Malatya İlinde Bitkisel Ürün Sigortaları Uygulamalarına Çiftçilerin Yaklaşımı

Transkript

1 Malatya İlinde Bitkisel Ürün Sigortaları Uygulamalarına Çiftçilerin Yaklaşımı Ahmet ASLAN1 Salih ATAY2 Mücahit PAKSOY3 1Kayısı Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, 2 Dr., Kayısı Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, 3 Yrd. Doç.Dr., Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım Ekonomisi Bölümü Özet Tarımsal üretim birçok risk ve belirsizlikler ile karşı karşıyadır. Özellikle don, dolu, yangın, sel, kuraklık ve heyelan gibi doğal afetler sonucu tarımsal üretim önemli miktarlarda zarar görebilmektedir. Tarımsal üretimdeki risklere karşı gerek toplumsal ve gerekse bireysel önlemler (düşük risk taşıyan üretim faaliyetini seçme, girişimleri çeşitlendirme, pazar bilgilerini sağlama, satışların yıl içerisine yayılması, sözleşmeli üretim yapmak, tarım sigortası yaptırmak gibi) alınabilmektedir. Tarımsal üretimdeki özellikle doğal afet zararlarını gidermeye yönelik tedbirlerin başında tarım sigortası gelmektedir yılından itibaren Tarım Sigortası Kanunu ile çiftçilerin ödeyeceği doğal afet sigorta priminin %50 si devlet desteği kapsamındadır. Bu bağlamda, bazı üreticilerin tarım sigortası yaptırmalarına karşın, bazılarının ise bu konuda kararsız oldukları görülmektedir. Özellikle bitkisel üretimde doğal afet zararlarının tespiti ve bu zararların karşılanma şeklinin belirlenmesi önemlidir. Bu çalışmada 122 üretici ile yüz yüze görüşülmüş ve değerlendirmeler yapılmıştır. Üreticilerin tarım sigortasından % 100 oranında haberdar oldukları görülmüştür. Üreticilerin %90,16 sı bitkisel üretimleri üzerinde en önemli riskin doğal afetler olduğunu belirtmiştir. Sigorta yaptıran üreticilerin sadece %31,15 inin diğer üretim sezonunda sigorta yaptıracağını belirtirken %68,85 i yaptırmayacağını belirtmiştir. Tekrar sigorta yapmayacaklarını belirten üreticilerin primlerin yüksekliğinden ve eksperlerin hasar tespitindeki tutumlarından yana çok önemli sıkıntıları vardır. Anahtar Kelimeler: Bitkisel Üretim, Tarım Sigortası, Malatya The Approach of Farmers on Crop Production Insurances Applications in Malatya Province Abstract Agricultural production faces many risks and uncertainties. Especially frost, hail, fire, flood, drought and natural disasters such as landslide damage can result in a significant loss in agricultural production. Social and individual measures (selecting the low-risk production activity, diversifying the initiatives, providing the market information, spreading the sales through a year, making contracted production, making agriculture insurance etc.) can be retrieved against the risks in agricultural production. Agricultural insurance is the first measure to be taken in compensating the damages results from the natural disaster in agricultural production. Fifty percent of the natural disaster insurance premiums is covered by state support within the context of Agricultural Insurance Act since In this sense, although some producers make agricultural insurance, some of them are still undecided on this issue. The assesment of natural disaster damage and determination of compensation of damages are important. In this study 122 producers were met face to face and assessments were made. It was seen that producers were informed about agricultiral insurance at the range of % 100 