LÇ:-IL_E_Y_A_P_E-=- ş-,in----c/-,9-8_2 B E R B R n G H_E_J-;-_M_A_R_6_/_S_A_L i1. Xwendevanen Berez,

Transkript

1

2 LÇ:-IL_E_Y_A_P_E-=- ş-,in----c/-,9-8_2 B E R B R n G H_E_J-;-_M_A_R_6_/_S_A_L i1 KOV ARA FEDERASYONA KOMELEN KURDİSTANE LI SwED NAVEROK Tırkıye serapa gırtigeh e... 3 Dı xebata çandi de ciy@ Berbangô... 6 Gringahiya tekoşina lı derveyi welat... 9 Selam Nıviskare gelen ten~mayi Helbest Berdôli Mesela Kurdistanô dı pırtuka "bınec:isn cihane" de MendaU; Mamoste Xaçerôz Name n X wendevanan o Berpırsiyar A. RlZAALAN Pergala Rüpelan A. M.GILLY Raxıstına Nıvisaran SEVRAN u GULBAHAR o BERBANG Kurdisk tidskrift Utges av kur diska Riks{örbundet - Ansvarig utg./ redaktör A. Rıza Alan - Layout A. M. Gilly - Satıning Seyran och Gulbahar - ADRESS Kurdiska Riksförbundet, Sveav. 135, Stockholm Tel: 08 / Prenumeration: Me(Jlemmar 50.- kr/dr. Vuriga 100.-kr/ar. Xwendevanen Berez, Xwendevanlln Berllz, Me bı ve hejmar@ ve şeş hejmaren sala 82' yan -ku me jı destpekl! ve dabô ber xwe - xelas kır. U edi Berbang derbasi qonaxeke nu dıbe. Em Mvidar ın ku dı sala 83' yan de Berbang we bı alikariya xwendevanan pl!ngavl!n hejatır fi xurtır baveje. Me dı bejmara bori iı ya desten we de hınek guhartınen teşeyi(şekli) kır. Ger lı ser teşeya kovare rexneo we hebın, dıve hfin w an beri bejmara yekem a 83 'yan ragıhinın me. J ı ber ku em dıxwazın dı destpi!ka 83'yan de Berbangi! bı teşeyeke nu bıweşinın da ku teşeyen bıngehin (wek rfipela yekem, quncıken nıvisaren ciırbecfir 6 hwd.) en kovare tım wek xwe bıminın. Me nıvisara Reşo Zilan, " Kurtenivisarek li ser öıroka zimani! kurdi ye nivisandi " negihand vi! hejmare. Em hevidar ın de xwendevan lı me bıbonn. Erne we dı bejmara pi!ş de çap bıkın. Hfinl! dı rfipela dawin de ilana lnstituya Kurdi Lı Franse bıxwimn. Ne pewist e mırov lı ser gringahi iı hejayiya xebaten bı vi rengi diır iı dırej mıjıil bıbe. B1! guman, dıve em gış pıştevaniya ve xebatl! bıkın. A U kumuken me... Me gelek rexne fi gotınen ta! bıhistın lı ser kumuken Berbangil.. Rexni!n xwendevanen me dı ci de ne. L1! gelo rexnegıren kumukan dızanın, ku em kumuken hemfi tipan bı desten xwe datinın sere wan? Seriyen bı kumuk peyde nabın. Dıve mırov bı her seriki ve bı qandi bejmara tipen serbıkum, kumukan pine bıke. U pine kırma her kumukeki jı seriki nu ye makina nıvisandınl! bulıatır e. Dema ku em jı aliye abori de ber xwe bıbinın, erne şaşiyen kumukan ji rast bıkın. BERBANG Kovara Kurdi, Xwedi : Fedemsyona Komelin Kurdisıanl lı Swed. Buha : 5 Kron,.Abana saleke: 50 Kron, 30 DM. Bı sılav u grami!n me NA VNIŞAN BERBANG Kurdiska Riksförbunde~ Suealliigen. 135, Stockholm/Sweden. Te/.08/ Postgiro :

3 BERBANG Hejmar 6/1982 Rüpe/ 3 Yilmaz Güney YilMAZ GUNEY : «TIRKIYE SERAPA GIRTİGEH E.» "GIRTlGEHEN KU MIROV TE DE NE DIKARlN CÜRBECUR BIN. DIBE KU GIRTIGEHEN CIV AKl, YEN ÇANDl AN YEN SIYASI BIN. MESELA ZILAMEN DI "YOL" DE, GIRTIGEHEKE BI DlWAREN BERBIÇAV TERK DIKIN JI BO KU TEKIV GIRTIGEHEKE BI DI W AREN VEŞARI. CIVATA PATRIARKAL, Bl ZAGONEN (QANÜN) XWE YEN CIV AKl 0 BI ÇAJ.IIDA XWE, DI SERE V AN ZILAMAN DE GIRTIGEHEKE VEŞARI DAMEZRANDIYE. DI VI FILMI DE GIRTI GEHA RASTIN, DINYA LI DERVEYI GIRTIGEHE YE. YANI TIRKIYE, SERAPA GIRTIGEH BI XWE YE." "Yol", Film@ artist il rejisoril Kurd Yılmaz Güney, bı film@ Costa Gavras "Wında"re, lı Cannes@ Xelata zerin parve kır. "Yol" dı du serketma Cannese re, iro, jı aliye bı milyanan Ewrilpiyan ve t@t temaşe kınn. Hernil radyo, televizyon fi rojnarngo cihan@, bı taybeti lı ser filınf "Yol" ii bı gelempari lı ser Y. Guney, bı xweşi il bı gelek pesneo Mja mıjiil blin. Dı ve navl! de, me ji xwest ku em bı Y. Güney re hevpeyıvineke bıkın. Lômıxabın, me heta nıha mecaleke weha bı dest nexıstiye. Bı heviya ku erne dı nilzik de xwe bıgıhinin Y. Güney, em nıha jı xwendevanen xwe re, nıvisareke ku me jı hevpeyıvin ii peyviln Y. Güney berhev kınye, peşkilş dıkın. Nıvisar, jı materyalen şirketa film, jı hevpeyıviniln ku dı "positiv", Hjm. 256, dı "Le Film Français", Hjm de derketıne, jı materyalh Enstltuya Filmana Swôdi, hatiye berhev kmn. - "Yol" dıgel ku dı gırtigehe de hatiye çilkınn, jı Cilmen te yen dm teküztır e, bo çı? Y.G. - Yek jı awantajen vi filmi ev e; ku ez kanbum dı kare wi ye dawi de bi!şdar bıbım. Wulo te ne gıhije ku tene jı ber vi sedemi ew jı yen dın çetır e. Ez dıxwazım bi!jım ku ez bı can ô dıl xebıtim il ının gelek wexte xwe daye. Yek jı awantajen dı ji ev e~ ku Şerü Gören bı salan asistaniya ının kırıbii u ditınen ının jı nez ve dızanibu. Tarık Akan ji pışti rota xwe ya yekemin dı filme "Süıii" (keri) de, pengaven heja awetıbil. Jı aliye dın ve, me jı gele Kord, bı xera peşdeketına zany atiya siyasi lı Kurdistane, alikariyeke gelek nıezın stend. - Dema ku tu jı Tırkıye hati, filme te dı kijan gehineke de bu? Y.G. - Kışanilina filın gış hazır bft. - Jı bo ku mırov bıltanbe fılmeki bı vi rengi bıkşine dı ve dair~n resmi qebôl bıkın. Te çawa karibiı filmeki ev çe nd bı ix til af, n dı rewşa xwe ya hıng~ de çeki? Y.G. - Jı bo ku mırov ve yeki! tebıgihe, dıve mırov peşi rewşa mın a şexsi, ya 1ı Tırkıye tebıgım. Dıve neyet jıbir kırın, ku dı du ı964'an re serçave (sima) mın lı nık gel zaf nnd ret nasin. Dı dema kışandına film de, dairtın resmi tım dıxwestın re lı me bıgnn, pe bavejın ber me u bıkın ku em de':: je berdın. U bı xera dostan fi bı xera populerbuna xwe ya dı nav gel de em fılıtin u bı ser ketın. - Gel~ Tırkıye ku te bı artisti dınase, karıbüye film~n ku te van salon dawi bı xwe çekıriye ji bıbine; dı şert@n normal de temaşa wan bıke? Y.G. - Filmen ının en dawi, bı qandi filmen ku ez dı wan de xwedi-rol bfım, negilıant!' xelke. Getek caran bı tehdiden aviltına qemberan (bombe) u hwd. dıxwestın xelke bıbızdinın, da ku newenbın temaşeı van filman bıkın. Lı lstenbol'e, dema ku "sürü" dılt;ist, qembereke avetın sinemaye. ı 6 kes qop bôn. Sineman tene dıkanbôn dı bın parastma dergevanen çek dar de filme n ının re bıdın. Her penç bajaren nıezın ne te de, ev film lı k em bajaren dın hatın belav kırın. Xwediye sineman dıtırsiy an. -Te van çiroken cıhe cıh@ jı mıjüliyen heval@n xwe y~n gırtigeh derani? Y. G. -Dı destpeke de, me nave proja vi filmi danibô "Izin". Lı Tırkıye du cejnen gewre yen islami hene; dawiya meha rojiye, Ramazane, il ı 7'e cotınehe. Mm jı lıemil hevalen xwe yen gırtigelıl! re salıx da, ku dema dıçın izne, lıemô serpehatiyen xwe ô heval il hogır/;n xwe not bıkın. Hınek bı 2 rôpelan u hınek ji bı ı O rôpelan vegeriyan. Yen ku nıkarıbıln bınıvisın ji

