazayan bi taybati ji Zazay~n D~rsim~ y~n Elewi ji ali reh O r~çik~ ve dixwazin Ermeni nişan bidin ü bi v~ mexsed~ ji dixwazin Zazaki ji lehc~n Kurdi dür nişan bidin ü n~zi ziman~ Ermeni bikin. Ev ji piştgiriya wan der O drin dikin ku Zazayan Kurd nabinin. Ya gelek balk~ş ew e ku piştgiriya kes~n ku Tirk ü Ermeni dikin her eyni kes in. Bir~vebir~n Farisan O idelgen wan ~n kir~girti ji her muhawele kirine ku idia serbixwenebüna ziman~ Kurdi biser xin ü bidin qebülkirin ku Kurdi lehceyek ziman~ Farisi ye. Ji biji bir~vebir~n siyasi ü kes ü dezgemn wan ~n xwedan mexsed~n taybati, hi n zimannas, gerk O misyner~n biyani ji gelek caran ji ber mexsed~n siyasi y~n li gr berjewendiyen welaten xwe O hin caran ji ji ber çavderi O leklinen xwe y~n gelek sathi bi şaşçünek~ nivisine ku Kurdi ne zirnaneki serbixwe ye, lehceyeke ji Farisiya kevin O yan ji ya nuh. Y~n ku li ser ziman~ Kurdi tehlil~n şaş ~n qesti kirine yan ji bi nezanin şaş çüne, hejmar~n kes~n wiha ji yek du kesan ne z~detir in, ı~ ji ali lehcey~n ziman~ Kurdi de hejmara kes~n ku bir O baweriy~n cuda cuda nivisine ü p~şk~ş b~ kirine, gelek z~de ye. Li ali din div~ em rastiyeke ji qebül bikin ku herçi leklin~n niyetçak O zanisti bi hejmara xwe gelek kem bin ji ew bi xwe ji li ser zimane Kurdi gihiştine bir O baweriyen ne wek hev. Ji ali van de ji nezelaliyek heye. Tevi hemü dijwari, nezelali O k~masiy~n l~klin~n ku li ser tnlji, mrflji O sintaksa zimane Kurdi hatine kirin, nişan dane ku ziman~ Kurdi, zimaneki serbixwe y~ xwedan tarixeka taybeli ya p~şveçüne ye ü v~ rastiya han di war~ zimannasi de xwe daye qebülkirin. Li gr v~. zimane Kurdi zirnaneki Hindu-AwrOpi ye, dikeve nav şax~ zimanen irani O di vir de ji ji gruba iraniya Bakur~ Rjava te hesaba. Her weki t~ zanin, zirnannasan di encama l~klin~n li ser ziman~n dinyaya de, li gr nezikbün an dürbuna zimanan li ser esase reh O reçik O yen gelek aliyen din ev zirnan ji hev veqetandine, li gr hin zimanan, hin ziman~n din n~zi hev ditine O ew di malbatek zim~n de hesibandine. Zimanen dinyaya dabeş dibin ser van malbat en zirnanan: 1- Malbata Zimanen Hindu Ewrüpi 2- Malbata Ziman~n Sami: Erebi, ibrami O Aqadi dikevin nav malbate. 3- Malbata Ziman~n Bantü: ji hin zimanen Afrika BaşürO ya navin p~k t~. 4- Malbata Ziman~n Çini: Ji ziman~n Çini Cı Tibeti pek te. 5- Malbata Zimanen Urai Aitayi: Di v~ malbate de ziman~n Fini, Macari, Estni, Uyguri, Samuyeti, Tirki, Mxli Cı Mançüyi cim xwe digrin. Malbata ziman~n Hindü Ewrüpi ya ku Kurdi ji t~de ye, bi nav~ Asya ü Ewrüpa dibe du beş. Beşa EwrOpa, bi nav~ ziman~n Cermeni, y~n Rmani ü y~n Slavi dibe s~ şax. Di şax~ ziman~n Cermeni de Sw~di, nrweci, Danimarki ü islandi hene ku ev ziman~ i skandinavi ne. Piştre Flamani, Almani Cı ingilizi ji di vi şaxi de ne. Ziman~n Rmani ji Prtekizi, ispanyli, Fransizi, itali Rmani pek te. Di şaxe zimanen Slavi de ji, Rüsi, Ukrayni, Bulgari, Sirbi Cı Lehi (Plni) hene. Herweha, Yunani, Arnawuti (Aibani) Litwani, Kelti O Baski ji dikevin nav beş~ Ewrüpa y~ Malbata Ziman~n Hindü-Ewrüpi. Di beşe Asyayi y~ malbata ziman~n Hindü-Ewrüpi de ji zimanen Hindü-irani cih digrin. Ew ji dabeş dibe li ser esase zimanen Hindi Cı yen irani. Şaxe Hindi, ji Sanskriti, Sindi, Urduyi, Hindiya iryin, Biharayi, Bengali, Marasi, Küçürayi, Pencabi Cı Senegali pek t~. emiirad Ciwan* Di şax~ zimanen iranide ji Farisiya Kevin (ji w~ ji Farisiya Navin yan Pehlewi, ji Farisiya Navin, ji Farisiya Nuh), Avestayi, Sgdi, Belüci, Peştüyi, Oseti Cı Kurdi hene. Ziman~n irani ji ali avabüna r~zimani ve dibin çar beş: Kurdi di gruba iraniya Bakur~ Rjava ü Farisi di grüba iraniya başür~ rjava de ye. Ziman~n dinyay~ ji ali avabuna xwe ve ji di bin s~ beş. 1- Ziman~n Yekkiteyi: Ziman~ Çini ü Tibeti ji v~ gruba ne. '2- Ziman~n düvgir: Ziman~n Tirki, Fini ü Macaridi v~ grub~ de ne. 3- Ziman~n tewangbar: Ziman~n Hindü-EwrOpi O y~n Sami di v~ grübe de ne. Li gr v~ dabeşkirin~. ziman~ Kurdi dikeve gruba ziman~n tewangbar. BelavbOna Zimanö Kurdi ya Cxrafi Li ser her~ma cxrafi ya ku Kurd li ser dijin, Mir~ Bedlis~. dirknas~ bi nav Cı deng ~ Kurd Şerefxan, di Şerefnameya xwe de wiha dib~je: "Hudüd~n welat~ Kurdan, ji perav~ Derya Hurmuz (Delav~ Basra M.E.B.) ya ku ji kyanüs~ vediqete dest p~ dike, li ser xeteke rast ji w~ der~ heta dümahika welayet~n Meletiy~ ü Meraş~ diçe. Bi vi awayi aliy~ bakur~ v~ xet~ Fars, lraqa Acem, Azerbaycan, Ermenistana Piçük ü ya Mezin p~k tine. Li başcır~ ve xet~ ji lraqa Erebi, Musil ü Diyarbekir heye. Tevi v~ ji gelek xelq ü qebil~n ji nesla van insanan, ji rjhilat heta rjava li gelek welatan belav büne." (1) Rja ir, Kurdi li Asya Piçük, li erd~ navbera Anadliy~. Kafkasyay~. Faris ü Ereban t~ axattin. Li rjava Tirki, li bakur Ermeni, li bakur~rjhilat Azeri, li rjhilat Farisi Cı li başür Erebi dibe ciran~ vi zimani. Axa Kurdistan~ ir hatiye perçekirin ü ketiye nav hidüd~n Tran~. Iraq~. Süriy~ Cı Tirkiy~. Li gri v~. rjava Cı başür~ rjavay~ iran~. saranseri bakur ü rjhilat~ bakur~ Iraq~. bakura SCıriy~ Cı rjhilat O başcır~ rjhi Iata Tirkiy~. welat~ eslin ~ ziman~ Kurdi ye. Civak~n Kurdiax~v her wiha li Ermenistane, Turkmenistane, Pakistane (Belücistana Pakistane) Afganistane, Hindistane Cı Lubnane hene. Li paytext Cı bajaren weki Hrasane, Tahrane, Bexdade, Şame, Ankare, istenble, Knyaya ü izmire ji nifüseka kesit a Kurdiax~v heye. Tarixa bicihbcına Kurdan a li van welat Cı bajaran ji ali hin Kurdan ve gelek kevin e, diçe bi sedsalan beri niha Cı ji ali hin Kurdan ve ji dikeve nav sedsala me ya nuha, bi taybati ji van de h sal~ n dawiy~. Ku di van salan de yan hatine sirgünkirin, yan ji ji ber zilm Cı zr~ ji mecburi barkirine. Bi v~ mahn~. li welat~n Ewrüpa, li Amerikay~. li Awustiralyay~ ji li ser hev niv milyn Kurd hene. Heke em bixwazin hidüd~ welate eslin ~ ziman~ Kurdi destnişan bikin, em dikanin tablya j~rin diyar bikin: Li bakur, li Ernienistan~ ji Leninekan~ dest p~ dike ber bi rjava de bajer~n Qers~. Erzurum~. Erzincan~. rexe rjhi Iata bajar~ Siwas~ Cı qeza Sariz~ ya Qeyseriy~ digre nav xwe. Pişt re dik~şe Meraş~. Qiriqxana Hatay~ ji digre, di wir re ji hudüd~ Süriy~ Cı Turkiy~ dibuhure diçe her~ma Efrine (Çiyaye Kurmenc) ya li Bakure Helebe. Afrine digre nav xwe Cı ber bi rjhilat diçe; Kabaniye (Aynd Ereb), Sere Kaniy~ (Rasul Ayn), Dirb~siye, AmCıd~ Cı Qamişliye digire. Pişti ku hemü herema Cizire ya li Süriye girt ber xwe ber bi başcır de rex bi rexe Dicle dadikeve Musile, çiyayen Sincar, quntaren başür en rezeçiyayen Hemrin digre nav xwe, li hundur~ Iraq~ li başür digihije her~ma Tikrit~. Li wir Mendeliy~. ü çiyay~ Piştk~w digre, dikeve hidüd~ Tran~. li wir digihije başür~ Lristan~ ku ji Piştk~w. P~şk~w. Balagrewe, Bextiyar, Kahgehi ü Mmesani pek te. Ji bakur ber bi rjhilat de, gava ber bi başcır dadikeve, hidüden ziman~ Kurdi, perav~ rjhilat e çeme Erez, li irane Makü Cı Xye ü peravan rjava Cı başcır~ Gla Urmiye, çiyay~ Sehend e ku dikeve bakur~ Merexe digre nav xwe. Ji w~ dere bi zikzaki diçe ü Ahmedawa, Mesirabad, Bicar (bajare Kurdi ye paşin y~ li rjhilata bakur) digre ber xwe, ji gund Cı qeseben Esedawaye derbas dibe ku ev bajar dikeve rjavay~ Hemedan~. pişt re dir~j dibe heta Kar~z~. Ali Çadder~ Cı Şar Kurde ku ev bajar li rjavaya istahane ye. Ji wir ber bi başür de dadikeve ü digihije bajaren Kuzeyrün Hesare (2) (*) Ev nivis ji kitaba Mürad Ciwan abi nave "Türkçe Açıklamalı Kürtçe Dilbilgisi -Kurmanc Lehçesi- (Jina Nü yayınları, 1992, lsveç) (Rezimana Kurdi bi Şirvekirina Tirki -Lehca Kurmanci-) ji Tirki hatiye wergerandin. Armanc (1) Şerefxan, Şerefname, Hasat yayınları, 3. baskı 1990 Istanbul, M. emin bzarslan ji Erebi wergerandiye Tırki. (2) Fuad Heme Xurşid, Zimani Kurdi, Dabeşbüni Diyalektikaniy, çapxaneyi Afaq Al arabiya, Bexdat, 1985, s. 55. (Dm dlke)

