The Examination of The Demand and Tendencies of Producers on Agricultural Insurance : The Case of Lapseki Town of Çanakkale Province

Transkript

1 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Üreticilerin Tarım Sigortası Konusunda Talep ve Eğilimlerinin İncelenmesi: Çanakkale İli Lapseki İlçesi Örneğ i Sibel TAN1 Bengül EVEREST1 Ayşe ÖZEN2 Yrd. Doç. Dr Arş.Gör. Ziraat Mühendisi sibeltan@comu.edu.tr beng_aydin@hotmail.com aysem.ozen@hotmail.com 'Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 2Aydın İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Tarımsal Araştırma ve Arazi Değerlendirme Şubesi Özet Tarım sektörünün geliştiği veya potansiyel olarak gelişebileceği ülkelerde üretici gelirini ve refah seviyesini yükseltecek çeşitli destekleme politikaları ile birlikte risk paylaşım yöntemi olan tarım sigortacılığının aktif bir hale getirilmesi önemlidir. Mevcut tarımsal sigortacılık sisteminin yeniden düzenlenmesi amacıyla 14 Haziran 2005 tarihli Resmi Gazete de 5363 Sayılı Tarım Sigortaları Kanunu yayınlanmıştır. Bu çalışmada Çanakkale İli Lapseki İlçesi ndeki üreticilerin TARSİM konusundaki bilinç düzeyi, talep ve eğilimleri incelenmiştir. Anket yapılan üreticilerin %31 inin tarım sigortası yaptırdığı tespit edilmiştir. Ayrıca yapılan Lojistik Regresyon Analizi sonuçlarına göre üreticilerin sigorta yaptırma kararı üzerinde yaş, bu konuda eğitim almış olma, kooperatife üyelik ve daha önce herhangi bir doğal afetle karşılaşma durumu gibi faktörler istatistiki olarak anlamlı çıkmıştır. Diğer taraftan ailedeki fert sayısı, üreticilerin internet kullanma durumları, ihracat yapma durumları, tarım sigortası ile ilgili daha önce eğitim alma durumları ve geçmişte herhangi bir doğal felaketle karşılaşmış olmaları üreticilerin bundan sonra sigorta yaptırma kararları üzerinde etkili faktörlerdir. Anahtar Kelimeler: Tarım, Risk Yönetimi, Tarım Sigortası, Çanakkale. The Examination of The Demand and Tendencies of Producers on Agricultural Insurance : The Case of Lapseki Town of Çanakkale Province Abstract Making agricultural insurance, a risk sharing system, active with different support policies increasing the incomes and welfare of producers in countries where agricultural sector is developed or has potential to develop is important. The Agricultural Insurance law No: 5363 was published in the Official Gazette dated 17 June, 2005 in order to reorganize current agricultural insurance system. 31% of the producers in the survey have been found to have agricultural insurance. According to the results of the logistic regression analysis, some factors such as age, getting training about agricultural insurance, membership to cooperative and previously encountering a natural disaster have been found statistically significant. On the other hand, the number of individuals in the family, the internet habits and export status of producers, their status of getting training previously and encountering a natural disaster in the past are important factors for producers to have agricultural insurance in the future. Keywords: Agriculture, Risk Management, Agricultural Insurance, Çanakkale 1. Giriş Tarım, dünya nüfusu açısından kritik öneme sahip olmakla birlikte ekonomik, sosyal, siyasal, teknolojik ve kişisel risklerden yüksek düzeyde etkilenen, son derece hassas bir faaliyettir. Dolayısıyla tarımın halkın beslenmesi ve ülke ekonomisindeki fonksiyonunu etkili bir şekilde yerine getirmesi; tarımsal üretimi tehdit eden risklerin yönetimiyle doğrudan ilişkilidir. Gelişmiş ülkeler çeşitli risk yönetimi tekniklerini