Tam Otomatik Patates Dikim Makinalar ı nda Dikici Düzen Kepçesinin Optimum Tasar ı m ı*

Transkript

1 TARIM BILIMLERI DERGISI 2000, 6 (4), Tam Otomatik Patates Dikim Makinalar ı nda Dikici Düzen Kepçesinin Optimum Tasar ı m ı* Macit ZORAKI 1 Ali Ihsan ACAR 2 Geliş Tarihi: 'N Özet: Ülkemizde, patates dikiminde, tam otomatik patates dikim makinelerinin kullan ı m ı giderek yayg ı nla şmaldad ı r.. Bu çal ışmada; patates dikiminde tohumluk olarak kullan ılan patates yumrular ı n ı n şekillerine, tam otomatik patates dikim makinalar ındaki zincirli götürücülü da ğıt ı m organlar ında kullan ılan kepçelerin uygunlu ğunun belirlenmesi amaçlanm ışt ı r. Bu amaçla, 5 de ğ i şik boyut ve şekilde kepçe şekli geliştirilmi ş, bunlar bir makinenin zincirli götürücü düzenine monte edilerek, patates yumrular ı n ın dolu geçme, boş geçme ve ikizleme oranlar ı saptanm ışt ır. Elde edilen sonuçlar istatistiksel olarak analiz edilmi ş ve sonuçta geli ştirilen 5 kepçe tipinden C tipinin en uygun de ğerleri verdi ğ i ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Patates, tam otomatik patates dikim makinesi, zincirli götürücü, kepçe Optimum Design of Cup Shape Used in Full Automatic Potato Planter Abstract: In this study, according to the shapes of potato seeds the determination of the optimum design of cup shape had been objectives. Cups were mounted on a chain which travelled vertically. Five different sizes and shapes of cup had been designed. In the tests, one potato seed, two or more potato seed and missing seed in the cups had been observed. Results have been analysed by statistical methods and C-type cup was ideal type. Key Words: Potato, full automatic potato planter, chain conveyor, cup design Giriş Bu çal ışmada; ülkemizde imal edilen ve kullan ı m ı Türkiye'de patates, büyük oranda Orta Güney giderek yayg ı nla şmakta olan dü şey zincirli götürücülü tam Anadolu Bölgesi'nde yeti ştirilmektedir. Patatesin dikili ş, otomatik patates dikim makinalar ı n ı n dikici üniteleri ele üretim ve verim de ğerleri Çizelge 1'de verilmi ştir. al ı nm ışt ır. Tohumluk yumru patatesleri depodan alarak dikici ayaklara ileten dikici ünitenin en önemli eleman; olan kepçelerin de ğ i şik çap ve biçimde olanlar ı imal edilmi ştir. Çal ışmada; tasarlanan kepçeler taraf ından, dikilecek patates yumrular ı n ı n dikim tekni ğine uygun biçimde depodan al ı n ı p dikici ayaklara iletilip iletilemedi ğinin belirlenmesi amaçlanm ışt ı r. Insan beslenmesinde tah ı l grubundan sonra en çok tüketilen patates; ucuzlu ğu, veriminin yüksekli ği, kolay sindirilmesi ve çok çe ş itli kullan ım olanaklar ı nedenleriyle önemli bir besin maddesidir. Çizelge 1. Türkiye'de patates dikili ş, üretim ve verim değerleri (Anonim 1997) Y ıllar Dikilen alan (hak Üretim Miktar ı (ton) Verim (kg(ha)' Bu araşt ırma, Yüksek Lisans Tezi'nden haz ı rlanm ışt ı r. ; Ziraat Mühendisi, 2) Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tar ım Makinalar ı Bölümü- Ankara.

