B E Y K E N T Ü N İ V E R S İ T E S İ Page 1 of 7

Transkript

1 B E Y K E N T Ü N İ V E R S İ T E S İ Page 1 of HAFTA Geri Anasayfa İleri 12. FAALİYET VE FİNANSMAN KALDIRACI Bir firmanın giderlerinin yapısı ile karlılığı arasındaki ilişki nedir? Bir işletme ne kadar ür kara geçer? Daha fazla borçlanmak, işletmenin karlılığını nasıl artırır? Bu gibi soruların yanıtı fin yönetimde kaldıraç kavramına dayanmaktadır TEMEL KAVRAMLAR Kaldıraç mekanik bir alettir ve az bir güç ile çok ağır cisimler kaldırılabilir. Finans literatü kaldıraç deyimi çok sık kullanılmaktadır. Mekanik kaldıraç gibi, finansdaki kaldıraç kavramı giderler ile finansman giderlerinin firma karını artırma etkisine dayanmaktadır. Bu bölümde faaliyet ve finansal kaldıraç tanımlanacak, daha sonra, sabit giderleri yüksek firmalar ile firmaların ne tür avantaj ve risklere sahip oldukları tartışılacaktır. Faaliyet ve finansman kaldıracını tanımları şu şekilde yapılmaktadır: Faaliyet Kaldıracı: Firmanın sabit giderlerini kullanarak karlılığını arttırma gayretidir. Finansal Kaldıraç: Firmanın sabit finansman giderlerini kullanarak karlılığını arttırma gayret 12.2 FAALİYET KALDIRACI Faaliyet kaldıracı, bir firmanın sabit giderleri olduğunda söz konusudur. Sabit giderle üret da satış hacmi değiştikçe değişmeyen giderler olarak tanımlanmaktadır. Amortisman, sigorta giderler ve bazı enerji giderleri genellikle bu hesap içinde bulunurlar. Firmanın satış veya ü hacmi arttıkça, oransal olarak artan giderler de değişken giderlerdir. Ham madde, işçilik, giderleri gibi giderlerde bu hesap içinde gösterilmektedir. Bir işletmenin hesabı içinde bulunan sabit giderlerinin, firmanın satış ya da üretim hacmi ar oransal olarak firmanın karlılığı üzerinde önemli etkileri vardır. Büyük oranda sabit gidere sahi firmaların, satış hacimleri arttıkça karlılıkları daha büyük oranlarda artmaktadır. Bu durum bir şu şekilde gösterilebilinir: Firma A Firma B Firma C Satışlar 1000 TL 1200 TL 2000 TL Faaliyet Giderleri Sabit Değişken Faaliyet Karı Sabit Giderler / Toplam Giderler Sabit Giderler/ Satışlar Varsayalım ki her bir firma satışlarını %50 arttırdı.

2 B E Y K E N T Ü N İ V E R S İ T E S İ Page 2 of 7 Faaliyet Giderleri Sabit Değişken Faaliyet Karı Faaliyet Karında % Değişim %400 %45 %190 Görüleceği gibi sabit giderleri fazla olan firmaların karlılıkları daha fazla artmıştır. So bölümlerde firmaların faaliyet kaldıraç derecelerinin hassasiyeti üzerinde duracağız BAŞABAŞ NOKTASI ANALİZİ Başabaş noktası analizi bir firmanın sabit giderleri, değişken giderleri, karları ve satış arasındaki ilişkileri inceleyen bir yöntemdir. Bu ilişkileri başabaş noktası grafiği ile göstermektir Bu şekilde çeşitli satış düzeylerinde firmanın giderleri ve karı gösterilmektedir. Şekilde göst toplam giderler ile satış hasılatının kesiştiği nokta firmanın başabaş noktasıdır. Bu noktada t giderler satış hasılatına eşittir ve bu noktada işletmenin kar ve zararı yoktur. Matematiksel başabaş noktası şu şekilde hesap edilmektedir. Bir işletmenin karlılığı şu şekilde gösterilir; FVÖK = P(Q) - V(Q) - F FVÖK = Faiz ve vergiden önceki kar P = Birim fiyat Q = Satış miktarı V = Birim değişken gider F = Toplam sabit giderler Başabaş noktasında FVÖK= Sıfırdır O= P(Q) - V(Q) - F QBB = Başabaş noktası (birim) Toplam sabit gideri TL olan bir firmanın ürün fiyatı 10 TL, birim değişken gider olduğunda başabaş noktası birimdir.