uygulayarak tabii afetlerin tarım üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmışlardır. Fakat uygulanan teknolojik yöntemler ile tarımı doğal koşullara karşı tam güvence altına alabilmek henüz mümkün değildir. Doğal şartlara bağımlı olan tarım işletmelerinde üreticiler yaşam düzeylerini korumak için ürün çeşitliliğine gitmekte, bitkisel üretim ve hayvansal üretimi birlikte yürütmekte veya tarım dışı faaliyetlerde bulunarak gelirlerinde sürekliliği garanti altına almaya çalışmaktadır. Ancak alınan bu önlemler genel olarak çiftçi ailesinin gelirini koruyamadığı gibi birçok kez getirdiği ek harcamalar nedeniyle gelirin düşmesine de yol açabilmektedir. Bu amaçla gelişmiş ülkelerde tarım sektörünü koruyucu ve yaşam standardını yükseltici önlemlerin yanı sıra ortaya çıkabilecek tarımsal üretim riskinin kurumsal bir yapı içerisinde paylaşıldığı tarım sigortaları organizasyonuna başvurulmaktadır. Olması muhtemel olan ancak kimi, ne zaman ve ne derecede etkileyeceği belli olmayan riskler için tarımsal sigorta şirketleri ile üreticilerin birbirlerine verdikleri karşılıklı garanti anlamına gelen sigorta işlemi sonucunda beklenen riskin gerçekleşmesi halinde zararları tazmin edilmektedir. Dolayısıyla Türkiye de de tarımsal ve hayvansal üretimi tehdit eden risk ve belirsizlikler sonucu meydana gelecek hasarların önlenebilmesi için en etkili sistem tarım sigortalarıdır (Çetin, 2007). Gelişmiş ülkelerde tarım sigortalarındaki amaç, üreticinin gelir kaybının finansmanı ve düşük oranlarda olan tarım nüfusunun kaybının önlenmesi iken, aralarında Türkiye nin de bulunduğu gelişmekte olan ülkelerdeki amaç; kıt kaynakların kullanılarak üreticinin kaybının belirli oranlarda telafisi ve üretime devamının sağlanması seklinde değerlendiril- 1207

2 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya mektedir (Oğuz ve Kan, 2006). Türkiye de üreticilerin tarımdaki doğal riskler karşısında uğrayacağı zararları telafi etmek ve çiftçilere yardımcı olmak üzere, devletin yapmış olduğu çeşitli çalışmalar Atatürk döneminde (1934) başlamıştır. Bu dönemlerdeki uygulamalar genelde Çiftçiye Doğal Afet Desteği şeklinde olmuştur. Fakat bu destekler çiftçinin zararını tam olarak bertaraf edemediği gibi, devlete de ilave bütçe yükü getirmiştir. Dolayısıyla geçen zaman içerisinde tarım sigortalarının gerekliliğinin anlaşılması ile ilk defa 1957 yılında Şeker Sigorta tarafından dolu sigortası alanında çalışmalara başlanmıştır (Özçatalbaş ve Turhanoğulları, 2008). Tarım sigortacılığı ile ilgili diğer gelişmeler 1987 yılında Tarım Sigortalarını Geliştirme Planı nın hazırlanması, 1995 yılında tarım sigortalarının geliştirilmesi ve sistemlerin kurularak bazı faaliyetlerin bağımsız bir merkezden yürütülmesi amacıyla Tarım Sigortaları Vakfı nın (TSV) kurulmasıdır (Anonim, 2006). Diğer taraftan özellikle Planlı Dönem in başlangıcından itibaren ülkemizde çok çeşitli tarım politikaları uygulanmıştır. Tarım politikalarında 2000 li yıllara gelindiğinde reform ihtiyacı ortaya çıkmış ve Tarım Reformu Uygulama Projesi uygulamaya konulmuştur. Bu reform programında Devlet Destekli Doğal Afet Sigortalarının uygulanması öncelikli konular arasında ele alınmıştır. Tarım Reformu Uygulama Projesi kapsamında, mevcut tarımsal sigortacılık sisteminin yeniden düzenlenmesi amacıyla 14 Haziran 2005 tarihli Resmi Gazete de 5363 Sayılı Tarım Sigortaları Kanunu yayınlanmıştır. Kanun uyarınca, öncelikle bir havuz sistemi oluşturulmuş, sigorta şirketleri ve çeşitli kurum ve kuruluş temsilcileri bir araya gelerek, Tarım Sigortaları Merkezi A.