A r kitaplar dizisi: 22. Gökçe Çiçek Çetin. Sevinç Altan

Transkript

1 Prof. Dr. Yasemin NCEO LU, 1983 y l nda stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ngiliz Dili ve Edebiyat Bölümü nden mezun oldu. Yüksek lisans ve doktora (1990) derecelerini Marmara Üniversitesi Gazetecilik ve Halkla liflkiler Bölümü nde tamamlad y l nda üniversitenin ayn bölümünden doçent, 1999 y l nda ise profesör unvan n ald te Columbia Üniversitesi School of Journalism den Visiting Scholarship (Konuk Ö retim Üyeli i) bursuna hak kazand y llar aras nda Marmara Üniversitesi letiflim Fakültesi nde dekan yard mc l görevinde bulundu y llar nda ayn fakültenin Gazetecilik Bölümü ve Genel Gazetecilik Anabilim Dal Baflkan olarak görev yapt. Kas m 2004 te Galatasaray Üniversitesi letiflim Fakültesi nde ö retim üyesi olarak çal flmaya bafllayan nceo lu, çeflitli uluslararas /ulusal sempozyum ve seminerlerde medya eti i, medya-savafl, medyada kad n imaj, internet-çocuk pornografisi, haber medyas nda profesyonel sorumluluk konular nda bildiriler sunmakta, yaz lar da çeflitli gazetelerde yay mlanmaktad r. Yard. Doç. Dr. Nebahat Akgün ÇOMAK, 1986 y l nda stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü nden mezun oldu. Eski Türk Dili üzerine yüksek lisans yapt. Doktoras n, stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitisü, Gazetecilik ve Halkla liflkiler Bölümü nde tamamlad. Halen Galatasaray Üniversitesi letiflim Fakültesi nde görev yapmaktad r. Bas n Dili, Film Dili, Simge Dili, Mitoloji, Göstergebilim ve Sinema, Edebiyat ve Sinema alanlar nda çal flmaktad r. Uluslararas ve ulusal bildirileri, makaleleri ve kitaplar bulunmaktad r.

2 Ayr nt : 530 A r kitaplar dizisi: 22 Metin Çözümlemeleri Yasemin G. nceo lu Nebahat A. Çomak Yay ma Haz rlayan Gökçe Çiçek Çetin Bu kitab n yay n haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak llüstrasyonu Sevinç Altan Kapak Düzeni Orhan Deliorman Bask ve Cilt Mart Matbaac l k Sanatlar (0 212) (Pbx) Mart Plaza Merkez Mah. Ceylan Sk. No: Nurtepe/Ka thane- stanbul Birinci Bas m Nisan 2009 Bask Adedi 2000 ISBN SERT F KA NO AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Eminönü - stanbul Tel.: (0212) Fax: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 MET N ÇÖZÜMLEMELER Yasemin G. nceo lu Nebahat A. Çomak

4 A IR K TAPLAR D Z S K TLE VE KT DAR Elias Canetti NSANLI IN MAHREM TAR H Theodore Zeldin RUJ LEKES Yirminci Yüzy l n Gizli Tarihi Greil Marcus B Z B Z YAPAN H KÂYELER Kendimizi Yaratma Üzerine Bir Deneme William Lowell Randall MARKS ZM, AHLÂK VE TOPLUMSAL ADALET R. G. Peffer MPARATORLUK Michael Hardt & Antonio Negri D S PL N Askeri taat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi Ulrich Bröckling HEP YUVAYA DÖNMEK Ursula K. LeGuin AHLÂK PROTESTO SANATI Toplumsal Hareketlerde Kültür, Biyografi ve Yarat c l k James M. Jasper SANATTA ANLAMIN GÖRÜNTÜSÜ mgelerin Toplumsal fllevi Richard Leppert KAMUSAL NSANIN ÇÖKÜfiÜ Richard Sennett CAZ K TABI Ragtime dan Fusion ve Sonras na Joachim-Ernst Berendt KURTLARLA KOfiAN KADINLAR Vahfli Kad n Arketipine Dair Mit ve Öyküler Clarissa Pinkola Estés C NSELL N TAR H Michel Foucault SEKS SYANLARI Toplumsal Cinsiyet, Baflkald r ve Rock n roll Simon Reynolds & Joy Press SÜRÜDEN DEVLETE Toplumsal Ba Üzerine Psikanalitik Deneme Eugène Enriquez ÇOKLUK mparatorluk Ça nda Savafl ve Demokrasi Michael Hardt & Antonio Negri B R AHLÂK KURAMI Genel Etik & Bir Ahlâk Felsefesi & Bir Kiflilik Eti i Agnes Heller MUTFAK SAVAfiI Damak Zevkinin Jeopoliti i Christian Boudan KT SAD ADALET VE DEMOKRAS Rekabetten flbirli ine Robin Hahnel TAR H BOYUNCA KENT Kökenleri, Geçirdi i Dönüflümler ve Gelece i Lewis Mumford AÇIKLAMALI DÜZÜLKE Çok Boyutlu Bir Macera Edwin A. Abbott

