Ankara, Çorum ve Kayseri İllerinde Çiftçilerin Risk Yönetimi ve Tarım Sigortası Uygulamaları

Transkript

1

2 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Ankara, Çorum ve Kayseri İllerinde Çiftçilerin Risk Yönetimi ve Tarım Sigortası Uygulamaları R. Taşcı 1, S. Karabak, R. Demirtaş, B. Gülçubuk 1 Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü / Ankara E-posta: tascirahmi@hotmail.com ÖZET Bu çalışmada Ankara, Çorum ve Kayseri illerinde üreticilerin tarım sigortalarından haberdar olma durumları, tarım sigortasına yönelik eğilimleri, sigorta yaptırma ve yaptırmama nedenleri, karşılaşılan sorunlar ve bunlara yönelik çözüm önerilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın ana materyalini; bitkisel ürün sigortası yaptıran Ankara da 64, Çorum da 56, Kayseri de 52, bitkisel ürün sigortası yaptırmayan Ankara da 61, Çorum da 61 ve Kayseri de 61 üretici olmak üzere toplamda 355 işletmeden bizzat araştırıcılar tarafından anket tekniği ile 2012 yılında elde edilen birincil veriler oluşturmuştur. İller gayeli olarak, işletme sayıları basit tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılarak seçilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; Ankara ve Çorum illerinde üreticilerin bitkisel ürün sigortası yaptırmamalarının birinci nedeni gelir yetersizliği, Kayseri ilinde ise sigortanın gereksiz bir masraf unsuru olarak görülmesi tespit edilmiştir. Bitkisel ürün sigortası yaptıran üreticilerin karşılaştıkları sorunlar ise; Ankara ve Kayseri de hasar tespitinin düzgün ve zamanında yapılamaması, Çorum da sigorta primlerinin yüksek olması şeklinde belirlenmiştir. Bu araştırma ile; kuraklığın sigorta kapsamına alınması, kiralık ve hazine arazisi işleyen üreticilerin sigorta yapma olanaklarının kolaylaştırılması, sigorta eksperlerinin konu uzmanlarından seçilmesi ve eğitim ve denetimlerin arttırılması gerekliliği sonucuna varılmıştır. Farmer s Risk Management and Agricultural Insurance Practices in Ankara, Corum and Kayseri Province ABS TRACT In this study, it is aimed to determine the be aware of the status of producers of agricultural insurance, trends for agricultural insurance, reasons for taking in and out of insurance, problems and their possible solutions.the main material of t he study were got from the producers who were made crop insurance (61 in Ankara, 56 in Çorum and 52 in Kayseri) and who were not made crop insurance (61 in Ankara, 61 in Çorum and 61 in Kayseri), so the total number of business were 352. In addition, primary datas were obtained by researcher with survey techniques in Provinces as purposeful, the number of enterprises was determined using simple random sampling method. According to results of study, the main reason for not making insurance for crops was revenue deficiency in Ankara and Çorum; in addition, insurance to be seen as an unnecessary expense element in Kayseri. Also, problems faced by the producers who were made crop insurance were determined as failure to properly and timely on d amage assessment in Ankara and Kayseri and insurance premiums to be higher in Çorum. As a conclusion; drought to be covered by insurance, facilitating the insurance facilities of manufacturers who are functioning Treasury land and rent land; selecting experts as a subject matter expert, improving the training and supervision were determined as a necessity. 1. GİRİŞ Tarımsal üretim birçok risk ve belirsizliklerle (doğal afetler, hastalıklar, pazarlama riski v.b ) karşı karşıyadır. Özellikle dolu, sel, kuraklık, yangın gibi doğal afetler nedeniyle üretimde büyük kayıplar yaşanmaktadır. Tarımsal verim ve dolayısıyla üretimin risk ve belirsizliklerden en az etkilenmesi, gıda güvenliği ve kalitesi açısından önem taşımaktadır. Bu nedenle; ilgili risk ve belirsizliklerin saptanması ve bunlara yönelik çözüm önerilerinin ortaya konulması tarımsal üretimin devamlılığının yanı sıra ürün fiyatlarının ve çiftçi gelirinin istikrarının sağlanması açısından da önemlidir. Risk ve belirsizlikler için işletmelerde farklı önlemler alınmaya çalışılsa da özellikle