Ş. (TARSİM) kurulmuştur. Bu sistemin diğer tarımsal sigortacılık sistemlerinden en önemli farkı devlet destekli bir uygulama olmasıdır. Yani üreticilerin tarım sigortası yaptırması durumunda ödeyecekleri primlerin %50 si devlet tarafından karşılanmaktadır (Anonim, 2005) sayılı yasa kapsamında bitkisel ürünler için dolu, fırtına, hortum, yangın, heyelan ve deprem risklerinin neden olduğu miktar kaybı ile sebze, meyve ve kesme çiçekler için dolu riskinin neden olduğu miktar kaybı sigorta kapsamına alınmıştır. İklim değişikliklerinin etkisiyle son yıllarda sıklıkla görülen sel, su baskını riski 2010 yılı itibariyle kapsama alınırken, kuraklık riski henüz kapsama alınmamıştır (Tümer ve ark., 2010). Türkiye de sigortacılık sektörünün öz kaynak yetersizliği, kapasite eksikliği, reasürans teminindeki yetersizlikleri, teknik yetersizlikler, eğitilmiş personel yetersizliğinin yanı sıra tarımı etkileyen risklerin çok, çeşitli ve katastrofik nitelikte olması tarım sigortalarının gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir (Akçaöz ve ark., 2010). Tarım sigortalarının üreticinin gelir seviyesinde istikrar sağlaması, üretimde devamlılığın sağlanması, beklenmeyen risk ve belirsizlikler karşısında üreticinin zararının tazmin edilmesi açısından son derece önemli olduğu açıktır. Fakat bildiğimiz gibi Türkiye de tarım sigortacılığında istenilen yere henüz gelinememiştir. Dolayısıyla üreticilerin tarım sigortacılığına bakış açısının tespit edilmesi bu bakış açısı doğrultusunda politikaların belirlenmesi ve somut önerilerin geliştirilmesinin gerekliliği çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. Bu çalışmada Çanakkale İli Lapseki İlçesinde faaliyet gösteren üreticilerin TARSİM konusundaki bilinç düzeyi, tarımsal sigortacılık konusuna bakış açıları, bu konudaki talep ve eğilimleri belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde çalışmayla ilgili materyal ve yöntem verilmiş, üçüncü bölümde çalışma bölgesinden elde edilen araştırma bulguları incelenmiş, dördüncü ve son bölümünde ise konuyla ilgili sonuç ve öneriler sunulmuştur. 2. Materyal ve Yöntem Araştırmada birincil ve ikincil verilerden yararlanılmış olup, Lapseki İlçesi üreticileri ile yapılan anketlerden elde edilen veriler, birincil verileri oluşturmaktadır. Konuyla ilgili diğer araştırmacıların yaptığı bilimsel çalışmalar, çeşitli kurum ve kuruluşların yapmış oldukları yayınlar ve resmi istatistikler araştırmanın ikincil verilerini oluşturmaktadır. Araştırma yöresi olarak seçilen Lapseki ilçesinden tarımsal arazi varlığının en yüksek olduğu beş köy gayeli olarak seçilmiştir. Bu köylerdeki toplam çiftçi sayısı araştırmanın popülasyonunu oluşturmuştur. Araştırma kapsamına alınacak çiftçi sayısının belirlenmesinde oransal örnekleme formülünden yararlanılmıştır. Tarım sigortası yaptıran ve yaptırmayan çiftçilerin oransal değerleri bilinmediği için bu oranlar eşit kabul edilerek %50 alınmıştır. Buna göre aşağıdaki formül kullanılarak örnek seçimi yapılmıştır (Miran, 2002). n = Np(1 - p) ( N - 1)o Px + p(1 - p) n = Örnek hacmi (146) N = Popülasyon (1130) p = Üzerinde çalıştığımız özelliğin ana kitledeki oranı (0.50) 2 O px = = Oranın varyansı Araştırmada, anket uygulanan çiftçi sayısının belirlenmesinde %10 hata payı ve %99 güvenilirlikle çalışılmıştır. Yukarıda verilen formüle göre; örnek sayısı 146 olarak hesaplanmış ve köylere göre dağılımı oransal olarak yapılmıştır (Çizelge 1). 1208