6 Arınane Tehsin Taha: "Xelk ji stranen ku zii ten Jiberkirin h ez dikin" Awaze dengbeje Radyya Baxdaye Tehsin Taha hin di 1 saliya min de tesirek mezin li min kiribü. Wexta em li gund bün, bave min her sibe ü evaran Radyya Baxdaye ya Kurdi guhdar dikir, wexte dr dihate stran ü kilaman min ü biraya xwe dev ji listike berdida ü em ji dihatin li ba bave xwe rüdiniştin ü me li stranan guhdari dikir. Ez tiryakiye Tehsin Taha büm. Ez dikarim bejim ku di saya wan stranan de ez büm welatparezeki Kurd. Belkiji ber we be ji, wexta ez di Havina 92'an de çüm Kurdistana azad, kare min e yekem ew bü ku ez Tehsin Taha bibinim ü ji b Armance reprtajeke pe re bikim. Ez çcım Hewlere mala wi Cı li we pe re peyivim. Pişti xerhatine shbeta me qulupi ser muzik ü hunermediye. Zaniyariya Tehsin Taha li ser hunermend Cı hunermendiye zelal bü. Bi gtinen besit Cı maqcıl muzikvan ü stranbej tarif dikirin, digt; "Beri her tişti dive Muziknas an stranbej peşrewe millete xwe be, dive hinek tiştan ji kesen din pirtir zanibe, di mustewa kare xwe de be. Dikandar hene, necar hene, şfer hene, mamste ü hwd. Dive her yek ji van kare xwe bike da ku mirv karibe wan bi nav bike. Le heke fenan, hunermend an muzikvan dive bizav bike Cı bixwine. Lazim e li pey kare xwe biçe. E ger hat ü ev kesen han gihaşte dereceyeka bilind, li ser meslehan, di Televizyne de, li ser ware sinemayi dema ku pirsiyar ji wan hate kirin dive karibe bersiva wan bide, bedeng nemine, dive karibe bersiva wan bide di mustewak bilind de. Yani dive hunermend bi zanyari li du kare xwe biçe ü barhemen zanyari biafirine." M. Arif ketiye dile min Bere ji min bihistibü ku kefa Tehsin Taha ji wan dengbejen ku stran ü kilaman Kurdi dikin, Tirki, Erebi ü Farisi nedihat. Ji b lbrahim Tatlises digt "ibra him Tatlises, kure bave, de hi ma du strana b milete Kurd ji baje". Ji daiva ku tu b6ji "aya gında kndura", b&je "qunde ra nlg& keçik&", ll ser çlyayeki Kurdistan& b&je, li ser gla Wane b&je. Hey malmfrat.!" O Taha wiha dm dikir; "Eziz Şerxeki heye disa ji Kurdistana lrane, dengekilisere tu ye Tehsin taha" Dilcandar hene, necar henin, şfer henin, mamste u hwd. Dive her yekji vanan kare xwe bike da ku mirv karibe wan bi nav bike. Le heke fenan, hunermend an muzfkvan dive bizav bike u bixwfne.(ft: Armanc) beji pipika zirne ye. Hesen Zirek rehmet le be. Mehmed Arif ketiye dile min çi caran je dernakeve. Stranbej heye ku bi tene bi straneke meşhur büye ü alem je hes dike. Ez neşem herncı navan bejim, li Kurdistana lraqe Tarıq Refik rehmet le be, ew ji gelek dengxweş bü." Tehsin Taha wexta behsa Şlvan Perwer dikir, digt ew ne tene hunermendeki Kurdistane ye, herwisa ew hunermendeki cihane ye. Tehsin Taha üd ü keman Jedixist. wr ne tene di ware muzike de, her wisa li ser şangeriye ji xebat kiriye. Wi digt, "sinete min e esasi şangeri ye" ü bahsa perayen xwe yen Hewıere ku çakirine ji dikir: "Pişti ku ez hatime Hewlere, sala min hindek pera derxistin. Opera yeke Desta na Şreşe bü. Operata duye RObari Jiyanım. Herdukan xeleta yeke wergirtin. Min hindek tişten piçük ji çekirine, weki sikeçan, ew ji min dan xelke, birin cihan din." "Berivane Malwerane" Nizanim fikra we xwendevanan çi ye, le, bi amin Tehsin Tahabi strana "Berivane Malwerane" hatiye nas kirin. Wi digt besta we strane ji aliye Bedirxan Sindi ve hatiye nivisin. Ne tene ev stran, herwiha piraniya stranen wi ji aliye Bedirxan Sindi ve hatine nivisandin. Ji bili B. Sindi, Feysel Mustefa, Rekeş Amedi, Mueyed Teyib ji hinek şiir dane wi. Li ser stranen xwe ü heskirina stranan ji digt ku: "Ez bi xwe jimara stranan bizebit neşem bejim. Le ewen ku li radyya Kurdi li Bexdaye hatine gtin, li dra 100 strani ne. Weki din even li derve ü li kasetan ü yen ku min hejta nekirine kaset ji hen e. Hindek hen e dibejin min hinde kaset çekirine, min hinde stran gtine, çar sed an hezar stranen min hene. Ez bi xwe dibejim ev tişt bihaye xwe nine. Ya giring bihaye strane ye. Ez bi xwe carna di saleka da deh dnzdeh stranan çedikim, tu meze diki ji van yek an du, milet ji wan hez dike. Reng e ji sitranen din hez nekin. Tişte ez dizanim millete me hez ji stranen zehmet nake. Millet hez ji stranen sivik, yen ku zü ji ber dibe, dikin. Maselen min gelek stran gtine, yek ji wan stranen min bi nave Derew e, ev sitran hem naverka we ü hem ji awaze we zehmet ü dewlemend e ku ji çar kupriyen renge reng pek te. Le mixabin nekete mejke millete me. Bele b nimüne sitrana Behdinan ku besta we ya bave min e, wek bmbeke teqiya." Tehsin Taha digt hazkirina strana wek hazkirina zarkan e ü dm dikir: "Ez wesa dibinim heke hunermend dest bi straneke dike, dibeje we gave ew stran b wi hunermendi gelek xweş e. Heke straneka din çe-kir ew ji ya din xweştir e. Heke yeka din çakir, ew ji ji ya din xweştir e. Weki çawa Xwed& kureki dide te, gelek xweştivi ye, paşe keçek çedibe her çend keç e ji, le jl kur eziztir e li ber dil& mırv. Paşe heke kureki din çebe ew ji ji keçe ş&rintir e. Sitran ji ll cem min weha ne. Herçend hindek stran hene bl min ve giredayi ne, mana we ıı ser min e, ji ber ku ez ji hunermend im, ez ji mlrv lm, min ji his O şiür heye O her wesa elvakl ye ji 16 milet je hez nake. Ez dixwazim li vir nimüneyeke binim. Meselen strana "Derew e" min gelek dive ji ber ku babet li ser min e, le milet je hez nake. Meselen strana "Behdinan" pirtir je te hez kirin. Her tim millet, gel hakim e. Çawa biryar bide wekiwiye." Ew, di axaftina xwe de pirr caran li ser peşketina muzika Kurdi disekini ü digt; "Muzika Kurdi gelek peşkefti ye, heke em herçar birayan Kurd bigehinin hev. Mebesta min her çar parçan Kurdistans ye. We gave em dikarin bejin ibrahim Tatlises ka were ev male te Cı bave te nebü, ev mala me ye. Em dikarin bejin ewe irani ewe ku awazen me dizine, kirine male xwe. Mebesta min muzika Kurdi bi xizina xwe gelek dewlemend e. Bes em carna pengaven mezin davejin ü careama ji di cim xwe de dilivin. Beri nüke tipa Suleymaniye hinek karen gelek baş pek anin. Kysenceq beri çend salan barhemen baş afirandin. Paşe Dllşad hat ku firqa Dihke damezirand ü berhemen gelek ciwan çekirin ku ev berhem ji b mustewa Kurdan gelek bilind bün. Ew gihaşte merhela harmni ku di hunere muzike da pileya heri bilind e. Diz6n Muzik6 T ehsin Taha digt ku ji ber rady ü televziyna me tuneye dewleten ciran yen rrietingehkar muzika me ji rrie dizine ü kirine malen xwe. Çunkü T. Taha; digt "bere me çi televizyn ü rady nebün li K~rdistana mezin ku ev şülbene hesihandin li ser millete Kurd ü ben parastin, da ku bikevine xezina muzika Kurdi. Ya din li mentiqa silal Or) ya ku em dibejin Kurdistana mak, dayika Kurdistans ye ku ir di bin dare hukmeta Tirk da ye. Eve mala me xira kiriye çunk gelek tişt birine b Tirkan, dizine. Nüke gelek stran hene ku bi Tirki ten gtin, le di heqiqete de muzika Kurdi ye, flklra Kurdi ye, le hatiye damxekirin li ser hesaba Tirkan. Ev stranen han beri sali millet li şevberkan, li dexildirünan, li dawetan, li savar kutanan digtin. Hinge me kes nebün, me imkan nebün ku van bememen han texin arşivan ji b parastine, b millete Kurd. Em ben nezik b Suriye, here bere xwe bide Qamişli, Dere-zre hindek stran hene "Heye elesela" bi Erebi dibejin, le bi es le xwe Kurdi ye." Di raya gişti ya Kurdan de te zanin ku T. Tahali li gel rejima Baase kare xwe ye huneri meşandiye, gelek Kurd ev mesela meraq kirine. Me je re gt gel, hün çawa dikanin karwane xwe ye huneri di gel rejima BAAS bi re ve bibin? Ji me re gt ku: "Bi rasti karwaneki gele k zehmet bü, karwaneki sext ü dijwar bü, ji ber ku diviyan mirv bişyana xizmeta millete xwe bikrana çi bi siiran~ Çi bi şeweyeki din. Meselen peraten ku min çedikirin heta hedeke, heta radeyeke min dikari ku xizmeta millete xwe bikim. O çi bi sitrane ji eger tu peyvan sitranen min yen we gave ji bere xwe bidye milmilaneka (musabeqe) mezin min li gel hukmeta Baas kiriye. Bele ne ku wesa ji meseleka Kurdi heye, ne ya kevin ji, le ji wexte şreşe heta niha te gtin ku mirv dive tele nebizine, yani tel nepirçe heke te tel nepirçand we gave tu dikari gelek tiştan pek bini. B nimüne tu ye b çi behsa Sedarn Huseyn

7 Çlleya Paşin 1993 biki di nav sitran~n xwe da. Tu dikari nefsa wi Mji bi rengeki din, 1~ şert nine tu nav~ wi bini Cı b~ji hukmeta Baas faşiste, hsaye, hsaye Cı tu di nav hukmet~ da diji. Mana w~ eve div~ rja paşin tu nemini, yanji div~ ez ji piçcık~n xwe elelk~n xwe hilgirim bidme bin hingil~n xwe birevim weki birader~n din, an ji bikaribim xwe li v~re ragirim Cı karwan~ xwe bir~ve bibim. Ewan wesa bi b~jati gund~n me kavil Cı w~ran kirin, wesa bi b~namisi hatne me, em ji ıazime bi siyaset biçne wan, ne wesa bi req Cı teq bin li baranberi wan. Meselen gelek sitranen min bigre ji distare, distar meniya we şreş e, şreşa Kurdistane ye. Ez de b çi bejim me Kurdan weha kiriye, weha kiriye O em d~ biçin weha li hukmeta iraqe bikin. Ez de sitrane li ser rübareki Kurdan, li ser çiyayeki Kurdan M jim. Ez de rubari bikem tişteki Ku rdan." Tehsin Taha ji wek her hunermendeki Kurd dixwest be Ewrüpaye ji Kurdan re knseran bide O beşdari şeve Newrazan be, le digt, nuha imkan tuneye, pişti ku parlamana Kurdi hate avakirin hindek biraderan xwestin ku ez biçim derve knsereka bidim. Le heta niha parlarnan çi imkanan weha ninin ku karibe min fire bike derve. O ir prblemen me yen mileti gelek ferztirin ku bene çareserkirin ji delva ku yeki wek T. Tehayi fire bikin derve. Niha alem gelek bertengave ku nikare xwe xwedan bike, niha