BAŞABAŞ NOKTASI VE KALDIRAÇ ANALİZLERİ 10. VE 11. HAFTA

Transkript

1 BAŞABAŞ NOKTASI VE KALDIRAÇ ANALİZLERİ 10. VE 11. HAFTA

2 BAŞABAŞ ANALİZİNİN YARARLARI Kâr planlamasının temel araçlarından birisi olan başabaş analizi; işletmenin değişik üretim düzeylerinde beklenen gelirleri, giderleri ve kârları arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktadır. Başabaş analizinde giderler; sabit ve değişken giderler olarak iki grupta toplanmaktadır. Kısa dönemde işletme giderlerinin sabit ve değişken olarak ayrılabilmesi bu analizin kullanımına olanak sağlamaktadır. Satışlardan elde edilen kâr, değişik üretim seviyelerinde, değişik şekillerde gerçekleşmekte; satış miktarındaki küçük bir değişme, kârlarda büyük bir değişmelere yol açabilmektedir. İşletme kârında satış miktarındaki değişiklikten daha büyük bir değişme olması, bazı üretim giderlerinin üretimdeki değişiklikten daha az ya da daha çok gerçekleşmesinden kaynaklanır.

3 BAŞABAŞ ANALİZİNİN YARARLARI Kâr hedeflerine ulaşmada gerekli iş hacminin belirlenmesi, Çeşitli üretim düzeylerinde birim maliyetlerin ve en az satış fiyatının belirlenmesi, Değişken giderler, sabit giderler ve/veya birim satış fiyatındaki değişikliklerin, işletmenin kâra geçiş noktası ve toplam kârına olabilecek etkilerinin incelenmesi, En kârlı mamül türlerinin seçilmesi ve üretim bileşiminin buna göre düzenlenmesi, Asgari satış fiyatının belirlenmesinde, Çeşitli üretim düzeylerinde birim maliyetlerin hesaplanmasında vb. gibi.

4 BAŞABAŞ ANALİZİNİN YARARLARI Yeni yapılacak yatırımlarda, risk derecesini veya emniyet marjını dikkate alarak, asgari üretim kapasitesinin ne olması gerektiğinin belirlenmesi, İşletmenin üretim kapasitesini artırması halinde, bu tür bir büyümeyi haklı gösterecek satış hacminin belirlenmesi, İşletmenin kâr hedeflerine ulaşması için gerekli iş hacminin saptanması, İşletmenin izleyeceği üretim, fiyat, yatırım politikaları konusunda yönetimin alacağı kararlara yardımcı olması,

5 BAŞABAŞ ANALİZİ DOĞRUSAL BAŞABAŞ ANALİZİNİN VARSAYIMLARI İşletmelerin giderleri; sabit ve değişken giderler olarak iki grupta toplanmaktadır. Sabit varlıklar çeşitli üretim düzeylerinde aynı kalmaktadır. Birim satış fiyatları değişmemektedir. Genel fiyat düzeyi istikrarlıdır. Değişken giderler, üretim miktarları ile aynı oranda değişmekte, azalmakta veya artmakta yani birim başına değişken gider aynı kalmaktadır. İşletmenin izlediği politikalarda değişiklik yoktur. Satışlarla üretim arasında tam bir zaman uyumu vardır; Her üretilen mal veya hizmet satılmaktadır. Üretim faktörlerinin verimliliği aynı kalmaktadır. İşletme tek çeşit mal veya hizmet üretmektedir. İşletme çeşitli mal üretiyor ise üretimin bileşimi değişmemektedir.

6 BAŞABAŞ ANALİZİ Sabit Giderler: İşletmelerde sabit giderler, belirli bir dönem içinde üretim hacmine bağlı olarak değişiklik göstermezler. Bu giderler üretim çalışmaları için yapılmış olmakla birlikte üretim düzeylerine bağlı olmaksızın, diğer bir deyişle, üretimden bağımsız olarak yapılan giderlerdir. Üretim olsa da olmasa da, üretimin miktarı artsa da, azalsa da hep aynı kalırlar. Faiz giderleri, amortismanlar, sigorta ve vergiler ile yönetici maaşları işletmelerin sabit giderlerine örnek verilebilir. Bu giderler üretimin artması veya azalması ile doğrudan ilgili olmayan, yapılması zorunlu olan giderlerdir. Sabit giderler içinde oldukça önemli yeri olan amortismanlar, sabit varlıkların aşınma ve yıpranma karşılığı olarak hesaplanan nakit çıkışı gerektirmeyen giderlerdendir. Sabit varlıklar az kullanılsalar veya hiç kullanılmasalar bile değer kaybına uğrayabilirler.