percent. %90,16 percent of producers stated that most important risk on crop production is natural disasters. It is said that %31,15 percent of producers who made insurance will make insurance again for next production year, while % 68,85 will not. Producers who say we will not make again agricultural insurance have complaints about high Premium and the method of evaluation on damage detection used by experts. Key Words: Crop Production, Agriculture Insurance, Malatya 1.Giriş Türkiye de tarım sigortaları uygulamaları, 1957 yılında Şeker Sigorta nın dolu sigortası uygulamasıyla başlamış ve 1959 yılında Başak Sigorta nın Çiftlik Hayvanları Sigortası uygulamaları ile de devam etmiştir (Oğuz ve Kan, 2006) yılına gelindiğinde, o güne kadar sürdürülen mevcut dolu sigortalarının geliştirilmesi için Tarım Sigortalan Havuzu oluşturulması gerektiği görüşü ağırlık kazanmıştır (Dinler, 2003). Bu bağlamda öncelikle dolu sigortalan uygulamalarındaki sorunların giderilmesi, Türkiye deki tarım sigortalarının geliştirmesi ve uygun sistemlerin kurularak bazı faaliyetlerin bağımsız bir merkezden yürütülmesi amacıyla 1995 yılında Tarım Sigortaları Vakfı (TSV) kurulmuştur (Atabay ve ark., 2006). Türkiye de tarım sektörünü tehdit eden risklerin teminat altına alınabilmesi amacıyla, etkin, sağlıklı ve modern bir sistem içerisinde sigorta mekanizmasının devreye sokulması için 2005 yılında 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu kabul edilmiş ve Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Kanunun amacı; üreticilerin doğal afet ve zararlılardan kaynaklanan mağduriyetlerini gidermektir. Kanun uyarınca bir havuz sistemi oluşturulmuş ve belli sayıdaki sigorta şirketi bir araya gelerek havuzu işletecek Tarım Sigortaları Merkezi A.Ş. (TARSİM) kurulmuştur. Çiftçiler TARSİM A.Ş. ye üye sigorta şirketlerine veya acentelerine müracaat ederek sigortalarını yaptırmaktadırlar. 1156

2 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınmak TARSİM A.Ş nin prim gelirlerinin %50 si sigorta şirketlerince ve %50 si de devlet tarafından sağlanmakta, şirket sigorta şirketlerine reasürans sağlama görevinin yanı sıra hasar ödemelerini de yerine getirmektedir. (Dinler ve ark, 2005). Türkiye de tüm sigorta branşları içinde tarım ın payı 2000 yılında % 0.37, 2009 yılında ise % 1.22 olarak gerçekleşmiştir yılları arasında tarım sigortasının payında bir artış gözlenmekle birlikte, devlet destekli tarım sigortası yürürlükte olmasına rağmen, artış istenen düzeyde gerçekleşmemiştir yılları arasında tarım sigortası alanında yaşanan büyüme oranı, sigorta sektörünün genel büyüme oranının üzerinde seyretmiştir yılı ve sonrasında sigorta sektörünün büyümesinde görülen gerileme, tarım branşı için de geçerlidir. Tarım branşında 2007 yılında % olarak gerçekleşen büyüme oranı, 2008 yılında % ye, 2009 yılında ise % ye gerilemiştir.(akçagöz ve ark., 2010). Tarım branşında 2006 yılında kesilen poliçe adedi olup, 2009 yılında e yükselmiştir yılında en fazla poliçe düzenlenen grup sera dolu sigortası iken 2007,2008 ve 2009 yıllarında en fazla poliçe düzenlenen grup devlet destekli bitkisel ürün sigortası olmuştur. Hayvan hayat ve kümes hayvanları hayat sigortalarında öngörülen düşüşlere karşın, devlet destekli hayvan hayat ve kümes hayvanları hayat sigortalarında gözlenen artışlar, önceki yıllarda sigorta yaptıran bazı üreticilerin devlet destekli sigortaya geçmeleri ve daha önce sigorta yaptırmayan üreticilerin sisteme dahil olmaya başlamaları ile açıklanabilir.