doğal faktörlerin sınırlayıcılığı devam etmektedir. Doğal afetler kaynaklı gelir düşüşünü engellemeye yönelik tedbirlerin başında ise sigorta gelmektedir.ayrıca, tarımsal faaliyetin açıkta yapılması nedeni ile işletmeci tarafından kontrol edilemeyen iklim koşulları, hastalık ve zararlılar üretimin miktar ve kalitesini olumsuz olarak etkilemekte ve üretici gelirlerinde istikrarsızlıklara neden olmaktadır (Kızılaslan vd., 1994). Tarım sektörler arasında doğal, ekonomik, sosyal, siyasal, teknolojik ve kişisel risklerden en çok etkilenen sektördür. Bu nedenle gelişmiş ülkeler yıllardır uyguladıkları tarımdaki korumacılık politikaları ve Tarımda Risk Yönetim Programları ile tarımsal üretimi tehdit eden doğal risklerin oluşturduğu verim kayıplarından sonra ekonomik risklerin oluşturduğu gelir kayıplarını da çiftçilerin üzerinden alıp, sigorta sistemlerine transfer etmektedirler (Dinler ve ark., 2007) Tarım sigortası, tarım sektörünün ve kırsal kesimin bütün sorunlarına çözüm olmamakla birlikte, sağlıklı gelişmesini sağlayabilecek bir özelliğe sahiptir. Tarım sektöründe üreticiler ne kadar önlem alırlarsa alsınlar doğal afetleri engellemeleri mümkün olamamaktadır. Bu nedenle de üreticilerin, risk ve belirsizliklere karsı kullandıkları en temel yöntemin polikültür tarım olduğu söylenebilir. Fakat polikültür tarım, ihtisaslaşmayı engellemektedir. Oysaki her faaliyet alanında olduğu gibi tarımda da girdi basına verimlilik artısı, ihtisaslaşma ile mümkü n olmaktadır. Tarım sigortaları uygulamalarının olmadığı bölgelerde üreticiler, üretimlerini güvence altına almak amacıyla polikültür tarıma yönelmekte, bunun sonucunda ise verimlilik ve dolayısıyla da üretim hacmi düşmektedir. Tarım sigortasının önemi bu noktada ortaya çıkmaktadır (Anonim, 2007a). 1035

3 Tarımda Risk, Belirsizlik ve Yönetimi Dünyada çeşitli ülkelerde tarım sigortalarının gelişim düzeyleri; ülkelerin izlediği tarım politikaları, tarımın ekonomi içindeki önemi ve bu kesimin toplumsal ve sosyal yapı üzerine olan etkilerine bağlı olarak değişim göstermekle beraber, tarımın gelişmiş olduğu hemen her ülkede bu gelişime paralel olarak tarım sigortalarının da geliştiği gözlenmektedir (Tanrıvermiş ve Sayın, 1993). Gelişmiş ülkelerin yıllar önce başlatmış oldukları tarımda risk yönetim teknikleri uygulamaları ve alt yapı çalışmaları sonucu doğa olayları büyük ölçüde afet olmaktan çıkarılmıştır. Bu ülkeler kendi doğal, sosyal, temel ekonomik yapılarıyla tarım politikaları dikkate alınarak bilinçlendirilmiş t arım ürün sigorta sistemlerin i kurmuşlardır. Böylece çiftçilerinin çok az bir masrafla zararlarını karşılayarak muhtaç oldukları ekonomik ve sosyal güvenceye kavuşmaları sağlanmıştır (Anonim, 2007b). Dünya genelinde, tarım ürünleri öncelikle dolu riskine karşı sigorta edilmeye başlamış, gelişmeye bağlı olarak don, sel, kuraklık, fırtına, yangın gibi riskler de sigorta kapsamına alınmışlardır (Dinler vd., 2007). ABD tarım sigortaları sistemi devlet ile özel sigorta şirketlerinin işbirliğine dayanmaktadır. De vlet, sigorta kapsamı ile teminat düzeylerini belirlerken, sigorta şirketleri ise poliçeleri pazarlamakta ve sattıkları poliçelerle ilgili hizmetleri sağlamaktadır. Devlet in sigorta priminin %60 ını sübvanse ettiği ABD de, birden çok riske karşı sigorta olarak bilinen MPCI (Multiple Peril Crop Insurance) geleneksel olarak uygulanan ve en yaygın sigorta sistemidir. Bu sisteme göre, hasar tespitleri bireysel ve işletme bazında belirlendikten sonra, hasar ödemeleri çiftçiye, üretimin belirli bir miktarın altına düşmesi durumunda yapılır. Ödemelerin hesaplanması, gerçekleştirilen verim ile önceden belirlenmiş bir fiyattan hesaplanarak garanti edilen verim arasındaki farkın alınması esasına dayanır (Akçaöz ve Kızılay, 2004). AB tarım sigortaları uygulamaları incelendiğinde, 100 yıldan beri dolu sigortasının yaygın bir şekilde uygulandığı görülmektedir. AB ülkeleri her şeyden önce sağlıklı bir dolu sigortası alt yapısının kurulması, ondan sonra devlet desteği ile diğer teminatların verilmesi yönündeki uygulama esaslarını aynen