wijdane min qebül nake ku ez derkevim derve ji ber ku ne tişteki durist e. Alem ji ve niheqiye qebül nake, niha ne dema ve k~f~ ye ku millete me ji birçina dimre O ez derkavim b kefe. B min geleki xweştir e ku ez li gundeki Kurdistane ye werankiri ahengeke çekim. ir parlarnan hatiye avakirin ü me iman pe heye ku de prblemen xwe çareser bike. Div~ em. herncı Kurd çi li welat çi li derve piştgiriya vi kare pirz bikin da ku em bi ser kevin, eger em bi ser nekevin zirarya me hemü Kurdan e. Jiyana Tehsin Taha Dawiya axaftina xwe de me pirsek klasik ji Tehsin Taha kir ku ew hinek bahsa jiyana xwe bike, wek her Kurdeki wi ji dürü direj bahsa jiyana xwe kir O bi vi hawi xwe teqdirnkir: "Ez, Tehsin Taha Mihemed Selim saıa 1941 'e li nehya B~g an ku dibejine Nerwe ji dayik büm. Ji baveki feqir. Bav~ min hinge katim nahiye bü li wer~. Hinge 12 nifüs di hustuye bav~ min de bcı. Ji ber ku bave min karmende dewıet~ bcı, em li gelek cihan geriyan. Pişti ku em çün Mangejk~. em heft sal Cı nivan ji li wir man. Min pengava xwe ya yeke ya huneri li were avet. Paşe em çün Amediye, heta sala 1960 em li Amediy~ bcın. Piştre em ji Amediye çün Zaxye. Her we sale ez li Akademiya huneri hatim qebcılkirin. Li sala Pişti ku min xwendina xwe dcımahik a-ni ez neqli MexmCır bum. P~nc salan li wir mam. Paşe hatim Hewlere heta ni ha ez li Hewıere, li xwendingeha di kar Cı bare perwerdeyi de karmend im. Jiyana min ya huneri, hejta temen~ min 7 sali bo; hinge sinema dihatin Mangejke Cı millet mikrfn dida deste me O me teqlida sitranbejen heja Mehmed Arif Cı Hesen Cizrawi dikir, me sitranen wan digtin. O M. Arif, rehmeta Xwede li ser wi be, li gel Arif Aeşidi di gel Arif Saweri, Eziz Ezra, Hesen Cizrawi, ew hemü dihatin nik me. Ev e bo yen ku ez bi reve birim yan bone silfek (eger) b min ku ez dest bavejime sıranan. Rjeka baş t~ bira min Mihemed Arif digel bam min gtine min "ka b me sitraneka beje". Min ji sitrana "Were Hey" gt. M. Arif gte bave min "ev kure te de sitranbejeki pir baş je derkevit" Ev gtina wi hejta di mejk~ minda ye. Min dersen muzik~ li cem hindek hevalan dit, yek je bi nave Hemid Smail Kyi ku mirveki peşverü bcı. Min dersen xwe yen bingehin ü destpeke li cem wi wergirtin. Paşe ku ez piçeki fer büm, edi min bi xwe dest havete sitran O meqaman. Her we saıe saıa 1960 sitrana yeke ya beste ü meqam ya "Derd Cı Dil Ez Bimrim" di Radyya Bexda beşe Kurdi de tmar kir. Sala 1963 lafawa Baasiya bi ser me de hate xware. Em nikarin Mjin şreş ji ber ku şreşeka rüreş bü. Ez hinge hatime girtin. Me karwane xwe bi cih nehela. Hinge me di hefs~ de, her hefti meslehiyek çedikir. Hing~ min ji qazankan 1 Cı d çekirin. Heta axirin Cıda min ji li Zax mabcı. Li Zax mudur~ hefs~ udek ji min girt, yek ji min di gel xwe ina gava ku ez hatime berdan. Dema ku ez di hefs~ de bcım, kesen girti pere didane qardiyana daku ez biçim qawişen din ku hefla b wan çe bikim. Min b televizyne ji cara yeke sitrana bi nave "Behdina" sala 1970 ç8kir. Neh salan ez ji radyy~ hatime derbederkirin. Pişti ku min sitrana "Derd Cı Dil Ez Bimrim", "Deng Pr~" ü sitranali ser 14 Temuze gt, ew ji du caran ı~ dan pişti hinge berze bün ü heta niha li arşivan ji ninin, em nizanin ka çi le hatine. Hinge navbera min mudire Televizyne nexweş bü, ez mecbur mam ku min sitranan xwe tene li ser şeritan digt, tevi ku şerit gelek kem bcın. Min heta sala 1970 bememen xwe hemi km kirin Cı paşe careka din dest pe kir ü belav kirin." Heci Kardxi RONO Ü SIRÜDEN BERiKIRINE Ji dayikbiina Yara min... Karwane bedengiya dywar, tenhati ii hiven xemgin, asya be reng ii bajare semıestiye ku xwe bi kefeneki berfini rapeçaye, li çeregeha axina m:ln nimeja xatirxwestine werdigerinin zimane kçbari ii xira tal.. Ez di nav lepen xewna vegere de wek riipeleke sade, li tev bina nameyen derengmayi de, diqemıiçim. Laşe m:ln panava gvende ye, dem ii kat-jimer di xwedana min de digevizin ii çtren şikesti en qnaxa lerze hgiri dergiişa biraninan biine. Payiz bii. Ji xwe dar li Amiide h:lndik :In ii payizan em bedili xwe beıi did:ln dibistana ji kelpiçan. Bi cilen veçiryayi, bi gaven sist, em qunaxe jimalta dibistane dibirr:ln. Her payiz em li ser havina xwe digiriyan. Havina ku em di himbeza we de din dibiin, havina ku ta nuha, me naven xwe li ser m!janken we ji bir kir:lne. U "Amiide" xemgin e, husa diyar e, husa diji, husa emji şir vekir:ln, husa em ji xewa li b:ln dara tuye rakir:ln, em li ber babiskan çiin, em biin xweli ii em man be war ii şiin. "Awire dawin davejim dra xwe. Ez de ji ke ra bejim bi xattre te? ü ji çi re? Ji ciyan re? Ji deıyan re? Ji damıewa mişt gşi a ku bilperikiye pencereya min re? Ji çaki yan ji ji gunehkariye re? Ji esmane tamxweş re? Beçare ye, beçare ye. We tev bi min re dakevin gre." (Niks Kazanzaki). Kul in yara min.. di xwelidanka şeve de ber bi rnahiya kavilan de diherikin. Şitla keservedane, di ptxera şewate de, di axa axine de xwe li ba dike, perren birine, kulilken evine ii baxen hevdine xwe nasiper:ln bagera surgiine, geristan te li nik tarıstane riidine, sterk pir dibin, sibehen bintengiye jir dibin, ewren windayi esmane xwe dibin:ln, çaven westyayi be ken d iminin ii biyaniyen zuh abiiyi gurtzen gulan ji byi sibera miriyan dişin:ln... Rn!... Paşiva, em li dra dayika xwe km dibiin, we gave me nizanibii ku zarken cihana şaristaniye seet di 8'an de xew dikin, me dest bi pirsan dikir, bi hesteki zarkane i lerzk, me li çiyetiya tiştan dipirsi.. Zivistan e ii baye kur ji nav pencen Trse rizgar biiye, bi hers xwe li bin guhe penceran dixe, dergehen textini yen herifi car caran diqirçin, kiiçi- e e A mırıne Ahmed Huseyni ken beradayi bajare me bi 'ewte 'ewte dagir kirine. O dayika dilvan dest bi çirkan dike, Şenge ii Penge, Taska zera, Kez Xatiine ii ji destanan bere xwe dide rjen xwe yen biiri, emji li gel we diçiin qnaxa pirz, gav bi gav em nezi benderen şiniyan ii tirajidya giranbuha dibiin. Rabirdiiyeke diir bii le anuha di hişe min de tezetir e. Careke min Je pirsi: -Ma te bira te kengi ez çebiim? -Sedised naye bira m:ln, le şeveke pir tari bii, sar ii baran bii. -Ere yade ma ne şeven bi baran tev reş ii sar in. Deste xwe di ser sere min re dibir ü tani ii digt: -Ma tu dixwazi ku ez bejim şeveke sipi bii, kure min? -Daye???l Di nive giride min keysaxwe li biraninan xweş dikir.. M:ln hernil qçanen xewnaxwe peşkeşi peniisa çavreş dikir.. Ji dayikbiina mirina tewankar li kefereta cane xwe dabeş dikir... "Bazirganiya insanan" Ambarg ya cihane li diji ıraqe ya Jraqe ji li diji Kurdistana Başür Kurdan mecbur dike ku welate xwe ye rizgarkiri terk bikin Cı ben Ewrupaye iltica bikin. Herçiqas dewleten Ewrüpaye deriyen xwe ji penaberan re girtine ji, le hin reyen wisa peyde büne ku ew dewlet ne mumkun e ji heqe wan derkevin. Pişti belavbüna sistema Svyet~. mafiyayeki ec~b li Rusyaya Cı welaten ku bere Yekitiya Svyetanteşkil dikirin, peyda büye. Ev mafiya wisa deng daye ku gelek Kurd Cı kes~n din ku ji Rjhilata Navin mecbur dibin, ilticaye Ewrüpay~ bikin reya Rüsyaye tercih dikin. Ji ber ku Rüsya bi ali cgrafi nezike welat~n wan e Cı him ji li gr deweleten ciran jiyan li we erzantir e. Di meha iına 1992'an de 16 Kurd, di meha Çiriya Peşin de 39 Kurd 20'e Çileya Paşin de ji 391 Kurd bi keştiyan ji aliye ve mafiyaye ten SwtKte~ Grüba ku ve meha dawiye (Çileya Paşin) bi V~ rey~ hatin, ji b Swediyan gelek balkeş bo. Balkeşi ew bo ku di keştiyek piçcık de; 4 kes di ciyeki 1 m 2 de bi ci büne Cı ji Rigaye (paytexte Letnyaye) heta giraveke Swed~(Gtlande) "rewitiya" wan 7 rjan ajtiye.(nrmaı re 8-9 seet e) Rbin M. Wexta ev multeci gihaştin Sw~d~ gelek perişan bün O hinek ji wan rakirin nexweşxanan. Le li gr hin agahdariyan ji wan tene 50 kes Kurd in. Yen din ji Şii Ereb ü Faris in. Le geleken wan Ji b ku ji Swede musade bistinin xwe wek Kurd nişan didin. Li gr Peymana Cenewre (1951) Swed Cı welat~n din yen Ewrüpaye mecbür in ku kesen ji ber sebeben siyasi ü dini ü hwd. welaten xwe terk dikin, qebül bikin. L~ icar wisa bcıye ku gelek kes ji ne ku ji ber sucen siyasi ü dini, le ji ber feqiriye t~n Ewrüpay~ ü dewleten Ewrüpaye mecbur dibin tedbiran bistinin. Yek ji van tedbiran ew e ku wasit~n ku bi qaçaxi "multeciya" tinin, wan ceza dikin. Kaptan Cı muretebat~n ku rnuıteci ji RCısyaye anin meqam~n Sw~diyan ji du mehan heta çar mehan cezay~ hefse da wan. Li gr prgrameka televizyna Swede mafiya ACısan ser~ her meriveki dlar pere distine. Te gtin ku nuhali Rüsyaye Cı li weıat~n Baltik~ nezi 4 hezar Kurd(pirani Kurden Başür) di şarteken gelek xerab de dijin Cı piraniya wan ji b hatina Ewrüpaye li riyeke digerin ku ben weıaten Ewrüpay~.