4 BERBANG Hejmar 6/1982 Rüpel 4 bı dev go tın. Ez jı van not rı peyvan derketım re u mm serpt!hatiyen lı izne yen ı ı gırtiy~n lıeval~n xwe hılbıjart. Serpehatiyen nu hatın, ının wan ji tevi yen dm kır. Film, an bı gotıneke rastır manus, dı orijinal!! xwe de şeş saet dırej bii. Mm dıxwest çirokeke dırej çekım. Le jı ber gelek pıngaren ku me jı seri ve nıkarıbü bıdiya, em mecbur man, jı l l serpebatiyan daketın 5 'an. Film jı realite, jı jıyana gırtiyan ii jı tecrube ii zanina nun a derheq cıva ta Tırkıye ii mıroven ve cıvate çebuye. Ev filın, senteza van tıştan gış e. - Manus, dı destpeka kışandına film de wulo bı detay bu ku Şerif Gören dıkanbil ten lı gor we bıxebıte, an marjinalek jı bo atırandına wi bı xwe ji hebii? Y.G. - Dı manusa ku nun nıvisandıbii de, her tışt gelek bı detay ( teferuat) bii, sahne-bı~ahne. Le marjinala -para- afırandın@ jı bo rejisör tım dımine. Yezdan dızanın, le ez bıxwe dıbejım Göran para xwe bı kar ani ulew re film hat xelat kırın. Her gav, dema ku ez bı rejisöreki re dıxebıtım, ez ditıni!n xwe, nt\rina xwe ya lı film ii mesaja ku dıxwazım bı wi filmi bıgıhinım xelke jere diyar dıkım. U ev, bı tu awayi, para ç~keriya wi bı xwe je nastine. - Tu her tım behsa rejima fa. şlst a Tırkıye dıki, 11! film bı xwe h ser jiyana siyasi ya Tırkıye, ya iro gelek bındık dısekıne, lı aliytl dmı lı jemaya (miras) aıdacj rexne dıgre? Y.G. - Rast e. Daxwaza mm ne ew bii, ku jıyana siyasi lı Tırkıya iro raxım ber çavan. Arınanca vi filmi, jı bın i ve ne ev e; ne diyar kırma rejima faşist a leşkeri, ya Tırkıye ye. Le ev rejima faşist tım lı pışt perd ye. Leşker her gav fi lı her deri hazır ii nazır ın. Canna nerm xuya dıkın, le disa ji dıkarın nuroveki begune dı nav saniyeke de bei ku çaven xwe bıne'jinın bıkujın. Dıve ev dıjberi ji bl!t şanidan. Ev leşker, hıncupndına axlaqi, jemaya derebegi fi çandi, her roj dı jıyana mırovan de vedıxuyen. Mın dıxwest şanidım ku, reva jı van gışan, bı hev re, çups dıjwar e. Tu alternativ, tu re nine. - Salon gırtigeu lı ser jiyana te ri!çeki çawa hıştıne? Y.G. -Beri her tışti, gırtigt!' daınezrana ( muesese) Lıdekariye ye. Jı bo ker kınn, kor kınn ii jı bızav xıstına nurovan e. Dıxwazın bı vi awayi ınırovan bıguhilnn, le dıkare bıbe ciki wulo; ku mırov lı w e der dıpıje, dı be xwediye zanin ii şexsiyere. Eger mırov behevi nebe dıkare bıbe xwediye tecrubeke gelek bı rilmet. Jı bo gırtiyeki tışte dıjwar, parastma sıhata wi ya fiziki, psiki ô ronakbiri ye. Penç sal lı gırtigehe mayin, lı ser mırov şopeki kur dıhele. Her çend ez bıxwazım muaf xuya bıkım ji, be guman ez ne istisna me. Ez ji, wek her kesi eşiya me. u mırov nızane d~ ew ber bı derve ve xwe çawa şani bıde. - seı nıvisandına manusa (Senaryo) fılm, te w eki dm dı gırtigehô de çı dıkır? Y.G. -Mın gelek tışt nıvisand. Bei manusa filın du roman, se çirok ii çar nıvısaren siyasi. Hernil ji çap bıin. Jiyana ının a lı gırtigem tekoşineke be westan bii. Ez beşdari gelek serihıldana biim. Tu tıılıeti ne bii. - Baweriya te ya siyasi nıha çıye? Y.G. -Ya gring dı Marxisme de metod e. Jı bo me ji tetbiq kırma vi metodi lı boytın taybeti yen Tırkıye gıting e. Bı ditına mm, reyen şoreşgeri yt!n ku welaten dın dane ber xwe, ne ~wist e ku jı bo welate me ji rast bın. Dıve mırov jı bo welate xwe lı reyek dm bıgere. Ez nılıa ne dı tu gri'ıbeke siyasi de me. Filmen ının hem xitabi ınırovt!n xwenda,hım ji xitabi xelke dıkın. Peywendiyeke mm ~ duan bı xelke _re heye. Filınen mm xelke dıxın nav tevger, xelk ji ının bı peş ve dıxın. Pıraniya filmen nun pıştgıriya tekoşina gele ının, ya jı bo azadiye dıkın. Ez bawer ım, dı rojeki wek iro de, ku welate nun dı bın nire diktatoriyek e faşist de ye, de filme "Yol" ji ro leke weha bılize. Derheq zordestiye, zordestiya lı ser jınan, gırtigehe, diwaren veşari, siyaset ı1 sen'at ji bersiven Y. Güney ev bun: Ll SER ZORDESTlYE DI "Yol" de, ının xwest bı geleruperi zordestlye şanidıın. Dıve mırov bare tadekariye gış lı sisteme nebine. Zordesti tene jı sisteme naye; danftstendınen nurovan (ku gıri!dayi şerten jiyana wan a cıvaki O. abori ne) ji zordestiyı! dıafırinın. Beinsafi jı pergala feodal a welaten rojava ma ye. Ez lı ve der' belısa tore' axlaq, teşey~n (şekıl) jiyant! O. etikeke kevnare dıkım. Eger mırov van herdil tebayen zordestiye bıgıhine hev, nurov de tadekariya ku bı geleınperi dıbe tebıgıhe. Jı aliyeke ve tadekariy a ku mırov lı h ev dıkın O. jı aliyeki dm ve, tadekariya ku kırdayeti jı jor ve lı mırovan dıke. Ev herdu formen tadekariye, du parçen sisteme ne. (i dıve ınırov sisteme yek parçe bıbine. LI SER GffiTİGEHE Gırtigehen ku mırov te de ne, dıkann cftrbecii.r bın. Dıbe ku gırtigehen cıvaki, yen çandi an y~n siyasi bın. Mesela zılamen dı "Yol" de, gırtigeheke bı diwaren berbıçav terk dıkın,jı bo ku tekıv gırtigeheke bı diwaren veşari.

5 BERBANG Bejmar 6/1982 Rupel 5 Cıvata patriarkal, bı zagont!n ( qaniin) xwe yj)n cıvaki ô bı çanda xwe, dı sere van zılaman de gırtigeheke veşari dantezrandiye. Dı vi filmi de gırtigeha rastin, dınya h derveyi gırtigehe ye. Yani Tırkıye, serapa gırtigeh bı xweye. LI SER DIWAREN VEŞARI Away fıkrandına mırov, dıkare jı mırov re bıbe wek gırtigehek. Mırov ten~ dema ku dıhe xwedi zanyari, dıkare xwe jı nir tore ô adetan nzgar bıke. Em dıkarın Seyit Ali, ye k jı zılamen dı film de, wek misal bıgnn. Pireka wi çôye ser ciye zılam@n dın. Probleme wi gış ev e. HEke rezald nede, careke dm nye wi nade ku derkeve nav cıvate ô ev je re dıhe rı1reşiyeke gıran. Dıkarıbii nya herdane ji bıde ber xwe. U w u lo ne kır. Ü gırtigeha axlaqe cıvate wi da<prtand. Misala dm ji. Mewlüde e. Jı seri ve gelek zagonan datine ~şiya dergıstiya xwe; jı lıxwekınna we, hata rabün ü rômştına we. Yani w bı rezıleke (zıncir) jı qedexan gırectıde. Ev qedexe, diwaren gırtigeheke herbıçav ava dıkın. LISERJINAN Lı Tırkıy~. tadekariyi!l h ser hernil jınan ne wek hev e. Jınen gundiyan ii tax~n xızan l!n bajaran, zedetır dı bın tadekariyeke aboride ne. Mesela jıneke gundi, karen nav male dıke, cot dıke, h mj)r ô zarayen xwe meze dıke. Bı kurti, karôbar~n nav-mali! gış h ser pışta we ne. Ev jın, dı bın şerten beri gıran ô xerab de dıji. Ma~ xwedi go tın bônjj ji te de, derheq jıyana we de tu mafen we ninın. Dema xama dıhe ıl te ber zewace, malhata we ki bıxwaze; we bı wi re dızewıcine. Jınen dew. lemendan ji, jı hınctestiye para xwe dıstimn. E w ji jı "tuxme (cins) qels" ten hesıbandın. Dıgel dewlemendiya xwe, ne azad ın. Lew re, h w an ji bı çave mulkıyete tet nılıerin. Ll SER SEN'AT U SIYASETE Ez mıroveke siyasi me, li! ditına ının a h ser sen' at pıçek cuda ye. Ez film, wek navgina (wesite) raher kınna rastiyeke teorik nabinım. Ez lı dıji filmen ku h ser sloganan ten ava kınn ii dıbın makina propagande, me. Dıgel ve yeke, ez bawer ım, sen 'atı\ mm bı naverokeke ( muhtewa) siyasi ve dagırti ye ô h ser xelkll tesireke gıran çlldıke. Jı her ve yekll, ez deyndare zımane xwe yil sen 'atkari me.

6 BERB4NG Hejmar 6!1982 Rüpel 6 Jl BO PESHETinR CRnDR me HOVRRR BERBAHG HEBRTEHE ÇRWR DIHRRE BIDE Ll PESIYR HWE Bl SED SALAN Ll SER GELE KURD ZORDESTIKE KEVNEPEREST ŞOVENiST. 0 NiJADPEREST AJOTIN. Bl IliŞKi ZIMAN, ÇAND 0 HU_: NERMENDIYA GEL~ KURD HATiYE QEDEXEKIRIN. HEZEN KOLON YALIST HERTIM DIXWAZIN ÇANDA GEL~ ME BIHELININ PJRANIYA A,..,..., 1 GEL,BITEVIzlı:;ıiN U ME) IYE MIROVEN NEZAN BIŞON. Ll HER ÇAR BEŞ EN (PERÇEN) KURDISTANEVE POLiTiKA ASiMILASYON 0 NA SIYONALIST ZIRAREKE PIR GIRAN GIHANDIYE ÇAND 0 HUNER MENDiY A GELE ME. Jı aliye dın, dı ware peşketın iı guf. vedana çanda gel da, nıştımanperwer (welath~z), ronakbir u zaneyen Kurd roleke aktif listıne. J1 bo Hol~rakmna tari U nezaniyi, dı nav refen gel da, ew bı sed salan xebıtine, lı dıji hemü telıren ( cüre) zordesliye wan tu wext sinyem xwe nımz nekınne. Ew bllne dıjmıne zordestiya netewi (milli), jı bo parastma mafen gele Kurd wan gelek caran ji, xwe avitıne nav agır,- Şewata şoreş~. Hın caran hatıne gırtın, ıedan teda dilme u hın caran ji bı destô dıi mın halıne kuştın. Bı kurtebıri jı ware pôşketına çan da gele Kurd da, roberi il pôşengiya ronakbiren Kurd pır tışten heja ii gıranbuha gihandiye lı bılındbuna doza ge ı e me. İro lı Ewrilpaye bı deste komel rexıstın il partiyen (hızb) Kurdıstane dı ware karen çand ü hunermendiye da vırda. weda, kem. bındık xebateke baş tet ajotın. Lı ser rupelen gelek rojname U kovaren Kurdi dı vi wari da pır nıvisar dıweşın G. çap dıbın. Jı vana yek jl kovara BERBANG' e. Kovara Berbang, çawa te zanin, denı(e Komelen Kurden SwMe ye, paşi çend rexıstmen Kurd lı Swôde gıbiştıne hev t denge wan bin ji z@tır U xurt destpekır ii helav bu. Kovara Berbang, bo ve yek~ dıkare dı ware berevkınn, çapkınn (1 pôştabınna çanda me da ro leke fıreh fi mezın bılize. Disa dıkare pır efrandınen nıviskar, senetkar ô. hunermendan bıghine xwendevanen xwe. Dı navbera Berbang fi xwendevanen we da pıreke rast, peywendiyôn xurt u benden cure. cure dıkarın pôkben. Em dı ve benda (gotar) xwe da dıx w azın bı fırehi xal bı xal ( deq, madde) lı ser beşôn (par, bır) çanda Kurdi bı sekının. Xwendevanen kovara e dıkann van peşneyaren me bin ji peşta bıbın, hınek tıştan h ser da zedekın, an ji baweri. ramaneo xwe pevakın. KA REN LI SER ZIMANE KURDI Kovara Berbang ü hemô. xwendevanen we pôvist e (hewce) bı hev ra dıji zordestiyen lı ser zımane Kurdi derkevın, van zordestiyan protesto bıkın. Çawa kal bavôn me ji gotıne ; "Zı man Kılita Dılan e '', ve rastiyi mırov nıkare veşere an ji bavôje h@lej(e. Bo ve yeke pôştabırına zımane Kurdi kareki pır gıring e lı peşiya me sekıniye. Zelali, zıravi U dewlemendiya zıma ne me pevist e bı taren cure. cure va derkeve ronahiye. Bı Kurıli dengkınn (peyivin) u nıvisandın pôvlst e guhdari? U bala xwendevanan bıkşine ser xwe. Hinbun (i hinkınna (ferkırın) zımane Kunli lı ser bıngehim rast lazım e bımeşm, mamosteyen jehati U materiyaten baş dıkarın van xebatan hin ji peşta bıbın. Bo ve yeke kovara Berbang, bı xwendevan~n xwe va tevayi dıkare lı ser vô pırse xebateke demdırej jı xwe ra arnade bıke. KARENLI SER EDEBIYATA KURDl Edebiyata Kurdi edebiyateke kevn e fı dıçe dıghôje kuraya salan. Le ev edebiyat, nıviskaren Kurd, naven efrandınôn wan u babeta (naverok) van efrandınan iro baş naye zanin. Edebiyata Kurdi dı çı rewşô da ye u lı ser edebi yata Kurdi çı xebat dajon? Kovara Berbang jı biileke da dıkare bersivôn van pırsan bıghine xwendevanan, jı hela dın da, dı nav rupelen xwe da dıkare ciheki bıde nıvisarin xwendevanan lı ser van pı.rsan. Bı vi tehri kovara Berbang U xweodevanen we pevist e m ıl en xwe bıdın h ev, jı bo bedewiya edeblyata Kurdi pôşta bıbın, bıdın naskırın u helılına we bıparôzın. Bı van xalen jôrin va ev kara dıkare bıgmje menzileke serfıraz U kerhati : a) Edebiyata kevnar. klasik b) Edebiyata Niijen modern lı her çar perçen Kurdıstane c) Pôşketına edeblyata Kurden Sovyete d) Xebaten dı ve babete da lı derwayi welat KARE N LI SER ZARGOTINA KURDI