uygulamıştır. Ayrıca AB de üreticilerin ortak tarım politikası kapsamındaki politikalarla hem afet hem de sosyal sigorta politikaları yardımı ile risklerden korundukları bilinmektedir (Akçaöz ve Kızılay, 2004). Bazı ülkelerde dolunun yanı sıra don, sel, kuraklık, fırtına gibi risklerinde sigorta edilmekte ve bunların prim veya hasarlarına devlet tarafından destek verilmektedir. İspanya, Portekiz, Avusturya ve Yunanistan da uygulanan devlet destekli tarım ürün sigortaları İtalya ve Fransa da kısmen uygulanmaktadır. Ayrıca dünya genelinde birden çok riske karşı ürün sigortalarının (MPCI) en yaygın olduğu ülke ABD olmasına rağmen, bu sistemde en başarılı ülkenin İspanya olduğu bilinmektedir. İspanya uygulamasında, kar amacı gütmeyen bir havuz s istemi mevcuttur. Çiftçilerin sigorta şirketlerine ödediği primler bu havuzda toplanmakta, hasarlarda havuzdan karşılanarak doğrudan çiftçiye ödenmektedir. Devlet çiftçiye herhangi bir afet yardımı yapmazken, ürünlerini sigorta ettiren çiftçilerin primlerinin %50 sini karşılamaktadır. Bu sistemde sigorta şirketleri sadece poliçe düzenleme, pazarlama ve satış faaliyetlerini yerine getirirler (Anonim, 2007b) Türkiye de Tarım sigortaları uygulamaları 1957 yılında başlamıştır. Ancak çiftçi gelirlerinin düşük olması, uzun yıllar tarım sigortaları için bir devlet politikasının bulunmaması, tarım ve sigorta sektörlerindeki bilgi ve ilg i eksikliği, daha kolay işlere yönelme arzusu gibi faktörler tarım sigortalarının diğer tarımsal faaliyetler yanında daha az gelişmesinde rol oynamıştır yılına gelindiğinde tarım sigortalarının ortak bir sistem içerisinde uygulanması için Tarım Sigortaları Vakfı (TSV) kurulmuştur yılı hükümet programında yer alan Tarımsal Politikalarla İlgili Yapısal Değişim Projesi tarım ürünleri sigortası yasasının çıkarılması ve devlet desteğinin sağlanmasını öngörmektedir. Bu proje çerçevesinde ilgili kurumların katılımı ile Hazine Müsteşarlığınca yürütülen çalışmalarda 3 ayrı yasa taslağı yer almış ve sonuçta Hazine Müsteşarlığı tarafından Tarım Sigortaları Teşviki Hakkında Kanun Tasarısı başlığında yayınlanmıştır yılına gelindiğinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın başlattığı Tarım Reformu Uygulama Projesi (TARUP)/(Agricultural Reform Implementation Project (ARİP)) çerçevesinde tarımda devlet destekli doğal afet sigortalarının başlaması öngörülmüştür (Dinler, 2004) yılı sonunda Acil Eylem Planı nda da tarım sigortalarının geliştirilmesi için bundan sonraki yapılacak uygulamalara esas olacak hedefler belirlenmiştir. (Anonim, 2004). Ancak üç yıllık bir süre sonunda tarihinde 5363 sayılı Tarım Sigortalan Kanunu kabul edilmiş ve devletin prim tutarının %50 sini ödemesine karar verilmiştir. Bu kanunun amacı, üreticilerin kanunda belirtilen riskler nedeniyle uğrayacağı zararların tazmin edilmesini temin etmek üzere, tarım sigortaları uygulamasına ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir. Bu kanun kapsamındaki risklerin teminat altına alınması, standart sigorta poliçelerinin belirlenmesi, hasar organizasyonları, aktüerya çalışmaları, tazminat ödemelerinin yapılması, reasürans teminatının (reasürans, sigorta şirketlerinin sigorta faaliyetleri ile üzerlerine aldıkları riskleri bu riskleri üstlenecek başka şirketlere tamamen veya kısmen devrederek yükümlülüklerini paylaşmasıdır. Tarım sigortalarının geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve izlenmesi ile diğer teknik hizmetlerin yürütülmesi amacıyla Tarım Sigortaları Havuzu (TARSİM) kurulmuştur yılı için bitkisel ürünlerde tarım sigortası, tüm bitkisel ürünler için dolu, fırtına, yangın, deprem, heyelan, sel ve su baskını risklerinin neden olduğu miktar kaybını karşılamaktadır. Miktar kaybına ilave olarak sigorta poliçesinde belirtilmesi şartıyla meyvelerde don riskinin neden olduğu miktar kaybı ile meyveler, yaş sebzeler ve kesme çiçeklerde dolu riskinin neden olduğu kalite kaybı da sigorta kapsamında bulunmaktadır. 1036