8 Arm.anc 8 ÇUeya Paşin 1993 Kurtejiyana Min V ekem rjnama Kurdi di 1898'an de li Qahire derket, 56 sal pişti derketina rjnama Kurdistan ez li hala Qerejdaxa şewiti ya ku ji sitranan re büye mesela heri sereke, di nav eşira Kejan de li gunde Şexuliya Jerin a bi dar ü ber ü şin ü şenahi, di şeveka reş a zivistana tari de, dipükü serma ü ba ü bahz ü berf O barane de, di deyeke xaniyeki kevn-i kevnare yi niv xerabe de, bi alikariya hin jinepiren gunde me ye weran O xpan, hatime ve dunya O gerdona qehr hesret elem eş kul de rdan. Bi hatina min a dunye re jinepireke derhalka mizgini gihandiye bave min. Bave min ji li gr 'ert O adet O treye Kurdan di da tiji mevan de rabüye ser piyan O disa li gr adeten Kurden ku ji wan re kur çedibe, peşi deste xwe avetiye debança xwe ya "belçiqa", jarjurek tiji bi hewa de vala kiriye, paşa ji ji berika xwe li gr pere we wexte 50 lire derxistiye daye pirejine. Gundi O meriv O nas O dst O heval O hevre O hgiren bave min yen ku li we dere bone kefa gişan hatiye. Herkesi yek yek, hinekan ji bi hev re bave min pirz kirine. Ez he di peçeke de bom ji aliki de diya min, ji aliki de ji pirika O cama ji kalike min O car cama ji eger bi mivani bihata, xale min guhen min en nuh ü nerm ü srik ü nazik bi sitran ü çirk lriken me yen flklriken kevn en ku bermaye mirasa kultura me ya penc hazar sali bo, tiji dikirin. Li gr diya mina renckeş O eziyetkeş O reben ü dilvan; ez M heşt mehi büm bi ser niga ketim. Li gel şire diya xwe O carna ji ye mange ü bizinan, ez bi listiken me yen flklrik en zarkan bi Mewluda me ya Kurmaneki "Hemde be hed b Xudaye alemin Ew Xudaye daye me dine mubin" mezin büm. Emre min bo şeş, li Tirkiye inqilaba eskeri çebü. Di destpeka inqilaba eskeri de ku Cemal Gursel bo serke Tirkiye, min ji dest bi mektem kir. Di mektebe de ez pir zirek ü jehati ü lehati ü şek pek ü çapik O zane büm. Her çendi di wi emri de haya min ji filzfe me ye milli Ehmede Xanr u şaire me ye sn ye klasik Me laye Ciziri niviskar O şairen navdar u meşhüren biyani yen wek Şirazi, Xeyam, Victr Hug, J. J. Russeau tunebu, le disa ji meraqa min her li ser edebiyat u hunera bilind bo. Çimki min her dixwest ez li ciyen bilind rünim. Ji ber we yeke ez her tim diçüm ser kevir u g me O zinar O mit O lat O te ht u nehıten bilind O min ew sitranan me yen hezar sali yen ku ji korahiya taristana tarixa me hatibün gehiştibün ve rje ku nuha ji ali hin flklristen me ve ten berevkirin, digtin. Peşi hevalen min, paşe mamste u pişti wan gundiyen me ü piştre ji bave min le varqili ku ez geleki zirek im, ji b xwendina min, rabü mala me barkir bir Diyarbekira xpan a serberjer a bi qele O sor ü beden a li ber çeme Dicle, ku di wexta xwe de di bin serkatiya Şex Seide Piran de Kurdan seri hildabün. Min gt serihildana Şex Seid dive ku ez behsa kalike xwe ji bikim. Kalike min di serihildana Şex Se'id de li gund bü. Her çendi ew neketibü şer, le ez bawer im eger tekete şer, ewe biba qümandare Palye. Le li gr gtina ape min e Seyd, giş ji ruye pirika min Ete büye ku kalike min neketiye şer. Çunki pirika min a Ete pir ji kalike min hez dikir 1 ji ber w e ji xwestiye beri ku here şer ji kalike min re nane şikeva lexe. Rabuye hevir kiriye, agir dadaye, sela xwe avetiye seragir u nan lexistiye. Nane peşi ye germ li gel rüne nivişk daye ber kalike min. Kalike min di gepa peşi de bi ser pirika min de qijiyaye Cı gtiye: "Nane te M xwe ye!". Pirika min a Ete ji gtiye: "Nal". Li serve yeke yek ji wi yek ji we, peşi bi devki, paşe bi hunduki Cı gurmiki Cı pişt re ji pihinki li hev xistine. Kalike min sere pirika min şikandiye. Pirika min bi we xuyna sere xwe berbi mala birayen xwe reviyaye. Kalike min ji daye du we. Sirayen pirika min derketine rasta gund, xwe li kalike min rakişandine, xwestine li kalike min xin. Le birayan kalike min ji xwe bi kalike min re gihandine. Peşi bi ç O daran, paşe piçeki ji hev dür ketine, icar bi keviran O di düre ji bi tifingen "çapli" Cı "almani" repandine hev. Se birayan pirika min du birayan kalike min ü çar gundiyen ku ketine navbere di vi şeride birindar bone. Berbi ev are şer rawestiyaye. Herkesi birindaren xwe birine male, birinen wan kewandine Cı peçane. Paşa nezi nive şeve risipi ü axaleren eşire li hev civiyane. Dile min liyan e, dile min liyan e (wi ev çi bo, bibexşinin min gt qey ez sitranan dibejim). ele, fikirine, pnijine. Birine anine, çi bikin, çi nekin, bi çi awayi herdu seriyan li hev binin. Risipi O axaleran bi herdu aliyan re qise kirine. Herdu aliyan birine, anine, pivane, wezinandine, paşe bi raya gişan çar ga ü du mange ü se mi ü du beran ü bizin O karikek Cı du mirişk ü 24 Mk li kalike min wek ceza birrine. Kalike min derhalka ban bave min kiriye. Bave min yakser çüye cezaya kalike min aniye daye mala bavanen pirika min. Kalike min ji bi çeple pirika min girtiye aniye male. We şeve bi hev re deng nekirine. Rja din ji bi hev re deng nekirine. Ji ber we yeke kalike min ji ji bira wi çüye ku biçe tekeve şere Şex Se'id. Hetta van salan dawin ji kalike min hertim liberketina xwe dida diyarkirin ü bi ser pirika min de diqijiya. Neyse, em disa vegerin ser me se le, be le li Diyarbekir em li taxa mala Cemn Paşaye bapire Qedri ü Ekrem Cemn Paşa yen ku demeka li SOriye di 1932' an de li gel rahmetiye eeladet Cı Kamüran Bedlrxan kvara Hawar derdixistin, diman. Gerçi pişt re kvaren Rnahi O Rja Nü ji derxistin, le ji ber ku ez behsa "kurtejiyana" xwe dikim, eze nuha nekevim nav wan meselan. Bele, em li ku mabün! Ternam nuha hat bira min; kurtejiyan. Ere "kurtejiyan" e, le wele xuya ye, e min ji wek ye wan havalan piçeki direj bu. icar di rjname de cih ji tuneye ku ve kurtejiyana xwe piçeki din direj bikim. Ji xwe ez texmin nakim ku redaksiyn ji bihele. Ji ber we yeke eze behsa hin dewreyen jiyana xwe nekim, ji xwe ne pewist e ji ku ez rabim bibejim min mekteben seretayi(ilkqil), navendi(rteqil) ü lise ü universile li Diyarbekire xwendine. Her weha ez e behsa dewra DDKD'ye ji nekim ku di 1977'an de me li Diyarbekire ava kiribü. Ji xwe di 1980'yi de bi hatina Cüntaye re ew ji hat girtin ji ruye ve kmele de plisan ez girtim, li Çarşiqereqliya Diyarbekire bi ezingan li min xistin, parsayen min en aliye raste M ji ji ber wan ladanan dieşin. Min gelek işkence dit, işkenceya ku min dit bila qet neye-pardn bila were- sere dijmine min. Eger hün ji min bawer nakin, herin ji we xanima ku li Xaça Sr kar dike bipirsin, ew bi eşa min dizane. Neyse, qet mepirsin yan na eze ji bi nave "di işkence de niv saet" kitebeke binivisim. Niviskariya min he ez şeş sali bom dest pe kir. Cara peşin min bi qelema reş li ser kaxeza sipi nave xwe nivisi u mamste ji min re gt "aferin!". A ji we rje de ye ez her dinivisim. Ji mektüben eşqe O yen eskeran bigrin heta bi ltt O ttyan ez dinivisim. Di destpeke de meraqa min pir li ser helbestan bo. Le bave min O diya min nedihiştin ku ez helbestan binivisim. Her çendi xwendin u nivisandina wan tune bo ji, le daxwaz O meraqa wan her ew bü ku ez rman ü çirken pir direj binivisim. Hela tew pirika min, we ji digt "binere law, gerek tu rmanen wele binivisi ku ji yen Viktre Hug