5 Hayatta en büyük zevkim durmadan yeni fleyler ö renmek ve bunlar ö rencilerimle ve toplumla paylaflmakt r. Bu konuda, Honore de Balzac n flu sözünden esinleniyorum: Bilimin efendisi olmak istersen, çal flman n ufla olacaks n. Ö renilecek o kadar fley var ki... Sevgili biricik babam ve De erli hocam z Prof. Dr. smet G R TL nin an s na...

6

7 çindekiler Önsöz Birinci Bölüm TEUN A.VAN DIJK Metin Nedir? Dil ve Söylem Medyay Okumak Teun A. van Dijk ve Elefltirel Söylem Çözümlemesi 30 Çal flmalar Örnek Çal flma: Sözcüklerin Bitti i Yer ve Uçuflan Sözcükler Söylem Metni Yöntem ve Metnin Çözümlenmesi Tablolar De erlendirme Kuramlar ve Kuramc lar Kaynakça kinci Bölüm UMBERTO ECO YLA MET N OKUMA Girifl Eco nun Düflünsel Evrenini Etkileyen Çevre Metinlerin ve Yorumcular n Haklar Aras nda Diyalektik

8 Oyuna Davet Yank Fazlas Tektonik Anlam Tabakalar Yank lanan Casablanca Sis Etkisi Oynak ve Dirençli Zeminler De erlendirme Kaynakça Üçüncü Bölüm HABERMAS DERSLER I. Girifl II. letiflimsel Eylem Kuram Üzerine II. I. Evrensel Pragmatik Konuflma Modeli II. II. Kavramsal Aç dan letiflimsel Ussall k II. III. Özgürlük Yerine Egemenlik liflkisi Üreten Araçsal Ussall k II. IV. Güç Söylemi Versus Diyalog III. Kamusal Alan Kavram Üzerine III. I. Siyasal Kamusal Alan ve Kamu Otoritesi III. II. Siyasal Toplumun Sivilleflmesi III. III. Bir Siyasal Kuram Modeli Aray fl IV. Sorunun Yeniden Tan mlanmas Kaynakça Dördüncü Bölüm HABER-YORUMDAN SEY R VE GÖSTER YE Medya ktidara Yabanc De ildir Medya Manipüle mi Eder Manipüle mi Edilir?.202 Medyan n Aktarma fllevi Gelecek Ne Vaat Eder? Kaynakça Beflinci Bölüm GÜNÜMÜZDEN fi KAGO OKULU NA B R BAKIfi I. Girifl I. I. fiikago Okulu nun Önemi I. II. Devinerek Geliflen Bir fiikago Okulu