4 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 2013 yılı TARSİM verilerine göre üretici sigorta poliçesi yaptırırken, sigortalı alan 14,3 milyon dekar, sigortalı büyükbaş hayvan sayısı adet, sigortalı küçükbaş hayvan sayısı adet olmuştur. Sigorta bedeli 11,3 milyar TL ve ödenen tazminat tutarı 383 milyon TL olarak gerçekleşmiştir (Tarsim 2014). Bu çalışma ile; üreticilerin tarım sigortalarından haberdar olma durumları, tarım sigo rtasına yönelik eğilimleri, sigorta yaptırma ve yaptırmama nedenleri, karşılaşılan sorunlar ve bunlara yönelik çözüm önerilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın gelecekte tarım sigortası kapsamının, teminatlarının, primlerinin vb. tespitine ışık tutacağı ve tarım sigortasının daha yaygınlaşması, çiftçiler tarafından daha fazla benimsenmesi ve sektörün gelişmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 2. MATERYAL VE METOD Araştırmanın ana materyalini; bitkisel ürün sigortası yaptıran Ankara da 64, Çorum da 56, Kayseri de 52, bitkisel ürün sigortası yaptırmayan Ankara da 61, Çorum da 61 ve Kayseri de 61 üretici olmak üzere toplamda 355 işletmeden bizzat araştırıcılar tarafından anket tekniği ile 2012 yılında elde edilen birincil veriler oluşturmuştur. İller gayeli olarak, işletme sayıları ise basit tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılarak belirlmiş t ir. Çalışmada ayrıca daha önce yapılmış araştırma sonuçlarından, kurum ve kuruluşların internet sitelerinden yararlanılmıştır. Çizelge 2.1. Anket yapılan il, ilçe ve anket sayıları İl adı İlçe adı Sigorta Yaptıran İşletme Sigorta Yaptırmayan İşletme Beypazarı Ankara Haymana 23 9 Polatlı Alaca Çorum Merkez Osmancık Kocasinan Kayseri Yahyalı Yeşilhisar Toplam Genel toplam ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Çalışmada bitkisel ürün sigortası yaptıran ve yaptırmayan üreticilerle görüşülmüş ve elde edilen sonuçlar ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Çizelge 3.1. Üreticilerin yaşı ve çiftçilik deneyimleri (yıl) Sigorta yaptıran Sigorta yaptırmayan İller Yaş Deneyim Yaş Deneyim Ankara Çorum Kayseri Ortalama 52, ,3 32 Sigorta yaptıran üreticilerin yaş ortalamaları 52,3 çiftçilik deneyimleri 31 yıl, sigorta yaptırmayan üreticilerin yaş ortalamaları 52,3 çiftçilik deneyimleri 32 yıl olarak belirlenmiştir. Pezikoğlu (2012) tarafından Bursa ilinde yapılan bir çalışmada sigorta yaptıranların yaş ortalaması 45,1 sigorta yaptırmayanların yaş ortalaması 46,9 olarak bulunmuştur. Gül Yavuz (2011) tarafından Polatlı İlçesinde yapılan bir çalışmada sigorta yaptıran üreticilerin %80,2 si, sigorta yaptırmayanların ise % 71,8 i yaş aralığında tespit edilmiştir. Çukur ve ark. (2008) tarafından Malatya İlinde üreticilerin tarım sigortalarına bakış açılarının incelendiği araştırmada üretici yaşı 56,3 tarımsal deneyimi ise 32,1 yıl olarak belirlenmiştir. Üreticilerin eğitim durumları incelendiğinde her üç ilde de sigorta yaptıran ve yaptırmayanların %60 ından fazlasının ilkokul mezunu olduğu görülmektedir. İpekçioğlu ve ark. (2010) yılında Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bitkisel ürün sigortası yaptırma istekliliğinin belirlenmesi çalışmasında sigorta yaptıran ve yaptırmayan üreticilerin yaklaşık %50 sinin ilkokul mezunu olduğu belirlenmiştir. Gül Yavuz (2011) tarafından Polatlı ilçesinde yapılan bir çalışmada üreticilerin %62,4 ünün ilkokul mezunu olduğu görülmektedir. Üreticilerin herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı olma durumları incelendiğinde bitkisel ürün sigortası yaptıranların; Ankara da % 95,3 ünün, Çorum da %89,3 ünün ve Kayseri de %84,6 sının, bitkisel ürün sigortası yaptırmayanların ise Ankara da % 91,8 inin, Çorum da % 86,3 ünün ve Kayseri de % 83,6 sının bir sosyal güvenlik kurumundan sosyal güvencesinin olduğu tespit edilmiştir. 1037