ji baştir bin!". Disa ji her wexta ku min fersend didit, min bi dizi helbest ji dinivisand. Le min ji tirsa de bave xwe ü bi taybati ya pirika xwe, helbesten xwe dikir ber dxina xwe, di piziya derpiye xwe de vedişartin. Rjeka disa min O zarken kuçe me ji xwe re li derve dilist, helbesten min ji di ber dxina min a lastiki de bun. O çima lastika dxina min neqetiya! Wele ji fediya ez reviyam mala, min şale xwe guhert. Paşe le varqilim ku ew helbesten min en ku di piziya dxina min de bün hemü ketine. He ma yakser ez reviyam derve ciye listike, ez li helbesten xwe geriyam. Le çi heyf ku baye lexistibü, hemü bi hewa de firyabün, çübün. Ji we rje de ye ew helbesten min en ber dxine ji min re bone kul O derd, nayen bira min ji ku çawa bun, belki min bikariba ji no ve binivisanda. Hema semavan wan ji heba bes bü. Ger ew helbesten min en ku ji piziya dxina min ketin a wenda bün, nuha hebana.ez bawer im, di edebiyata Kurdi de rewşa helbestan we nuha ne wele qels ba. [!] i 1976'an de çar kiteben min ji cildçi derketin. Ya peşi li ser Fizyljiye bü, yen din ji li ser Btanik, Biykimya ü Mirbiyljiye bün. Çirka van kiteban ji weha ye: Me M nuh dest bi van dersan kiribü, kiteben çapkiri tunebün. Mamsten me wek teksir nivisen van dersan li me belav kirin, me ji dibir ser cildçi hem cild dikir u hem ji nave xwe bi herfen zerin an ji zivin li ser wan dida nivisandin. Bele bi vi awayi gelek kiteben min derketin, le nuha naven wan nayen bira min. Serhemen min en çapnebüyi gelek in. Ji farhengen Kurdi bigrin heta bi astrlji Cı flklrljiye, ji 200'i zadetir kiteben min en ii çapa re amadebüyi hene. Eger ez nav ü semavan wan rez kim mumkun e deh rupelen Armance bigrin. Ji ber we ez hewce nabinim binivisim, le eger rjeka farsendek din a weha tekeve deste min ez e qala wan ji bikim. Bele, pişti 1980'yi cunta eskeri hat ser hukum, ez ji wek gelek Kurden din ji mecburi ji welet derketim hatim Suriye. Wexta ku ez li Suriye bum şere israil u Ereban her berdewam bü. Paşe çüm Lubnane, li wir ji her şer bo. Ji xwe her we sale bu ku ingilizan avetibun ser giraven Falklande. Di ve navbere de min her dixwend O dinivisand. Çunki min- he ji biçükti de kiribü heşe xwe ku eze bibim niviskar. Ez demeka li wan deran mam, di ve mayina xwe de ji ali edebi, kulturi, civaki, tarixi, siyasi ü flklri ve ez geleki peşde çüm u pir ji pijiyam, heta ez wele pijiyam ku edi çerme laşe min dihat xware. Le evari beri razane min mast di laşe xwe dida piçeki eşa we disekini. Carna ji dibu vizina çend gulle O mermiyen israili ü Ereban ku di ber guhen me re dipekiyan, le disa ji hewayek edebi u entellektueli hebü. Mesela, care te bira min, me şrba niska vedixwar ü her weha me munaqeşeyek ji li ser edebiyata pir bilind a Kurdi u (~ D_ü_m_ah_~_r._._9 ~)

9 Armanc9 çneya Paşin 1993 biyani dikir. Em wel~ bi munaqeşey~ de ketibon ku haya me ji kevir~n nav şrb~ tunebo ku me ew jip~ re dixwarin. Ji xwe ji ber w~ şrba niska bü ku nuha du diran~n min ~n qil şikiyane. Gerçi ji b ç~kirina wan min muracaati Xaça Sr a Sw6d6 kiriye. icar eger bikaribim bidim ispat kirin ku diran~n min ji ber bir O baweriy~n min ~n siyasi hatine şikandin, ew~ alikariya min bikin. Ez dibejim qey ez piçeki ji mesel~ bi dür dikevim. L~ na, na...! Oet xwe aciz mekin, ez ~ ji v~ O p~ de pir kurt bib~jim. Bel~. paş~ hatim Sw~d~. Piştre çüm Paris~. di do re disa vegeryam Sw~d~. Nuha li Stkhelm~ diminim. Di redaksiy- Kurtejiyana min na Armanre de kar dikim. Ji xwe ez dib~jim hewce nake ku ez rabim bib~jim ku ez bi Kurdi(Kurmanci, Dimili, Srani), Tirki, Sw~di, Fransi zanim. Gerçi wextek~ ez çobom kursa Erebi O Farisi O ingilizi ji ı~ em~ wan hesab nekin. Demek~ ji hin heval~n min ~n ispanyl O ROs hebon, wexta wan bi ziman~n xwe qise diki- rin min ji guhdariya wan dikir, yan~ guhe min ji wan zimanan re ji ne xerib e. L~ ez dibejim em~ wan ji nehesibinin. Nu ha hone bibejin qey ez pesne xwe didim, ma ji xwe gundiyen me hemo min nas dikin, ne hewce ye ku ez behs bikim. Gel nizanim pewist e ku ez behsa endametiya xwe ya PEN'e O Yekitiya Niviskaran bikim? Ez dibejim na! Eyb e! Yan na ez ji dikarim wek hinekan bibejim ku ez endame Amnesty, Federasyn, Kmela SpAnga, Xaça Sr, Kmela Kireçiyan, Kmela Mamstan, Kmela Belediya taxa me O hin geleken din im. Bele, ez zanim pir kurt bo, le ez çi bikim ji xwe nave we "Kurtejiyan" e. Le eger xwendevan çend nameyen xweşik gilver en ku pesne ve nivise O piçeki ji ye Armance bide, ji me re bişinin dibe ku hevalen redaksiyne werin rehme O fersendek din ji bidin min da ku ez bikaribim ve kurtejiyana xwe piçeki din direj bikim. Feryad Fazü Omer, Kurdishe Deutsches Wrterbuch(Ferhenga Kurdi-Almani), weşanxana Verlag fr Wissenschat and Büdung, 721 rupel, Berlin, Ev cara peşin e, ferhengeke Kurdi-Almani li Almanyaye te weşandin. Di nav rupelen ve ferhenga mezin de nezkaya 25 hezar peyven Kurdi cih girtine. Di nav rupelen ve ferhenge de tene peyven ku bi zarave Kurmanci ten dengkirtn, cih gtrtine, mtrv dikare ferhenge wek ferhengeke Kurmanci-Almani ji bi nav bike. Feıyad Fazil Omar Kurdisch Deutsches Wörterbuch (Kurmanci) Ferhenga Kurdi-Elmani Kurdische studien Berlin Petra Wurzel. Kurdisch in 15 Lektinen ( Di panzdeh dersan deferbuna Kurdi Kurdi), weşanxana Kmkar, 232 ril.pel. Kln Ev pirtüka bi taybeti ji b Almanen ku dtxwazin Kurdi fer bibin, hatiye amadekirin. Ji aliye din keri Kurden ku li Almanya ye mezin büne ji te. Amadekare pirtüke bi xwe Tirknasi ü Iranistiki.xwendiye. le bele li ser Kurdi ji kar kiriye ü zanyariyen.xwe peş ve biriye. Di dawiya pirtüke de du ferhengken Kurdi-Almani. Almani-Kurdi cih girtine. Abdurrahman Kaseml, Öz- l J 1 / gürlük Mücadelesine kirk yıl {Di '::}O~~-ICASSfMUJ Riya Tekşina Azadiye de çil ~ - sav. weşdnxana Kral, J Ç:-- ril.pel, lstenbl ~ Abdurrehman Kaseml. beri ÖZGÜ~'QJ{ mirina.xwe ev pirtüka di sala MÜcADEfi:~iNDE 1985 an de bi nave Çil Sal Le Pe-. ~:.1 navi Azadi wek cilde yekemin ya KI~; Y W dirka Partlya Demkrati Kur-. l. \ distan arnade kiribü. Di nav $ " rupelen pirtüke de gelek zanyari """"\:. ; 1. ü agahdariyen li ser salen ı 945- ~ ;::.;.._ _...'= 1946'an cih girtine. Çawa te zanin di van salan de Kmara Mahabade te sazkirin. Pirtük ji çapa Almani hatiye wergerandtn. Şerif Mardin, Bediüzzaman Said Nursi layı. Mdem Türkiyede din ve Tplumsal deflişfm. (Buyera Bedi.üzzaman Said Nursi-Li Tirkiya Mdem Din u Guhastina Civaki) Weşanxana iletişim, 406 rilpel. Stenbl Çapa ve xebata Şerif Mardin ya ingilizi çawa te zanin di sala ı 1989 an de derketibü. Ev pirtüka Tirki wergera we çapa ingilizi ye..,, Şerif Mardin. angri zanyariyen... dirki ü civaki li Tirkiye şaxvedana bawertyen Seide Nürsi ( ) wek büyereke mezin analiz dike. Di dawiya lekline de listeke çavkaniyen li ser ve babete Ji cih girti ye. Zinar Sran, B Welatevin Kurdiya Şerin, Weşanxana APC-Tryck, 85 rupel, Stckhlm, Ev pirtüka ji b Zarken Kurd yen ku di dibistanen Swedi de dixwinin, hatiye a madekirin. Pirtük wek ma-: teriyaleke.xwendine dikare be ' hesibin. Di nav rupelen pirtüke de parçeyen.xwendtne ü ji b şagirten pengava navin zanyariyen rezimanı yen bingebin cih girttne.