7 BERBANG Hejmar 6!1982 Rüpel 7 Zargobna (folklora devki) me pır dewlemend, xemılandi U nexş@n tenık va hatiye nıtırandın. Zargotına iro, lı ser zar. zımane gele me da dıgere u ge le me pır tışten heja lı ser zargotına me zane. Pıraniya van mmlıneyen zargotına me he nehabne berevkınn, çapkırın U demeketme ronahiye. B.o ve yeke kovara Berbange U xwendevanen we bı hev ra dı vi wari da kareki fıreh u kur dıkıırın bıdın lı peşiya xwe. Ev yeke jı aliye dın berbırsiyarike mezıo e lı ser mılen her welatparezeki Kurd. Dıji zordesti, nıjadperesti ii şoveniya dıj mın, pevist e em zargotına xwe bıpare~ zın iı peşta bıbın. Kovara Berbang, dıkare kar&n lı ser zargobna Kurdi hatıne nıvisandın beş beş çap bıke, jı aliye dın da xwende vanen kovare ji pivist ın zargotına me ya dı nav gel da berev bıkın, bınıvisın U lı ser navnişana kovare bışinın. Mırov dıkare van karan wek jer nişan bıde u jı h ev veqetine. ; a) Destanen Kurdi (wek Zembilfıroş, Meme Alan, Sıyabend u X e ce) b) Kılarn. Stranen Kurdi :. Stranen dılan, bengiti ii hube - Stranen şeran, merani U diroke. Stranen şine. Stran@n govende. Stranen oiperest (dini) c) Mesel e u Meteloken Kurdi : Gele me canna vana bı "Bendi!n Peşiyan" canna ji bı "Gotıne Kal - Bavan" nav dıke. d) Çiroken gel e) Jederxısbnok (tıştenok, mamık) Dümahika "Benieli " ye Mahmud, - De naxwe em weha lev ben ü mirad@ zarokan bi cih bikin. Çlasim, ji kha du@ xwe rabô u deste xwe dirôji Mahmud kir. - Ji iro pe de keça min Wesı1a büka te ye, Mahmud. - Keça min ji biika te ye lo Çlasimo. Paş v~ levhatin@, ew li ser ha zirkirin U guhastine ji peyivin, li ser xelat ii mesrefan!ev ha tin. Paş, ku Mahmud iı Môrern@ gihan mal@ beı'i ku ew rünin, Xeco bi heyecan ji dayka xwe piı Sı. -- Daye, we xwest, hii.n li hev f) Henek. laqırdi-p@keni g) Serpehatiyen '(hıkyat) Kurdi h) Revbendiyen Kurdi (hevoken ku dı nav xwe da ırianeke dm vedışenn) u herweki dm... Ev karen folklorik sertaca hebuna gele me ii rumeta çanda me ne. Hezen kolonyalist van efrandınen gele me h ser çanda xwe dıhesıbinın ii dıx.wazm ve zargotına me bıghinın zargotına xwe, bıhelinın. Bo ve yeke, hemü. kesen welatpaıiz, şorışvan ii hemu kesen dılpak pevist ın lı dıji ve çavberdane bı xurti rawestm. KARENLISER SAZBENDIY A KURDI Kovara Berbang, bı tehreki baş u fı re dıkare sazbendiya Kurdi bıde riaskı nn, lı ser sazbendiye gelek tıştan bıwe şine. Xehaten sazbend, denglıej il mu zikvanen me çawa lı her çar beş'en Kurdistane, wusan ji lı dervayi welat pır xweş hatıne naskınn. Jı aliye dm, lı gele k cihan komen (koro) kılarn u meqamen Kurdi saz dıbın U nımllneyen sazbendiya me pôşkeşi gel dıkın. Bı notan va nıvisandına kılam~ stran, meqım U sıriıten Kurdi zede dıbın. Disa dı w are berev kırma van perçan da pır kar ten pilkanin. Kovara Berbang, dı nav çan da me da wusan ji guhdarike germin ji dıkare bı. de lı ser sazbendiya (muzika) gel. Bı taybeti dı ware berevkınna perçeyen sazbendiye da kovar dıkare roleke pır mezın bılize. Kovara Berbang, jı aliye hatin? - Ere keça min, em lev hatin. Ji iro pe de qiza wan büka me ye iı tu ji ya wan i. Him ber deli ne. X wed e çi gotibe w e ha ji dibe. Dema Xeco bersiva diya xwe bihist rengeki sor kete ser de. Bi dengekl şermoyl, - Day~, min lawik nedlti ye. Ez nizanim çi mexlo<j! xwed@ ye? Merem~ li qlza xwe temaşe kir ü bi dengelô ji xwe razi, - Piza min ne baş e ku zaro hember biryara bav ii d@ didin derkevin. Bahwerke Zelô xor telô bilind ii pirrlevhati ye. dm da pôvist e ; bı sazbend, dengbôj ii rnuzikvan@n Kurd va hevra carına kar bıke. KARENLI SER ETNOGRAFYA Kovara Berhang, dıkare dost baveje bela etnografya Kurdi. Lı ser erf edet, kevneşopi fi rablın - riinıştma gele Kurd pevist e kannan pekbine u ve ye. ke dı nav rupelen xwe da jı xwendevaılen xwe ra bıde naskınn. Dı vi wari da ev pırsin jerin pivist e zelal bıbın ; a) Naven xwann -vexwannen Kurdan u tehren wan lı Kurdıstanô çı ne? b) Kınc lıbasen Kurdan, ew bı çı va ten çekırın? c) Haceren destan ii Fonkslyonh wan d) Reqas u listıken Kurdan, tiyatroya gel e) Baweri, raman u psikologıya Kurdan lı ser jıyine Bı kurti kovara Berbarıg, dı hernil waren çanda Kurdi da him ii bıngehôn çandeke pôşketi pôvist e baveje. Dıji çanda hezen feodal ü kevneperest disa lazım e kovara Berbangô şer bıke. Çanda gundiyan, karkeran ıi hernil he zôn zehmetki!ş iro lı dıji hezen kolon yalist bejn dıde u gulvedıde. Bo ve ye kil hezôn kevneperest çanda me qedexe dıkın ii nahelın ew peşta here. Çanda me, iro, büye çek. silahek dı destil ge le me da hemberi kolonyalistan. Bona ve ji kovara Berbang bı xwendevanen xwe va tevayi dı ware peşketına çanda Kurdi da pevist e gaven xwe hin ji pôt, xurt u bı lez bavejın. Keçik ji weke gulek@ ye. bu bi ve yeke. Xeynya ji di Xeco, <jiza reben, di dil@ roja guhestina xwişka xwe de xwe de nave zave ii Wesila ii bi cilik@n nuh ku bav@ we je gotinen dayka xwe tekrar ki re kinbun diçü wl aliye gund rin. "Zeki, xortekl bejin bi iı dihat. Da xelk bibinin ku lind U pirr levhatti ye/' ciliken we xweşikin. Dera ku ''Wesila, weke guleke ye. 1 ' Xeyriya nezik nedibiı, cihe ku Dinya çi tine sere meriv. Ji ku rnelaye gund le runiştlbü. ezimandina her du zavan Lewra, Xeyriya ji mele qet çendek paş de berd@li hatin h ez ne di kir. M ele ji herweha guhastin. Di eyni roje de her jô hez ne dikir, ku we biya wl du biik li hespan siwar kirin fı ne dikir ii diçü dibistana li yek ber bi Helexe ya din ber gund. Wi dixwest ku Xeyriya bi Zinewl@ çü. here ders@n Purane lô çi mi Ji we roje ii paş de bük ü xabe ye ku ew razi nebii ii ne zava gihan "mirade" xwe U diçiı dersen Puran~. Dibistan dost bi jiyanek nuh kirin. Dile biı cihô ku Xeyriya je hez her du xezo.r ii xesiiye ji xweş dikir.

8 BERBANG Bejmar 6/1982 Rüpel 8 :ı.. Ev biblografiya heja bı zımane Kurdi, RUsi U bı zımane Ermeni hatiye arnade kırın. Dı biblografiye da, naven 300 pırtuken Kurdi cih gırtıne. Paşi şoreşa Oktobr, çawa te zanin, beşeke Kurden Sovyete ji gihiştın azadiya xwe. Kurden Sovyet, dı hemu waren jiyine da gelek serfıraziyen mezın pekanin. Ew dı ware çand, sınet u hunermendiyô da pır peş ketın. Gelek nıviskar, helbestvan, zane,legervan U kesen navdar gihiştın. Bı desten wan gelek pırtiık bı Kurdi u bı zımanen gelen cinar va hatın çapkırın. Ev biblografiya Kurdi ji yek jı wan e.,, DI SALA 198l'AN DA, DIROKZAN CELILE CELIL LI SER PIRTÜKEN KURDI BIBLOG- RAFIYEK AMADE KIR. DI BIRLOG RAFIYE DE NAVEN PIRTÜKEN KURDI HATINE REZ KI RIN. EV PIRTÜKA NA ÇAWA NIVlS-. KAR DIDE NI ŞAN, DI NA VBERA SA - LEN 'AN DA LI ERMENIS TANE HATINE ÇAPKIRIN. H1,r1,aHHH KYP.:lCKHX ıi'hcare.ııeit. Ha ap:\ıuııcıw:vı )'fjuıkc Dema ku mırov lı biblografiye môze dıke hemo cureyen edebiyat@ Kurdi te da dıbine, wek naven romanani çirok, serhati (hıkyat), listıken tiyatroye, izgeriyen (lekolan) zanisti u gelek berevoken helbestvanen Kurd. Bı rasti, ev pırtuka, jı bo wan kessn ku dıxwazın lı ser Kurdan sere xwe bsşinın, bıxebıtın, pırtukeke zor heja ye.

9 Zinare Xamo Em di ve nivtsara xwe da dixwazin, li ser xebat iı tekoşlna li dervayl welat ango ya Ewrupay~ bisekinin. Ji ber ku piraniya hezen şoreşger lı Ewrupay~ hatine ser hev u gengazly~n (ımkanen) van w e la tan ji, ji hemii welaten din betir e. W ek em hemu ji dizanin, ev seren du salan e ku cuntake xwin-mej, dijmine gel iı faşist li Tirkiye dest daye ser kirdayetiye. Di van du salen bori de cuntaye, li set gelen Kurd ıl Tirk terorekt b@ slnor ıl hov da domandin. Neheqi, lôdan ıl kuşlin, bü perçak ji jtyana gele me ya rojane. Heta nika hez@n cuntaye, gelek caran gund ii bajaren Kurddıstanô bi ro jan kirin bill hesarg@. Li pirr deran, mal xera kirin, gund weran kirin. Bi sed bezaran kes@n welatpar@z, şoreşger ii peşverii d"ıl (esir) girtin. Bi rojan kotek kirin ii di p@ ra j1 avôtin bin kilit@. W ısa bil ku edi li Kurdistan e girt!gehen nu ava kirin.an ji qişlen leşkerl kirin girtigeh; be yen ku nu çô dikin. Di girtlgehan de jtlmanô bi sedan l)!irov seqet btln. Bi ve belitlye ji qi';'iı xwe nanin, (pe nehatin seri) mirov bl sas1 şewltandin. (wek te zanln di girtigeha Dlyarbekir@ da h@z@n faşist çar kes şewitandin).li sere çol ıl çepalan, bi sedan keç u xort gulebaran kirin. Hema em dikarin bibejin, hô~n metingelıkar li Kordıstane derketin neçira mirovôn peşveru, welatperwer ii şoreşger. X windin, nivisandin, axaftin ango hernil mafiln demoqrat!k ü mirovi bi zoren sunguyan ji nave hate rakirin. Heta bigihe axaftina zimaoe me j1 qedexe kirin, ji bona we ferman weşandin. Li xwe kirina kincan, ç@kirina bi hev ra gerandin, we çawa hibe, ji bona wan biryarôn fermi girtin. Li hemher ve hovitiyô, ke denge xwebilind kir u ser@ xwe ne tewand, bi M masi zindan kirin. V an minaklyan ü kirinen cuntayô em karin hin jl dirôj bikin. Li! em bawer in ku, ev ne hewce ye. Bi bindikayi be jt, edi gelen clban@ u hezen aşltixwaz jl kirinen cılntaye haydar bfıne ii dizanin gelen me di bin çi merçen dljwar de ne. Lô bila ev ne we mane ku em şikyan ıi Mi tişteki em bikin ne maye. Ji ber van Mş ü hovitiya cılntaye ku me li jor rez kiribün, gelek kesen welatparez (i şoreşger mecbfir man ku derkevin Ewr(ipaye an jı hin welatı\n din. Ve şared@rlyô, bin gelş u hin vatini ii bixwe ra ani. CUNTA FAŞiST NAXWAZE GE LEN CiHANE Bl HOViTIY A W AN BIHESE Wek me li jor ji gotibıl, cı'iotaye di van du salen bori da gelek zirar da gelen me na iı hernit hezen şoreşger. Ji aliye din j1 hemii tişt qedexe kir ku bir ii raya gişti (awira gelemperl) ya clha ne j@ haydar ne be. Ji xwe hemfi ko var, roj name, yen peşverii tavile qedexe kirio, yen demoqrat j1 xistin bin san so re. Radyo, TV ii rojnam@n burjuwa ji, gor emr U daxwaza generalatı weşan kirin, U xwestin gelen cihane bıxaplnin, rastiye ji wan veş@rin. Ciinta ji baş dizane ku piştgiriya navnetewi gelek giring e. Şoreşgeren Kurd ıl Tirk ji, ji bo qezenc (sitendln) kirina ve piştgiriye, gor gengaziyen (imkan) xwe xebat kirin. Her çiqas ev xebat n~ wek xwestina me be ji, 1@ cardin ci p@ li cılntaye te ng. kir. Lewra generalen NATO ye wek li hundir bi ruue zore nehiştin bi girseyi kes li hemberi wan dere, bi vi rengi xwestin li Ewriipayeji tu deng derneye.