3 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge 1: Örnek Büyüklüğünün Köylere Göre Dağılımı Köy Adı Çiftçi sayısı Oransal Dağılım Çardak Kangırlı Merkez Subaşı Umurbey (Bucak) TOPLAM Anketler belirlenen köylere gidilerek üreticilerle yüz yüze görüşülerek yapılmıştır. Yapılan anket çalışması sonucunda elde edilen veriler SPSS paket programına aktarılmıştır. Verilerin analiz edilmesinde frekans hesaplama ve Lojistik Regresyon Analizi yöntemleri kullanılmıştır. 3. Araştırma Bulguları 3.1. Üreticilerin Sosyal ve Ekonomik ile ilgili Bulgular Bu bölümde anket yapılan üreticilerin sosyal ve ekonomik durumu ile ilgili genel bazı bulgular verilmiştir. Anket yapılan üreticilerin yaş ortalaması 47.7, ailedeki ortalama fert sayısı 4 ve ortalama çalışan fert sayısı 2 olarak tespit edilmiştir. Ayrıca anket yapılan bölgede işletme başına arazi varlığı ortalama olarak 46.8 da olarak hesaplanmıştır. Üreticilerin %62.3 ü ilkokul mezunu, %18.5 i lise mezunu, %12.3 ü ortaokul mezunu, %6.2 si ise üniversite ve yüksekokul mezunudur. Anket yapılan üreticiler arasında okur-yazar olmayan yoktur. Çizelge 2: Üreticilerin Eğitim Eğitim Sayı % Okur -Yazar Değil Okur- Yazar İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul ve Üniversite TOPLAM Çizelge 3 de anket yapılan üreticilerin gelir dağılımları verilmiştir. Bulgulara göre üreticilerin %52.7 si , %31.5 i , %13.7 si ve %2.1 i ise aylık 5000 TL üzerinde gelire sahiptir. Üreticilerin %75.0 i bu gelirleri meyvecilikten, %12.0 si sebze üretiminden, %6.0 sı süt üretiminden, %3.0 ü emeklilikten, %1.0 i kendi işyerinden ve %3.0 ü ise diğer faaliyetlerden elde etmektedir. Çizelge 3: Üreticilerin Aylık Gelir Aylık Gelir Aralığı (TL/Ay) Sayı % TOPLAM Üreticilerden 65 kişi (%45.0) tarım dışı bir ek gelire sahip olduğunu belirtmiştir. Ek geliri olduğunu ifade eden üreticilerin tarım dışı gelir kaynakları ve oranları çizelge 4 de verilmiştir. Çizelgede ek geliri olan üreticilerin %66.2 si emeklilikten, %3.1 i özel sektörden, %3.1 i inşaat işçiliğinden, %3.1 i kendi işyerinden ve %24.5 i diğer kaynaklardan gelir elde etmektedir. 1209

4 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 4: Üreticilerin Ek Gelir Ek Gelir Kaynağı Sayı % Emekli Özel sektör İnşaat İşçisi Kendi İşyeri Diğer TOPLAM Çizelge 5 de anket yapılan üreticilerin sosyal güvenlik durumu ve hangi sosyal güvenlik kuramlarına bağlı olduklarının dağılımı verilmiştir. Üreticilerin %71.2 si Bağkur, %17.8 i SSK, %7.5 i Emekli Sandığına bağlı olduğunu, %3.5 i ise herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olmadığını ifade etmiştir. Çizelge 5: Üreticilerin Sosyal Güvenlik Sosyal Güvenlik Kurumu Sayı % SSK Bağ kur Emekli Sandığı Sosyal güvence yok TOPLAM Anket yapılan üreticilerle ilgili diğer bazı oransal bulgular da şöyle sıralanabilir. Üreticilerin %95.0 i çeşitli alet ve makinelere sahip, %49.0 u düzenli olarak kayıt tutmakta, %59.0 u üretim planlaması yapmakta, %43.0 ü internet kullanmakta, %52.0 si ihracat yapmakta, %82.0 si Ziraat Odasına, %57.0 si ise herhangi bir kooperatife üyedir Üreticilerin Tarım Sigortacılığı Konusundaki Bilinç Düzeyi, Bu bölümde Çanakkale İli Lapseki İlçesinde anket yapılan üreticilerin tarım sigortacılığı konusundaki bilinç düzeyi, talep ve eğilimleri ile ilgili bazı bulgular verilmiştir. Üreticilerin tabi afetlere karşı önlem alıp almadıkları ve ne tür önlemler alındığı Çizelge 6 da gösterilmiştir. Üreticilerin %56.6 sı ürün çeşitlendirmesi yaptığını, %31.0 i tarım sigortası yaptırdığını, %5.5 i hayvancılık yaptığını, %4.2 si tarım dışı işlerde çalıştığını ve %2.7 si de diğer önlemlerden bahsetmiştir. Dolayısıyla bu çizelgeye göre üreticilerin %31.0 i tabi afetlere karşı sigortacılık yaptırırken %69.0 unun sigorta dışında diğer önlemlere başvurduğu