10 Annane 10 ÇUeya Paşin 1993 DORMARE PIRANI DI SERNEWE U KOSEYI Malmisanlj Piran ü dewane Pirani di serey serri ra vani sernewe. Sernewe, 13'e aşma Janviye (janvier, cak) di y. N tarix, teqwime Rumi gre serey serr. Herçiqas ki şare ma teqwime Rumi ra van "hesaba ma" zi n teqwim, wexte peyen e imperetriya Osmani de teqwirn resmi bi. Tani cayan di, sernewe ki yen kebaniya keyi kilri virazena, qawurme, traq, piyaz ü çiye inasareni dekena miyan, pewjena, keye Cı kulfet şewa sernewi, piya ne "nan"e xusüsiweni. KOSEVi Sernewe di herkesi zafer ksey şa (keyfweş) beni. Şewa sernewidi gedey (lajeki) Cı xrti şayi virazeni, yew kay keni ki ne kay ra dewane Pirani ra Derey di vani "kseyi" yan zi "kseyey". Kseyi inawa ya: Çend hebi gedey yan zi xrti xwi miyan ra yew teni xemilneni, cilane xaman pira dani, peşm ü muy ra erişi (eyşi, erdişi) Cı zimbelan pa keni, sere ü sirta ye peşeni, çime ye tena akerde maneni. Ge-ge zi teney-meney ri ye saweni. N "kse" w. Kse be ceni neben. Grübi ra yewi zi heway v.eki (veyeki, veyveki, vew) xemilneni, yani cilane ceniyan pira dani, mexmeli ser r dani ü riye ye zi geni. Hin keni ki wa çi kes "ksi" ü "veki" neşinasn. Yewna ten zi yew twre xwi di ken ü ina grübi şna keyan ra geyrena. Ge-ge yewd ki bişin ICıli (zel) bicen yan zi 'elbane bicen ü çendna hebi embaze bini zi grübi reydi beni. Kse ü vaka xwi ü embaze xwi şni bere yew keyi kweni. Semed ki sernewe w, zaf ray wayire keyi yini re bere xwi akeni. Ksey sewlane xwi nevejeni Cı dekweni zerre, gvendi geni, kay keni (ge-ge zi beri ver di kay k eni). Ek e ICılibend ü 'elbaneçiye yini bibi yini re luli ü 'elbane zi ceneni. Kaykardişe k san ra pey, kebaniya keyi "şerefde xwi gre" şirane (kesme, bastex), eskican (eşkijan), incilan, vaman, gzan yan zi sewbi çiy weri ü peran dana sermene ksan (aw ki twre te de w) ü ksey ay keye ra vejiyeni şni keyane binan di kay keni. Geyrayişi ra pey çiy xwi y ki peser kerd pe ra pare (bari) keni. Wext ki ksey şni yew keye, şare keyi ge-ge qalan ü qirfan bide (bere) keni yan zi perseni, wazeni ki bizani hela veyni vaka yini kam a, merdey ya (kse) kam. Labele grübi newazena ki ye veki ü ksi bişinasni, sernede aya ra zi A A A e A A yini re nevana. Ray esta ki xrt yan zi camerde keyi wazeni zrkani (ebi zr) serey veki akeri ü "ya" bişinasni yan zi biremni. Labele çiwa ksi dest di ya, dan yini r Cı neverdan çi kes heta veki ra şer, deste xwi pa n. Mesela mesela "namusi" ya(!) Eke kse kseyed sistek neb, şar neşin deste xwi vaka ye ra n, riy yay ak ü veyn yan zi yay ye ra bigir. Pawitişe veki vere verkan wezifey kali y. Ge-ge veki bi xwi di zi yew derzini yan zi gçini bena, karn ki şer deste xwi ya ra n yan zi biwaz riy yay aker, a derzin yan zi gçina xwi yini ra kena. Ksey gilangan dewa xwi ra şni dewane binan di zi keyan Pirani ü tani dewane ye di vani "dmdm" (dmdm geyrayiş), tani dewane Pirani ü Geli di -mesela Himbel ü Qizilan di- van i "da m da m ". Tan ina cayan di ti ra van i "kal". Hete Çewligi di Kirdi (Zazay) "kseyi'' ra vani "gaxni" (gaxni are dayiş) (3). Kurda Dersimiii vani "gaxan" (Kale Gaxan)/"gaxand" (Kalike Gaxende). Dersim di wexte "gaxan"i di hire rji rje zi geni (4). Tani nuştxan gre, şayiya "Kalike Gaxende" 26'e aşma "Çileya peşin" (decembre, aralık) di ya (5). Labele M. Nüri Dersimi van (6) Dersimiji "Teqwime Şerqi gre rjane verinane aşma Desembre (denuştxi vani ki Dersim di "gaxand" hire rjane peyenan e aşma desarnbre (decembre, aralık) w (8). Kalima "gaxn"/"gaxan"/ "gaxand"i, kalima "gaxant" ya Arminiki manena. Me'na "gaxant"i, ziwane Armeniyan di "sere serri", "sernewe", "serra newa"ya. Zeki mi cr ra neql kerd, Nüri Dersimi van ki Dersimiji "semede Zerduşti ra ne rşani k eni". Erjen ki merdim na iddia ser vinder. Çimki dine Zerduşti di şeş hebi rşane serri esti ki yini ra vani "Gahenbar" yan zi "Gehenbar''. Ziwane Pehlewi di ne rşanan ra vani "Gasanbar". Tire eleqey "Gaxan" ü "Gahenbar"e ZerduşUyan est? Ziwane Pehlewi di rşane şeşin e ZerduşUyan ra "Hemespetede" vajiyen. Kitaba muqeddese Zerduştl di yani A vesta di namey ney "Hemespe smeideyeh ". Baweriya ZerduşUyan gre, rşan yan zi şayiya "Hemespes meideyeh"i rje 360'1 ne serri ra heta 365'1 ne serri dewam kardini Cı yini ne panc rje peyene serri bi şayi ü keyfi viyarnayni. Baweriya yini gre, Ahüremezday ne rjan di mer- L ~ dim veren ra geyreni ü çi are dani. Ge-ge zi ksey şni bana yew keyi ser ü lcini (lujini) ra twrey xwi verra dani acer, van i "dam dam...!" ("dm dam..!") (1) ü çiwazeni, wayire keyi çiye werdi (weri) dekeni twrey yini, ye zi twrey xwi kaş keni (anceni) ü peyni di çiy ki peser kerd yewbinan ra pare keni. "GAXAN" Ü GAHENBARE ZERDUŞTiVAN Miyane Pirani di ü tani dewane Pirani di -mesela Bazbendi di- "ksi" (merdey veki) ra vani "kal"/"kal", Pirejman (Pirajman) di vani "kalpşe", hete Çewligi (Bingl) di vani "kal". Tani Kurmanci (Kirdasi}, ksira vani "qirdik" (2). "Kseyi" ra zi miyane cembre, ara/tk) di hire rji rje gene, dim. a şayiyan a şenayiyane girdan (pilan) keni a çekan (tifing a şeşdarb Malmisanij) erzeni. N rşan, pile pilan a muqeddese muqeddesan e rşanan hesebiyen, çimki sernede Zerduşti ra keni." (M. Duzgini zi ne cumleye M. Nüri Dersimitaday (tercume kerdi) Iabele vatey "Ara/tk aymm iptidasmda" şaş tadaw, vat "rzne peyene Çi/i (Aralixe) de" (7). Çimki me'na "iptida", "pey en" niya, "verin" (veren) a. Eke "teqwime Şerqi" ra qeste M. Nüri Dersimi ''teqwime Rümi" b, verniya aşma desembra Rumi, teqwime miladi gre 13'8 na aşmi ben Cı n tarix tarixe serneweye Pirani ra yew aşmi aver. Labele zewbi tani xeleqnabi. Rje "Hemespesmeideyeh"i, teqwime miladi gre raşte rjane 16-20'e aşma Adari (mart) yeni. Zeki mi va, "Hemespesmeideh" "Gahenbar"ane ZerduşUyan ra e şeşin. Nameye "Gahenbar"e pancin e Zerduştiyan "Midyarim" ü me'na ye "rtey serri" w, 75 rji "Gahenbar"e şeşini ra ver, rşane xeleqiyayişe heywanan teqwime miladi gre raşte rje verene aşma Janviye (janvier, cak) yen (9). TANi CAVANE BiNAN Di SERNEWE Ü KOSEVi "Kseyi" sewbi tani cayane Kurdistani ü Turkiye di zi esta Iabele ca ra ca narney ü tarixe yay bediliylm. Mesela dewane Divrigi (10) di, rtey zimistani di 15'e aşma Janviye di yew rşan est ki "kseyi" yan zi "gaxan"i manen (11). Dewane Artvini (12) ü Pshfi di 31'e aşma Desarnbre (aralık) di şew -yani şewa sernewi di "kseyi" keni. (13). Dr-mare Oars (Qers) ü Oerekilisi (14) di zi "gama ki zimistan qeden, verniya vesari di" yew rşan ben, narney ney "Ksegeli" y. "Ksegeli" di zi "kse", "b Ok", "kal" ü "'Ereb" est (15). Dr-mare Weranşari di "ksi'' ra vani "kse". Or-rnare Wani (Van) di zi mesela 'eşira Buruki miyan di ekseriya verniya aşma Sebati yan zi rtey na aşmi di "kseyi" bena. Buruki zi "ksi" ra vani "kse" Iabele ceniya ksi ra vani "Nari". Tani nuştxan gre, Buruki sernede bereket Cı veşibi-yayişe meşnan (meyan) na şayi keni (16). Ne hemini ra fahm ben ki sernewe ü kseyi 'edete verin i uü ca ra ca name ü rje yini vuriyeni (bediliyeni). (1)Kumıanci (Kirdasi) di "dam it dam" zi vani (Bewni Celile Celil, Zargtina Kurden SUriye, ye ku ji tipen Kirili wergerandiye tipen Latini: Ahmet Ömer, W e anen Jina Nu, S~khlın, 1989,r.348 (2)Musa Anter, Hatıralarun, Dz Yayınları, 1990, r. 22 (3)Malmisanij, Ferhenge Dimilki-Tirki, r. 123 (4)Munzur Çem, "Alevilik Srunu Üzerine", Deng, Istanbul, n: 18 (Şubat 1992), r. 5 (5)Wus, "Kalike Gaxende", Denge KOMKAR, Frankfurt, n: (7. ı. 1984), r. ll (6)Dr. Vet. M. Nuri Dersimi, Kürdistan Tarihinde Dersim, Halep, 1952, r. 31 (7)M. Duzgin, "Adet u Treye Dersimi", Berhem, n: 4, r. 18 (8)Dr. A. Medyalı, Antik Kürdistan'da Dinsel Yapılanma ve Zerd~t Öğretisi, 1991, r. 34 (9)Celil DUstxah, Avesta Khenterin Srudha v Metnhaye :irani, Ente arate Mrvarid, c. ll, 1370, Tahran, r. 1049, 1061, Dr. Cehangir Ü idri, Danişnameye Mezdyesna, Şirkete Ne re Merkez, Tahran, 1371, r (lo)divrigi (Divriği), qezaye Sewasiy. (ll)prf. Pertev Naili Bratav, 100 Sruda Türk Flklru, Gerçek Yayınları, Istanbul, 1973, r. 276 (12)Artvin (Artvin), yew wilayete Turkiye w. (13)Prf. Pertev Naili Bratav, 100 Sruda Türk Flklru, r. 276 (14)Qerekilise (Qerekse, Ağrı) yew wilayete Kurdistani y. (15)Vazgal, "Ksegeli Yan ji Kalike Sere Sale", Rja Nu, n: 28 (1990), r (16)Alunet Özer, Dğu Anadlu'da Aşiret Düzeni, Byut Yayınevi, İstanbul, 1990, r Adnan Gerger zi na mesela ser nusen, lahele herçiqas ki ye bebs nekerd zi wina fam ben ki ye kita crin e Alımete Özerira ''istifade kerd." (Bewni Adnan Gerger, Kürtlerde Tplum Gerçeğinin Yqamsal Temeli Dağların Ardı Kimin Yurdu, Ankara, 1991, r. 85)