(akçagöz ve ark., 2010). Türkiye de il bazında sigorta bedelinin dağılım ı incelendiğinde bitkisel ürün sigortasında 2008 yılı itibariyle ilk sırayı %11 lik payı ile Antalya almaktadır. Antalya nın ardından en fazla paya sahip olan iller Tekirdağ, İzmir, Konya ve Bursa dır. Yine il bazında prim üretiminin dağılımı incelendiğinde bitkisel ürün sigortasında 2008 yılı itibariyle ilk sırayı %12 lik payı ile Malatya almaktadır. M alatya nın ardından Bursa, Manisa ve Antalya en fazla prim üretimi yapan illerimizdir..(akçagöz ve ark., 2010) Araştırma sahası olarak Malatya ili seçilmiştir. Bu ilde bitkisel üretimde birçok risk ve belirsizlikler mevcuttur. Özellikle il için en önemli ürün olan kayısının yetiştiriciliği üzerinde meydana gelen doğal afetlerin üreticilerin üretim, verim ve dolayısıyla gelirleri üzerine birçok olumsuz etkileri bulunmaktadır. Bu nedenle, araştırma sahasında meyve üretimde tarım sigortası uygulamalarına karşı çiftçi eğilimlerinin belirlenmesi, uygulamada karşılaşılan sorunların tespiti ve bunlara ilişkin çözüm önerilerinin sunulması büyük önem arz etmektedir. Elde edilen veriler, gerek tarım sigortası yaptırmak isteyen veya yaptıran üreticilere ve gerekse sektöre önemli faydalar sağlayacaktır. 2. Materyal ve Yöntem 2.1. Materyal Bu çalışmanın ana materyalini Malatya ilinde bitkisel ürün sigortası yaptıran ve yaptırmayan üreticilerden elde edilen 2011 üretim dönemine ait veriler oluşturmaktadır. Veriler çalışmanın amacına uygun olarak düzenlenmiş anket formu kullanılarak üreticilerle karşılıklı görüşme yoluyla elde edilmiştir Yöntem Örnek sayısın ın tespitinde Basit tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılm ıştır. N * (p * q) n (N 1) * D2+ (p * q) n = Anket sayısı N = Bitkisel ürün sigortası yaptıran işletme sayısı p = Olayın gerçekleşme ihtimali q = (1 - p) D = (d / z) Bu çalışmada %90 güven aralığında bitkisel ürün sigortası yaptıran üreticilerle 61, bitkisel ürün sigortası yaptırm a yan üreticilerle de 61 olmak üzere M alatya ilinde toplam 122 üretici ile anket yapılarak sonuçlar değerlendirilmiştir. Veriler parametrik ve parametrik olmayan istatistiki testlerle analiz edilip yorumlanmıştır. Çalışmada kullanılan değişkenlere ilişkin betimleyici istatistikler çizelgeler ile verilmiştir. 3. Araştırma Bulguları 3.1. Üreticilerin özellikleri Yaş Ankete katılan üreticilerde yaş ortalaması 50,44, sigorta yaptıran üreticilerin yaş ortalaması 50,84 ve sigorta yaptır mayan üreticilerin ise 50,05 olarak belirlenmiştir Ailedeki Birey Sayısı İncelenen işletmelerde nüfus yapısı bitkisel ürün sigortası yaptıran ve yaptırmayan olarak iki grup altında incelenmiştir. Bitkisel ürün sigortası yaptıranlarda ortalama aile nüfusu 5,59 iken bitkisel ürün sigortası yaptırmayanlarda 4,89 kişi olarak belirlenmiştir. 1157