görülmektedir. Çizelge 6: Üreticilerin Tabii Afetlere Karşı Önlem Alma Alınan Önlemler Sayı % Tarım sigortası Çeşitlendirme Hayvancılık yapma Tarım dışı işi Diğer TOPLAM Üreticilere daha önce herhangi bir tabii afetle karşılaşıp karşılaşmadığı sorulduğunda 82 kişi (%56.0) evet karşılaştım, 64 kişi (%44.0) hayır karşılaşmadım şeklinde cevap vermiştir. Çizelge 7 de tabii afetle karşılaşan üreticilerin zararlarının nasıl karşılandığı gösterilmiştir. Çizelgeye göre üreticilerin %85.4 ü zararını cepten karşıladığını, %6.1 i zararının karşılanmadığını, %6.1 i sigorta tarafından karşılandığı, %1.2 si ise sigorta şirketinin karşılamadığını ifade etmiştir. 1210

5 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge 7: Tabi Afetle Karşılaşan Üreticilerin Zararlarının Karşılanma Zararın Karşılanma Şekli Sayı % Cepten karşıladım Karşılayamadım Sigorta karşıladı Sigorta karşılamadı Zarar görmedim TOPLAM Sigorta yaptıran üreticilerle ilgili diğer bazı bulgular; sigorta yaptıran üreticilerden 35 kişi (%78.0) memnun olduğunu, 10 kişi (%22.0) memnun olmadığını belirtmiştir. Sigorta yaptıran üreticilere karşılaştığınız bir sorunda mağduriyetiniz giderildi mi? sorusuna üreticilerden 26 kişi (%58.0), evet karşılandı, 19 kişi (%42.0) hayır karşılanmadı şeklinde cevap vermiştir. Mağduriyetlerinin niçin giderilmediği sorulduğunda üreticilerden 18 kişi (%95.0) zarar sigortanın kapsamı dışındaydı şeklinde cevap verirken, 1 kişi (%5.0) eksper geç geldiği için şeklinde ifade etmiştir. Yine sigorta yaptıran üreticilere sigorta yaptırma kararında devlet desteğinin etkili olup olmadığı sorulmuş 21 kişi (%47.0) evet, 24 kişi (%53.0) hayır cevabını vermiştir. İklim değişikliğinin sigorta yaptırma kararı üzerine etkisinin olup olmadığı sorulduğunda üreticilerden 27 kişi (%60.0) evet, 18 kişi (%40.0) hayır şeklinde cevap vermiştir. Anket yapılan üreticilerden sigorta yaptırmadığını ifade eden 101 üreticiye bunun nedenleri sorulmuştur. Üreticilerden %39.6 sı gelir yetersizliğini, %16 sı arazi yetersizliğini, %12.1 i primlerin yüksekliğini, %10.1 i haberi olmadığını, %2.0 si ise büyükleri yaptırmadığı için sigorta yaptırmadığını ifade etmiştir. Bu üreticilerden %20.0 si yukarıda sayılan sebepler dışında başka sebeplerle sigorta yaptırmadığını belirtmiştir. Çizelge 8: Üreticilerin Sigorta Yaptırmama Nedenleri Sigorta Yaptırmama Nedeni Sayı % Haberim yok Büyüklerim yaptırmadığı için Gelirim yetersiz Arazim Yetersiz Primler yüksek Diğer TOPLAM Çizelge 9 da sigorta yaptırmayan üreticilere hangi şartlar sağlanırsa sigorta yaptırabileceğinin sonuçları verilmiştir. Üreticilerden %34.6 sı bu soruya hiçbir şartla sigorta yaptırmam, %25.7 si primler düşerse, %20.8 i gelirim yükselirse, %19.9 u sigorta şirketlerine güvenim artarsa, %4 ü ise bu konuda yereli bilgi olursa şeklinde cevap vermiştir. Çizelge 9: Üreticiler Hangi Şartlar Sağlanırsa Sigorta Yaptırmayı Düşünme Şartlar Sayı % Primler düşerse Gelirim yükselirse Yeterli bilgim olursa Sigorta şirketlerine güven Sigorta yaptırmam TOPLAM Tarımsal Sigorta Yaptırmış Olma ve Yaptırma i steği i le i lgili Logistik Regresyon Analizi Sonuçları Üreticilerin tarım sigortası yaptırma durumu ile ilgili Logistik Regresyon sonuçları çizelge 10 da gösterilmiştir. Logit model sonuçlarına göre; yaş, daha önce tarım sigortası konusunda eğitim almış olma, kooperatife üyelik ve daha önce herhangi bir doğal felaketle karşılaşma durumu, değişkenleri istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur. Bu değişkenlerden üretici yaşının olasılığa etkisi negatif yönde olmuştur ve bu durum teoriyle örtüşmektedir. Yani gençler tarım sigortası yaptırma eğilimindedirler. Analiz sonuçlarına göre üreticilerin yaşları birer yıl arttıkça tarım sigortası yaptırma eğilimleri %8 azalmaktadır. Diğer taraftan, üreticilerin daha önce tarım sigortaları konusunda eğitim almış olmaları tarım sigortası yaptırma olasılığına olumlu yönde etki etmektedir. Bu ilişkinin de teoriyle örtüşeceğini söylemek mümkündür. Çünkü bu konuda eğitim almış kişilerin tarım sigortaları konusunda bilinç düzeylerinin artmış olacağı söylenebilir. Tarım sigortaları konu- 1211