11 Armanc ll Seddam li dü prvakasynen... Li ser van boyeran dewleten hevpeyman, Iraq tehdid kirin ku li gr peymana NY hereket bike. Le Seddam li hember tehditen wan, wi ji ew tehdid kirin. OYA 48 saet ultimatm da lraqe. Pişti wexta ultimatrna bi se rjan balafiren A merika yen ku ji keştiya "Kitty Hawk" radibün yen Fransizi ingilizan li lraqe xistin ( ). Ve ariş bi balafir rkatan çend rjan dm kir. iraqe di sa wek gelek caren bere hemü şerten NY qeboi kirin. Hesabi Seddam çi bu? Ji destpeke heta dawiya ve bulırane, Seddam bi beyan şeıa xwe clilxwaze şer bo. Digel diyar bo ku Iraq ji aliye eskeri ve mahkome tekçoyin O carek din teslimboyine bo. Gel çima Seddam xwe avet macerayeke weha? xwest; Wi bi ve siyaseta xwe 1- Ji dema guherandina iktidara Arnerikaya feyde bigre; bi çend frtan, itibara xwe ya li hundure welet piçeki biguherine. 2- Clintn biceribine. Wi dihesiband ku bi hindakayi di rjen peşi yen serkatiya xwe de Clintn we şidete bi kar neyıe. 3- Ev hesare wan hemo ci negrin O OYA ariş bike ji, we bi balatir O tuzeyan eri ş bike, dore raweste. Çawa be leşkeren wan en reşayiye wek cara din bi deh hezaran li hererne ninin. Dema erişeke weha kir ji, we deme dewleten musilman O Ereb we narazibuna xwe bidin diyarkirin. Çima me~la Bşnakan Filistiniyen ji lsran hatine derxistin li raste ye, OYA mudaxeleyek raste-rast nake, le erişi lraqe dike. Ev du standarti we tesira li Tirkiye ji bike. Ev nerazibon peşde dikarin bibin zemine plitikayeke hin cihetir. 4- Bi ve riye xwest awireki bide Kurd O Şiiyan. Behuzuriya hererne zadetir bike. Bi taybeli hesaba Seddam e sisiya girt. Yek-du ne te de çi bigre hemü dewleten Ereb li hember erişa dewleten hevpeyman derketin. Li Tirkiye muxalefeta li hember lraqe zeif bo. Kurd bl tedbir ın Li hember van büyeran Kurd bi tedbir bon. Hezen xwe yen li ser hudüde navbera xwe O leşkeren Seddam, taqwiye ki ri n. Li gr agahdariyen hukumeta Kurdistane, Seddam 3 tumenen xwe yen tp O piyade li nezi bajare Erbil, Kerkük O Kifri bi ci kirine. Li gr mesoie PDK'e Hşyar Zebari "Seddam dixwaze bide nişandan ku kntrla welat h in di deste wi de ye. Rja 'an de li dr du saetan di nav hezlm Seddam O peşmergan de şer derket Sab1a~ Seddam dam cikin Sabtaj O erişen Seddam en li hember Kurdistana azad dm dikin. Rja 22'ye mehe li Hewlere, li nezi binaya Wali O ya Muduryeta Ewlekari erebeyek tije bmbe teqiya. Li gr nüçeyen peşi 11 kes mirin, 128 kes ji birindar bon. Di boyere de 32 dukan texrib bün. Rja 23ye mehe ji li Suleymaniye bmbeyek teqiya, 18 kes birindar bon. Li gr Cigire Wezire Hundur Ahmet Şerif di van du salan dawiye de li dr 100 ajanen lraqe li Kurdistane di dema haziriyen sabtajan de bone, hatine girtin. Irak hi n ji sabtajen li hember wasitayen ku alikariya NY dighijinin Kurdistane, didmine. Di van çend rjen dawiye de 2 ereben din ji hatin bmbekirin. Mirza Bextiyar ı:ı:ı:ı:ı:ı:ı:ı:ı:ı:ı:ılilillilliiljliil!l!liiililililililililjıj:j:j:j:j:j ı ı ÇEPERAST: 1-a) Di sala 1946'an de bü paytexte yekem cumhuriyeta Kurdistane. b) Ji navan kuran 2-a) Eşkere, vekir'i b) Li Efr'iqaya welatek 3-a) Prnaveki şexsi b) Meles, temezi, şarpe c) Peyva ji b gazikirina kesen nar 4-a) Pz, bevil (berevaji} 5-a} Dildar, hezjekiri b} itifaq, li ser tişteki li hev kirin (berevaji) 6-a) Sala ku em te de ne. b) Kure de ü bave yeki c} Vexwarineke sereki (berevaji) 7-a) Berfireh, biber (berevaji). b) Ava zer ya di birin, yan kulan de. c) Ne ner 8- a)fekiya darberüye. c) Ji naven kuran (berevaji) ı ll ı2 Peşnave kese Swedi ku dinarnit icad kiribü ü her sal li ser nave wi di waren eknmi, edebiyat, aşti, fizik, kimyaya de xelat ten belavkirin. b) Kese ji yeki re ne biyani c) Küçik.1 0-a) Veqetandekek binavkiri b- Ji nexweşiya "sitma", "ta"ye re ji dibejin (berevaji} 11- a}gerik (berevaji} b} Di alfabeya latini ya Kurdi de herfa yekem ü ya şeşem c) Jan, 'kul', 'derd'. 12-a) Rengek (berevaji) b) Aleteki muzike c) Kese ji s qewmeari. SEREJER: 1-a) Nave 9 ~~.- Amadekar: s. Reving meda Xani. b) 'Mera bizina 2-a) Zelarn (berevaji) b- Li Kurdistana bakur nave bajareki ku "Mala Eliye Yünis' di salan 1920' an de li wir li diji hukümete Tirkan seri hildabo. 3-a) Gtineke teyid kirine b- Pzbilind, qure (berevaji) c- Rih (berevaji) 4-a) Ne, nexer (berevaji) b) Kese pir. c Bi Srani 'bi'. d- rih 5-a) Peşü. 6-a) 'Oütiya' girti ku mirv pere ü kaxezen pir bi buha te de vedişere (berevaji) b eser, berhem 7-a) Nave cihek ji laşe mirvan b Misal, minak 8-a) Ji navan kuran b- Listikeke Kurdi ku bi 32 berikan te listin. (berevaji) 9-a) kinc, 'sileh' b- Kese ku zanine dide hineken din. 10 a) geh (berevaji) b- Baneşanek c- ji xwarina dewaran. 11-a) Tamek, çejek. b-prnaveki işarete c- Bi Srani 'st er'. 12-a) Serkwezire Swede ku di sala 1986' an de li Stkhlma hat kuştin b- Mer. Bersiva hejmara beri berheme binavüdeng ye ıı ı.u~~çdq~~~~ helbestvane mezin Eh- Medya Guneşi di Nisana 1988'an de dest bi weşana xwe kir. Bere, mehe careke u ji İlna 92'an u vir de ji 15 rjan careke derdikeve. u li diji erişen dewlete ancax heta nuha 22 hejmaren we derketin. Ji 22 hejmaran 18 hejmaren we ji aliye dewlete ve hatin tpkirin u di heqe wan de dawe hatin vekirin. Bi tpkirina kvare, armanca dewlete ew e ku kvar ji aliye abri ve tek biçe ô dernekeve. Helbet erişen dewlete ne tene li diji Medya Guneşi ne, herwisa dewleta Tirkiye kvar ô rjnarne din yen Kurdan u çepen Tirkan in ji Hizan, Wan, Môş, Adiyaman ô gunden Meletyaye bun qada işxala hezen rdiye. Bes li gunden Adiyaman ô Bedlise bi sedan kes hatin girtin. Ji çar gunden Handuxe ku giredayi Herzexe ye, tu deng tuneye. Ev; Abdullah Ay, Mehmet Çalışır, Şukru Yakar u keseki din e. Hezen dewıeıe di perasyanan de gunden Şemdinliye; Garra, Masin, Şawirta şewitandin. Li w ane rgane cinsi ye Findi Alkl je kirin. Di perasynan de bi wesila kampen PKK'e, ji Hemu edebiyata niviski; yani kvar, rjname, kiteb, belavk, prgram u hwd. dive giş bi Kurdi bin, bi Tirki tunebin. Çimki gava bi Tirki hebin, kes bi Kurdi naxwine. Yani di ve bi hawaki em millet mecburi ferbfina Kurdi bikin. Heta nuha me ô hezen Tirk, hemu weşancn xwe bi Tirki derxistin, me tu cari negt wele bi milynan insan hene ku bi Tirki nizanin, dive em li wan ji bifikirin. Ka demeke ji em bes bi Kurdi derxin. İcar ji yen bi Kurdi nizanin bira hineki fer bibin; ma we kevir bibare! Dema pirr hewce be meriv dikane hin tiştan wergerine Tirki, ne ku ji Tirki wergerine Kurdi. Osman Aytar qedexe dike. Ku meriv di vi wari de çend numunan bide. ew ji ew e ku, heta nuha di heqe rjnama Yeni Ulke de 115 dawe, di heqe rjnama Azadi de 6 dawe, di heqe kvara Newrz Ateşi de 4 dawe, di heqe kvara Kurtuluş de 28 dawe u di heqe kvara Newrz de ji 15 dawe vebune. Rjnama "Ozgür Gundem"e ku rjane bô, ji ber erişen dewlete mecbôr ma ku pişti 8 mehan weşana xwe bisekinine. 14 berpirsiyar ô xwediyen rjname ô kvaren çep ku dawen wan xelas bfine, yekun 228 rneh ceza u 5 milyar liraye Tirkiye ji ce- Kurdistan ji nuh ve... b çavtirsandine, gund, gir ô çi yan dide ber bmbeyan. Herema navbera Pasôr u Bingle, gunden Blukyazi, Oleka Jerin, Oleka Jrin u Şexduman, gunde Tatwane Aladere bi balafir u helikpteren Kbra ô Skrsky hatin bmbe kirin. Van demen dawi ji bmben "be xwedi" diteqin. Bimbayek bi vi rengi Li Tatwane, li taxa Ssyale u yek ji li gundeki Şimexe teqiya anayeren "qesas nediyar" rj bi rj redetir dibin. Bes di ve meha dawin de li Batmane 40 kes hatin kuştin. Li Siliva, linusebin ô ÇUeya Paşin 1993 zaye pere xwarin. Li diji erişen dewlete 26 rjname ô kvaren ssyalist, şreşger ô peşverô yen Tirk ô Kurd çendeki bere beyanek derxistin. Di beyane de te gtin ku, "rjname ji aliye dewlere ve ten sansurkirin, buryen rjnaman ô kvaran di bin erişen dewlete de ne, rjnamevan ren kuştin u hepiskirin." Ev fakt ji nişan didin ku li Tirkiye azadiya fıkri ancax bi vi hawi heye; kvar ô rjname derxistin serbest e, le ji yen derdixin, dixwinin ô difrşin re ji tehdit, lexistin, kuştin u ceza he ye. Sibe dikane dereng be! Ji b kesen bi Kurdi nizanin ji fahm bikin, dive zimane civin u suhbetan tu cari nebe Tirki. Çimki getek caran ji b xatire yek kesi zimane civine teve dibe Tirki. Ew kesen ku nizanin bi Kurdi bipeyivin(bi kijan zaravayi dibe bila bibe), binivisin u bixwinin, çuqasi zane dibin, bila bibin, dive nebin serk ô berpirsiyaren rganizasynen Kurdan. Ew kese ku bi Kurdi nizanibe ya ji nexwaze fer bibe ya ji zanibe u nepeyive, çi jin, çi mer, di ve pe re neye zewicandin. Çinıki gava ne weha be zirnane meriv u ye zarken meriv tmatikmen dibe Tirki ya ji zirnaneki din. Di vi wari li Şermexe (Mazidax) kuştin dm dikin. Nuha hedef Diyarbekir e. Di ve meha dawin de li Diyarbekire nezi 20 kesi hatin kuştin. Pisti seet 9'e şeve li Diyarbekire jiyan dimire. "Naskirina huviyeta Kurdi" ô "anina hin refrman" çend ji szen h kumeta nuh bôn. We deme hatin gtin, bes hewqas. Dewlet li gr plitika esasi ku heta nuha meşandiye, dixwaze plitika inkarkirine bidmine. Bi çavtirsandine, bi şideta besir gel terrize bike. de gelek trajediyen şexsi hene ku ne hewceye meriv qala wan bike. Ew rjname u kvaren ku tene bi Tirki ya ji bi Kurdi u Tirki derdikevin dive ji wan re qet neye nivisin. Be guman qesda min yen ku Krd derdixin. Axir bi kurtayi, Kurd ji wek çelen beytike heta ku bi fire dikevin, dive demeke bi Kurdi bipeyivin, bi Kurdi bifikirin, bi Kurdi bixwinin u bi Kurdi binivisin. Heger em naxwazin wek millet bihelin ô bibin Tirk, dive li hemher asimilasiyne em bi hev re seri hildin. Bi baweriya min ir şreşgeri u welatperweriya beri mezin ev e.