10 BERBANG Hejmar 6/1982 Rüpel 10 Ji bona ~k anina van arınancan geleki li ber xwe dan. Bi hezaran ve si (ajan muxblr) xwe şandin wela ten Ewrıipaye, ku di der he~ tevgeren derva da agahdar bibin Cı ya din jl bel bi bi vi hawl hin karker karlbin bi tirsinin, ji dllrxin. Jl BO TEKOŞlNA ME PIŞTGIRIYA GELEN CIHAN E GELEK PıôW!ST E. Rast e, t!koşına li hember cılntaye dive li hundir wel@t bete dayin.xebat di nav karkeran de, di nav gundiyan de, di nav xwendevanan de divs li hundir be kirin. Ya giring O hfml ev e; J i ber ku yen text@ cuntaye serôbinl bikin van hüananın. U! li aliye din, xebata derva jl ji mer dive. Dive em tu cari ve xebat biçqk ne b1nin lı lô va xwe j@ ra hilnekin. Em bixwazin an ne xwazin, bi dile me be an ne bi dile me be, em bi hezaran ve ji welatô xwe şareder bune iı li EwrGpaye dijln. Ya din j7 be me, bi hezaran ve karker O xwendevanen Kurd U Tirk van welatan dijfn. )i bona hezen şoreşgôr a xebata wan ya li hember cuntaye,.ev gengazi yeke, ev gengaziyeke mezin e. Di mercen iroyln da ev }'ek hi n jl giringtir e. Di ve em, hemfı hôz@n peşvero O şo reşger, bir O raya gişti ya clhane ji ledan u kuştinen contaye haydar bikin. Dema ev tune be, alıkariya navnetew1 jl, ji xwe ber na ye slendin. Ger ku em di vi wari da xebate si st bi kin u Mkoşl nek bi rikoyi ne din, em e ni karibi n bi serkevin. Ne tiştekl hindike ku em ka ribin li welaten Ewrupaye alrkariya sed hezaran bistinin u li diji ve conta gel kuj wan bidin meşandin. Her meşek ku bi girseyl li Ewrupaye te pek anin, dive baş bete zanin, wek şirmaqeke li nav çave Evrene faşist keve. Ma gelo ku ne ev piştgiı1 O altkariya bir o raya giştl ya cihan1 ba, we conta h1n gelkuj, hin xwinr@j ne ba? Ev hilzen clhane yôn dij faşizme ne li gel me ba na, me bi hesayi karl bu halen hin girtiyan ter bibin? Ku em bi sere xwe tene bllyana, me karıbü, merc@n datgehôn gerandina(fdar.ı) urf1 bi gel@n clha ne bida nlşan dan. Mirov kare van pirsana h in ji pirr bike. U dema em viya dibejin, em naxwazin hemo tiştl bi vs alikari (i piştgirıy@ ve giredin. Di vi wa ri da girlngiya h~z~n şoreşger be şik e. TE KO ŞiN D iv E Bi PROGRAM BE Ne bes di t@koşina li dijl cuntaye da di hernil warl da divs xebat O tekoşin bi seriiber, bi program be. De ma ev yek tu ne be, serkevtin dijwar dibe. Ev yek, di xebata me ya Ewrapa, ya li hember cuntaye de jfwisa ye. Ya din jf, divil em baş bizanibin, bi kljan azinô(metod) u bi çi hawayi heri n ba gele van walatan. Dema ku em vlya rast ne peyitin in, ws deme fam ki rina wan 1 me jl w@ dijwar bibe. )i ber van sedaman jl dive xebata me bi prog ram be u hin arma'c b@ne peyitandin. Ger wisa be, we xebata me hln b1!tir fek1 bide. Gor boyeran tevger daıiln, xebat kirin ne tişl<l dirist e. Dive prog ramek me mehane, salane hebe. Bi ksmasi, ji bona rojen peşin dive ev b@te kir in. PERÇEBÜNA ME ZIRAR~ D1DE T~KOŞfNE Gelşek me şoreşger@n Kurdan din jl, ne liserhev bilna me ye. Ev perçebon, tekoşin u xebata me ya li Ewrupaye be hôz dike. Dibe sebeb@n hin tengesiyan, hin tevlihtwiyan. Gelek caran, dema a likarl u piştgiri ji hin hez a kesen p@şveril, democrat hatiye xwestin, ji me ra goline "em nizanin ankariy@ bi we ra bikin, divô hun hôzan xwe bikin yek. Hun beri her tişti di nab@na xwe da yek bin" u.h.w. Ma gelo em karin bsjin, evana daxwazen neheıjn, para rastiye ji bin di van golinan de tune ye?.dema em karibin, di bin kômasl hin waran de ben ba hev u bi hev ra bimeşin, we deme em e j! fro hln betir bi ker ben.ev yek her çi<jts ne hilsa be jl', ıe dive ji bona bişaftina ve gel ş@ xebat b@ kirin. PROPAGANDA DiVE Ll SER HIME RASTIY~ B~ KI RIN Terora li welat@ me t@ domandin bi rast! b1! slnor e. Azıne ku cunta li welate me pek tlne, azınen Musolini O Hilleren faşist in. Ev tiştel<l eşkere ye, berbi Dive em van kirinen cunta faşist yek bi yek eşkere bikin, gelen cihan@ j@ haydar bikin. Ev vatiniyek me diroki ye. Tu gotina me ji ve xeba t@ ra tune ye. Xebatek wisa div@ be westan bôte kirin-u tu cari j1 sist ne be. Le ev xebat a t@koşln dive li ser him@ rastiye be, U\ ne ye zede.kirin. Dema wisa be kirin, em@ hernil je biblnin. Ya din jf hewcedariya şoreşgeran ji v@ ra tune ye jl. Hewcedariya me ji rastiye ra heye, em e rastiys bibsjin. Dıbe ku bl! te gotin, ev propaganda ye, ne rast be jl an hinek IS zôde kirin çi ps va he ye? Gor dftina me, ev bersıv ne di cl da ye ı1 ne rast e jl: l)dı demak kurt da bi keri me be jl, le di demek direj da we zirare big@hlne tekoşlna me, 2)hin tiştin ne rast derkevin hole, carek din we li boyeren rast jl bi şik be nirln, 3)we hin.,.ıp tokevin dest@ cuntaye ku karibe xwe p@ bi par@ze, 4)we bibe sebebi! bô tesir mana raporen hin kes O komelen. navnetewl. Em bawer in, ev egeriy@n(gerekçe, sebep) ku me li jor rez kir in, newisa biç Ok in. Ku mirov li ser hor O kor ne ponij e an jr pe linaze xwe bike. Ku em jehatl bin, tiş ten ku cunta li welat@ me dike, em ka ribin bi tevayi ji gelen cihan@ ra eşkere bikin, ma gelo ne bes ı me ye? Le em bawer in ku me hin hovitiya cuntay@ ji sed! deh bi bir (i raya(awira gelemperl) cihane ya giştl ne da ye qebul kirin. Betirin em ji hev ra dib!jin O bi zimane xwe di nivislnin. Gel@n cihan@, kome ten navnetewl jô haydar na bin. Tişten je haydar dibin jf tiştôn pirr hindikin. Bi rastl ku em harin ba wan, nehe<j, ledan Q kuştinen cuntaye ji wan ra bibejin,(be zede kirin, tişten büyi) li me guhdari dikin~ Gelek hez ü kes ji dil ji altkariya me bikin. Le sed mixabin em tu ne ne, ma ne dive beri. hem Cı tiştr em hebin. Baweriya me ev e ku, dive dema em doza tiştel<lli cuntaye di kin, bi k@ması mirov karibe van boyerin bi cl a war bike. Dema em wan bi ci Cı war ne kin, dibe ku cardin li me guhdarl bi kin, re we ji me bawer ne kin. Pişti ku ev rewş wisa ye, dive tişten em dib1!jin, ne yen puç kirin. Div@ di desten me da h in delil hebin, em karlbin hi n tiştan n1şan1 w an bi d in. Ma gel o h eta!ro kijan parti an ji grubek Kurd, li ser van ledan il kuştinen cuntaye raporek hazir kirin_u p@şkeşl Komela Efuye an ji ya Koma Miletan beş@ Komisyona mafen miro vah'i kirin? Qas'i ku em pe dizanin, ne bu ye. Hin tişt bilbin jl ne bes in, pirr kem in. Beri hemu tiştl dive pewendfyen me bi welatô me ra xurt bin. An em nikaribin ve valiniye bi cl binin. Li Kurdistane buyeren dibin, qetliam@n ten kirin, tavile gelen cihanô je haydar bikin. Hemuyan wek raporan bi zirnaneki Ewrilpayi(lngliz1,Eiman1,Frans1) biweşlnin. Bilyera iro dibe, pişti salek~ <Jtl ne kin. Dive em jl wek gelô EI-Salwador, wek gele Şili karlbin piştgirl u allkariya sed hezaran bistinin. Vatin1 yen bingehin: a}xwe disipline bikin, b)fedekar bin, c)di xebatô da ne du-dil bin, d)baweriya me bi me hebe, e) btn fire bin, zu ranebin ser tapana. Tiştek'l din girfng jl gelo em di karin çi bikin? Ango gor

11 BERBANG Bejmar 6/1982 Rüpel ll qeweta xwe hilgirin ser miic Xwep şandaneki Federasyoni Kurd le S wed, xwe. Tişte ku em e karibi n bi kin, em xwe dıj be se fareti dewlete dagirekani Kurdıstan. le rakşini n. J i bo tekoşinek hfn bi h ez r tir, em xebat bikin. QANATE KURDO H~~~~e~!~~~u~d~ J~de~a~~~~~a!,~e~qA IRAOE~~cıAJ~ Azeban~ye li topraxa Sule H11m1 li kitôba xweda ya man1ye, kure şex Ahmede. bi nave ''Tarlxa edebyata li sala 1892 ji dayka xwe kurd"nivisiye. "Selam ge- Li şsra xwe "K'iiina derde cotkar"da ewi nivisiye. buye.bave wô li ber deste lek ıengi u çelema dinyaye... derebeg Mehemed paşa di ditiye, gelek rojôd gran hatxebit1. Li p@şiye ew li gun ne ser, lema ji zuva pore de Azebantıda li cem şexan sere w i sipi buye." li mekteba gundda hfn buye, paşe li Sulomaniye hin buye. li paşi şere dunyay~ ye sala 1914 Selam dikeve nav şere azadbuna milet. U destpeka sala 1920 li nav eskere hukumdare Kurdisıana lraqi!da bu,li pe (ıye heta sala 1955 li di wana hukmeta lraqi!da qulix dikir. Dewlete gelek cara ew ji şeherek1 dişande şeherek1 din ser qulixe.5a la 1955 ew ji qulixe derket. Sala 19"59 li Suleman ıye çu ye rehmete. li sala 1920 Selam dest bi nivisandina şeran kiriye, ewi rind erebi,farsl, kurdi zanibli. şered wl p'irani yed derheq h'al h'ewal, jiylna xelqi\, derheqı negbeti u bim)"sfıya milete kurd hat ne nivisandn@, nivi peşberi Ingilize zevtkar u muftexure nav welat hatne gotne.bir Q bawera wl ew bu, ku rojekil milere ji bin dest~ dijmin derkeve, serbest be (i ber bi riya bextewari here. Bi vir tl derew, bi lüla tifing, Au U deşt ü çiya bune xişt i1 xol, Bi zikeki t 'el-im, bi sed zik! birçf, Bi beş bum ji renc can, mil u qo~ Eva henesa singe min ti der il dor, Heta azad nebim, nadme xwede gula sor Cotkar U kirikaran we reke bibinin, law ii k oma vi halira Komele saz kin. ber bi azadiye herin, Ş ix U axaye k 'edxur ji nav xwe derinin. Maruf Xeznedar dinivise, ku "Selam rind zimane fa. risl zanibu, ewl bi ezber "Şah-nama 11 Firdewusi dix wend, şered Omer Xayam t'ercimey ser zima~ kureli kirne u gelek çirok u serhati bi zimane dayka xwe nivisine''. u~ sed h'eyf, heta nika hemlı nivi"sarsd wi kom ne kirne lı li berhevokeda çap ne kirne. Her bi tene li sala 1958-da diwana wi bijarıl li Kerkilke çap bu. Em hividarin, ku wexte diwana hemii nivlsared Selam bene çapkirine il edebyat nase kurd karibin peva mijul bibin u nivisared baş der heqı nivisarsd wida binivisin.