2 136 TARIM B İ LIMLERI DERGISI 2000, Cilt 6, Say ı 4 Çizelge 1'den de izlenebilece ği gibi, ülkemizde, patates dikilen alanlar y ıllar ı aras ı ndaki 25 y ılda yakla şık %29 oran ı nda artmas ına karşın, üretim miktar ı %148, buna ba ğ l ı olarak da verim %92 oran ı nda art ış göstermi ştir. Bu art ışta, verimi yüksek ve daha dayan ı kl ı çe ş itlerin kullan ı lmas ı n ın yan ı nda mekanizasyon düzeyinin yükselmesi önemli bir rol oynam ışt ı r. Iller baz ında incelendi ğinde, patates tar ı m ında mekanizasyon düzeyi yüksek olan illerimizde verimin de yüksek oldu ğ u Ülkemizde verim de ğeri dünya ortalamas ı n ın üzerinde iken; Almanya, Fransa, Ingiltere, Hollanda ve Kanada gibi önemli patates üreticisi ülkelerin hala gerisindedir. Patates; dünyada yeti ştirilen tarla bitkileri aras ı nda; dikim alanlar ı bak ı m ı ndan bu ğday, çeltik, m ıs ır, arpa ve soya fasulyesinden sonra 6.; üretim miktar ı aç ı s ındar ı buğday, çeltik ve m ı s ırdan sonra 4.; verim bak ı m ından ise 1. s ırada yer almaktad ı r. Ülkemiz patates dikim alan ı yönünden 15.s ı rada bulunmaktad ı r (Altunta ş 1998). Ülkemizde patates tar ı m ı ha gibi dar bir alanda yap ı lmas ı na karşı n; bu ğday ( ha alanda ton üretim), arpa ( ha alanda ton üretim) ve şekerpancar ından ( ha alanda ton üretim) sonra ton üretim ile ülke tar ım ürünleri içerisinde önemli bir yere sahiptir (Anonim 1997). Patates bitkisinin mekanizasyonu, patatesin dikiminin, bak ı m ı n ı n ve hasad ı n ı n mekanizasyonu olmak üzere üç a şamada incelenebilmektedir. Burada, patates dikim makinalar ı konu edildi ğinden, yaln ızca dikime ili şkin aç ı klamalara yer verilecektir. Patates tar ı m ında, uygulamada genellikle s ı ra aras ı uzakl ı k cm ve s ıra üzeri uzakl ı k cm aras ında değ i şmektedir (Önal 1987). Patatesler, 9-10 cm derinli ğe dikilmeli ve dikimde kullan ı lan yumrular g a ğı rl ığı nda olmal ı d ı r (Keskin ve Erdo ğan 1984). Patates dikim makinalar ından beklenen özellikler; patateslerin b ı rak ı laca ğı belirli geni şlik ve derinlikte çizilerin aç ı lmas ı, patates tohum ya da yumrular ı n ın bu çizilere b ı rak ı lmas ı ve dikilen patates yumrular ı n ı n üzerlerinin belirli bir toprak tabakas ıyla örtülmesidir. Bu i şlemlerin yap ılmas ı nda kullan ılan makinalara göre ekim yöntemleri de de ğ i şmektedir (Keskin ve Erdo ğan 1984). Patates dikiminde; basit çukur açma makinalar ı ; zil düzenli dikim borulu, kepçeli zincirli dikim düzenli ve bölmeli yatay ya da dü şey tamburlu dikim düzenli basit dikim makinalar ı ; tamamlamal ı tabiat', oluklu-paletli elle hata düzeltmeli otomatik dikim makinalar ı ve tam ya da yar ı otomatik dikim makinalar ı kullan ılabilmekted ır. Dikimin düz tarla yüzeyine ya da s ı rtlara yap ılmas ına göre bu makinalar ı n kullan ım alanlar ı değ işmektedir (Aliba ş ve Yüksel 1985). Özellikle yumru besleme