3 3.1.3.Üreticilik Deneyimi İncelenen işletmelerde deneyim bitkisel ürün sigortası yaptıran ve yaptırmayan olarak iki grup altında incelenmiştir. Bitkisel ürün sigortası yaptıranlarda ortalama deneyim 33,02 yıl, bitkisel ürün sigortası yaptırmayanlarda 29,44 yıl ve genel deneyim ortalaması 31,23 yıl olarak belirlenmiştir Sosyal Güvence Ankete katılan üreticilerin %79,5 inin herhangi bir sosyal güvencesinin bulunduğu görülmüştür. Tarım sigortası yaptıranlarda bu oran %85,2 düzeyine çıkarken yaptırmayanlarda ise bu oran %73,77 seviyesindedir Eğitim Seviyesi Ankete katılan üreticilerin eğitim durumu çizelge 1 de gösterilmiştir. Sigorta yaptırmayanlarda ilkokul eğitim seviyesinin altında %18 lik bir oran söz konusu iken sigorta yaptıranlarda bu oran %0 dır. Çizelge 1: Üreticilerin eğitim durumu Okur-Yazar Değil Okur-Yazar İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul Toplam Sigorta Yaptıran Sigorta Yaptıran % Sigorta Yaptırmayan Sigorta Yaptırmayan % Toplam Toplam % Ikamet Yeri Ankete katılan üreticilerin ikamet yerleri çizelge 2 de gösterilmiştir. Üreticilerin %59,84 ü köyde ikamet etmektedir. Çizelge 2: üreticilerin ikamet durumu Köy Kasaba İlçe İl Toplam Sigorta Yaptırmayan Sigorta Yaptıran Toplam Toplam % Üreticilerin Üretim Alanı ve Gelir Bilgileri Üreticilerin üretim alanları ve üretim alanlarının sigorta yaptırıp yaptırmamalarına etkileri çizelge 3 de verilmiştir. Üreticilerin arazi miktarı ve parsel sayıları arttıkça sigorta yaptırmadıkları istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. İşlenen arazi miktarı büyüdükçe üreticiler ürün çeşitlendirerek riskleri azaltmayı düşünmektedirler bu durum sigorta yaptırmayı olumsuz etkilemektedir. Çizelge3: Üreticilerin sigorta yaptırıp yaptırmamalarına sahip olunan arazi büyüklükleri ve parsel sayılarının t testi sonuçları İncelenen Özellikler N Ortalama Std. Sapma t değeri Önem Düzeyi Toplam Arazi * Kendi Arazisi Kiralanan Arazi Parsel Sayısı * Üreticilerin gelir düzeyleri çizelge 4 de verilmiştir. Üreticilerin gelir düzeyinin sigorta yaptırma üzerine istatistiksel olarak etkisi bulunmamıştır. 1158

4 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge 4: Üreticilerin gelir düzeyleri N Ortalama Toplam Gelir Sigorta Yaptıran Sigorta Yaptırmayan Tarımsal Gelir Sigorta Yaptıran Sigorta Yaptırmayan Makine Kullanım Geliri Sigorta Yaptıran Sigorta Yaptırmayan Tarım Dışı Gelir Sigorta Yaptıran Sigorta Yaptırmayan Üreticilerin Tarım Sigortası ile ilgili Özellikleri Sigortadan haberdar olma durumu Ankete katılan üreticilerin tarım sigortasından % 100 oranında haberdar oldukları görülmüştür. ve üreticilerin % 81,1 inin 2005 yılı ve sonrasında tarım sigortasından haber oldukları Çizelge 5 de gösterilmiştir.. Çizelge 5: Üreticilerin tarım sigortasından haberdar olma yılları Yıl Üretici sayısı Oranı % Toplam Üreticilerin tarım sigortasını ilk duydukları yerler %24,59 oranında komşu ve akrabalar, %21,31 Tarım Il-Ilçe M ü dürlükleri %20,49 Radyo-TV reklamları, %18,03 Sigorta Acenteleri ve %15,57 diğer (Kooperatifler, İlaç-Gübre Bayileri v.s.)şeklinde gerçekleşmiştir. Yine ankete katılan üreticilerin %77,86 sı tarım sigortalarını doğru şekilde tanımlamaktadırlar Üreticilerin Tarım Sigortasına Bakışı Üreticilerin %90,16 sı bitkisel üretimleri üzerinde en önemli riskin doğal afetler olduğunu belirtmiştir. Doğal afetleri %7,37 ile hastalık - zararlılar ve % 2,47 ile pazarlama takip etmektedir. Üreticilerin üretimleri üzerinde doğal afetlerden en çok don, dolu ve kuraklığın etkili olduğunu belirtmişlerdir. Üreticilerin %82,14 ü don,%8,93 ü dolu, %6,25 i kuraklık ve % 2,68 de diğer afetlerin en önemli doğal afet olduğunu belirtmektedir. Sigortası yaptırmayan üreticilerin yaptırmama nedenleri çizelge 6 a verilmiştir. Gelirlerin az olması ve yüksek prim oranlarından dolayı yaptırmama ilk sırada yer