9 II. I. Çal flman n Amac, Yöntemi ve S n rl l klar..232 II. II. Bulgular ve Yorumlar III. I. fiikago Okulu nun Oluflumu ve Yap s III. II. fiikago Okulu nda Kuramsal ve Yöntemsel Yaklafl mlar III. II.I. Etnografya Tekni i III. II.II. Ampirik Yaklafl m III. II.III. Pragmatik Yaklafl m III. II.IV. Göçmenlik ve Ba lant l Konular III. II.V. Kent Yaflam ve Suçluluk Ba lant s III. II.VI. Sembolik Etkileflimcilik IV. fiikago Okulu Araflt rmac lar IV. I. fiikago Okulu Kurulurken: John Dewey IV. II. fiikago Okulunun Ekonomi Boyutu: Milton Friedman IV. III. Laboratuvar Okulu: George Herbert Mead..269 IV. IV. Robert Ezra Park IV. V. Charles Horton Cooley IV. VI. Louis Wirth V. De erlendirme ve Sonuç Kaynakça Alt nc Bölüm GROUPE μ Girifl I. Groupe μ nün Görsel Göstergebilim Yaklafl m..290 II. mgenin Dilbilgisi III. Plastik Gösterge III. I. Renk III. II. Doku III. III. Biçim IV. konik Gösterge V. Bir Çözümleme Örne i: D&G V. I. Plastik Göstergeler V. I.I. Renk V. I.II. Doku V. I.III. Biçimler V. II. konik Göstergeler V. II.I. Modellerin Duruflu V. II.II. Giysiler V. II.III. Ifl kland rma V. III. De erlendirme

10 Kaynakça Yedinci Bölüm CESUR YEN DÜNYA Özet Girifl Enformasyon Televizyonculu undan Ceset-sever Medyaya Truman Show: Simüle Edilmifl Yaflam öldür.com : Teknoloji, Medya ve fiiddet Sarmal 326 Sonuç Kaynakça Sekizinci Bölüm B RM NGHAM OKULU ngiliz Kültürel Çal flmalar n n Tarihsel Geliflimi ve Kuramc lar ngiliz Kültürel Çal flmalar n n Kuramsal Altyap s ngiliz Kültürel Çal flmalar n n Kazand rd klar 363 Kaynakça

11 Önsöz Metin Çözümlemeleri adl kitab m z yay mlamak uzun zamand r duyulan bir gereksinimi karfl lama fikrinden do du. fiimdiye kadar ülkemizde kuram tan mlar na, kuramc lar n yaflamlar na ve eserlerine iliflkin kitaplar yay mland ; ancak film, reklam, gazete haber bafll klar vs üzerinden bu kuramlar n uygulama örneklerine nas l uyarlanaca na dair lisans, yüksek lisans ve doktora ö rencilerine k lavuzluk edecek bir kitap adeta zorunlu bir gereksinim haline dönüflmüfltü. flte bu nedenle, böylesine bir çal flma yapman n bu alandaki önemli bir bofllu u dolduraca na karar verdik. Bir baflka önemli nokta da, kitapta yer alacak olan akademisyenleri seçme aflamas nda tek bir önemli ölçütü göz önünde bulundurmam z oldu: O ölçüt de, her birinin ele ald bölümlerle ilgili bilgi birikimine sahip, deneyimli ve kuram çal flmalar konusunda uzman kifliler olmas yd. Kitapta yer alan kuramc lar ve okullar kulland klar yöntemlerle tüm dünyada önemli bir bilimsel ifllev üstlenmifller ve bu alandaki akademik etkinliklerin temelini oluflturmufllard r. Bu kitapta dokuz bölüm yer almaktad r. Birinci bölümün yazarlar olarak bizler metnin ne oldu- u üzerinde durarak, metnin kendi içinde hiçbir fley ifade etmedi ini, metin ve dünya bilgisi ile kurulan ba lant sonucu bir anlam tafl d n vurgulamaktay z. Van Dijk in önemle alt n çizdi i fley; Elefltirel Söylem Çözümlemesi nin sosyal ve politik bir tutum sergilemesi nedeniyle bir araflt rma yöntemi de il, bir disiplin oldu udur. Van Dijk in, genelde Söylem Çal flmalar, özelde Elefltirel 11