düzenlerinde görülen farkl ı l ıklar; elle yedirmeli, yar ı otomatik ve tam otomatik patates dikim makinalar ı n ı n geli ştirilmesine neden olmu ştur (Önal 1987). Son y ı llarda özellikle bo ğaz doldurarak s ırtlara ekim yapabilen, yar ı otomatik ve tam otomatik patates dikim makinalar ı n ın ( Şekil 1) kullan ımda yayginla şt ı klan Tam otomatik patates dikim makinalar ı nda patateslerin kepçelere doldurulmas ı insan i şgücüne gereksinim olmadan sa ğlanmaktad ı r. Dolay ıs ıyla insandan kaynaklanabilecek yanl ış l ıklar en aza indirilmi ş durumdad ır. Bu makinalarla dikimde iki nedenle s ı ra üzerlerinde bo şluklar olu şabilmektedir. Bunlar, s ıra üzerinde bo şluklara ya da ikizlenmelere neden olan kepçe dolma hatalar ı ve baz ı makinalarda bulunan bo ş kepçelere yumru doldurma mekanizmas ı ndan kaynaklanan hatalard ır (Önal 1987). Tam otomatik patates dikim makinalar ı nda dikimin ba şar ıs ı n ı artt ırmak için, patates yumrular ı dikimden önce birkaç s ı n ıfta boyutland ı r ı lmal ı d ı r. Türkiye'de var olan patates dikim makinalar ı n ı n say ılar ı Çizelge 2'de verilmi ştir. Patates için en uygun ya şam alan ı değerlerinin cm2 olmas ı gerekmektedir (Aliba ş ve Yüksel 1985). Patates dikiminde bitki s ı kl ığı n ı n bitki/ha olmas ı gerekmektedir. Bitki s ı kl ığı ve ortalama yumru a ğı rl ığı değerlerinden yararlan ılarak, patates dikim normu kg/ha olarak bulunabilir (Önal 1987). Patatesin, özellikle tam otomatik makinalarla dikiminin yap ı lmas ı nda; s ıra üzeri yumru da ğı l ım düzgünlü ğ ü yumru irili ğine ve şekline ba ğ l ı oldu ğ undan, yumru özellikleri belirtilirken e ş hacimli küre yar ıçap ı (ortalama yar ı çap) (r) ve form say ı s ı ( şekil emsali) (FS) de ğerleri kullan ı lmaktad ı r (Önal 1987, Keskin ve Erdo ğan 1984). Patates yumrular ı genellikle form say ı s ına göre tan ı mlanmaktad ı r. FS=0 oldu ğ unda patates yumrular ı n ı n tam küre şeklinde olduklar ı, FS<0.20 oldu ğ unda yumrular ı n oldukça yuvarlak şekilli olduklar ı, FS>0.20 oldu ğunda yumrular ın uzunca şekilli olduklar ı anla şı lmaktad ı r. Makinal ı dikim için uygun olabilen yumru çeşidi FS<0.20 olan küreye daha yak ı n şekilli olan yumrulard ı r. (Keskin ve Erdo ğan 1984). itedeeli zincirli dikim ünitesi Şekil 1. Tam otomatik kepçeli zincirli patates dikim makinas ı (Ülger ve ark.1996)

3 ZORAKI, M. ve A. I. ACAR, "Tam otomatik patates dikim makinalar ında dikici düzen kepçesinin optimum tasar ı m ı " 137 Çizelge 2. Türkiye'de var olan patates dikim makinalar ı (Anonim 1997) Y ıllar Patates dikim mak. sa isi Çizelge 2 incelenecek olursa, patates dikim makinalar ı n ın say ıs ında son y ıllarda belirgin bir art ış oldu ğu gözlenebilir. Ülkemizde patates dikim makinas ı ba şı na. dü şen alan miktarlar ı Çizelge 3'de yer almaktad ı r Çizelge 3 incelendi ğinde, 1 makina ba şına dü şen patates