12 BERBANG Hejmar 6/1982 RÜpel 12 NIViSKARE GELEN TENEMAYi = tı. f). )fjlllfliji~z Gelo ke heta Gabriel Garcia Marquez bınıvisine, derheq'e Macondo u çiroka wi de tıştek dızanıbii? Ir o bı nıily o nan nıenv Macondo u çiroka wi dızane. lro bı nıilyonan nıerıv trajediya, dranıa, tene buna Macondo dızanın. Macondo iro, edi ne tene gundek pıçôk lı Amerika Latini ya bextreş e. Macondo iro quncıkek lı Afrika reş an stariyek lı Hindu Çini an ji kozıkeki pe şmerga lı Kurdıstan 'e ye. Ango lı seransere cihane dereki, ku lı wır menv trajediyek, tene buyınek dıjin. Dereki ku çaven zarokan bı hevi, le zıke wan bırçi ye. Dereki ku rôye jınan bı ken le dıle wan bı şin e. Dereki ku sınıbii le n me ran merd le eyniya wan qermıçi ye. Dereki ku pir u kal dı bın bare n tene mayine de westiyayi ne. Macondo weder e. Macondo iro ev e., Yadigara Marquez ev e jı merıvan re. Marquez bı romana xwe ya "sedsal jı tenebiine" ve cihane re Macondoyeki wusa yadigar kır. "Sedsal jı te ne bône" çiroka gundeki pıçilk u merıve n wi ye. Çiroka malhata Buendia ye. Çiroka merxase gel general Aurelia ku ketiye sed şeran le hernil ya ji wında kıriye ye. lro bı alikariya Marquez, menv lı hernil dere n cihane dı "Sedsal jı tene bilne " de çiroka xwe ji, trajediya xwe ji dıxwinın. Silretek jı xwe ji dı romane de dıbinın. Ev tıştek lımdık nine. Pekvane ev romana gıranbıha Gabriel Garcia Marquez isal, 1982 xelata Nobel ya edebi( wejeyi) stand. XELATA NOBEL Akadenıiya Swed, isaljı bo xelata Nobel ya edebi G.G.Marqııez helbıjart. Xelata Nobel her sal dı beş(; n ekonomi, tıbi, zaniyari, a şili il edebi de te dayın. Kesen ku dı ware n ev be şan de xebatek xuyayi u he ja kırıne re n helbıjartın. Enstituyen ev xelatana dıdın, gelek kevnar ın. Xelat,jı 1901 vır ve ten dayın. Jı bo xelata isa!, gelek nıviskare n bı n av u deng hatıbiln pe şniyar kırın. Bese jı Amerika Latini gele k nıviskare n he ja dı lista A kadenıiya Swed de bôn. Wek misal, kale hosta Jorge Luis Borges, G.G.MAROUEZ M ari o V argas Liosa, J ulio Cortazar, Carlos Drummond, Juan Carlos Onetti ji, dı liste de bôn. Marqıiez, dı nav ev hernil nıviskare n jir de bu yekem il xelate stand. Akademiya Swe d, dı helbıjartına Marquez de wek pivana xwe ev tışren jerin jı cihane re belav kır: "Edebiyata(wejeya) Amerika Latini jı kevn de ye, jindariyek heja nişan dıde il rolek gelek heja dıleyze dı jiyana kulturi ya iro de. Gelek baweri u tore bı hev re ne. Kultura geli, stran u destane n devi, sôrere n kevn jı kultura bılınd ya sonkan(indian), tesiren barokiya spani, tesrre n surreailizma ewrôpi u modernizm... ev hernil bı hev re avayiyek jindar pe k tinın, ku Garcia Marquez u bozane n Amerika Spani şewqa xwe jı wır dıgnn... " Le ev pivan bese bı sere xwe he jayi u dewlemendiya kultura Amerika Latininişan nade. Jı her ku Amerika Latini jı sed salan vır ve bındest e.

13 BERBANG Hejmar 6!1982 Rüpe/ 13 BINDESTIY A AMERIKA LATIN! U KULTUR Dı 1492 de Krıstof Kolomb be zanin cihan ek nuh dit, keşf kır.le bele, gele n cihana nuh ji, bı hatına Kristof Kolomb ii hevalbende n wi, cara yeki bındesliye ditın. Pışli K.Kolomb, ye n dın ku lı dii zer, baharad ii keda bela ş biin, hatın. Bı tank, top, şiir derew ii fene n xwe ve ha tın. Pışli demek kın re gihiştın, ku ciye hatıne ne buhişta baharade Hjndistan e.le e di carek hatıbiin. U wusa man lı wır... we deme navendiya Kastilya de zmane dıhat, peyvandıne spanyou bu. Helbest, destan, çirok, dirok 6 perwerdeyi bı wi zmane dıhat nıvısandıne. Spanyoli dı we deme de populer bu. Merıve n cihana nuh ji cara yeki bı h atma Kristof Kolomb ii hevalbende n wi ev, e w zman e "ecep" naskırın. Demek pışt re edi merıve n navx w ey i ye n cihana nuh dest bı peyvandına wi zmane "ere p "kın bôn ji. i) de ma ı 54 ı de hevalbende Kolomb, Alvaro Nunez xwe gihand Paraguay'e, navxweyiye n Guarani, wi bı spanyoli piroz kırın.edi dı sedsala XVI'a de, dı pıraniya Amerika Lalini de spanyoli dıhat peyvandın. Bı vi awayi bıyani, dı gel tank, top 6 derewen xwe, zman, tore 6 kultura xwe ji anin. Navxweyiye n Amerika Lafini bındest ketıbôn. Neçar 6 oo hez bôn. Dı gel dewlemendiyen wan; zman, kultur, tora wan ji, jı dest dıçii. Xweşi 6 hejayiyen Tlaxcalteca, Aztek, lnka wek berfa ber roye dıheliya. Pışli spanyolan, jı deren dın yen Ewrôpe ji "bıyani" hatın. E wa na ji yen xwe anin. Dawiya dawi, navxweyiyen A merika Lalini ye n re ben ketın rewşek wusa, ku e di ne kıfş bu ew kinın, çı kes ın. we rewşi! kate baweriya "Amerika Latini ya aza" Simon Bolivar wusa xuya dıda: "gelo em ki ne? Rewşa me, rewşek gelek taybeli ye. Em ne ewriipayi ne, ne ji e di navxweyi nın... Dayıka me hernuya yek e. Le baven me côrbecôr ın. Xwin 6 cihatıne n ewana cıhe ye.ev yeka,dı hejatiya kultura me de gıraniyek mezın e... rı Latin Amerikaiye n re ben dı bın me zina Ewrôpe de nıabôn e di. Lı he tek Spanya, he la dm de Ewrôpa. Poziliwizma Fransi, uliliteratuzma Ingilizi 6 pragmatizma Amerika Başôr ji jı şıkefi 6 de şte n İnka 6 Azteke n reben derbaz bôn. Le -wek her deri- dı Amerika Latini de ji ronakbire n we hever- da ( qıta) re ben, dıxwestın xweser bın. Gelek tış t jı serperwerdeye n xwe le rbôbôn. u; e di-wek her cari-dıxwestın bı xwe ji hebın. xwe ji pekbinın, avabıkın, oojın, bınıvisinın 6- ya heri gıring-re r kın, ni şan bıdın ku tışte n ew oojın ji henın. o her weha rupetek teze dı diroka Amerika Lafini de vebô. Ku, bai J ose Marti bı avayiyen xwe ve nişan da ku tışre n ew be jın ji henın. Armanc. dı nav baweri 6 kulture n côrbecôr de xweyibôn bu. Balıoza Kulturi ya Amerika Lalini wusa geşbii. Wusa avabii

14 BERBANG Hejmar 6!1982 Rüpel 14 kulturek gıranbaha, heja. Jı xwin, xwidan, kozmopiliti u bındesliye qesrek re rin av abii. U wusa Ram on Lopez Yelarde(meksikai), Cesar Yallejo(Perui) li bozane mezın. menvii mezın Pablo Neruda(şilü) derket. MAROUEZ... MAR9UEZ... lro ji, Gabriel Garcia Marqııez dı ş o pa pe ş iye n x w e de dı ni e şe. lro. ala bahoze ya qesra zerin dı deste Marqııez, Octavio Paz, Jorge Luis Borges u ye n dın de ye. Ango, Marquez kure qesra zerin, bahoza tene mayiya ye. E w ji jı kahniya ked, xwidan u hers e. Dıjınıne kedxwara, hevale belengaza ye. Ew, rebenan, bı zmane wana dınwisine, xuya dıde, nişan dıde. wi, 4-7 llon'e, lı Kuba'ye cıvina ronakbiren A merika Latini de, bı nave n hemu ronakbrre n we heverdaye wusa dıgot: "lr O, dı ve deme de, ku A- merika Yekgırti(USA) carek dın dıxwaze Amerika me bıdestxe, wek xwe bıkeş dıve em ronakbir ji wezifa xwe binın ci u lı ba gele xwe bın u dıji bındestlye şer bıkın.'' Bere, Nobela isal, iro dı desre şerwane kahniya xwidane de ye. Marqııez 'e kolombiyayi wek nıviskar, wek xuyadar dı stila xwe de ji gelek aza ye. Ew dızane bo azadi mvısandın, bese bı azabuna dıkare bıbe. Ew bo azadiye dınıvisine, le oo la ku dlir u drre j belısa azadiye bıke. Ci ye azadiye, ew belısa menven tenemayi, merıven, ku jı kahniya xwidane ne, dıke. Cıheblina politika u edebiyad( w e je )'e baş dızane e w. Dı nıvisare n xwe de tıştan tev lıhev nake. Xuyayiyek hesannade ber xwendevanen xwe. Xwendevane n xwe re re zexeliye n ak e. Bernade, xwendevan bese xwendevan be,. Xwendevananji dıgre dıke nav drama menven xwe. X wendevan ji, e di dıbe yek jı çi- Jl BO XEBATKAREN KURD Ll DERWAY Ber çend salan em dılşa blin Lı gıındeki sere çiya bun. Gaye me ınır, me ker kır cot, Bave me ınır, me rez fırot. Ez ketım re hatım bajer, Roje k bırçi li rojek ter, Mm dit paqır qe na be zer. Teng bu lı sere mm cihan, Çlim Konsulosa Aleman, lsti xwar kır weki siiwiyan, Yiza dan nun pe du salan. lroj dıjim h Beriine, Feran dışom bı makine, Zıvıstane u havine. Jı bo me deban yek xani, Kese k derden me nezane, Roje n metevax li keser, KURDlSTANE Ev çı hale xudaye ser? Çıma lı me belav bu pergal? Bo çı em venegeriyan mal? X weli lı sere me be heval. Bese em ketın şuna kund, Wenn em vegenn lı gıınd, Hevra rakın dengan bılınd, Welat bıkın azad li rınd. Tu guh bıde ının ey bıra, Jı tere oojım şora pira, Pirka ının rehmeti dıgot, Her ku bavo dılıat jı cot ; "Lawe ının bıxwe vi nani, N an pivaz lı Kurdistane, Ez wan nadım bı ciltane. " Hevalno jina me re şe, Denge dere jı diirve xweşe. nske n nka neheqiye. Marqııez, ne tene belısa bındesta dıke. Her waha serdest ji ciye n xwe dıgrın ba wi. Serdesta dıgre, bı wan ve dıçe kuriye n diroke.an ji wan dıgre dıbe borsa New Yorkeya iro. Ewana dıgerine. Jı bo xwendevanan bıgihine qıırnıa neheqiye. Marqııez serdesten navxweyi ji birvenake. Ewana ji dıgre dıbe seyrane. Bı ewana ve ji dıleyze. Dı "Payıza Patrik" de xwendayan ciye tucarek fetbaz (w ek dı "sedsal jı te ne bline " de) icar diktatoreki kevnar u me ji jıhevketi dıbine. Marqııez bo menvan dınıvisine. Jı bo wi, merıv esas e. Jı ber vi ji bıngeha nıvisare n wi menv e. Jı merwan mozaikeki hezar rengi ( wek kultura xwe) derdıxe u disa yadigare menvan dıke. Jı ber ve ji iro, menv lı seransere ciltane ' bı taybeli ye n jı kahniya xwidane ne, qedre Marqııez dıgrın. HELBEST ÇİMAÇİMA Be kes He vi. Min bi qirin bang da. Denge min hat birandin. Min bi zu ka gav avet. Gave n nun hat gerandin. Nizarn çima, çima, çima. Em mane bindest. Bra tu rabe wek ba. Gave n xwe bave zli ka. Piye xwe hilweşlne, bi tili işaretke. Dijmine xwe beyan ke. Lo lo çima, çima, çinıa. Em mane bindest. Wek şi_; re gurçikhesin. U ser çiya tu raze. Lljer ujor blbeze. Qirln ki xweş baveje. Beje çima, çima, çima. Em mane bindest. Here ser çema Ferat. Be ne zik buye şefaq. Mizginki xweş bıdiye. Bişin beyan Mehebbad. Beje rabin, ra bin, rabin. Em mane bindest.