5 Tarımda Risk, Belirsizlik ve Yönetimi Çizelge 3.2. Üreticilerin eğitim durumları (%) Eğitim durumu Sigorta yaptıran Sigorta yaptırmayan Ankara Çorum Kayseri Ankara Çorum Kayseri Okur-yazar değil ,6 3,3 - Okur- yazar ,1 - İlkokul 71,8 67,8 59,7 70,6 78,3 79,6 Ortaokul 6,3 14,3 3,8 19,7 3,3 5,1 Lise 17,2 12,5 26,9 4,9 6,7 15,3 MYO ,6 - - Üniversite 4,7 5,4 9,6 1,6 3,3 - Toplam Çizelge 3.3. İşletmelerin sahip olduğu ortalama arazi büyüklüğü (dekar) İller Sigorta yaptıran Sigorta yaptırmayan Ankara Çorum Kayseri ,4 Sigorta yaptıran işletmelerin ortalama arazi büyüklüğü Ankara da 339 da, Çorum da 183 da ve Kayseri de 143 da bulunmuştur. Sigorta yaptırmayan işletmelerin ise Ankara da 240 da, Çorum da 70 da ve Kayseri de 82,4 da olarak belirlenmiştir. Bu bilgiler ışığında bölgemizde arazi genişliğinin sigorta yaptırma konusunda belirleyici bir rol oynadığı söylenebilir. Pezikoğlu (2012) tarafından Bursa ilinde yapılan bir çalışmada sigorta yaptıranların işletme büyüklüğü 62,8 da sigorta yaptırmayanların işletme büyüklüğü 83,2 da olarak bulunmuştur. Gül Yavuz (2011) tarafından Polatlı İlçesinde yapılan bir çalışmada işletmelerin %49,04 ünün da arazi genişliğine sahip olduğu görülmüştür.. Bitkisel ürün sigortası yaptıranların Ankara ve Kayseri illerinde tamamı, Çorum İlinde ise %94,6 sı sigorta primlerinin % 50 sinin devlet tarafından karşılandığını bilmektedir. Yine sigorta yaptıranların Ankara da %40,6 sı, Çorum da %55,4 ü ve Kayseri de %30,8 i devlet desteği olmasa da bitkisel ürün sigortası yaptıracaklarını, sigorta yaptırmaları için devlet desteğinin etkili olmadığını belirtmişlerdir. Sigorta konusunda üreticilerin bilgilendirilmesi, tanıtım ve eğitim toplantılarının gerekli etkiyi yaptığı söylenebilir. Üreticiler tarımsal sigortayı, yaşanabilecek olası risklerin işletmelerine getireceği ekonomik kayıpların önlenmesi için bir risk yönetim aracı olarak görmektedirler. Bitkisel ürün sigortası yaptırmayanların Ankara da %86,9 u, Çorum da %75,9 u ve Kayseri de % 82 si ürün sigortasında devlet desteği olduğunu bilmektedir. Bu oranlar sigorta yaptıranlara nazaran biraz daha düşük olmasına rağmen, üreticinin bu konuda yeterli bilgiye sahip olduğunun bir göstergesidir. Çizelge 3.4. Sigorta yaptıranların sigorta prim miktarlarına bakışları (%) Ankara Çorum Kayseri Çok yüksek 1,6-7,7 Yüksek 21,8 42,8 25,0 Normal 62,5 55,4 63,5 Düşük 14,1 1,8 3,8 Toplam Her üç ilde de üreticilerin % 55 den fazlası sigorta prim fiyatlarını normal bulduklarını ifade ederken, Çorum ilinde primleri yüksek bulanların oranı %42,8 düzeyindedir. Pezikoğlu (2012) tarafından Bursa ilinde 2012 yılında yapılan araştırmada üreticilerin %71,4 ünün prim fiyatlarını normal karşıladığı belirlenmiştir. Sigorta yaptıranların Çorum da tamamı, Ankara da %79,7 si ve Kayseri de %71,2 si bir sonraki yıl tekrar sigorta yaptıracaklarını aktarmışlardır. Araştırma alanındaki üreticiler zaman zaman bitkisel ürün sigortası ile ilgili problemlerle karşılaşsalar bile üretimde karşılaşılabilecek sel, don, dolu, yangın gibi doğal afetlerin vereceği ekonomik kayıpları telafi etmek amacıyla bir sonraki üretim döneminde yeniden sigorta yaptırma eğilimi göstermektedirler. Sigorta yaptıran üreticilerin, köylerinde bitkisel ürün sigortası yaptırmayanların, neden sigorta yaptırmadıkları yönündeki görüşleri sorulduğunda; her üç il için de tapuların hisseli olmasından ve özellikle çeltik üretiminde kullanılan hazine arazilerinin Çiftçi Kayıt Sistemine kayıt yaptırılamamasından kaynaklı problemlerin ilk sırada geldiği görülmüştür. İkinci problem olarak Ankara ve Kayseri İllerinde hasarın karşılanmayacağına bir görüş ağırlıkta iken Çorum da gelir yetersizliği sebebi ile sigorta yaptırılmadığı düşünülmektedir. Bu kriterlerin dışında dini inançlar ve sigorta yaptırma konusunda alışkanlığın kazanılmaması, arazilerin küçük ve parçalı olması, bölgede afet zararı görülmemiş olması, zararın tam karşılanmayacağı yönündeki yaygın görüşler, konu hakkındaki 1038