7 BAŞABAŞ ANALİZİ Değişken Giderler: Değişken giderler, bir dönem içinde iş hacmine bağlı olarak değişiklik gösteren giderlerdir. Değişken giderler üretim miktarındaki değişmelere paralel olarak değişme gösterirler. Bu tür giderler, işletmenin üretim ve satış düzeyi arttıkça artar, düştükçe azalır. En önemli değişken gider kalemleri; hammadde, direkt işçilikle işletme malzemesi ve yardımcı madde gibi materyaldir. Üretim miktarı artar ise üretimde kullanılacak hammadde ve materyal ihtiyacı da artar. Benzer şekilde artan üretim bu üretimin gerçekleştirilmesinde direkt olarak çalışacak işçi sayısının da artmasına neden olur.

8 BAŞABAŞ ANALİZİ

9 BAŞABAŞ ANALİZİ GELİR TABLOSUNUN BAŞABAŞ NOKTASI ANALİZİNE UYGUN HALE GETİRİLMESİ Başabaş analizinde ve çalışma kaldıracı analizinde yararlanılan temel tablo, gelir tablosudur. Başabaş analizi yapılacağı zaman, analizi yapılacak işletmelerin klasik olarak hazırlanan gelir tablosunun gelir ve gider kalemleri yeniden düzenlenerek analize hazır duruma getirilir. Gelir tablosunun analize uygun hale getirilmesi ile giderler sabit ve değişken olmak üzere iki gruba ayrılır.

10 GELİR TABLOSUNUN BAŞABAŞ NOKTASI ANALİZİNE UYGUN HALE GETİRİLMESİ

11 GELİR TABLOSUNUN BAŞABAŞ NOKTASI ANALİZİNE UYGUN HALE GETİRİLMESİ

12 BAŞABAŞ ANALİZİ Grafik Yöntemi: Doğrusal başabaş analizinin dayandığı varsayımlar göz önüne alındığında, değişken giderlerin üretim miktarının; satış hasılatının da satış miktarının doğrusal fonksiyonu olduğunu kabul etmek, başabaş noktasının hesaplanmasını sağlayacaktır.

13 BAŞABAŞ ANALİZİ Matematiksel (Cebirsel) Yöntem Başabaş analizinin varsayımları altında, bir işletmenin değişken giderlerini üretim miktarının; satış hasılatını da satış miktarının doğrusal fonksiyonları olduğu kabul edildiğinde, kâra geçiş noktasını hesaplamak kolaylaşır. Kâra geçiş üretim düzeyi, toplam giderlerle toplam gelirlerin eşit olduğu üretim düzeyi olacaktır. Bu noktada ne kâr ne de zarar vardır. Başabaş Noktasının Miktar Olarak Hesaplanması: Başabaş (kâra geçiş) noktasında işletmenin giderleri gelirlerine eşit olacağı düşünüldüğünde; F+(VxQ)=PxQeşitliğini yazmak mümkün olur. Eşitlikte; F= Sabit giderler V= Birim başına değişken gider P= Birim satış fiyatı Q= Başabaş noktası için üretilmesi ve satılması gereken miktarı göstermektedir.

14 BAŞABAŞ ANALİZİ İşletmeler başabaş üretim düzeyinde değil daha fazla üretim yaparak kâr elde etmeyi isterler. Başabaş üretim düzeyinde üretim, pazara ilk girildiğinde ya da kötü ekonomik koşullarda kısa süreli olarak düşünülen bir üretim düzeyidir. Yukarıda verilen eşitliği aşağıdaki gibi yazmak mümkündür:

15 BAŞABAŞ ANALİZİ Başabaş Noktasının Satış Değeri Olarak Hesaplanması: Başabaş noktası birim olarak hesaplanabileceği gibi satış değeri cinsinden de hesaplanabilir. Başabaş noktası satış tutarı olarak hesaplanmak istenildiğinde aşağıdaki eşitlikten yararlanılabilir:

16 Başabaş Noktası Toplam gelirlerin ve toplam giderlerin birbirlerine eşit olması için gerekli satış hacmi (Birim veya para birimi cinsinden ifade edilebilir). Miktar Olarak Başabaş Noktası Nasıl Bulunur: FVÖK = P(Q) - V(Q) - F FVÖK = Q(P - V) F P = birim fiyat V = birim başına değişken gider F = sabit giderler Q = üretilen ve satılan miktar (birim)

17 Başabaş Noktası FVÖK=0 olduğunda başabaş noktasına ulaşılır. Q(P - V) F = FVÖK Q BB (P - V) - F = 0 Q BB (P - V) = F Q BB = F / (P - V)

18 Başabaş Noktası Satış Hacmi Olarak Başabaş Noktası Nasıl Bulunur: S BB = F + (VC BB ) S BB = F + (Q BB )(V) veya S BB = F / [1 - (VC / S) ]

19 ÖRNEK: BW firması miktar ve satış hacmi olarak başabaş noktasını hesaplamak istemektedir. Firmaya ilişkin bazı veriler aşağıdaki gibidir: Sabit giderler, $ dır. Sepetlerin her biri 43,75 $ a satılmaktadır. Sepet başına değişken gider 18,75 $ dır. ÇÖZÜM: Q BB = F / (P - V) Q BB = $ / ($43,75 - $18,75) Q BB = birim S BB = (Q BB )(V) + F S BB = (4.000 )($18,75) + $ S BB = $