6 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya sunda eğitim almış üreticilerin, eğitim almamış üreticilere göre tarım sigortası yaptırma olasılıkları %46 daha fazladır. Aynı şekilde üreticilerin herhangi bir kooperatife üye olmalarının tarım sigortası yaptırma olasılığına olan etkisi olumlu yönde ve anlamlı bulunmuştur. Bu sonucunda teoriye uyumlu olduğundan bahsedilebilir. Çünkü özellikle Tarım Kredi Kooperatifleri ortakları olan üreticilerin tarım sigortası yaptırmaları konusunda etkili bir şekilde çalışmaktadır. Kooperatife üye olan üreticilerin, olmayanlara nazaran tarım sigortası yaptırma olasılıkları %14 daha fazladır. Ayrıca üreticilerin daha önce kuraklık, sel yada don gibi doğal afetlerle karşılaşmış olmaları, tarım sigortası yaptırma olasılığı üzerinde olumlu yönde etkilidir. Bu beklenen bir sonuçtur. Zira üreticilerin olumsuz tecrübeleri, onları tedbir almaya itmektedir. Geçmişte herhangi bir doğal felaketle karşılaşan üreticilerin tarım sigortası yapma olasılığı, doğal felaket yaşamayanlara göre %20 daha fazladır. Çizelge 10: Üreticilerin Tarım Sigortası Yaptırma Durumlarına İlişkin Logit Model Tahminleri Katsayı Standart hata z-değeri p-değeri Eğim Sabit -0, , ,3764 0,70665 Yaş -0, , ,0038 0,04509 ** -0, Eğitim -0, , ,2051 0, , Aylık Gelir 0, , ,1851 0, , Ailedeki fert Sayısı 0, , ,0657 0, , İnternet Kullanma 0, , ,3802 0, ,13418 İhracat Yapma -0, , ,9236 0, , Tarım Sigortası 2, , ,6401 0, , Eğitimi Alma *** Kooperatife Üyelik 0, , ,7278 0,08403 * 0, Doğal Felaketle 1, , ,5421 0,01102 ** 0, Karşılaşma Ki-kare 54,3265 [0,0000] *** : %1 önem derecesi, ** : %5 önem derecesi, * : %10 önem derecesi Üreticilerin bundan sonra tarım sigortası yaptırma isteklerine ilişkin Logistik Regresyon sonuçları çizelge 11 de gösterilmiştir. Sonuçlara göre hem tarım sigortası yaptıran hem de tarım sigortası yaptırmayan üreticilere bundan sonra tarım sigortası yaptırmayı düşünüp düşünmedikleri sorulmuş ve ailedeki fert sayısı, üreticilerin internet kullanma durumları, ihracat yapma durumları, tarım sigortası ile ilgili daha önce eğitim alma durumları ve geçmişte herhangi bir doğal felaketle karşılaşmış olmalarını ifade eden değişkenler istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur. Ailedeki fert sayısının, üreticilerin ilerde tarım sigortası yaptırmayı düşünmesi üzerindeki etkisi olumlu yönde etkili bulunmuştur. Ailedeki birey sayısının bir kişi artması, üreticilerin tarım sigortası yapmalarını düşünmesi olasılığını %4,5 artırmaktadır. Bu sonuç teoriyle uyuşmaktadır. Çünkü birey sayısı arttıkça aileler gelirlerini garanti altına almak için tarım sigortalarına yönelirler. Üreticilerin internet kullanma durumları da üreticilerin ilerde tarım sigortası yaptırmayı düşünmesi üzerinde olumlu yönde etkili bulunmuştur. Üreticilerin internet kullanmaları ileri tarihlerde tarım sigortası yaptırmayı düşünme olasılıklarını %17 artırabileceği sonucu teoriyle örtüşmektedir. Üreticilerin ihracat yapma durumları ise ilerde tarım sigortası yaptırmayı düşünmeleri üzerinde negatif yönde anlamlı