dikim alan ı n ın y ıllar itibariyle giderek azald ığı görülebilir. Bu durum iyi bir geli şme olarak değerlendirilebilir. Ancak, 1996 y ı l ı için bir dikim makinas ı n ı n i ş ba şar ısı 2 ha/gün al ı nd ığı nda, tüm patates yeti ştirilen alanlarda patates dikim makinas ı kullan ıld ığı varsay ı l ırsa, yakla şı k 28 gün toplam dikim süresi gerekti ğ i bulunabilir. Bu da patatesin vegetasyon süresi içerisinde oldukça uzun say ı labilecek bir süredir. Ülkemizde patates tar ı m ında dikim makinalar ın ı n say ıs ı hasat makinalar ı n ın say ıs ı na oranla daha azd ı r. Var olan her 1 adet hasat makinas ına 0.42 adet dikim makinas ı karşı l ık gelmektedir. Patates tar ımında istenen kalite ve yerime ula şı labilmesi için bu değ erlerin birbirine yak ı n olmas ı gerekmektedir (Altunta ş 1998). Ülkemizde patates tar ı m ı n ın mekanizasyon düzeyinin istenilen düzeyde bulundu ğu söylenemez. Ancak özellikle dikim ve hasatta yerli olarak imal edilen makinalar ı n kullan ı m ı giderek yayg ı nlaşmaktad ı r. Dikim makinalar ı n ı n iş ba şar ıs ı na, ilerleme h ız ı n ı n yan ında, dikim frekans ı, dikim derinli ği, toprak örtüsünün kal ı nl ığ, s ıra aras ı uzakl ık ve s ıra üzeri da ğı l ı m Çizelge 3. Patates dikim makinas ı başına dü şen alan miktarlar ı (Anonim 1997) Y ılla ı rmıl 2...ji j dna a dil en alan ha düzgünlü ğ ü gibi faktörler etkili olmaktad ır (Özsert ve Aksu 1986). Özellikle tam otomatik dikim makinalar ında, patates tohumlar ı n ın depodan al ı n ı p tohum borusuna düzenli bir biçimde verilmesinde, dikici düzenlerin i şlevi önem kazanmaktad ı r. Patates dikim makinalar ında, patates tohumlar ı n ın istenilen cm s ıra üzeri uzakl ı klara b ı rak ılmas ı ve ikizleme oran ı n ın %3'ü a şmamas ı makinadan beklenen agroteknik isteklerdendk. 'Bu isteklerin kar şı lanabilmesi için tam otomatik makinalarda dikimde kullan ılan kepçelerin şekli ile tohumluk patates' yumrulan aras ı nda bir uyum sa ğlanmas ı gerekmektedir`' (Önal 1987). Tam otomatik patates dikim makinalar ı, genellikle- her s ı raya yumru/dakika dikim frekans ı na, normal ko şullarda 4-6 km/h ilerleme h ızına ve 2-8 ha/gün i ş ba şar ı s ı na sahiptirler (Kanafojski 1972). Dikim frekans ı, dikim derinli ği, toprak örtüsü kal ı nl ığı, s ı ra aras ı uzakl ık, s ıra üzeri uzakl ık, dikim s ı rt ı profili, yumru zedelenmesi ve tarla filiz ç ı k ış derecesi gibi dikim parametreleri yönünden tam otomatik patates dikim makinalan, yatay tamburlu yar ı otomatik, kepçeli zincirli götürücülü yar ı otomatik makinalara göre daha ba şar ı l ı sonuçlar vermektedir.s ıra üzeri da ğı l ım düzgünlü ğü aç ıs ı ndan 30 cm s ıra üzeri aral ığında 1.55 km/h çal ışma h ızı tam otomatik makinalar için uygun de ğerlerdir (Altunta ş 1998). Tam otomatik patates dikim makinalar ında kepçelerin tohumlar ın zedelenmelerini ve sürtünme katsay