20 Başabaş Grafiği Toplam Gelirler Karlar Gelirler ve Giderler (TL) Kayıplar Sabit Giderler Toplam Giderler Değişken Giderler ,000 2,000 3,000 4,000 5,000 6,000 7,000 Üretilen ve Satılan Miktar

21 BAŞABAŞ NOKTASININ FORMÜLLERİ BBN BBN BBN BBN Miktar Miktar Tutar Tutar Sabit giderler = Birim Satış Fiyatı- Birim Değişken Gider Sabit giderler = Katkı Payı Sabit giderler = Birim Değişken Gider 1- Birim Satış Fiyatı Sabit giderler = Katkı Payı Oranı

22 BAŞABAŞ ANALİZİ

23 BAŞABAŞ ANALİZİ

24 BAŞABAŞ ANALİZİ Birden Fazla Mal Ve Hizmet Üretilmesi Durumunda Başabaş Analizi: İş hayatında bir çok işletme birden fazla mal ve hizmet üretmektedir. Başabaş analizinin tek bir mal ve hizmet üretimi için yapıldığı düşünülür ise bu durum başabaş analizinin yararının sınırlı kalmasına neden olacaktır. Bu kısıtı ortadan kaldırmak ve birden çok mal ve hizmet üreten işletme için başabaş noktası hesaplayabilmek için, her bir malın genel satış hacmi içindeki payı ile her mala ait değişken gider oranı (birim değişken giderlerin birim satış fiyatına oranı) nın bilinmesi gerekir. Örneğin Saray A.Ş. dört değişik model büro mobilyası üretip satacağı düşünülsün.

25 BAŞABAŞ ANALİZİ

26 BAŞABAŞ ANALİZİ

27 BAŞABAŞ ANALİZİ Diğer gelir ve giderlerin kara geçiş noktasına etkisi: Firmanın diğer gelir ve giderleri önemli tutarlara ulaşıyorsa kara geçiş analizinde dikkate alınabilir. Faaliyet dışı gelir, faaliyet dışı giderleri aşıyorsa fark sabit gider toplamından indirilmelidir. Tersi durumda ise eklenmelidir. F (Diğ.Gel. Diğ.Gid.) Başabaş N.Tutarı = (V / P)

28 BAŞABAŞ ANALİZİ (Örnek) Planlanan Satış Tutarı (1.000 TL) (Q) * 100TL (P) Sabit Giderler 400 Değişken Giderler Giderler Toplamı Faaliyet Karı 400 Diğer Gelirler 250 Diğer Giderler 100 Kar Başabaş N.Tutarı = = TL 1 ( / ) ( ) Başabaş N.Tutarı = = TL 1 ( / )

29 BAŞABAŞ ANALİZİ Hedef kar düzeyine ulaştıracak satış hasılatı: Hedef kar düzeyine ulaştıracak satış hasılatı hesaplanırken Kar hedefinin vergiden önce (brüt) olması gerekir. Eğer hedef kar net olarak verilmişse, bu durumda, net kar hedefi tutarı (1-Vergi Oranı) na bölünerek brüt değer bulunacaktır. F + Brüt Hedef Kar Tutarı Başabaş N.Tutarı = (V / P)

30 BAŞABAŞ ANALİZİ Örnek: (X) firmasının toplam sabit giderleri TL, birim değişken gider 100 TL ve birim satış fiyatı da 200 TL dir. Bu firma vergiden sonra TL kar hedefliyorsa firmayı bu hedefe ulaştıracak satış hasılatını hesaplayınız. (Vergi oranı %40) Brüt Kar H.= /(1-%40)= TL Başabaş N.Tutarı = (100 / 200) = TL

31 BAŞABAŞ ANALİZİ Satış üzerinden hedef kar yüzdesinin dikkate alınması suretiyle satış hasılatının hesabı: Hedef kar satış üzerinden yüzde olarak belirlenmesi durumunda satış hasılatı hesaplanırken hedef kar yüzdesi formülde paydada yer alan (v/p) oranına doğrudan eklenir. F Başabaş N.Tutarı = [(V / P) + SÜ%KH]

32 BAŞABAŞ ANALİZİ Örnek: (X) firmasının toplam sabit giderleri TL, birim değişken gider 100 TL ve birim satış fiyatı da 200 TL dir. Bu firmayı satışları üzerinden %25 kar hedefine ulaştıracak satış hasılatını hesaplayınız Başabaş N.Tutarı = [(100/200)+%25] = TL