bulunmuştur. İhracat yapmayan üreticilerin tarım sigortası yaptırmayı düşünme olasılığı ihracat yapanlara göre %11 daha fazladır. Bu sonuç ihracat yapma imkanı olmayan üreticilerin gelirlerini garanti altına alabilmek için tarım sigortalarına yöneldikleri şeklinde yorumlanabilir. Öte taraftan, üreticilerin daha önce tarım sigortaları konusunda eğitim almış olmaları ilerde tarım sigortası yaptırmayı düşünme olasılığına olumlu yönde etki etmektedir. Bu ilişkinin de teoriyle örtüşeceğini söylemek mümkündür. Tarım sigortaları konusunda eğitim almış üreticilerin, eğitim almamış üreticilere göre ilerde tarım sigortası yaptırmayı düşünme olasılıkları %35 daha fazladır. Son olarak üreticilerin daha önce herhangi bir doğal felaketle karşılaşmış olmaları, ilerde tarım sigortası yaptırmayı düşünme olasılığını olumlu yönde etkilediğini söylemek mümkündür. Geçmişte herhangi bir doğal felaketle karşılaşan üreticilerin ilerde tarım sigortası yaptırmayı düşünmeleri olasılığı, doğal felaket yaşamayanlara göre %13 daha fazladır. 1212

7 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge 11: Üreticilerin Bundan Sonra Tarım Sigortası Yaptırma İsteklerine İlişkin Logit Model Tahminleri Katsayı Standart hata z-değeri p-değeri Eğim Sabit -4, ,0544-2,1113 0,03475 Yaş -0, , ,1896 0, , Eğitim 0, , ,2004 0, , Aylık Gelir 0, , ,0738 0, , Ailedeki Fert Sayısı 0, , ,8025 0,07147 * 0, İnternet Kullanma 1, , ,1449 0,03196 ** 0, İhracat Yapma -0, , ,6971 0,08967 * -0,11278 Tarım Sigortası Eğitimi Alma 2, , ,0977 0,00004 *** 0, Kooperatife Üyelik 0, , ,3662 0, , Doğal Felaketle 1, , ,1430 0,03211 ** 0, Karşılaşma Ki-kare 53,2631 [0,0000] *** : %1 önem derecesi, ** : %5 önem derecesi, * : %10 önem derecesi 4.Sonuç ve Öneriler Türkiye de tarım politikalarında reform arayışlarıyla birlikte 1998 yılında Tarımsal Politikalarla İlgili Yapısal Değişim Projesi hazırlanarak, tarım sigortası yasasının çıkarılması ve devlet desteği sağlanması öngörülmüştür. Daha sonra 2000 yılına gelindiğinde Tarım Reformu Uygulama Projesi çerçevesinde tarımda devlet destekli doğal afet sigortalarının uygulanması öngörülmüştür. Mevcut tarımsal sigortacılık sisteminin yeniden düzenlenmesi amacıyla 14 Haziran 2005 tarihli Resmi Gazete de 5363 Sayılı Tarım Sigortalan Kanunu yayınlanmıştır. Kanun uyarınca, öncelikle bir havuz sistemi oluşturulmuş ve sigorta şirketleri bir araya gelerek, havuzu işletecek bir Tarım Sigortalan Merkezi A.Ş. (TARSİM) kurulmuştur. Ayrıca bu sistemde tarımsal sigorta yaptıranlara ödeyecekleri primlerde %50 devlet desteği verilmesine karar verilmiştir. Bu çalışmada Çanakkale Lapseki İlçesine bağlı 5 köyde 146 üretici ile anket yapılarak üreticilerin tarımsal sigortacılık konusundaki bilinç düzeyleri ve sigorta yaptırma eğilimleri tespit edilmiştir. Anket yapılan üreticilerin yaş ortalaması 47.7, ailedeki ortalama fert sayısı 4 ve ailede çalışan ortalama fert sayısı 2 olarak tespit edilmiştir. Anket yapılan üreticilerin %62.3 ü ilkokul mezunu olup okur yazar olmayan yoktur. Üreticilerin %52.7 gibi büyük bir çoğunluğu aylık 1000 ile 2000 TL arasındaki gelir seviyesine sahip olup bu gelirin %75.0 i meyvecilikten elde edilmektedir. Üreticilerin %45.0 i tarım dışı ek bir gelire sahip olup, ek gelir sahibi üreticilerin %66.2 si bu geliri emekli maaşından elde etmektedir. Yine anket yapılan üreticilerin %96.5 inin sosyal güvencesi vardır. Üreticilik sigortacılık konusundaki bilinç düzeyi ile ilgili bulgulara göre; üreticilerin %31.0 i gelirini garanti altına almak için tarım sigortası yaptırırken %69.0 u çeşitlendirme, hayvancılık yapma, tarım dışı