15 BERBANG Hejmar 6/1982 Rüpel 15 ll ZMANE ÇARINAN KULMEK EvtN III xnı XVI ho, roj roja dılo ye. Riya bı huşta evine Ne qahpıken melôi ye n xeşiıniye Ne ji sixur@n zane ye n tıraliye henın iro tro, dılo dı we' de bo we bıji XIV Were berfa şirın were Tu roja şeven tari Hevala dılen pak i we ji bıgre u were xv Dışeva bedeng u tari de H esreta e w le ve n k n Carek h ba nun bun, Gıran u bı jan e disa... Herdu hoste cihane Pir karkirin xebitin Karke r bi hevra rabô Dewlemendi perpitln ne za bi çôk gir kirin Li han beri zor destan Hilwaşandin çare gir Bijin karkere n cihan Yek caran dı dılopek zelal ya ave Y ek caran ji, dı denge bılbıla dılşa de ye Ez de bıkevım re rojek xvıı Disa tene Disa h dur Disa bı nefese n te ve Te dınıvısinırn XVIII tro, bı pe nç guten sor Penç name n destana me hat nıvisin Bı penç kewen sıpi re dıkım. Bıgre ewana... Ser bilindi u pir giran Dive çekim pir biran Bi ıfrin u bi hawar B an dikim te karke ran Bi ramani herim ser ahan tev bike seyiran S"ınge xwe bidim gulan Ku bistinim Kurdistan Roj u şevan bikim kar Gundiyan bidim dore xwe Em karkeren'e- Şoreşger 1 Xebate bikim dest xwe 1 Duxwaza me.wek - HEVI F ecfr gundfyan. li d or me Hemfı Ala sor rakin Sfstem dibe A me bi xwe L FeqrrAhmed EVİNA MtN WELET ı Evina min yeke gelek delale Cihe we ase ye bi diri ô dalıle Bendwariya mine bi kere havale Min bihisti pir nexweşe be hale Mina şemale ye nılna ye find Nale nala weye li bıijer ô gund Dibe je min ka te kiuge bi bt rind Li nav çiya li zinare n pir bilind; Roj li min nade ez tim bi şevirn Demsal ô dewranin ez mina hevim Desten xwe duej ke de nekevim Li benda teme ji ber te ez nerevim Re ya te asiye le li pey teme Bi çar benda li dora te keterne Geliye n kôr li he la tey i din çe me Dile te ber şabe disa ez heme L Siyabend J

16 BERBANG Hejmar 6/1982 Riıpel 16 Di bin kel kela germa havi ne de Mahmud iı Morerne be re xwe dabüne gunde le. Ew diçfın ku bi xer keça Qesim ji kure xwe re bixwazin. Neta wan ji "ku xwede emir b ide" di n ezik de guhastına we ye. MahmUd, bi şewra Mele Nfıii, qasidek ji Qesim re ştyand.ibü ü bersiv ji wergirtibu. Boxçika M~reme li pişta w@, li pey zilame xwe ye. NÔ ziu çar-penç gavan ji MabmÜd ailr e. Ev adeta dar Ü doran e ku jin ji birmeta mer~ xwe li pey w i dirlli'ne. Ji dema derketina re u heta n~zike gundıi Zfnewıe, s@" an çar caran Mabmud li pey xwe temaşe kir ü bi Mereme re peyiv!. Her car jı pirsen kurt dikirin il. di'sa li ber xwe di n~rt. Wekl din sere wi di ber de, desten wi li pey, şeq şeqô ji tizbihan tine. Ew nizane ku ne Meremô li pey e an na. Yani, sere xwe je naeşene. Morerne ji, keçika ku we ji ırure xwe re xw8zin, bi "tifa- 43. xwede'', di bira we de U li pey mere xwe diçe. W@. di SO re xwe de hezar reng u wene çedikirin. "Gelo keçik eşqi kar e, ew de qedre min xeswa xwe bigre an na? '' Disa wil ji xwe re digot "çima ne eşql kar be, ew çima qedre min nagire? Ma qey min qed re xeswa xwe nedigirt ku.ew y@ min negire? '' Le disa e. rninafıya we ji van gotinen xwe re netani ü şiphe ji xwe re çedikirin. "Eger ew ji me re ne qenc be, ez dizani m be ew çawa qenc dibe. Çend ku tilkan deynirn ber mele Nüri ü nivişteke je re bidime nivisin. Hınga ber xwe bö ar bike." Paş ku Tehxwe li ber eynike ediland xwe berda nav gund. Di dil xwe de roj roja wi bii. De iı bave will ser r~a Zlnewl~ ku yeke je re bixwazin ü wi bikin zava. Heme beje ku ew ji niha ve xwe zava dibine. Ji bo v yekô jl kirasil pantore ku xal wl ji Edene jôre antb\ln ii xwe kiribil. Da xeik Wje ku ''zava xweşik e ii levhati ye." Xeco, ji kha ku we yekô ji keke we re xwazin kare mal@ bi lez dike u dile ~ xweş e. Dema Mabmüd il Môremô ketin gundô Zinewle beril xwe rast ü ril dane mala Pôsim. Di nava sikaun gund de kôm kes

17 BERBANG Bejmor 6/1982 Rupel 17 ıruya bün. Yen ku li kar bıin ji xwe li deri! gund bıin ü yen din ji ji germil xwe kişandi bıln hindurwiln xwe. He'JI' wan ji hebii. Li ber wil germa roje, meriv kanbil Mkan li ser pişta ge bibiri!je. Dema ku kurl! (;)isim ji d~ ve deri dit ku du kes ber bi mala wan ten bangi bave xwe kir. - Yabo, va du kes hatin vira. 9asim li ser nimeja xwe a nivro bii. wt nim~ja xwe xira nekir, lewra guneh bil Zeki, disa bangi bavô xwe kir ıi pere ji kete hindiru. Dit ku bave wi nimilja xwe dike denge xwe birri il disa derket deve deri ku xweşhatina m@hvanan bike. Mahmud, - Birazi, have te li mal e? Zeki, - Belil, keremkin hindiru, bave min li ser nim@ıja xwe ye. Mahmüd, - Allahwek1I rast e, hema beje nim@ja min ji li min dibuhure. Peş ku ez rfınim, nimeja xwe bikim. Ka birazi peşik av da ez destnim~ja xwe bigirim.. Çlasim derket deve deri, dit ku Mahmud ii Meremil m~hvan. - Ehlen wesehlen, werin remkin hindiru. Paş xweşhatinan, nimej fi diayen wan cihe xwe xweş kirin ku ro.nin. Beri ku rii.nin, wesila çe nd doşek ji vayiln tenik ji wan re danin erde ku li ser rünin. Mahınlid runişt ü got, -'Bi rasti tevaniya di bin ve germe de meriv ji hal dixe. Pek be çi genn e..pasim, - Bahwerke rast e, tu dibe isal cehneme ye lo'? Lı Wes1la neı'l fı got, - Keçant ka fırav1nke ji me re hazir ke. Ape te Malımüd iı jinapa te Meremil hem pirr westiya ne U hem fı birçt ne niha? Gava 9asim weha got, Wesna rabii ki.ı here xwarine hazir bike. Wil ji hatina van "ml!b vanan" te deranibii ku de we Mereme ıe temaşe kir. Di dile bixwazin. Lewra beri çend ro- xwe de, 11 ku xwede his bike, jan gotina xwestina w@ batibii tu bfı.ka min i, qiza min.'' ber guhi\n w@. Heta keliya xwarin bate Meremi!, ji dema hatine hindiru, Mahmud u Çlasim ji bindiru ii heta hınga çaven vi ali u wi alt axiftin. Mi!rem@ xwe ji WeSıla dur ne kiribün. jl car cama bi Zeki re peyv Her tim, bey1 ku Wesila te kur dikirin, U! dema ku binek bene der di bin çavan de 1@ tişt li ser Weslla dihatln gubiln temaşe dikir, ç\ın ü hatina wil we peyvi!n xwe qut dikirin u df sere xwe de dipiva. Keıiya li wan dihesıya. Yan ji bi çiin Wesıla rabfı u derket fı iı hatina Wesila peyven xwe dibirin. Wesila, - Jinape, ji kere ma xwe w ere oda din ku tu ji xwarina xwe ~ bixwi. Xwarin bazir bfıwibiı ii wexte danina sifre hatibil. Heç1 zi lam, li ser sifreki! ii heçi jin ji lı ser sifreke de xwarina xwe bixwin. Mereme ji cih& xwe rabfı u ber bi deriye oda din me şi. -Va ez hatim qiza min. Ew rewş bi kilfa Mi!remi! bil. Lewra wil dixwest riı hember rü çend peyvan bi Wesila re bike. Bi ketina bindiriiye din re Morerne dest bi peyvan kir. - Oiza min, ez pir bum, di re de bi zorl! li pey ape te dihatim. Ka ew xortani, ku jinapa te bi tajiyiln neçlre re baz dida... Haa aha, xwed~ mirad@ dile te bike qiza min, bi rasti ez birçi biiwime fı reng@ xwarina te xweş t@. Wesila her du sifrl! di qedera vexwarina qedehik av de danin U ew ezimandin ser sifre. Wexte ku sifre hazir bfın Meremi! bangi WeSıla ji kir ku bi hevre bixwin. Le Wesila ne dixwest ku li cem U di hembere we de bixwe. - Na jinape, tu bixwe, noşican be, ez ter im. Mereme, - De were <Pza min were, sebra min naye ku ez bi tene bixwim. Were ji jinapa xwe fedl me ke. Be tifaq di nezik de nilta me heye ku em dilane bikin bixer. Oismete xwedô şan! me kiri ii dayiye me em nikarin dev jil berdin. İro j! em ji mal ketin ser re u hatin ku w i qismetil ji bavil te b ix w azi n. Dema Mereme ev ıotin got teıııoni ket ser dile Wesila. Edi rast e ku ew ji bo wô ha tine, xwazgini ew in. Di şiphen xwe de ne xelet e. U ne wi! kurik dili ye ü ne kurik ew dili ye. Di dile xwe de got: "W ey li mala bave min be, ez dilşewitiya reben, ezi! çawa bikim? " Birçibiına ku hebü