3 B E Y K E N T Ü N İ V E R S İ T E S İ Page 3 of 7 QBB = Başabaş noktası satış hasılatı olarak şu şekilde hesaplanmaktadır: SBB = F+VCBB SBB = Başabaş noktasında satış hasılatı F = Toplam sabit giderler VCBB = Başabaş noktasında toplam değişken giderler Eşitlikte bilinmeyen SBB ve VBB gibi iki değişken olduğundan eşitliği çözebilmek için yöntemler kullanmak gereklidir. Bunun için eşitliği yeniden şu şekilde yazabiliriz. SBB = Daima dir. Buna göre, SBB = Buna göre satış hasılatı cinsinden başabaş noktası; SBB = dir FAALİYET KALDIRAÇ DERECESİ Daha önceki bölümlerde faaliyet kaldıracının etkisini satış hacmindeki artış neticesinde karla artışı gösterdiğini belirtmiştik. Bir firmanın faaliyet kaldıraç derecesi firmanın satış veya ü hacmindeki %1'lik değişimin firmanın VFOK'da yüzde kaçlık bir değişim yarattığını göstermek Bu ifade matematiksel olarak şu şekilde gösterilmektedir. Faaliyet Kaldıraç Derecesi (FKD) = Faaliyet Kaldıraç Derecesi (FKD) = FKD = Pay ve paydayı (P-V)'ye bölersek FKD = Başabaş noktası 7000 birim olan bir işletmenin 9000 birimlik üretim yaptığında FKD 4,5'dir. FKD = = 4,5 elde deriz. Buna göre firmanın satışları %1 arttığında karı %4,5 artacaktır. Faaliyet kaldıraç derecesi satış ve maliyetlerle ilgilendiğinden, bir firmanın faaliyet kar değişmeleri ve dolayısıyla işletme riskini etkileyecektir. Bundan dolayı faaliyet kaldıraç dereces işletmenin potansiyel riskinin bir ölçütü olarak görmek gerekmektedir FİNANSAL KALDIRAÇ Finansal kaldıraç sabit finansman giderleri ile ilgilidir. Eğer firmanın finansman yapısı özkaynak finansmanına dayanıyorsa,o firmanın finansman gideri olmayacağı için finansman ka da olmayacaktır. Finansal kaldıraç hisse senedi sahiplerinin gelirini daha fazla artırmak am

4 B E Y K E N T Ü N İ V E R S İ T E S İ Page 4 of 7 kullanılmaktadır. İyi bir finansal kaldıraç, firmanın ödediği finansman giderlerinin üzerinde k sağlamaktadır Hisse Başına Kar(HBK) ve FVÖK-HBG Analizi Bir firmada elde edilen karın hissedar başına düşen miktarı şu şekilde hesaplanmaktadır. HBK= HBK= Hisse başına kar VFÖK= Vergi ve faizden önceki kar I = Faiz t = Firmanın vergi oranı PD = Yıllık tercihli hisse senedi ödemesi NS = Hisse senedi sayısı FVÖK-HBK analizini bir örnek problem üzerinde açıklayalım. ABC AŞ.'nin önümüzdeki yıllarda yıllık 10 milyar TL'lik FVÖK beklentisi vardır. Firma b sağlayabilmek için 30 milyar TL'lik sermayeye ihtiyaç vardır. Firma bu sermayeyi 3 alternatif y temin edebilecektir. 1. Seçenek : Yalnızca hisse senedi çıkaracak, hisse senetlerinin fiyatı TL olacaktır. 2. Seçenek : 10 milyar TL'lik hisse senedi ve %20 faizli tahvil çıkaracaktır. 3. Seçenek : 10 milyar TL'lik hisse senedi ve %25 faizli tercihli hisse senedi çıkaracaktır. Firmanın tabi olduğu kurumlar vergisi oranı %40'dır. Bu seçeneklerin firmanın hissedarlarının kazançlarına etkileri aşağıdaki tabloda gösterilmişti 1. Seçenek 2. Seçenek 3. Seçen VFÖK 10.0 Milyar TL 10.0 Milyar TL 10.0 Milya F (faiz) VÖK (Vergiden Önceki Kar) V (Vergi) VSK(Vergiden Sonraki Kar) PD (Ter. Hisse Sen. Ödemesi) Hissedarlara Dağıtılacak Kar 6.0 Milyar TL 3.6 Milyar TL 1.0 Milyar NS (Hisse Senedi Sayısı) Adet Adet Ad HBK (Hisse Başına Kar) TL TL T Görüleceği gibi örneğimizde hissedarların en fazla gelir elde edeceği seçenek 2. seçenektir. FVÖK-HBK analizini yapmak ve grafiğini çizebilmek için HBK=0 olduğu noktada FVÖK tu bulmak gerekmektedir. Buna göre 1. seçenek için