işlerde çalışma gibi tedbirlere başvurmaktadır. Anket yapılan üreticilerden %56.0 sı daha önce bir tabii afetle karşılaştığını ifade ederken bunlardan sadece %6.1 i zararım sigorta tarafından karşılandı şeklinde açıklama yapmıştır. Diğer taraftan sigorta yaptıran üreticilerden %78.0 memnun olduğunu belirtirken memnun olmadığını belirten üreticiler tarım sigortası kapsamının yeterli olmadığını ifade etmiştir. Sigorta yaptırmayan üreticilerin büyük çoğunluğu (%39.6) yaptırmama nedeni olarak gelir yetersizliğini ileri sürmüştür. Yine sigorta yaptırmayan üreticiler şayet primler düşerse ve gelir artışı olursa sigorta yaptırabileceklerini ifade etmişlerdir. Üreticilerin tarım sigortası yaptırma durumu ile ilgili regresyon analizi sonucuna göre, yaş, daha önce tarım sigortası konusunda eğitim almış olma, kooperatife üyelik ve daha önce herhangi bir doğal felaketle karşılaşma durumu değişkenleri istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur. Diğer taraftan üreticilerin bundan sonra tarım sigortası yaptırma isteklerine ilişkin regresyon sonucunda ise ailedeki fert sayısı, üreticilerin internet kullanma durumları, ihracat yapma durumları, tarım sigortası ile ilgili daha önce eğitim alma durumları ve geçmişte herhangi bir doğal felaketle karşılaşmış olmaları değişkenleri istatistiki olarak anlamlı bulunmuştur. Daha önce yapılan bazı çalışmalarda üreticilerin büyük çoğunluğunun TARSİM den haberdar olmasına rağmen, yeni sigorta yasası sonrası sigorta yaptıran üreticilerin sayısının yeterli olmadığı tespit edilmiştir (İpekçioğlu ve ark., 2010). Ayrıca üreticilerin yaşam standartlarının ve eğitim seviyelerinin yükselmesiyle sigorta yaptırma eğilimlerinin yükseleceği ifade edilmiştir (Birinci ve İkikat Tümer, 2006). 1213

8 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Dolayısıyla çalışmanın tamamından elde edilen sonuçlara uygun önerileri şu şekilde sıralayabiliriz; tarım sigortalan konusunda üreticiye verilecek eğitimler artırılmalı ve bu konuda üretici ziyaretleri sıklaştırılmalıdır. Tarım sigortalarının kapsamı hakkında üreticiler aydınlatılmalı, tarım sigortasının kapsamı genişletilmelidir. Mevcut üretici örgütleri etkinleştirilmeli kooperatifler sigortacılık konusunda teşvik edilmelidir. Eksper hizmetlerinde kalite artırılmalıdır. Kaynaklar Akçaöz, H., Özçatalbaş, O., Kızılay, H., Turhanoğulları, Z., 2010, Dünyada Tarım Sigortacılığı Sektörünün Gelişimi ve Türkiye de Durum, Sorunlar ve Öneriler Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, s: , Şanlıurfa. Anonim, 2005, Anonim, 2006, Birinci, A., İkikat Tümer, E., 2006, The Attitudes of Farmers towards Agricultural Insurance:The case of Erzurum, Turkey, Die Bodenkultür, 57(2), p: 49-54, Wien. Çetin, B., Tarım Sigortaları, Nobel Yayınevi, 2. Baskı, Sayfa:2, Ankara. İkikat Tümer, E., Birinci, A., Miran, B., Çiftçilerin Sel Kuraklık Sigortası Yaptırma İsteğini Etkileyen Gaktörlerin Analizi: Tra-I Bölgesi Örneği, Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, s: , Şanlıurfa. İpekçioğlu, Ş., Işgın, T., Monis, T., Saner, G., Bilgiç, A., 2010,Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, s: , Şanlıurfa. Miran, B., 2002, Temel İstatistik. Ege Üniversitesi Basımevi, 146s. Oğuz, C., Kan, A., Türkiye de Tarım Sigortalarının Mevcut ve AB de Uygulanmakta Olan Tarım Sigortalan İle Karşılaştırılması, Türkiye VII. Tarım Ekonomisi Kongresi, Antalya. Özçatalbaş, O., Turhanoğuları, Z., Antalya İlinde Tarım Sigortalarının Yaygınlaştırılmasında Yetkili Şirketlerin Faaliyetlerinin İncelenmesi, Türkiye VIII. Tarım Ekonomisi Kongresi, S: , Bursa. 1214