18 BERBANG Hejmar 6/1982 Rılpel ls ji nema (i wô tev di yek deqıqe de tijl derd biın. Ji dera ku runişti rabiı iı hmi hedi çü ber bi deve deri de. Le bere ku derkeve dere li Morerne vegeriya iı got, - Jinape, tu bixwe, ez@ herim binek dew ji sitile binim. waza we karlbirn bi ci bikim, ser seran U ser çavan. - Bi izna xwede u qewl~ pt\ xember, em hatine ku keçika te ji kur@ xwe re bixwazin. Lawik va bu ye 19 sal1, paş çend salan we be ıprem~r Mi. Eskeriya wl jl va nôz'ik dibe. Ya bi silarneti ew e ku he em He we bed xwe ji jinapa sax, ew ji xort, wan bighinin xwe ne guhertibil Xeyriya de- mirade dil@ wan. ri ve kir iı bi kilf k ete hindiru. O asi m, Haya w@ ji hatina mehvanan - Daxwaza we li ser seıfmin, tunebiı. He di sere sibehô de qiza min va ye li vir iı hiin di nan fı. nivişke xwe xistibu binin xortekt min ji heye. Ku deste xwe ii xwe berdahu nava tu izn@ bide min ez jl daxwagund. Ji hlnga ve niha W mal. ziyek@ ji we dikim. Min bihlst Keçikke jlr ü xwin ş~rin bü ku qizikke we jl heye, xwede ew. Temenô we ji niihve dibil w@ bihele. Ku min xelet fehm heşt sal. Wek hemi hevalen nekiribe giha ye mera ôdl. Ez, xwe diçü dibistana li gund. ya rasti b@jim, ne h@za min Sala bihuri ket sala siyeınin ü digh@ next@ ku ez bidim, li heviya vebuna dibistane ye mesrefan bikim ü ne ya we. ku disa here nava bevalôn Paş ve yek@ jl, heta ku ez xwe, li mamostane xwe guhdari bike ii bi hevra bileyizin. Wesila, - Xeyriya, xuham bin@r jinapa me hatl ye. Here desten we, xweş hatina wi! bike. Xeyi1ya, bi fehti çu dest@ Mi!rem@ ıi bi dengeki nerm u niz m xweşhatina w@ kir. - W ey xwede!ement te dir@j bike qiza min a xweşik. Maşelleh çi keçikke ş~rin e. W ey la min biqurbani!... Paş kôlik~, hem Meremô iı hem Mahmud, Oesim ü Zeki rıravlna xwe xwaribun ii disa p@la xwe dabiıne balgih ii zambelişen pey xwe. Her yek ji wan qedehek ji dewe qeris1 li ber w an e, cixare jl di destil Pesim de ye. Behneke xweş ji tiline dihat. Hebe nebe titina qıçax e ku pasim dimşa. Mahmiıd, pewistiya gotina arınanca hatina xwe bike, paş çend peyvan gotin ani ser ar manca xwe ii got, -De v~ca ku tu izna me bide, em~ daxwaza xwe ji we re bôjin. _9asim, - Kerem bike, eger ez daxnexta kur@ xwe dernexlm, keça xwe jl nadim. Sebeb@n we jl hün dizanin. u ku bun baş bibinin em bl v@ yek@ li hev werln. Win jl ji virde wir de xelas dibin u ez ji ji gunlhôn law e xwe derdikevim. Bl rastl ew çend salan mal b@ kebani bo, h eta vô dawiy@ Wesila mezin bü ii biı kebani ya mal@. Vôce ku ew jl here iı em be kebanl birninin bahdele ye. Tu zane dlya zarokan pişta min şikônand. Le xwede li me temaşekir, Wesila zü fehri kebanitiye biı. Peyva (;~@sim, weke kiı Mabmud il Morerne şaş kirin kilfa wan jl ani. Bi vil yeke pôwlstiya next iı ti mesrefan nedikir. Le ku meriv rasti be je, haja wan ji vi tiştl ne bil. Di alıyô dinda jl Zeld, sere wl di berde li xwe difikiri. Çi Zeki iı Wesila ev blr nedikirln. Gotina xwestina Wesila ji ji aliye pirejinôn gund batibii guhôn wan. Tişte ku Zeki blr diltir ev bu, ku xelatek baş ji malzava bistine. Ew jl di roja guheştina xwişka wl de. Lô rewş hat guhertin. Xuya ye ku ew ji we di nezık de zewice. Mabmüd - Ku tn bi fstl bixwaze, baja me ji vô daxwaza te nebiı. Le mademki weha ye, va ye M&emE! ji li vir fı em kar 1 n bersivô bidin. Edi Meremô dizani ku ew li be nda peyva w@ ne. - Bahwerke peşneyara xwede j@ razlyo geleki rlnd e. Madem xwed@ weba emir da ye gereke ewha jt bibe. nti.mahik lı rupele 7'an e.

19 BERBANG Hejmar 6/1982 Rüpel 19 Jl1esela J<u,.d.istane dl PırtU.ka ttbinecien Cihant de Di yeklô Sovle t her sal gelek pirtôke n Kurdiye serbatıya ii helbesta, e n slasetie ' zargotine ' wergerandinen ji efrandinen zi mane n cihaneye cihe - cihe ro nabr diblnin. Herweha usa jl pirtukc n bi zimanc n ermeni, riisl, gurcıyı,aziri' ii zimane n mayln derdikevin ser mesela Kurda ii Kurdistane. Van axiriya aile weşanen A kade ffiıa Sovle tistane ye ulmaye lnsti'tiita e tnogratle da ( miletzanıe) ronahl Gıt pirtuka zanyare zanasolomon Briik bi sernivfsara "B inecie n cihan e ". ve pirtuke da meliinıe«e n nuh hene derheqa geıe Kurdada. Para pirtôke ye, ku te navkirine "Yekltiya Koruere n Sovie tleys Sosıallstie" te gotine, ku li SoVie tistane be jimara resmi (onslaj) ıı6 hezar Kord hene. Ji wana sı hezar Kord Ermenlstana SoVie tda diffiınin, ku dikine ı, 7 selere henıli binecie n ve koruere. Ii li Gorcistana Sov'ie t. 26 hezar Kord hene. Em bejin, ku Kurden vira himlf li paytext - bajare Tbi IIsie dinnnin. Kord e n SoVie üstaneye nıay'ln korueren Asla Navln ii Qazaxistane dinllnin. Em dixwezin we agahdar bikin ku pirtôkeke dine da, kijan li :dmı1te Y..elil ya gela", xudane we- olmdar A. Agae v dinivlse, w ekili Sovle tistane ı2o ge la u neteva ze d etir dinnnin. ji kljana 90 gel u neteve bineele n w ele te qeditriine, ku bere pe şda li ser axa Sov'ie t mane. Weda usa jl te gotine, ku ı7 gelen yek'iti Sov'ie t ji wan gelanin, ku gele wanl himli li welate n dereke dininin. Y ek ji w an ge la gete n Kurde. ve pirtôke da te kivşkirine, ku eger bi jimarkirine n orte ji sala ı9s9-a hetanl sala ı970-1 jimara binecie n yek'iti SoViet bi ıs selefa (jlı 00- i bune lls) zede buye, le jimara Kurda bi sı selefa üi her ıoo mirov'i gihiştine ısı nıirova) zide biiye. Ango, ji ı20 gel u neteveyen Sov'ietistane, Kord bi zedebiina jimara binecie n xwe cie pe şin digrin li yek'iti SoViet. Niha em meze bikin, çika pirti'ıka "Bineaen Cıhane" ser mesela Kurden Ciltane çi dibeje. Ere derheqa Kurdaye çuk u mezin yeko- yeko wergerlnime Kurdl ii raberi xwendevaned kovara we bi kim. Para ve pirttikeye derheqa Turktlıeda ser mesela Kurda ev tişten jerin te ne gotine : "Bi rneliimetlen resmili Torkıae 4 mllion ıoo hezar Kord hene, ku dikine weke ıo seleren bineaen wf welatl (yane ji ıo mirova ı Kurde). Ew gotinen derheqa Turkiaeda, ku ew welatekl awakiye di dereca miletle da, ne raste. Ew bona we yeke dibejin, ji ber ku n av serkan te d resml da, herweka usa jl nava melumetie n derheqa jimarkirina bineci yada, ser mesela gele n ne tir k go tiiıa n akin u derhe<p jimara wan gelada em bes tene him dibin li ser wan meliirnetiya, ku ew gel bi çi zimanl gotina dikin u hesalı dikin, ku jimara wana çi<pse. Di IJ'Wle n derbazkirina siaseta pir sedsalaye assinıilas'ion (ya helandina gela nava xweda), ya komen Turkiaeye serkarlkir, jimara gele n me tir k te feşkirine. B ili axa Kurdistane, li ku Kord diffiınin,cien Turklaeye may'ln pirani tirkin. Destpeka sedsala XX geten Torkilieye ne tirk bi kemanl dikirin 40 selere n bineere n wl we Moskov çap biiye bi nave "Y azi- ser ve rnesete hem!' rnelumetlen ewana çe biine ji huruma, kurda, Iati. Titk ji 2 ko rupone n te n e tnf.. Ideye himll çe bune : Ya ewiıl, ew pe şda hatine ji IJ'blte n Tiıfke n koçer, ku mihacirl Anatoliae (Asla piçôk)biine ji A sla N avm u lrane di sedsala XI - XIII dema şere di navbera tyurken oguz u mongola. Ya duda,

20 BERBANG Hejmar 6/1982 Rüpel 20 ermeni:ya. gurca ii gele n mayln, ku bentirka li ser van erda mane. Kurd li Turlôae kompakt dijin li per çe n Turklae ye robila te, haşiir- rojhilate li bakôr- rojhilate. Ew war te navkırıne Kurdistan. Kurd li wilayete n Hekarie, Bitlise, snrte, Me rdin~,urfaye.~ne, Dtyarbekre, BingoJe, Muşe,Agnye, Tunceltye dikine piraniya biciya.. Li van dera binecie n gunda henii Kurdin sedi sed, le bajarada tevi Kurda usa ji bine tirk hene. Ci li ware n Kurda usa ji para Turkiaeye orteda jl hene : li Sivase, A masiae, Enqere, Qehreman Maraşe ii Cie n dine. Destpe ka sedsala 20- i Kurda bi desti zore ji Kurdistane raqetandine van navçeye n tir ka, ku ewana zii nava gere tirkda bihelin, assimilyasla bibin. K ur d hiınll bi zimane xweyi de- Kurdi xeberdidin, xwezma bi zarave Kurman ci. Le Kurden De rsime bi KurmanCiya zaza gotina dikin. Turkiaeda usa ji weke 70 hezar Kurde e zdi dijın. Turklaeda ji 25 geli zedetir dimi'nin ii jimara Kurda pey tirkara jimara dudane li ji gele n Iran i tene Kurd vira dijln. Ew para, ku derheqa dewleta lranedane, ser mesela Kurd li Kurdistane çend meliimetl hene, ew j~evin: Kurd bi jimara bineelen xwera 3 niiuon 200 hezarin li pey fariza (ecema) ii azmya ele 3- a digrin. Bill wana vira lur, bextlyar jl dimlnin, ku ew fı bi fıkra gelek ulmdara.kurdin. Jimara!ura ii bex tiy ara du ınllion 1 00 bezare. A Hezarsaliya 1- e, ya beri dewrana me, yektle n qebile n Mı dıa te ne vi welatl, ku bi zimane -iran1e ( aı'i) dipeyiv'in. Sedsala 7- a, ya beri dewrana me, (an 2600 sal bere ) gele Mldia vira dewleteke pir mezin li zor çe dikin. Irana nihada weke 40 geli dijin li fariz diha hindikin, ne ku hemô gele n ma yin tevay'i hildayi. Irana dema şahda digotin, ku welate wande gele n mayln naınlnin, bili fariza ( ecema). franeda Kurd mınıili Kurdistane li Aditre cana Roavae dinı'inin. Weke 350 hezar Kurd jlli Xorasane diniinin. Sedsala 17- a şah Abbas bı zore Kurda dişine Xorasane, ku Sınore Irane xwey bikiıı, biparezin. Kurd hene usaj'i li Te hrane, ~azvlne, Ş'iraze,Liiristane li Be Iôclstane. Irane da zimane Kurdi geleki beiabüıye. Kurd vira bi 2 zarava dipeylvin-kurmanci ii Sorani Kurden vira xweda himli sunlne. Li roava deı'iya (behr, dengz) Re zae da usa jl 30 hezar Kurden ezdihene. Niha em binbezin ka para derheqa İraqe da çi heye derheqa Kurda li welate wanda : Wiida em dixwlnin, ku Iraqeda bi.resrnl2 milfon 300 hezar Kurd hene, ku dikine weke ı 9 selele (ji ı 00 ınirovi- ı 9 Kurdin) bineciy a wl w e la te. Kurd pirani' li 5 navçeyen Iraqeda dinurun. Ew ax te navkirin Kurdistan. Bajare Suıe maniii da 97 selere bineclya Kurdin. Li navçeyen Dihoke, Klrkôke, Hewlere (Erbtı) weke 75 selere bineclya Kurdin. Kurd herweha Bexdaeda Jİ hene. Dora A Môsire pir Kurden ezdi hene. Erbil navbenda Kurdistana Iraqeye avtonome.. Zimane n resnı'i dewleta Iraqeda erem li Kurdine. Kurd pirani bi zimane xwe gotina dikin. Pir erebii n, ku Kurdistane da bi Kurdi fı rind zanin. Vira jimara Kurden e zdi 70 bezare ii ewana dora (ıyae Sincare ( Şengale) difın. Li welate Sôriaeda weke SOO hezar Kurd hen e, ji w ana ı O hezar- Kurden e zdine. Kurd pirani li navçeyen Helere li Hesike dinı'inin. Li Hesike pirani (nlve pir) Kurdın ve pirtlike da em usa ji diw'inin, ku cihaneda 67 gel hene, ku jimara wana ji ı o mılioni derbaztir dibe. Yek ji wan gela gele Kurde. ve pirtôke da usa Jl hatiye nivisare' ku li welate Libnane da 20 hezar Kurd hene, le welate Hordananeda jimara Kurda 3 hezare. Welare Afganistaneda fı Kurd 10 hezarin. oe rnek, bi jimare n resnı'i, li Cihane weke 1 ı niilion Kurd hene. Ev jimara, hilbet, resınlye ii ne raste, ji ber ku li gelek welata jimara Kurda feş dikin, qelete ii lema ji rastie ni karl n pe b ibesin. Herwehabes tene jimara Kurde n SoVie tistane rast e-ll 6 h ez ar. U her tene di pasporten Kurde n Sovletistaneda ''Kord'' nivlsare, ji ber ku weıare meda we derece da ii her derecada azayi li rastl hey e. Em rejin, ku 3 sala pe şda bi teievisıona Moskow ıniqaledare So ne tistane fı n av dar Ale k sandr Bovin gotareke xweye derheqa Kurdada got, ku li cihane weke 20 m'ilion Kurd hene. Le hejmareke Kovara Sovie n ye "A- DUmahik lı rüpelb 22' an e. A