almaktadır. Çizelge 6: Üreticilerin tarım sigortası yaptırmama nedenleri. Sigorta Yaptırmama Nedeni Üretici Oranı % Sayısı Gelirin az olması ve primlerin yüksek olması Hasar bedelinin tam olarak ödeneceğine inanmama Arazilerin tapu ve hisse problemleri Arazilerin Yeterli büyüklükte olmaması Gereksiz bir maliyet unsuru görülmesi Dini nedenler Diğer Toplam Tarım sigortası yaptıran üreticilerin primler hakkındaki görüşleri sorulduğunda üreticilerin %60,66 sı primlerin çok yüksek olduğunu,% 24,59 unun primlerin yüksek olduğunu belirtirken, %11,48 i normal ve % 3,28 de çok düşük olduğunu belirtmiştir. Üreticilerin bir sonraki üretim döneminde tarım sigortası yaptırıp yaptırmayacakları sorusuna %28,69 oranında yaptıracağım yanıtı alınmıştır. Sigorta yaptıranlarda bu oran %31,15 ve yaptırmayanlarda %26,23 olarak görülmüştür. 1159

5 Sigorta yaptıran üreticilerin tarım sigortası uygulamalarındaki en büyük sıkıntılarının ne olduğu sorusuna verdikleri cevaplar incelendiğinde üreticilerin %47,54 sigorta primlerinin yüksek olmasını %37,70 i hasar tespitinde eksperlerin hasar tespitini doğru yapmadığını, %11,48 i devlet desteğinin yetersiz olduğunu ve %3,28 i diğer sebepleri en büyük sıkıları olarak görmektedir. 4.Sonuç Araştırma sahası olarak seçilen Malatya ilinde bitkisel üretimde birçok risk ve belirsizlikler mevcuttur. Özellikle il için en önemli ürün olan kayısının yetiştiriciliği üzerinde meydana gelen doğal afetlerin üreticilerin üretim, verim ve dolayısıyla gelirleri üzerine birçok olumsuz etkileri bulunmaktadır. Üreticilerin tarım sigortasından % 100 oranında haberdar oldukları görülmüştür ve üreticilerin % 81,1 inin 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu nun kabul edilip yayınlandığı yıl olan 2005 yılı ve sonrasında tarım sigortasından haber oldukları görülmüştür. Üreticilerin arazi miktarı ve parsel sayıları arttıkça sigorta yaptırmadıkları görülmüştür. İşlenen arazi miktarı büyüdükçe üreticiler ürün çeşitlendirerek riskleri azaltmayı düşündükleri ve bu durumun sigorta yaptırmayı olumsuz etkilediği görülmüştür. Sigorta yaptıran üreticilerin sadece %31,15 inin diğer üretim sezonunda sigorta yaptıracağını belirtirken %68,85 i yaptırmayacağını belirtmiştir. Tekrar sigorta yapmayacaklarını belirten üreticilerin primlerin yüksekliğinden ve eksperlerin hasar tespitindeki tutumlarından yana çok önemli sıkıntıları vardır. Tarım sigortası yaptırmayan üreticilerin en önemli yaptırmama nedeni de sigorta primlerinin yüksek olmasıdır. Kaynaklar Akçagöz H., Özçatalbaş O.,KızılayH., Turhanoğulları Z.,2010, Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi Bildiri Kitabı Cilt 1, sayfa , Şanlıurfa Atabay, H., Koçtürk, O.M., Özbilgin, N., Türkiye de Tarım Sigortaları Uygulamaları. Karınca Dergisi, 832: Dinler, T., Tarımda Meteorolojik Karakterli Doğal Afetler ve Risk Yönetim Teknikleri. III. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu, İstanbul. Dinler, T., Yaltırık, A., Çetin, B., Özkan, B., Gülçubuk, B., Sürmeli, E., Ekmen, E., Saner, G., Akçaöz, H., Uysal, Ö.K., Karaaslan, S., Kıymaz, T., Tarımda Risk Yönetimi ve Tarım Sigortaları. TMMOB Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, Ankara, Oğuz, C., Kan, A., Türkiye de Tarım Sigortalarının Mevcut Durumu ve AB de Uygulanmakta Olan Tarım Sigortalan İle Karşılaştırılması. Türkiye VII. Tarım Ekonomisi Kongresi, Cilt:I, Eylül, Antalya,