5 B E Y K E N T Ü N İ V E R S İ T E S İ Page 5 of 7 FVÖK=0 2. seçenek için O = 0.6FVÖK milyar TL FVÖK=4 Milyar TL 3. senenek için: Bu bilgilerle aşağıdaki grafik çizilebilir: Grafikte görüleceği gibi A ve B gibi kesişme noktaları vardır. Bu noktalara kayıtsızlık nok denilmektedir. Bu noktalarda iki veya daha fazla sermaye yapısı seçeneği aynı düzeyde vermektedir. Örneğimizde görülen A ve B noktaları matematiksel olarak şu ş hesaplanmaktadır: A noktası ( FVÖK1,2 = 1. ve 2. seçenek için kayıtsızlık noktasında FVÖK 1. seçenek 2.seçenek

6 B E Y K E N T Ü N İ V E R S İ T E S İ Page 6 of FVÖK1,2 x = (0.6 FVÖK1,2-2.4) FVÖK1,2 = FVÖK FVÖK1,2 = 6 Milyar TL B noktası 1. seçenek 3.seçenek FVÖK = FVÖK1, x 0.60 FVÖK1,3 = (0.6 FVÖK1,3-5.0) FVÖK1,3 = 12.5 Milyar TL Buna göre FVÖK 6 milyar TL bekleniyorsa 1. seçeneği, 6 milyar TL'den daha büyük beklentisi varsa 2. seçeneği seçmek gerekir. Bu taktirde en fazla HBG elde edilecektir. 2. Finansal Kaldıraç Derecesi Firmanın faaliyet kardaki (FVÖK) değişiminin firmanın hisse başı gelirindeki değişmeyi etk derecesine finansal kaldıraç derecesi denilmektedir. Matematiksel ifadesi şu şekildedir. Finansal Kaldıraç Derecesi = HBG'de Yüzde Değişim VFÖK'da Yüzde Değişim Finansal Kaldıraç Derecesi = FVÖK VFÖK- I - ( PD/(I-t)( FVÖK'ı 1000 TL, faiz 100 TL,PD 90 TL ve kurumlar vergisi oranı %40 olduğunda ACAR AŞ Finansal Kaldıraç Derecesi 1.33'dür. Finansal Kaldıraç Derecesi= ( 90/(1-0.40) =1.33 Buna göre ACAR AŞ.'nin VFÖK'ı %1 arttığında, hisse başına geliri %1,33 artmaktadır TOPLAM KALDIRAÇ Finansal kaldıraç faaliyet kaldıraçla beraber kullanıldığında, toplam kaldıraçı elde ederiz. Toplam Kaldıraç Derecesi (TKD) Toplam kaldıraç derecesi firmanın satışlarındaki (üretiminde) değişimin firma hisse gelirindeki değişmeyi etkileme derecesine denilmektedir. Toplam Kaldıraç Derecesi= HBK'da Yüzde Değişim Firmanın Satışlarında (Üretiminde)Yüzde Değişim Bu ifade gerçekte FKD ile FKD'nin çarpımına eşittir.

7 B E Y K E N T Ü N İ V E R S İ T E S İ Page 7 of 7 Toplam Kaldıraç Derecesi = Faaliyet Kaldıraç Derecesi x Finansal Kaldıraç Derecesi = Q (P-V) Q (P-V)-F-I- ( PD/(I-t)( Örnek: beş milyon birim kalem üreten bir işletmenin kalem satış fiyatı TL, birim değ kalem gideri 30,000 TL ve sabit giderleri 50 milyar TLdir. Bu işletme yılda 20 milyar TL faiz ödüyorsa bu işletmenin toplam kaldıraç derecesini hesaplayınız. = =1,30 Eğer bu işletme üretim ve satışlarını %1 arttığında, hisse başına geliri %1,30 artacaktır. 1. Hafta 2. Hafta 3. Hafta 4. Hafta 5. Hafta 6. Hafta 7. Hafta 8. Hafta 9. Hafta 10. Hafta 11. Hafta 13. Hafta 14. Hafta