6 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun bilgisizlik ve sigorta yaptıran üreticilerin memnuniyetsizlikleri de sigorta yaptırmama nedenleri olarak ortaya çıkmıştır. Çizelge 3.5. Sigorta yaptıranların, köydeki diğer üreticilerin neden sigorta yaptırmadıkları hakkında görüşleri Görüşler Ankara Çorum Kayseri Tapu, hazine arazisi problemi Hasarın ödeneceğine inanmama 2 2 Gelir yetersizliği Dini inançlar 4 4 Alışkanlık Not: (sıklık frekanslarına göre önceliklendirilmiştir). Çizelge 3.6. Sigorta yaptırmayan üreticilerin sigorta yaptırmama nedenleri Nedenler Ankara Çorum Kayseri Tapu, hazine arazisi problemi Hasarın ödeneceğine inanmama 3 Gelir yetersizliği Dini inançlar 4 Gereksiz bir masraf olduğunu düşünme Not: (sıklık frekanslarına göre önceliklendirilmiştir) Bitkisel ürün sigortası yaptırmayan üreticilerin, sigorta yaptırmama nedenleri incelendiğinde; Ankara ve Çorum illerinde gelir yetersizliği, Kayseri ilinde ise sigortanın gereksiz bir masraf unsuru olarak görülme durumu ilk sırada gelmektedir. Bitkisel ürün sigortasının gerçekleşme şartlarından birisi olan Çiftçi Kayıt Sistemine kayıt olabilme kriterlerinin sağlanamaması sigorta yaptırmanın önündeki en büyük engellerden birisi olarak görülmektedir. Tapuların çok hisseli olması ve hazine arazilerinin Çiftçi Kayıt Sistemine kayıt edilememesi üç ilde de ikinci problem olarak görülmektedir. Özellikle Çorum İlinde çeltik üretiminin gerçekleştirildiği hazine arazilerini kullanan üreticilerin bu sorunu ön plana çıkmaktadır. Ankara da hasarın ödeneceğine inanılmamas ı, Çorum da gereksiz bir masraf unsuru olarak görülmesi, Kayseri de ise gelir yetersizliği üçüncü neden olarak görülmektedir. Dini inançları gereği sigorta yaptırmaya olumlu bakılmaması Ankara da dördüncü neden olarak dikkat çekmektedir. Bu kriterlerin dışında arazilerin küçük ve parçalı olması, bölgede afet zararı görülmemiş olması, zararın tam karşılanmayacağı yönündeki yaygın görüşler, konu hakkındaki bilgisizlik ve sigorta yaptıran üreticilerin memnuniyetsizlikleri de sigorta yaptırmama nedenleri olarak ortaya çıkmıştır. Pezikoğlu ve ark.(2012) tarafından yapılan araştırmada Bursa İlinde sigorta yaptırmama nedenleri olarak ilk sırada gelir yetersizliği ve primlerin yüksek bulunması olarak belirlenmiştir. Akçaöz ve ark.(2006) tarafından Antalya da yapılan bir çalışmada gelir yetersizliği, primlerin yüksek olması ve zarar ödemelerindeki aksaklıklar sigorta yaptırmama nedeni olarak tespit edilmiştir. Şahin ve Miran (2007) İzmir İli Bayındır İlçesinde yaptıkları araştırmada, sigorta yaptırmama nedeni olarak sigorta konusundaki bilgi eksikliği, gelir yetersizliği ve primlerin yüksek olmasını belirlemişlerdir. Çukur ve ark.(2008) Malatya ilinde yaptıkları çalışmada üreticilerin bütçelerine ek bir masraf getirmesi ve sigorta konusunda yeterli bilgiye sahip olmama hususunu sigorta yaptırmaya engel olarak tespit etmişlerdir. İpekçioğlu ve ark.(2010) Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaptıkları araştırmada bütçelerine ek bir masraf getirmesi ve sigorta şirketlerine geçmişte duyulan güvensizliğin sigorta yaptırmama konusunda ilk sırada gelen nedenler olarak belirlemişlerdir. Sigorta yaptıran üreticilerin Ankara da %64,7 si, Çorum da % 80,4 ü ve Kayseri de %80,8 inin sigorta uygulamaları ile yaşamış oldukları problemler çizelge 3.7 de gösterilmektedir. Çizelge 3.7. Sigorta yaptıran üreticilerin karşılaştıkları sorunlar Sorunlar Ankara Çorum Kayseri Tapu, hazine arazisi problemi 4 2 Hasar tespiti düzgün ve zamanında yapılmıyor Sigorta kapsamı yetersiz Primler yüksek Sigorta kapsamının zamanlaması uygun değil 5 5 Not: (sıklık frekanslarına göre önceliklendirilmiştir.) 1039

7 Tarımda Risk, Belirsizlik ve Yönetimi Ankara ve Kayseri de düzenli olarak bitkisel ürün sigortası yaptıran üreticilerin yaşadığı en önemli problem; hasar tespitinin düzgün ve zamanında yapılmaması olarak belirlenmiştir. Çorum da ise sigorta primlerinin yüksek bulunması problem olarak görülmektedir. Ankara ve Çorum da sigorta kapsamının yetersiz olması, Kayseri de ise tapu ve hazine arazisinden kaynaklanan sorunlar ikinci önemli problem olarak ortaya çıkmaktadır (çizelge 3.7). Çizelge 3.8. Sigorta yaptıranların ürünler bazında karşılaştıkları riskler Riskler Ankara Çorum Kayseri Buğday Arpa Ayçiçeği Ş.pancarı Havuç Buğday Arpa Çeltik Ş.pancarı Elma Buğday Kayısı Doğal risk Hastalık Pazarlama Girdi fiyatı Zararlı Not: (sıklık frekanslarına göre önceliklendirilmiştir) Ankara, Çorum ve Kayseri illerinde Sigorta yaptıran üreticiler ürettikleri buğday, arpa, ayçiçeği, çeltik, havuç, elma