33 BAŞABAŞ ANALİZİ Yatırım tutarı, devamlı sermaye veya öz sermaye üzerinden hedef kar düzeyine ulaştıracak satış hasılatı: Yatırım tutarı, devamlı sermaye veya öz sermaye üzerinden hedef kar düzeyine ulaştıracak satış hasılatı hesaplanırken hedef kar toplam sabit gidere eklenerek hesaplama yapılacaktır. F + Hedef Kar Tutarı Başabaş N.Tutarı = (V / P)

34 BAŞABAŞ ANALİZİ Örnek: (X) firmasının toplam sabit giderleri TL, birim değişken gider 100 TL ve birim satış fiyatı da 200 TL dir. Bu firmanın TL olan öz kaynakları %25 kar hedeflemektedir. Firmayı bu hedefe ulaştıracak satış hasılatını hesaplayınız. Kar Hedefi= * %25= TL Başabaş N.Tutarı = (100 / 200) = TL

35 BAŞABAŞ ANALİZİ İlave Satış Hasılatının Hesaplanması: Kara geçiş analizi, işletmenin üretim kapasitesinin genişletilmesi (yeni yatırım) durumunda, büyümeyi firma açısından haklı gösterecek satış tutarındaki artışın belirlenmesi için de kullanılabilmektedir. Sabit Giderlerdeki Artış Tutarı Başabaş N.Tutarı = (V / P)

36 BAŞABAŞ ANALİZİ Örnek: (X) firmasının toplam sabit giderleri TL, birim değişken gider 100 TL ve birim satış fiyatı da 200 TL dir. Bu firmanın TL yeni bir yatırım düşüncesi bulunmaktadır. Bu yatırım Sabit giderlerde %50 artışa neden olacaktır. Firma ayrıca yatırımı üzerinden %10 brüt kar hedeflemektedir. Firmayı bu hedefe ulaştıracak ilave satış hasılatını hesaplayınız. Kar Hedefi= * %10 = TL Sabit Giderlerdeki Artış= 750 * %50 = TL İlave Satış Hasılat = (100 / 200) = TL

37 Örnek A İşletmesinin Toplam Sabit Maliyetleri TL, Birim Satış fiyatı TL ve Birim Değişken Giderleri 800 TL ise, A İşletmesi, hangi üretim miktarında başabaş noktasına ulaşır? BBN= / ( ) = 150 adet

38 Örnek A işletmesinin Toplam Sabit Giderleri TL, Toplam Değişir Giderleri TL dir. İşletmenin toplam satışları TL olduğuna göre, satış tutarına göre BBN nı hesaplayınız. BBN= TL/[1-( TL/ TL)] BBN= TL dir.

39 BAŞABAŞ ANALİZİ Faaliyeti Durdurma Noktası: Bir firmanın kara geçiş noktası ile faaliyeti durdurma noktası birbirinden farklıdır. Bir firma kısa sürede zarar etse bile, değişken giderlerini karşılayabildiği sürece faaliyetini sürdürmelidir. Ancak bu durumda zararını azaltabilecektir. Eğer firmanın birim satış fiyatı, birim değişken giderlerinden daha düşük düzeyde ise, firma faaliyetini durdurmalıdır.

40 BAŞABAŞ ANALİZİ Nakit Başabaş Noktası: Faaliyet düzeyinin firmanın nakit durumu üzerindeki etkilerini ortaya koyabilmek için kara geçiş grafiğinden yararlanılabilir. Burada, sabit giderleri, (i)işletmeden para çıkışını gerektiren sabit giderler, (ii)para çıkışını gerektirmeyen sabit giderler (amortismanlar) diye ikiye ayırmak gerekir. Bu ayrım yapıldığı taktirde grafikte, (1)Değişken giderler, (2)Parasal sabit giderler ve (3)para çıkışı gerektirmeyen sabit giderler yer alacaktır. Şekil çizilirken; satışların tümünün peşin yapıldığını, para çıkışı gerektiren giderlerin hemen ödendiği, üretilen malların tamamının satıldığı, verginin gelir elde edildiğinde ödendiği varsayılmaktadır.

41 NAKİT BAŞABAŞ ANALİZİ Sabit maliyetlerden, nakit çıkışı gerektirmeyen giderlerin düşülmesiyle, nakit başabaş noktası bulunur. Nakit BBN=(Top. Sabit Maliyet- Nakit Çıkışı Gerektirmeyen Giderler) / (Birim Satış Fiyatı Birim Değişken Maliyet)

42 BAŞABAŞ ANALİZİ DOĞRUSAL BAŞABAŞ ANALİZİNİN SINIRLARI Başabaş analizinin yönetim ve denetim açısından yararları olmakla birlikte, bu analiz tekniğinin özellikle dayandığı varsayımları nedeniyle bazı sınırlılıkları vardır. Bu nedenle başabaş analiz tekniği kullanılırken sınırlılıkların göz önünde bulundurulması gerekir. Bu sınırlılıkları aşağıdaki gibi sıralanabilir: Başabaş noktası analizi, işletmenin satış olanaklarını ortaya koyma açısından eksik kalır. Başabaş analizinde, tüm üretim düzeylerinde satış fiyatının sabit kalacağı varsayılmaktadır. Başabaş analizinin dayandığı varsayımlardan birisi de işletme giderlerinin sabit ve değişken olarak ikiye ayrılmasıdır. Çünkü işletmelerin yarı değişken olarak tanımlayabileceği giderleri de mevcuttur.