12 Söylem Çal flmalar ad n verdi i bu akademik etkinli in kulland kendine özgü bir yöntem yoktur; söylem çözümlemesi, dilbilimi, psikoloji ve sosyal bilimlerde kullan lan farkl yöntemleri kullan r. Sosyal sorunlar karfl s nda elefltirel bir tutum sergileyebilme, sosyal eflitsizlik ve adaletsizlik konular na hassasiyet gösterme nas l ki ö retilecek fleyler de ilse, Elefltirel Söylem Çözümlemesi de ö renilecek ya da ö retilecek bir fley de ildir. Elefltirel Söylem Çözümlemesi, dilin rolü, dilin kullan m ve eflitsizli in yeniden üretimindeki iletiflimsel olaylar ya da söylem hesaba kat ld nda, elefltirel sosyal ve politik çözümlemelere belirli bir katk da bulunabilir. Egemenler ötekilerin iletiflimsel haklar n, iletiflimsel olaylar, söylem türleri, kat - l mc lar, konu, stil, konuflma eylemlerine özgürce ulaflmalar n önleyebilir ya da kendi ç karlar do rultusunda onlar n kamu söylemine eriflimlerini denetleyebilirler. Elefltirel Söylem Çözümlemesi nin kullan lma amac, Medya metinlerindeki seçilmifl sözcük ve sözcük öbeklerinin, bireylerin yaflam alg lamalar nda, düflüncelerinde ve de erlendirmelerinde söyleme yans yan toplumsal ideolojilerini belirlemektir. Bu yöntemle aç k dilsel yap lardan örtük ideolojik yap lara ulaflmakt r. Çal flmam zda, önerdi imiz yaklafl m m za ya da yöntemimize Elefltirel Söylem Çözümlemesinde Devingen Anlambilim Düzlemleri ad n verdik. Gelifltirdi imiz yöntem ya da yaklafl mda amaç, dilin karmafl k yap s n, içeri ini, eflsüremli ve artsüremli aç lardan incelemektir. Buradan yola ç karak söylem in zorunlu olarak kifli, süre ve uzam katmanlar ndan olufltu unu, bu yüzden de söylemsel anlamlaman n nas l gerçekleflti ini ortaya koymaya çal flt k. kinci bölümün yazar stanbul Üniversitesi letiflim Fakültesi nden Prof. Dr. Nurdo an Rigel, 1942 y l nda çekilen, 1943 te New York ta gösterime giren ve Tüm Zamanlar n En yi 10 Filmi s ralamas nda her zaman yer alan Casablanca y bir metin olarak, Umberto Eco nun Yank Fazlas kavram üzerinden oluflturdu u ikili analiz yöntemiyle okumufltur. Yazar, birinci analiz metodunda, Aç k Yap t taki iletiflim stratejisine uygun olarak, iletiflim sürecinde kurulan boflluk ve belirsizlik yap lar n, ikinci analiz yönteminde de Casablanca y, zamana direnen bir metin olarak, Derrida n n deyifliyle Tektonik Anlam Ta- 12