ısı n ı azaltacak şekilde uygun malzemelerle kaplanmas ı boşluk oran ı n ı azaltmakta, dolay ısıyla verimi artt ı rmaktad ı r (Eremin ve ark 1984). Gruczek ve ark (1988) s ı ra üzeri da ğı l ımda varyasyon katsay ı lar ı n ı mm çapl ı yumrular için %46, mm çapl ı yumrular için %68; bo şluk oran ı n' %2, ikizlenme oran ın, %1.5 ve yumru zedelenme oran ın! %1.2 olarak bulmu şlard ı r. Patates dikim makinalar ında bo şluk oranlar ı n ı n gerçekle şmesi verimi azaltmakta ve - yumrularda zedelenmelere neden olmaktad ır. Ayn ı şekilde yumru büyüklü ğü ikizlenmede önemli etkenlerdendir. S ı ra üzeri uzakl ık artt ı r ıld ığı nda ikizlenme ve bo şluk oranlar azalmaktad ı r (Misener 1979). Misener (1982) taraf ı ndan; kepçeli dikim makinas ı nda iri tohumluk kullan ı ld ığı nda, s ıra üzeri da ğı l ımda bo şluk ve ikizlenme oranlar ı nda azalma oldu ğ u belirtilmekte, makina dikici ünitesi kepçeleri ile tohumluk büyüklü ğü aras ı ndaki uyumun makina performansi üzerinde oldukça etkili oldu ğu vurgulanmaktad ır. Ayr ıca i ğneli pensli tip makinalarda s ıra üzeri da ğı l ım düzgünlü ğünün kepçeli tip makinalara göre daha kötü oldu ğu saptanm ışt ı r. Materyal ve Yöntem Çal ışmalar, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tar ım Makinalar ı Bölümü Kaday ıfç ılar Atölyesi'nde gerçekle ştirilmi ştir.

4 138 TARIM Bİ UMLERI DERGISI 2000, Cilt 6, Say ı 4 Denemelerde, ülkemizde yerli olarak imalat ı yap ı lan tam otomatik patates dikim makinesinin kepçeli zincirli götürücülü dikim ünitesi kullan ı lm ışt ı r. Makinenin dikici ünitesi makina üzerinden sökülerek, atölye ortam ında hareketli organlar ı n ın çal ışmas ı n ı engellemeyecek şekilde geli ştirilmiş olan bir düzene ğe ba ğ lanm ışt ı r. Daha sonra, bu sisteme, üzerinde kepçelerin bulundu ğ u zincirin tahrik edilmesi için elektrik motorlu bir varyatör ile içersine tohumluk patateslerin konuldu ğu depo eklenmi ştir. Olu şturulan sistemin çizilen iki görünü ş ü Şekil 2'de Sistemi tahrik etmek ve uygun besleme frekans ı n ı sa ğlamak için, devir say ı s ı ayarlanabilir, üç fazl ı, maksimum devir say ıs ı 80 d/min olan elektrik motorlu varyatör (1) kullan ı lm ışt ı r. Varyatör mili hareketinin, kepçeleri ta şıyan zincirli götürücüye aktar ı lmas ı için, varyatör kasna ğı (2), tahrik kasna ğı (3), kay ış (4) ve miller kullan ı lm ışt ı r. Böylece, tahrik kasna ğı n ı n donmesiyle, milin üzerindeki di şli çark (11) dönmekte ve hareket zincire (7) iletilmektedir. De ğ i şik ölçülerdeki kepçeler (6) kolayca sökülüp tak ı labilmeleri için, zincirin üzerine vida ve somun ile sabitlenmi şlerdir. Zincirin kolay hareket edebilmesi ve sürtünmeleri azaltmak amac ı yla, di şli çark ı n milleri bilyal ı yataklarla (5) yataklanm ıştır. Yumru deposu (8), varyatör, bilyal ı yataklar ve di ğer yard ımc ı parçalar profilden yap ı lm ış bir şasi (10) üzerine yerle ştirilmi şlerdir. Yumrular ın ak ışı n ı kontrol etmek için deponun içine bir perde (9) yerle ştirilmi ştir. Tohumluk patateslerin depodan al ı n ıp uygun ekim tekni ğinde tarlaya b ırak ılmas ında en önemli eleman kepçelerdir. Dikim s ıras ı nda kepçeler bo ş geçmemeli ve bir adetten fazla tohum da almamal ı d ı r. Çal ışmada, tohumluk patateslerin form say ı s ı değeri 0.01 olarak belirlendi ğinden, kepçeler küresele yak ın biçimlerde olu şturulmaya çal ışı lm ışt ır. Küresele yak ı n bir biçim verilebilmesi için, 4 ayr ı kepçe şekli bilgisayar çizim program ı ile çizilmiş ve nümerik kontrollu bir tezgahta bunlar ın her bir parças ı ayr ı ayr ı kesilmiştir. Daha sonra da çok titiz bir kaynak çal ışmas ı ile bu küçük parçalar birle ştirilerek kepçeler elde edilmi şlerdir. Çal ışmada kullan ı lan kepçe tiplerinin (A, B, C, D, ve E) Şekil 3'de ölçüleri Kepçeler 0.8 mm kal ı nl ığı nda DKP saçtan imal edilmi ştir. Denemelerde kullan ı lan tohumluk patatesler, istatistiksel anlamda populasyonu temsil edecek şekilde, patates deposunda bulunan y ığı n ı n değ i şik yerlerinden değ işik miktarlarda al ınarak tesadüfı olarak seçilmi ştir. Ayr ı ayr ı kepçelerin denenmesinde ve tekerrürlerde, kepçeler aras ı ndaki farkl ı l ı klar ı belirleyebilmek, materyalden kaynaklanabilecek farkl ı l ı klar ı giderebilmek için ayn ı patates y ığı n' depoya bo şalt ı lm ışt ır.ilk olarak mevcut patates tohumlar ı n ın boyutlar ı n ı karakterize eden parametreler belirlenmi ştir. Daha sonra, de ğ i şik biçimlerdeki kepçelerde, patates tohumlar ı n ın ta şı nabilme ko şullar ı saptanm ışt ır. Yap ı lan istatistiksel analizlerle bu kepçelerden en uygun sonuç veren belirlenmeye çal ışılm ışt ı r. Patatesin, özellikle tam otomatik makinalarla dikiminin yap ı lmas ı nda; s ıra üzeri yumru da ğı l ım düzgünlü ğ ü yumru şekline ba ğ l ı d ır. Bu amaçla e ş hacimli küre yar ıçap ı (ortalama yar ıçap) ve form say ıs ı ( şekil emsali) değerleri kullan ı lmaktad ı r. E ş hacimli küre yar ıçap ı değ eri a şağı daki formül yard ı m ıyla hesaplanabilmektedir (Önal 1987, Keskin ve Erdo ğan 1984): r = (a*b*c) 1/3 E ş itlikte; r: E ş hacimli küre yar ı çap ı (mm), a, b, c: Elipsoid şekilli olarak dü şünülen yumrunun üç ekseninin ölçülebilen ortalama uzunluklan (mm) d ı r. Yumru form say ıs ı değeri (FS) de ş u şekilde belirlenebilmektedir (Önal 1987, Keskin ve Erdo ğ an 1984): FS = [(a-r)+(b-r)+(c-r)]/(3r) Denemelerde kullan ılan, tesadüfi olarak seçilen ve yakla şı k elipsoid şekilli kabul edilen tohumluk patates yumrular ı n ın her üç eksenine ait uzunluklar ölçülmü ş ve biçimlerini belirlemek amac ıyla kay ıt edilmiştir. Şekil 2. Olu şturulan sistemin iki görünü şü (1.Varyatör, 2.Kasnak, 3.Kasnak, 4.Kay ış, 5.Bilyal ı yatak, 6.Kepçe, 7.Zincir, 8.Depo, 9.Perde, 10. Ş asi, 11.Dişli çark) Çal ışmada besleme frekans ı de ğeri, s ıra üzeri uzakl ığı 40 cm ve ilerleme h ız ı 4 km/h değerine kar şı l ı k gelen 165 yumr ıı/min olarak ayarlanm ışt ır. Denemelerde kepçe tipi, zincirli götürücü üzerine her biri ayr ı ayr ı bağ lan ı p değ iştirilmiştir. Deneme materyalinde homojenli ğ i