43 BAŞABAŞ ANALİZİ Başabaş noktasının giderler açısından eksik taraflarından birisi de üretim düzeyi ne olursa olsun birim başına değişken giderlerin sabit kalacağı varsayımıdır. Başabaş analizinde kullanılan veriler, işletmenin geçmiş dönemlerine ait tarihi veriler olup analiz bu veriler üzerinden gelecekteki üretim hacmi, maliyetler ve kâr arasındaki ilişkinin nasıl olacağının ortaya konulmasına dayanır. Başabaş analizinde geleceğin belirsizliği genellikle ihmal edilen bir konudur. Başabaş analizi kısa dönemli analizlerde kullanılabilecek bir teknik olup, bu kısa dönemli analiz tekniğinden yararlanarak işletme için uzun dönemli planlar yapmak çok doğru sonuçlar vermez. Birden fazla mal veya hizmet üreten işletmelerde, üretim bileşiminde değişiklik olmayacağı varsayımı gerçekçi değildir.

44 BAŞABAŞ ANALİZİ DOĞRUSAL OLMAYAN BAŞABAŞ ANALİZİ Birim değişken giderlerin ve fiyatın her üretim düzeyinde değişmeyeceği varsayımı yerine, daha gerçekçi olarak değişebileceği düşünülürse, toplam gider ve toplam gelirler doğrusal değil eğrisel özellik gösterecektir. Tam rekabet piyasası dışındaki piyasalarda genel olarak bir malın arzı arttıkça fiyatı düşmektedir. Diğer taraftan birim başına değişken giderler de üretim düzeyine bağlı olarak değişecektir. Üretim düzeyi arttıkça belirli bir noktaya kadar değişken giderler düşerken, daha sonraki üretim düzeylerinde değişken giderlerin arttığı görülecektir. En fazla kâr toplam gelir ile toplam gider arasındaki farkın en yüksek olduğu zaman elde edilecektir.

45 BAŞABAŞ ANALİZİ DOĞRUSAL OLMAYAN BAŞABAŞ ANALİZİ

46 BAŞABAŞ ANALİZİ Doğrusal olmayan başabaş analizinin varsayımları daha gerçekçidir. Doğrusal başabaştaki gibi üretimi arttırarak kârı sürekli olarak arttırmak doğru bir yaklaşım değildir. Bununla birlikte doğrusal olmayan başabaş analizinin getirdiği hesaplama zorlukları nedeniyle genellikle doğrusal başabaş analizi tercih edilmektedir. Daha basit olan doğrusal başabaş analizi, kısa dönemli analizlerde (varsayımları önemli sapmalar yaratmayacağı için) faydalı bir araç olarak gittikçe artan bir şekilde fonksiyon görmektedir.

47 3- Y firması ile ilgili bazı veriler aşağıdaki gibidir: Sabit Giderler= $ Birim Değişken Giderler = 65$ Birim Satış Fiyatı= 100$ Kapasite= birim / yıl a) Kar hedefini satış tutarının %10 u olarak saptayan Y firmasının bu hedefe ulaşabilmesi için gerekli satış tutarı ve kapasite kullanım oranını hesaplayınız. b) Bu satış düzeyinde ortaya çıkacak %10 luk bir artışın karlılığı nasıl etkileyeceğini gösteriniz. 3- a) = / [1-(65/ /100)] = $ ve buradan / 100 = adet bul. KKO = / = %80 b) FKD = (100-65) / [ (100-65)] = / = 3,5 Satışlardaki %10 artış sonucunda karlılık %35 artar.

48 KALDIRAÇ ANALİZİ

49 FAALİYET (ÇALIŞMA) KALDIRACI Başabaş analizinde giderler sabit ve değişken giderler olarak iki grupta incelenmişti. Giderlerin hangi oranda değişken gider, hangi oranda sabit gider olduğunu açıklayan kavram faaliyet kaldıracı dır. Toplam yabancı kaynakların öz kaynaklar veya toplam kaynaklar üzerindeki etkisini açıklayan kavram ise finansal kaldıraç tır. Faaliyet kaldıracı bir bakıma işletme faaliyetlerinde sabit giderlerin kullanılma derecesidir. Faaliyet kaldıracı ile analizden amaç, belirli bir üretim düzeyinden sonra üretim arttığında kârdaki artışı da ortaya koymaktır. Aynı analiz tekniği ile üretim düzeyindeki düşüşlerin kârdaki düşüşlere etkisini de analiz etmek mümkündür.