13 bakalar na ay rm fl ve metnin oynak ve dirençli zeminlerini ele alm flt r. Eco yu, yöntemci/analizci özelli iyle de tan tan Prof. Dr. Nurdo an Rigel in, Her metin, ideal okurunu buldu unda s n rs z anlam üretir fleklindeki de erlendirmesi de Eco-ideal okur iliflkisine yeni bir boyut kazand rmaktad r. Üçüncü bölümde, yazar m z stanbul Üniversitesi letiflim Fakültesi nden Doç. Dr. Emine Yavaflgel, toplumsal iliflkilerle ilgili kapsaml kuramlar aras nda Jürgen Habermas n letiflimsel Eylem Kuram nda göreceli özerk alt-alanlar n özgüllü ünü kabul ederken, ayn zamanda toplum çözümlemelerini yeniden birbirleriyle nas l ba lant land rmaya çal flt n irdelemifltir. Doç. Dr. Yavaflgel, Jürgen Habermas, birbirinden giderek uzaklaflan söylem evrenlerinin ço ul bir nitelik kazanmas n özgül olarak ça c l deneyimin getirdi i bir fley olarak yorumlar. Ve birbirinden farkl iki tür ço ulculu u bir araya getirir. Biri, iflbölümünden gerçeklik, yarg ve be eniyle ilgili söylemlerin karfl l kl olarak ayr lmas ndan kaynaklanan, Habermas n kendi bafl na ça c ll n en önemli özelli i olarak de erlendirdi i ve felsefecilerle toplumbilimcilerin en az ndan birkaç yüzy ld r birlikte yaflamakta olduklar ço- ulculuk; öteki ise, ça c ll n yads d ve uygulamada alt etmek için büyük bir çaba gösterdi i gerçeklik, yarg ve be eninin yerlefltirilmesini yeniden istemleyen gelenek ba laml söylemlerin ço ullu u demektedir Dördüncü bölüm yazar m z, Galatasaray Üniversitesi letiflim Fakültesi nden Doç. Dr. Nilgün Tutal Cheviron, Haber-Yorumdan Seyir ve Gösteriye bakarken, Guy Débord un sözlerine flöyle yer veriyor: Gösteri bir imajlar toplam de il, kifliler aras nda varolan ve imajlar n dolay - m ndan geçen toplumsal bir iliflkidir. Gerek enformasyon ya da propaganda gerek reklam ya da do rudan e lence tüketimi biçiminde olsun, bütün özel biçimleriyle gösteri toplumsal olarak hâkim olan yaflam n mevcut modelini oluflturmaktad r. Yazar m z, içinde yaflad m z ça a kültürel niteli ini görsel kültürün kazand rd n ve bu kültürün can damar n ise, imgelerin dolay m ndan geçe geçe ticari de erini art ran ürünlerin ve insanlar n oluflturdu- unu ifade etmektedir. mgelerle donanm fl toplumda yafl yoruz ve her fleyin seyirlik oldu u medya evreninde, ege- 13

14 men yap art k iletiflim araçlar n n klasik bilgilendirme ifllevini günden güne geri plana iten bir dönüflüme u ramaktad r. Beflinci bölüm yazar m z, stanbul Üniversitesi letiflim Fakültesi nden Doç. Dr. Nilüfer Pembecio lu, fiikago Okulu nu mercek alt na almaktad r. Onun gibi, fiikago Okulu nu inceleyen entelektüellerin tamam, okulun sosyolojik araflt rmalarla, sosyoloji biliminin gelifltirilmesi ve iletiflimin araflt rma alan na sosyal olgular n kazand r larak perspektifinin geniflletilmesi konusunda önemli bir bafllang ç yapt klar n kabul etmektedir. Yazar m z, tarihin derinliklerinden bugüne, iletiflimin sistematik bilimsel inceleme alan olarak ele al nmas n, yirminci yüzy l n bafl nda, 1910 larda Amerika Birleflik Devletleri nde deneysel temellere dayanan bir toplumsal bilimin kurulmas n sa layan fiikago Okulu araflt rmac lar na borçlu oldu umuzu vurgulamaktad r. Ayr ca, günümüzde bir ekol olarak tan mlanan fiikago Okulu nun, iletiflim araflt rmalar nda ampirik yöntemin kullan lmas nda ve iletiflim alan nda pozitivist-ampirik uygulamalar yla sistematik bilimsel araflt rmada örnek teflkil edecek derecede önemli çal flmalar n irdelemektedir. Alt nc bölüm yazar m z, Galatasaray Üniversitesi nden Yard. Doç. Dr. Halime Yücel, çal flmas nda,1967 den itibaren, Belçika da Liége Üniversitesi nde göstergebilim, retorik, dilbilim ve görsel iletiflim kuramlar üzerine çal flmalar gerçeklefltiren Groupe μ(mü) ye yer vermifltir. Francis Edeline, Jean-Marie Klinkenberg, Jacques Dubois, Hadelin Trinon, Philippe Minguet, Francis Pire den oluflan grubun çal flmalar, özellikle de, görsel dilbilgisini ortaya koyma amac önemlidir. Görsel dili, sözel ve yaz l dilden tümüyle ba ms zlaflt ran grup görsel göstergebilimin alg - lama temellerini belirler. Plastik göstergeye büyük bir önem veren grup, görsel söylem çözümlemesini gelifltirerek, plastik yap, biçim, renk, doku olmak üzere üç anahtar ö eyi ön plana ç karm flt r. Dr. Yücel in ele ald D&G reklam n n önemli bir dinsel imgeyi ça r flt rmas, yarat c lar - n n Katolik Kilise ne karfl tutumlar aç s ndan ilginçtir. Domenico Dolce ve Stefano Gabbana, Katolik Kilise yi eflcinsellik karfl t söylemi nedeniyle elefltirir. roninin H ristiyanl n önemli bir simgesi üzerinde uyguland bu rek- 14