12 Annane 12 Çlleya Paşin 1993 Li dine Li Y ugslavyaya kevin bin ji xwin diherike Ji sala 1991'an ü vir de ye li Yugslavyayakevin şeredi navbera gelan de bi hemü gurriya xwe dm dike. Peşi şer di navbera Sirb ii Slvaniyan de derket. Diire şereki giran di navbera Sirhistan ii Xirvatistane de. Pişti we ji qada şer bii Bsna ii Herzex. Dema ku hemii aliyen Bsna Herzexe di guftügyen Cenevreye de ku ji aliye David Owen ü Cyrus V ance ve dihat meşandin li hev dikirin, hezen Xirvati eriş birin ser herema Krajina ku pirani Sirb le dijin. Nuha xetera ku şer bin gurttir bibe, heye. Dişere Yugslavyayede bi deh bezaran insan mirin, bajar ii gund xera bün. Heger peşiya şere Yugslavyaye neye girtin, taliika ku şer li bududen Yugslavyayakevin derbas be, mezin dibe. Vaclav Havel bu serke Cumhuriyeta Çekistane Vaclav Havel Serkcumhüre dawin ye Çekslvakyaye bü serkcumhüre peşin ye Cumhüriyeta Çekistane. Pişti dewleta Çekslvaki ji hle rabü, Çekistan ü Slvaki bun du dewleten cim, Cumhuriyeta Çekisıane rja 25'e Çileya Paşin ji b serkcumhuriye hilbijartin çebq. Vaclav Havel bi 109 dengan hat hilbijartin. Namzete kmunistan, Marie Dtibrva 49 ye pr-nasynalistan ji 14 deng girtin. Encama heri balkeş ew e ku beyi şer, bi biryara parlamentya Çek ü Slvakiyan, du dewleten bi sere xwe çebün, beyi ku xwin birije. Clintn dest bi kar kir Sereke 42'em ye Dewleten Yekbüyi yen Amerika Bill Clintn rj a 20'e Çileya Paşin bi merasimeke sndxwar ü dest bi kar kir. Her di eyni rje de Gerge Bush ji xatir ji Qesra Sipi xwest. Di merasime de Clintn axaftinek kurt kir. Di ciyeki axaftina xwe de Clintn weha gt: "Dema ku menfeeten me yen heyati ben tehditkirin, an ji dema li hember irade ü wicdane kma netewi be derketin, heta mumkun be biriyen diplmatik yen aşti ü dema pewist be ji erne bi hez li hember derkevin" İsraı, ii PLO H hev ten? Di meha Çileya Paşin de ji pirsa 405 Filistiniyen ku ji Israil hatine derxistin hel nebü. Digel biryara NY ı1 hewildanen diplmatik İsrail ji ya xwe danekeve fi ew 400 Filistiniyen ku ji welat avetine derve, ji para nastine. İsrail ji aliyeki ve ve hişkiyaya xwe didmine, ji aliye din ve ji bi rakitina qanfineke riya danfistendine bi PLO re vekir. Di ve meha buhuri de meclisa İsrail, qanüna ku dan fi stendina bi PLO re yasax dike, ra kir. Ev biryar li hember 20'i bi 39 rayan hat qebfilkirin. Pişti rakirina ve qanfine keça Mşe Dayan, Yael Dayan ku parlamenter e, çü Tnuse bi Yaser Arafat re rünişt Gel bave Yaele sax büye we çi bigta!? An ji Y aser Arafat çend sal bere civinek wiha di xwna xwe de ji bidita, we bawer bikira!? Ber bi dinyayek be nukleer ve Rja 3'ye Çileya Paşin li Mskvaye, li Qesra Kremline Peymana Start-2 ku ya di ware kemkirina çeken nukleer de lihevhatina beri fıreh fi mezin e di navbera Gerge Bush ii Bris Y eltsin de hat imzekirin. Li gr ve peymane ji stken nukleeri yen her du welatan ji sisiyan dudu we ben kemkirin. Pişti imzekirina peymane, di civina çapemeniye de Bush ji b ve lihevhatine gt "ji dunyayeke bi hevi re deriyeki nuh vekir". Serkdewlete Rusyaye Bris Yeltsin ji gt "peymana heviya sedsalin re li qnaxeke nuh vekir". Ecebek giran Çi dunya ye! Em bi şev ii rjan dixebitin, naxwin venaxwin ji xwe re kitab ii kvar ii rjnameyan dikirin, cild bi cild ansiklpediyan dikirin. Çi bi perarı be, çi bi wasita bin heval fi dstan be em xwe digihinin welat fi dewletan bin çavkaniyen ku li ser Kurdan e bi dest dixin Disa bi fp fi rjan emriidinin wan dixwirıin, bi sedan nt fi nivisan je derdixinin, paşe em wan nt ii nivisan fi yen di h~ xwe de ji teve dikin da ku em bikaribin piçek be ji xizmeteke bigihinin eoob ii taiix ii zirrıane millete xwe em meqaleyeke dinivisin. u bin Kurden me ji ı:abiine wek tenıle Bexdaye, re ku xwe biwesônin, wan meqaleyen me re fedi ii şerın li ser nave xwe di bin kvar ii rjnameyan belav kirine. Aha ji we re çeıxl misal: 1-Mikail ibrahim, "Eivis Prestey Derket Kurd", rjnama Bizav, Bexdad, jimare: 22 (26/ 12/1989), r: 2 Vi dize heja, ev nivisa min ji Mirkut, n:2/ 1985, r:10 girtiye, beyi ku tişteki biguherine li ser nave xwe çap kiriye. Le malxirab qet negtiye min ji filan cihi diziye!" 2 "Şark ve Kurdistan (Rjhelat O Kurdi stan),lstenbl 1908", rjnama Bizav, Bexdad, ji mare: 10 (3/10/1989), r: 8 Vi malxirabi ji ne nave xwe ü ne ji ye me nivisiye. Ev meqale ji ji kitaba min ü Malmisanij "Rjnamegeriya Kurdi, r:24" girtiye. 3-ismail Tenya, "Gvara YekbOn, lstenbl 1913", rjnama Hawkari, Bexdad, n: 1168, (1990),r:8 Sran ji ''tene" ya Kurmanci re dibejin "tenya", icar ey ismail Tenya'ye diz, çawa be ez nikarim tişteki bi te bikim, le ma ez nikarim nifireke ji bikim? Hema tu her ''tenya" bimini. Vi dizmeri ji ji kitaba min u Malmisanij; "Rjnamegeriya Kurdi, r:58" ev qisim girtiye u li ser nave xwe belav kiriye. 4-Newzad Eli Ehmed, "Kurd Teavvun ve Te reqqi Xezetesi (Rjnama Alikari P6şketina Kurd), Estembül 1908", Bizav, Bexdad, jimare: 9 (1989), r: 5 Vi nivisdizkare neheja ji weki hevdizen xwe, ne nav ü ne çavkaniyek nivisandiye. Hema raste rast meqala min u Malmisanij ku di rjnama Armance (n:77/1988, r:s) de derketibü, ji xwe re weki male bave xwe çap kiriye. ne kare aqila ye le rast e Amadekar: Hesen Mizg'"m Li gr jelgan, Swed ü Nrweç 3-4 hezar salan de ji behre 200 m. bilind büne. MahmUd Lewendi Çar l~kliner~n Franslzi jl b kes~n kerr metdeke ntl dttlne. Ll gr v~ metd~ cilıaze blhistln~ ne U pişt guh~ mlrvi 1~ U dlran~ mlrvi t~ mnte klrln. Ev cihaz~ deııgan dlgre tl bl şlkl~ Bl teknljlyeke ntl ya lasare qeşartbıa kartl (patat) we h@san be. Ll gr ıeklina William McCmls tl hevaıen wi n Batıelle Memrlal Institute H DYA ttrejen laser di 1000 derece de qa Hka k.artle dlşewltine ii tu zlrar nade kartıe. Çave insan wisa hatiye çekirin ku dema mirv ber bi jer dinere zaftir tişt qeyd dike. p~la radyy~ dişine guh~ mlrvi tl jl vlr ji dlglhije meji ii bl vi awayi deng te blhistlne. Avantajavi cihazi ew e ku di nav deve mlrvi de veşartlye ii nay~ dttln. Amerika Bakur di saleke de 8 cm. ji Ewrüpaye dür dikeve. Rj ji wek dlnya H dra zwe digere. Rtasyna din~ H ku dibe blla blbe 24 saet e. U rtasyna rje n gr paralejan te guhertln. Gava rj U dra ekvatre blçe, rtasyna rje 27.5 rj dlgre. Sebeba ve yeke ji avabüna rje ye. Rj jl g&zen bl şewat pek te ii rtasyna kutleyek g&ze jl kutleyek wek din~ ctl.datlr e.