50 FAALİYET (ÇALIŞMA) KALDIRACI İşletmenin ürettiği mala talep yetersiz ve bu talebin yakın bir gelecekte artma olasılığı yoksa, üretim kapasitesinin talep miktarının çok üzerinde tutulmasına gerek yoktur. Kapasite gereğinden fazla tespit edilirse, sabit giderlerin çokluğu işletmenin başabaş noktasına ulaşmama sonucunu ortaya çıkaracak, dolayısıyla işletme zararla çalışma durumunda kalacaktır. Bununla birlikte işletmenin giderleri arasında sabit giderleri yüksek ise, işletmenin satışlarındaki ufak bir değişiklik kar üzerinde çok daha büyük oranlarda değişiklik olmasına neden olur ki bu durum kaldıraç etkisi olarak isimlendirilir.

51 FAALİYET (ÇALIŞMA) KALDIRACI Faaliyet kaldıracı, kısa süreli analiz tekniği olarak en belirgin şekilde sabit giderleri yüksek olan faaliyet kollarında, örneğin hava yollarında, demiryollarında vb. kullanılır. Bir işletmenin belirli bir üretim düzeyindeki faaliyet kaldıracı derecesi; faiz ve vergiden önceki kârdaki yüzdesel değişmenin (FVÖK), satış tutarındaki göreli değişmeye bölünmesi yoluyla bulunur.

52 Örnek: A işletmesinin TL lık satış düzeyindeki FVÖK TL dir. İşletmenin satışlarının % 10 artığını düşünürsek satışlar TL olur. Bu satış düzeyinde işletmenin FVÖK ı TL gerçekleşir. Faaliyet Kaldıraç Derecesi aşağıdaki gibi bulunur: ΔFVÖK FKD= FVÖK = = 2 ΔSatışlar Satışlar

53 Farklı Firmaların Giderleri ve Faaliyet Kaldıraç Dereceleri Aşağıdaki Tablolarda firmalara ait çeşitli veriler verilmiştir. Bu verilerle işletmelerin faaliyet kaldıraç derecelerindeki farklılıklar gözler önüne serilmeye çalışılmıştır. X Firması Satış Fiyatı 2 TL Sabit Giderleri: TL Değişken Giderleri:1,5 TL Y Firması Satış Fiyatı 2 TL Sabit Giderleri: TL Değişken Giderleri:1,2 TL Z Firması Satış Fiyatı 2 TL Sabit Giderleri: TL Değişken Giderleri:1TL Örnek Kaynağı:

54 X Firması Satış Miktarı Sabit Giderler Değişken Giderler Toplam Giderler Toplam Gelirler Kar veya Zarar

55 X Firması Gelirler ve Giderler BBN Satış Miktarı (Birim) Sabit Giderler Toplam Giderler Kar veya Zarar Toplam Gelirler

56 Y Firması Satış Miktarı Sabit Giderler Değişken Giderler Toplam Giderler Toplam Gelirler Kar veya Zarar

57 Y Firması Gelirler ve Giderler BBN Sabit Giderler Toplam Giderler Kar veya Zarar Toplam Gelirler Satış Miktarı (Birim)

58 Z Firması Satış Miktarı Sabit Giderler Değişken Giderler Toplam Giderler Toplam Gelirler Kar veya Zarar

59 Z Firması Gelirler ve Giderler BBN Sabit Giderler Toplam Giderler Kar veya Zarar Toplam Gelirler Satış Miktarı (Birim)

60 Farklı Firmaların Giderleri ve Faaliyet Kaldıraç Dereceleri Yukarıdaki Y firmasının birim satış miktarı ile ilgili örnek formülle çözersek: (2-1,2) ÇKD= = (2-1,2)

61 Farklı Firmaların Giderleri ve Faaliyet Kaldıraç Dereceleri Bu sonuç Y işletmesinde satış tahmini birimden %1 lik saptığı taktirde karlılığın %2 sapacağı anlamına gelmektedir. Yukarıdaki formül kullanılarak üç firmanın birimlik satış miktarı için çalışma kaldıraç dereceleri A firması için 2, Y firması için 2,7, Z firması için 4 bulunacaktır. Aşağıdaki tabloda örnek daha ayrıntılı açıklanacaktır.

62 Farklı Firmaların Giderleri ve Faaliyet Kaldıraç Dereceleri X Firması Y Firması Z Firması 1) Birimde Net Faaliyet Karı 2) Birimde Net Faaliyet Karı 3) Net Faaliyet Karındaki % Değişme (1-2)/2 Satış Miktarındaki Değişme Çalışma Kaldıraç Derecesi % 50 % 67 %100 % 25 %25 %25 2 2,7 4

63 Dolayısıyla, satış tahmini birimden % 1 farklı olursa kar; X işletmesinde % 2, Y işletmesinde % 2,7, Z işletmesinde % 4 farklı olacak demektir. Çünkü Z de sabit giderler daha fazladır.