15 lamda, plastik ve ikonik göstergeler aç s ndan kimi çeliflkiler eskiyle yeniyi birlefltirmektedir. Yedinci bölüm yazarlar m z, Yeditepe Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi nden Yard. Doç. Dr. Altan Kar ve Bo aziçi Üniversitesi nden Dr. Sevgi Kesim Güven, günümüz cesur yeni dünyas n n, medya, teknoloji, fliddet ve haz sarmal çerçevesinde nas l biçimlendi ini anlamak amac yla yap lan çal flmalar nda, hayat do umundan itibaren gözetim alt na al narak televizyondan yay mlanan; fakat kendisinin bunun fark nda olmad bir kahraman /kurban konu alan Truman Show ve gerçek kiflilerin ac mas zca haz rlanm fl düzeneklerle öldürülmesini naklen yay mlayan bir internet sitesinin konu edildi i öldür.com (Untraceable ya da killwithme.com) filmlerini analiz etmektedirler. Yazarlar m z, Cesur yeni dünya düzeninde bireyin, kitle iletiflim teknolojileri, dolay s yla medya arac l yla, düflünme yetisi dumura u ramakta, ac, fliddet, kan, savafl ve en uçta ölüm bile seyirlik bir e lence malzemesine dönüflmektedir sözleriyle, letiflim ve Medya iflbirli inin insan yeni bir düflünme ve eyleme düzlemine mi yoksa düflünen insan n yok olufluna m götürdü ü sorunsallar n irdeleyerek, bunu zaman n gösterece ine dair bir aç k kap b rakmaktad rlar. Sekizinci bölüm yazarlar m z, stanbul Üniversitesi letiflim Fakültesi nden Doç. Dr. Seda Çakar Mengü ve Dr. Murat Mengü ise, ngiliz Kültürel Çal flmalar yla tan nan Birmingham Okulu nu incelemektedir. Yazarlar m z kültürel çal flmalara iliflkin, toplumsal olgular analiz etme amac na yönelik olarak, psikoloji, sosyoloji, kültürel antropoloji, iletiflim, politik ekonomi, film araflt rmalar, sanat tarihi ve elefltirisinin yan s ra, edebiyat, toplum ve medya kuramlar n da içeren disiplinler-aras bir çal flma alan d r tan mlamas n yapmakta, dil, rk, s n f, cinsiyet, etnik köken, milliyet ve ideolojinin, yap lan çal flmalarda ve araflt rmalarda bafll ca ölçütleri oluflturdu unu vurgulamaktad rlar. Yazarlar m z, Birmingham Okulu nun bünyesinde yer alan ngiliz Kültürel Çal flmalar n n akademik etkinliklerinin temelini belirtirken, zorlamayla oldu- u kadar ikna yoluyla da egemenlik sa lanmas anlam na gelen, ideoloji ya da söylem yoluyla uygulanan hegemonyan n, kültürel çal flmalar n bir disiplin olarak belirginlefl- 15

16 mesini sa layan bir olgu ifllevi de gördü ünü söylemektedirler. Kitab m za katk da bulunan yazarlar m za sonsuz teflekkür ediyor ve bu yap t n, letiflim ve Medya çal flmalar - n n öncüleri ve onlar takip edenlerin yan nda yer almas n umuyoruz. Bizlere bu imkân yaratan ve gönülden destek veren Ayr nt Yay nlar çal flanlar na da flükranlar m z sunar z. Prof. Dr. Yasemin Giritli NCEO LU Yard. Doç. Dr. Nebahat Akgün ÇOMAK fiubat, 2009 stanbul 16