21 BERBANG Hejmar 6!1982 Rüpel 21 a PEı-ılls s H.u:ı, n e Bl'\\! E ~IN ;'ll!"\in R.'E DIB\51 A \.1 Eo_.,...<~'---~ MAt"'IJSTE Bl ZIMF\t-IE MIN Dı;R.SE NA13E../ ' N!Vi S = 711Pll10g,;,_ DIBISTA!i Nllf1P.. GI:Lt. XWEŞ E..

22 BERBANG Hejmar 6/1982 Rüpel 22 /\. ÇEPERAST 1- Barana sıvık - Dawet 2- Pronave -kesemin pırejımara yekemin - Lı Kurdistani! heremek. 3- Heken spiyan - Çanqala dı sere teşiy~ de. 4- Mehek - Lı lrane heremek. Rojek (berepaş) Dümahika "Mesela Kurdistan... n Sıa u Afrika Ir o" nivlsıôô. ku 40 selete bineele n Turklae Kurdin. Ji jimarklıina xuyanlye, ku Kurden Sovie tistane bi jimara bineele n xwe dikine ôwe selefeke (0,5%) Kurden ahane. LC bo na Kur n welate sosiallst her ınecal u mikane n pe şketine hene, ku her Kurdeki Kurdistane u herweha Kurden welaten mayin dikarin xwefıya xwe me Oınin. 5- Loqıne. 6- Xeberdan,galegal - Ne do ı1 ne sım. 7- Jın dı ç aven xwe dıdın. 8- Heri, erd, turalı - Lı hember çeke bere heval~ mertal. 9- Jı de.rıiyi! mezıntır e- Dezi, ~: lo -Jı dar an i!zınge sıl re tegotın -lsm -Lawıreki kovi. tane himben Kurden ciltane ye mayin, U ev peşketin qeyde meyi sosi'alfstle day e me. Ev pe ş k e tin welate n mayi'nda ji bo Kurda tune, çinkl qeyde wana ne e sosialistleye u pirani dıji Kurdaye Ev pirtiika "Binecle n cilıane ", mirovekl me Kurd nivisiye, le çawa ew, usa jl pir olmdar, xwezma rohilatzane Sovle t, rind haj ji Kurda Itene, ji ber ku Kurd zani bal me pir pe şketlye. SEREJ:ER 1- Merengoz- Germa roje. 2- Hevi 3- Lı ser şal te lı xwe kırın Mırov pe pore xwe rast dıke 4- Fistan- Ne nezik. 5- Rengderi! işarki(berepaş). ' Ezber (berepaş) 6- Hel, teref - Pirek. 7- Gotına neyinıye, ne ere- 8- Ne iro ı1 ne sıbe- Şubhe (Berepaş) 9- Kurtenıvisa Iran e - Lı ali Hekariye jı zewace re te gotın ( herepaş) - Pexemberek. ı O-Lı bın e 'Imge hespan dıxın (berepaş) ll-ne BIRIN- Çeme mezın Pronave kesemine duwem. 12-Lawırek bı qalık e ıl pır gıran dımeşe- Nexweş, qels M.Lewendi Ronah'iditina ve pirruke usa ji diharbuneke qencle ye bindava Kurden ahaneda, weda te ber çava serdestiya Kurden Sovletis- Bi seii ve pırtiika delal bi ıriillona mirove n Sovle tistane u welate n mayln nasiya xwe didine dereceke Kurda u K urdistane.

23 ~- NAM EN XWENDEVANAN ~ Brayen Reja, Bersiva name ya min ku, we ji min re şandibii, min wegirt. Bi rasti ez geleki dilxweş iı sermest bum. Rast e; di tekoşina azadiya gele xwe de, em bi her awayi hewcedaren hev in. Di her awayi de dive em bi biratr des te n xwe bidin hev' re i ku em xwe di serhev re bigrin, li ser re çek rast u bi ilmeki zanyari xwe bavejin qada xebat u tekoşine, da ku welate me zu serbixwe ii gelen me zu azad dibin. Weke ku hiin ji dixwazin, ez ji dixwazim ku, te kiliyen me berdewam bin. Ez dixwazim bi her awayi kovara Berbange dewlemend bikim. we ev ji bo min serxwegirtiyeke rnezin be. Riio dikarin her car ji min re de h, panzdeh an bist kovaran biii nin. Li gorkesa xwe ez de wan belav bikim u bifroşim. Ji ber ku ev kovara Federasyona koruelen Kurdistane tevi ye, ango ne kovara komeleke an komikeke ye. Di her nameya xwe da ez de helbestan bişınirn. Bi silaven birati Birindar Ji hevale BERBANG'RA Min BERBANG xwend u xweş dit, le hevaleki hejiya li Alemaniya dit, ji mira got, "tu ji BERDANG' ra helbeste xwe bişine ii biradi DERBANG'eda ve Şıniu. Revale n ne ja, Ez we bi nave endamen Komela Kurden Australia ji bo weşandina kovara DERHANG ji dil piroz dikim. Merov dikane bi kovara we sere xwe rake. Derxistina kovareki bi zmane Kurdi rojen 'iroj zor zehmete, xasme ji bo sedeme n abori. Mixa bin ku pir ji miroven Kurd tim bi gilı ii gazincin, le ez hevidarim ku lıun guh nedin peyve n vala ii kovara xwe pe şve bibin. Me peren abona 10 heban ji we re li ser nave Federasyona we ber çend heftan şandibun. Em lıevidarin we ew girtibin. Ger hiin ji me hin alikariya abori hevi dikin. xebere bidin me; ta ji dest me re der em dibin alikar. Ez çe nd nivise n xwe ji w e re dişinim; ger lıiin w an li y aql DERDANG dibinin, hun dikanin wan gor xastina xwe çapkin (ez heıj; guhertine jl didim we). Le ger e w ne li y aq bin, hiin dikanin wan re kin. Rejmaren DERDANG 2 ii 3 hefta derhas bu gihiştin me, zor sp as. Silaven biratr ii Kurdayett. Şahin Ez Fe<Jr Ahmed xwediye (Di w ana - Re ş), li w e h evalan pir slav dikim ii ez dix w azi m abone bıbım ku em hevdu rexnekın, seba bingeha gele Kurdistane bı reça çini hin jir ii mezin bikin. Revalen Delal, Lı vır 2-3 heftan bere, mm kovara we Derhang dit u pır dılxweş bum, sere mm gıhişt ezmana. Jı bo ku kovara we bı lıemii zmane dayık u bav u kale me hatiye nıvısandın. Draye n he ja, welatki weka Austuralya welatıki gelek dur e, pe wisten me kurdan lı kovarek weka Derbange heye, jı bo pe ş vebınna zmane dayıka me. Dıjnunen xwinmıj zmane me kedexe kınne u pır jı me kurdan asimile bune. Em derın male hevale n me ye kurd ku bı zmane xwe bıpeyıvın, bes jı sedi nod bı mera zmarie xerib, bı zmane Tırkan dıpeyıvın. Jı bo wi hawayi heviya mm jı we ku hun hertım kovara Derhang jı mıra bışinın. Yani ez dıxwazım bıbım endame salawexti ya Berbange. Xerca saleki çıqase jı nura bınıvisinın ez e jı we ra rekım. Riin kovara Berbange jı komela mera dışinın, bes mala ının jı hevalan dure ii jı mıra namine. Pır pır he vi dıkım, mm te kın endame Derbange. Slaven bırati ii şoreşgeri jı wera dıkım u serfıraziya we dıxwazım Rıze Gur Le ez di ve name de helbesı teki xwe dişimm ii nave helbeste " Rerdu Roste cihan e." S ilave n dilgerm ii birninin bi şadi Xwediye ' D'iwana Reş" Fe!lr Ahmed

24 instituy KURDi LE PRRnSR ı ÇANDEK DI BIN XETERE DE YE, DI HEWARA WE DE WERE! ÇANDA HEZAR SALi YA 20 MILYON KURDi Ll ROJHELATA NEZiK DI BIN XETERA MIRINE DE YE Bı raguhastın i'ı hılweşandıneke sistematik ku jı aliye dewleten ku netewa Kurd parçe kınne tet kırın; ev parçe tıehempa ye jemayeya (miras) çan da dıne dı bın riske ku jı bın ve wında bıbe de ye. Sen'atkar, mviskar, dirokvan i'ı zımanzanen Kurden ku bı xwe ji dı bın vi! xetere de ne i'ı nıha raguhesti (reli biin, diirxıstın, surgün) Ewriıpaye bune, dızanın dema ku geleki jı çanda xwe bepar bet hıştın ewe gav-bı-gav her bı mınne ve bıçe; jı lewre ji lı dıj ve jenosida çandi, ya ku rexıstmen navnetewi (UNO, UNESCO, hwd.) h hember bedeng ii bebızav dıminın, çendeki bere instituyeke Kurdi damezrandın. Gele Kurd, bı hebuna xwe dı bın tehdide de ye. Jı ber ve yeke ji hewcedare alikariya gelen dm e. Hevkariya w e ya pe re gr ing ô pewist e. ZIMANEKi QEDEXE Ev pirtuka ku hattye m vlsandm.. beri mha bt çendekl lt Ttrkiye hat qedexe kmn. Ntviskare we dt do ge/ek salim gtrtigehe u mahkumtyete re, dtva bu raguhestml Ewrüpaye btbe. Enimvisa bt sedan ronakbiren dm en K urd ji her weha ye. Ev dewleta EwrDpi, ku endame NA TO D Kqnseya EwrDpaye ye ji: dt demeke wulo de ku heymana XX' an neziki dawiya xwe dt be, çaryeka nufdsa xwe jt ma ten çandiyen heri bmgehin bepar dthele D Mi ku tu hesab je Mtm ptrsin ve yeke her dtdomine.. S.O.S. A CULTURE 1 N DANGER The millenary culture of the 10 mhiion K.urds in the Near East ls in danger of dying. Baniıdı«l, sufferiııg a syatematic destruction from the States wbich have dividf:d the Kurdish nation, this unique part of the world' s cıiltural heritage thus incurs the risk of dis.ppearing for ever. Confronted with this peril, the Kurdish artists, writers, historians and linguists now living in eıdle in Burope, aware that a people deprived of its culture is doomed to die slowly, have just created a Kurdish Institııı;e to prevent the genocide of their culture, Faced with the silence amt inactjvity of international organizations (UNÖ, UNBSCO, ete.), the Kurdish people whose very existence IS thrımtened, needs the help of other people. Your coopeı-ation is vital. O Dıxwazım beşdari aksiyana rızgar kırına çanda Kurdi bıbım. Ez jı hesab~ lnstituy re çekeki bı... FFi dışinım. D Dıxwazım- dokumentasyon ii. bultena informasyone~ ya lnstituya Kurdi w{!rgırım. -