64 FAALİYET (ÇALIŞMA) KALDIRACI Saray A.Ş. nin satışlarında %10 luk artışın olduğu varsayılır ise, aşağıdaki eşitlik yardımı ile Saray A.Ş. nin faaliyet kaldıracı bulunabilir:

65 FAALİYET (ÇALIŞMA) KALDIRACI Faaliyet Kaldıraç Derecesi Satışlardaki yüzde birlik değişmenin neden olduğu firma faaliyet karındaki (FVÖK) yüzde değişimdir. FKD (Q üretim veya satış seviyesinde ) = Faaliyet karında (FVÖK) yüzde değişim Üretim veya satışlarda yüzde değişim Tek bir ürün veya tek ürün üreten firma için FKD nin hesaplanması. FKD Q birim = Q (P - V) Q (P - V) - F = Q Q -Q BB

66 FAALİYET (ÇALIŞMA) KALDIRACI Çok sayıda ürün üreten firma için FKD nin hesaplanması. FKD S para birimi olarak satışlar Lisa Miller birim ve birim satış düzeylerinde faaliyet kaldıraç derecesini hesaplamak istemektedir. Aşağıdaki veriler sunulmuştur: Sabit giderler $ dır. Üretilen Sepetlerin her biri 43,75 $ a satılmaktadır. Değişken giderler sepet başına 18,75 $ dır. = = S -V S - V - F FVÖK + F FVÖK

67 FAALİYET (ÇALIŞMA) KALDIRACI Önceden hesaplanan başabaş noktasına (4.000 birim) göre yapılan hesaplama: FKD birim = = FKD birim = = 2 Faaliyet kaldıracı nedeniyle, birimin üzerindeki satış düzeylerinde %1 artış FVÖK ü %2 artırır.

68 FAALİYET (ÇALIŞMA) KALDIRACI 5 Faaliyet Kaldıraç Derecesi (FKD) ,000 4,000 6,000 8,000 Q BB Üretilen ve Satılan Miktar

69 FAALİYET (ÇALIŞMA) KALDIRACI FKD, bir firmanın faaliyet karlılığının firma satışlarındaki değişimlere olan duyarlılığının sayısal bir ölçütüdür. Bir firma başabaş noktasına ne kadar yakın faaliyet gösterirse, FKD sinin mutlak değeri de o kadar yüksek olur. Firmaları karşılaştırırken, en yüksek FKD ye sahip firma satışlardaki bir değişikliğe karşı en duyarlı olan firmadır.

70 FAALİYET (ÇALIŞMA) KALDIRACI Faaliyet Kaldıracı ve İşletme Riski: İşletmelerin değişik risk grupları içinde bulunması kârlılıklarını da riske bağlı olarak değişik ölçülerde etkilemektedir. İşletmenin faaliyet kaldıracı derecesini etkileyen çeşitli faktörler vardır. Faaliyet kaldıracı, satışlardaki yüzdesel değişmenin kârlardaki yüzdesel değişme ile karşılaştırılması sonucunda elde edilir. Bir çok işletmede satışların artması kârların daha yüksek oranda artmasına neden olmaktadır. Bir işletmede kârlar satışlardaki artıştan daha hızlı artıyorsa bu işletmeler için riskleri ve çalışma kaldıracı derecesi yüksek işletmeler olduğu söylenebilir. Çalışma kaldıracı yüksek olmakla birlikte risk düzeyi düşük olan işletmelere, kamu hizmeti veren telefon, taşımacılık ve elektrik işletmeleri örnek verilebilir.

71 FAALİYET (ÇALIŞMA) KALDIRACI İş Riski Firmanın faaliyetlerindeki fiziksel belirsizliktir. Etkisi firmanın faaliyet karında (FVÖK) değişkenlik olarak kendini göstermektedir. FKD iş riskinin sadece tek bir bileşenidir ve sadece satışların ve üretimle ilgili giderlerin değişkenliği halinde ortaya çıkmaktadır. FKD, faaliyet karındaki değişkenliği ve böylece iş riskini ölçülebilir hale getirmektedir.

72 FİNANSAL KALDIRAÇ DERECESİ Finansal kaldıraç işletmenin belirli bir dönemde borçlandığı varsayımıyla, borçların kârlılığı ne ölçüde etkilediğini ortaya koymak için yapılan bir analiz tekniğidir. Gereğinden az borçlanma kârlılığı düşürdüğü gibi, gereğinden fazla ve yüksek maliyetli borçlanma da kârlılığın düşmesine yol açar. İşletmeler genelde varlıklarını öz kaynaklar ve yabancı kaynaklar olmak üzere iki yoldan finanse ederler. Finansal kaldıraç yardımı ile bir işletmede faiz ve vergiden önceki kârın (FVÖK) net kâr ya da hisse başına düşen kâra (HBK) etkisi analiz edilir. İşletmenin faiz ve vergiden önceki kârı arttığında, buna bağlı olarak hisse başına kârı da artar. Bununla birlikte, borçla finanse edilen işletmelerin kârlılıklarındaki artışlar sonucu hisse başına düşen kârları, öz sermaye ile finansman seçeneğini tercih eden işletmelerin hisse başına düşen kârlarına göre daha fazla artış gösterir.