ve kayısıda doğal afetlerin birinci risk olduğunu ifade etmişlerdir. Ankara da Şekerpancarında ise zararlılar birinci risk olarak görülürken, diğer riskler hastalık ve pazarlama sorunları şeklinde sıralanmıştır. Üreticilerden alınan bilgilere göre; doğal risklerden dolu riski Ankara İlinde tüm ürünlerde ilk sırada yer alırken, buğday, arpa ve ayçiçeğinde kuraklık, havuçta ise sel ikinci doğal risk olarak belirlenmiştir. Çorum d a buğday, arpa ve çeltik de dolu, şekerpancarında ise soğuk riski ilk sırada bulunmaktadır. Kayseri de buğdayda kuraklık, elmada dolu ve kayısıda don en önemli doğal risk olarak görülürken, ikinci sırada buğday ve kayısıda dolu, elmada don görülmektedir. Üreticiler tarafından söz konusu riskler için uyguladıkları kültürel tedbirler ve işletme yönetimi bakımından herhangi önleyici bir tedbir alınmamaktadır. Tarımsal üretimde genellikle büyük hasarlara yol açan meteorolojik kaynaklı risklerin kontrol altına alınması oldukça zor ve çoğu zaman imkânsız olduğundan, üreticiler oluşabilecek ekonomik kayıplarını telafi etmek amacıyla sigorta yaptırmayı tercih etmektedir. Her üç ilde de kuraklık riski son yıllarda en önemli doğal risk olarak görülürken, üreticiler özellikle kuraklığın sigorta kapsamına alınabilmesi yönünde çalışmalar yapılmasını talep etmişlerdir. Çizelge 3.9. Sigorta yaptırmayanların ürünler bazında karşılaştıkları riskler Riskler Ankara Çorum Kayseri Buğday Arpa Ayçiçeği Ş.pancarı Havuç Buğday Arpa Çeltik Elma Buğday Kayısı Doğal risk Hastalık Pazarlama Girdi fiyatı Zararlı Not: (sıklık frekanslarına göre önceliklendirilmiştir) Sigorta yaptırmayan üreticilerin ürettikleri ürünler bazında karşılaştıkları riskler önem derecesine göre sıralandığında; Ankara, Çorum ve Kayseri İllerinde buğday, arpa, ayçiçeği, çeltik, havuç, elma ve kayısıda doğal afetlerin birinci risk olduğu görülmüştür. Şekerpancarında ise Ankara da hastalıklar birinci risk olarak görülmektedir. Ankara da arpa, havuç ve ayçiçeğinde pazarlama sorunları ikinci risk olarak görülürken, buğdayda girdi fiyatlarındaki belirsizlikler ve değişimler ikinci risk olarak belirlenmiştir. Çorum da buğday ve çeltikte girdi fiyatları, arpada ise hastalıklar ikinci risk olarak yer almaktadır. Kayseri ilinde elma ve buğdayda hastalıklar ikinci risk, pazarlama problemleri üçüncü risk olarak belirlenmiştir. Ankara da tüm ürünlerde dolu risk açısından ilk sırada bulunmaktadır. Havuçta sel, buğday, arpa ve ayçiçeğinde kuraklık ikinci sıradadır. Çorum da buğday ve arpada kuraklık, çeltikte soğuk ikinci doğal risk olarak görülmektedir. Kayseri de buğdayda kuraklık, elmada dolu ve kayısıda don ilk sırada gelen doğal risk olurken, kayısı ve buğdayda dolu, elmada ise don ikinci sırada gelen doğal risk olarak belirlenmiştir. 4. SONUÇ Araştırma sonuçlarına göre, Ankara, Çorum ve Kayseri illerinde bitkisel ürün sigortasının yaygınlaşması amacıyla yapılan eğitim, bilgilendirme ve tanıtım faaliyetlerinin büyük oranda amacına ulaştığı ancak sigorta yaptırma eğilimlerin i arttırıcı eğitim ve yayım çalışmalarının devam ettirilmesi ve sigorta bilincinin yaygınlaştırılması gerektiği görülmüştür. Üreticilerin büyük bir bölümünün devlet destekli tarım sigortasının kapsam ve şartlarını bildikleri gözlemlenirken, özellikle hisseli arazileri işleyenlerin ve hazine arazisi üzerinde üretim yapan çeltik üreticilerinin Çiftçi Kayıt Sistemine kayıt olmakta sıkıntı yaşadıkları belirlenmiştir. Bitkisel üretimin büyük oranda iklim koşullarına bağlı olması nedeniyle araştırma alanında üretimde karşılaşılabilecek sel, don, dolu, yangın gibi doğal afetlerin vereceği ekonomik kayıpları telafi etmek amacıyla 1040