73 FİNANSAL KALDIRAÇ DERECESİ Finansal kaldıraç derecesi (Fi.KD), hisse başına kârdaki artışların yüzdesinin toplam kârdaki artışların yüzdesine bölünmesi ile bulunur.

74 FİNANSAL KALDIRAÇ DERECESİ İşletmelerde sabit maliyetlerin düşük ya da yüksek olmasının ortaya koyulmasında gerekli analizi yapmak için çalışma (faaliyet) kaldıraç derecesine bakılır. Sabit varlıkların finansmanında kullanılan sermaye yapısının, hisse başına kâra etkisini ölçmede ise finansal kaldıraç derecesi kullanılır. Saray A.Ş. nin değişik kârlılık alternatifleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

75 FİNANSAL KALDIRAÇ DERECESİ

76 FİNANSAL KALDIRAÇ DERECESİ Finansal Kaldıraç Firmanın sabit finansman giderleri kullanımını ifade eder. Finansal kaldıraçtan yararlanmak isteğe tabidir. Firma hissedarlarının getirilerini artırmak için bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Finansal Kaldıraç Derecesi işletme karındaki %1 lik bir artışa karşılık hisse başına kardaki artış yüzdesi Finansal Kaldıraç Derecesi = %Değişim HBK %Değişim FVÖK

77 FİNANSAL KALDIRAÇ DERECESİ Finansal Kaldıraç ve Finansal Risk İşletmenin hisse senedi başına düşen gelirleri, işletmenin varlıklarının finansmanında kullanılan finansal kaynaklar ile yakından ilgilidir. İşletme varlıklarının finansmanında kullandığı yabancı kaynaklar (borçlar) ve imtiyazlı hisse senetleri gibi fon kaynakları işletmeler için sabit kaynak maliyetini ortaya çıkarır. Sabit kaynak maliyeti işletmelerin finansal risklerinin ortaya çıkmasına etki eder. İşletmenin fon kaynaklarında sabit maliyetinin artması finansal kaldıracının derecesini artırmaktadır. Sabit fon maliyetinin artması; işletmenin finansal yükümlülüklerini karşılayabilmesi için kârını artırmasını gerektirir ki bu durum sonuçta işletmenin finansal riskini yükseltir.

78 BİRLEŞİK KALDIRAÇ DERECESİ

79 BİRLEŞİK KALDIRAÇ DERECESİ

80 Toplam Firma Riski Toplam Firma Riski -- HBK da ki değişkenlik yani diğer bir ifade ile iş ve finansal riski içerir. Toplam firma riski = iş riski + finansal risk CV HBK toplam risk ölçütüdür. CV FVÖK iş riski ölçütüdür Bu ikisi arasındaki fark finansal riski oluşturur. Toplam Kaldıraç Derecesi Satışlardaki %1 lik bir artışın HBK daki sebep olduğu % değişim Belirli bir Q miktarı için Toplam Kaldıraç = %Değişim HBK %Değişim Satışlar

81 Borç Uygun Finansal Kaldıraç Kapasitesi Firmanın rahatlıkla çevirebileceği miktarda olan maksimum borç tutarıdır. Firmalar öncelikle; Gelecek için beklenen nakit akışlarını analiz etmelidir. Beklenen Gelecek Nakit akışları daha büyük ve istikrarlı oldukça borçlanma kapasitesi artacaktır. Sabit Ödemlerin İçerisinde : Anapara ödemeleri, faiz ödemeleri, kira ödemeleri ve imtiyazlı hisse senedi ödemeleri yer alır.

82 Diğer Analiz Metodları Sermaye Yapısı Firmanın uzun dönemli, Borç, Özsermaye ve Tercihli Hisse senetlerinde oluşan finansman karmasıdır. Firmalar sıklıkla aynı işkolunda faaliyet gösteren diğer eşit kurumlarla kıyaslanırlar. Genel kurallardan geniş sapmalar mutlaka düzeltilmelidir. Örneğin borç/özkaynak oranının endüstri medyan değeri finansal kaldıraç kıyaslaması için kullanılıyor olabilir.

83 2- Bir firmada; Üretim kapasitesi: birim / yıl Kapasite Kullanım Oranı: % 50 Birim Satış Fiyatı: 1000 $ Birim Değişken Gider: 750 $ Toplam Sabit Gider: $ Toplam Borçlar: $ Borçların Faiz Oranı: %25 Bu üretim düzeyinde söz konusu firmanın faaliyet ve finansman kaldıraç dereceleri ile birleşik kaldıraç derecesini hesaplayınız ( ) FAKD = = = 1, ( ) ( ) FİKD = = = 1, ( ) ( ) BİKD = 1,67 * 1,25 = 2,0875