8 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun üreticiler zaman zaman sigorta şirketleri ile ilgili değişik problemlerle karşılaşsalar bile bir sonraki üretim döneminde yeniden sigorta yaptırma eğilimi göstermektedirler. Sigorta yaptırmayan üretici sayısının fazla olması, araştırma alanındaki işletmelerin gelir düzeyinin düşüklüğü sebebiyle sigortanın gereksiz ve işletme bütçesine ek maliyet getiren bir unsur şeklinde algılanması şeklinde açıklanabilir. Bu durum potansiyel sigorta müşterisi konumunda olan üreticinin sigorta yaptırmaktan vazgeçmesine neden olmaktadır. Bitkisel üretimde risklerin meydana getirdiği hasarların doğru ve zamanında tespit edilmesi, hasar belirleme aşamasında uzman ekiplerin görev alması, yanlış uygulamaların ortadan kaldırılmasının yanı sıra, üretici ve sigorta şirketleri arasındaki güven duygusunun güçlenmesini de sağlayacaktır. Ankara, Çorum ve Kayseri illerinde doğal afetler, üretici algısı açısından en önemli risk olarak görülmekte olup, üreticiler doğal risklerin oluşturduğu verim ve gelir kayıplarını telafi edebilmek ve işletmede karşılaşılabilecek finansal zorlukları aşmak amacıyla sigorta yaptırmaktadırlar. Son yıllarda kuraklığa maruz kalan bölgelerde özellikle kuraklığında sigorta kapsamına alınabilmesi yönünde çalışmaların yapılması gerekliliğ in i ortaya çıkarmıştır. Araştırma alanı sınırlı bir alan olup araştırma bulgularını tüm üreticiler ve bölgeler için genelleştirmek mümkü n değildir. Tarım sigortası uygulamalarının yaygınlaşması ile büyüklüğü tahmin edilemeyen risklerin oluşturduğu kayıplar sözleşme koşulları çerçevesinde tazmin edilerek üretici gelirlerinde istikrar sağlanabilecektir. Bitkisel ürün sigortası konusunda verilen eğitimlerin yenilikler de dikkate alınarak belli aralıklarla tekrarlanması, bu yeniliklerden üreticilerin haberdar edilmesi ve sözleşme şartlarının üreticilere ayrıntılı olarak aktarılması bazı ön yargıları ortadan kaldırmaya yardımcı olacaktır. Dünyada son yıllarda en çok konuşulan konuların başında iklim değişikliği ve bunun getirdiği riskler ön planda gelmektedir. Ülkemizin gıda güvencesi ve gıda güvenilirliği için tarım sigortası uygulamaları önem taşımaktadır. Bu nedenle ürünlerin güvence altına alınması hem üretici geliri hem de gıda güvencesi açısından gereklilik göstermektedir. 5. KAYNAKLAR Akçaöz, H., Özkan, B., Kızılay, H., Antalya İlinde tarımsal ürünlerde risk yönetimi ve tarım sigortaları uygulamaları. Tekirdağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (2) sayfa Akçaöz, H. ve Kızılay, H Çeşitli ülkelerde tarım sigortaları uygulamaları Çukur, F., Saner, G., Çukur, T.,Uçar, K., Malatya İlinde kayısı üreticilerinin riskin transferinde tarım sigortasına bakış açılarının değerlendirilmesi: Doğanşehir İlçesi Polatdere Köyü örneği, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi., 45 (2) , İzmir Dinler, T., Avrupa birliği ve Türkiye tarımında risk yönetim programları Dinler, T., Yaltırık, A., Çetin, B., Özkan, B., Gülçubuk, B., Sürmeli, E., Erkmen, E., Saner, G., Akçaöz, H., Uysal Ö. K., Karaaslan, S., Kıymaz, T., Tarımda risk yönetimi ve tarım sigortaları, Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 2005, Ankara. Gül Yavuz, G., Polatlı İlçesinde üreticilerin tarım sigortası yaptırmaya karar verme sürecinde etkili olan faktörlerin analizi. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Yayın No:188, 64 s. Ankara. İçer, N.,2014. Meteorolojik olaylar ve tarım sigortası. Türktarım, GTHB Dergisi 215: İpekçioğlu, Ş., T. Işgın, T. Monis, G. Saner ve A. Bilgiç, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Devlet Destekli Bitkisel Ürün Sigortası Yaptırma İstekliliğinin Belirlenmesi. Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, Eylül 2010, Bildiriler Kitabı 1. Cilt, s: Kızılarslan, N., Güler, A.Z. ve Tanrıvermiş, H Türkiye de tarım sigortaları uygulaması ve dönemindeki gelişmelerin analizi, I. Tarım Ekonomisi Kongresi, İzmir. Pezikoğlu, F., Ergun, M,E., Öztürk, M., Altıntaş, A., Uçar, M., Bursa İlinde bitkisel ürün sigortası uygulamalarına yönelik çiftçi yaklaşımı. 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Ko ngresi, , 5-7 Eylül 2012, Konya. Şahin, A., ve Miran, B, Çiftçi algılarına göre bitkisel ürünlerin risk haritası: Bayındır İlçesi örneği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi., 2007,44 (3) Tanrıvermiş, H. ve Sayın, C Gelişmekte olan ülkelerde ve Türkiye de tarıma yönelik sigortalar Tarım ve Köy Dergisi, sayı 91, sayfa 11-13, Ankara 1041