5 ZORAKI, M. ve A. İ. ACAR, "Tam otomatik patates dikim makinalar ında dikici düzen kepçesinin optimum tasar ı m ı " /7 x-w,ı _ VIEW N'11111/7 ili _ / C D E Şekil 3. Kepçelerin ölçüleri sa ğ layabilmek amac ıyla, her tip için ayn ı patates yumrular ı tesadüfi olarak depoya at ı lm ışt ı r. Sistem çalt şt ı r ı ldiktan sonra, kepçeler gözlenmi ş, bir adet yumru ta şıyanlar, boş geçenler ve iki adet yumru ta şı yanlar kay ıt edilmi ştir. Denemeler 3 tekerrürlü olarak yürütülmü ştür. Sonuçlar ın değerlendirilmesinde basit uyum analizi (simple correspondance analysis) yöntemi kullan ı lm ışt ı r (Düzgüneş ve ark.1987). Bu yöntem ile, verilerin matrisler şeklinde ifade edilmesi ve olu şturulan grafik yard ı m ı ile değ i şkenterin düzeyleri aras ı ndaki ili şkilere görünürlük kazand ı r ı lmas ı amaçlanmaktad ı r. Bulgular ve Tart ışma Yap ılan denemeler sonucunda gerçekle ştirilen ölçümler değerlendirilerek; tohumluk patates yumrular ı n ı n eksen uzakl ıklan 69.6 x 60 x 48 mm; e ş hacimli küre yar ıçap ı değ eri (r) 29.3 mm; yumru form say ı s ı değeri (FS) 0.01 olarak saptanm ışt ır. FS<0.20 oldu ğ undan, patates yumrular ı n ı n oldukça yuvarlak şekilli, küresel olduklar ı sonucuna var ı lm ışt ı r. Dikimde kullan ı lacak kepçelerin şekilleri bu değerler göz önüne al ı narak tasarlanm ışt ı r. Denemeler sonucunda elde edilen de ğerler Çizelge 4'de Çizelge 4'de yer alan de ğerlerden; en dü şük bo şluk say ı s ı değ erinin 4 ile A tipi kepçede görüldü ğ ü, bunu s ı ras ıyla C, B, D, ve E tipi kepçelerin izledi ğ i Benzer bir değ erlendirme yap ı larak, ikizleme say ı lar ı için, en dü ş ük değere E tipi kepçede (0) ula şild ığı, bunu s ıras ıyla D, C, B ve A tipi kepçelerin izledi ğ i söylenebilir. Çizelge 4. Denemelerde elde edilen sonuçlar e e ti.i B Bo luk sa ısı A 4 12 B 7 8 C 5 3 D 18 1 E 47 - Çizelge 4'de yer alan değerler, basit uyum analizi yöntemi kullan ı larak değ erlendirilmi ştir. Bu yöntemle analiz yap ı labilmesi için veriler Çizelge 5'deki gibi sat ı rlar ve sütunlar şeklinde düzenlenmi ştir. Çizelge 5'de 1.sütun s ı ra say ı lar ı n ı, 2.sütun (C1): bo ş luk say ı lar ı n ı, 3.sütun (C2) ikizleme say ılar ı n ı, 4.süturt's (C3) kepçe tipler ıni ve 5.sütun (C4) da bo şluk ve ikizlemeyi.'c, göstermektedir. Basit uyum analizi yöntemine göre yap ı lan analizler sonucunda Şekil 4'de görülen grafik elde edilmi ştir. Denemeye al ı nan kepçelerden bo şluk say ı s ı değeri 5 ve ikizleme say ı s ı değeri 3 olan C tipi kepçenin en uygun sonucu verdi ğ i incelenen 5 tip kepçeden Türkiye'de uygulamada yayg ın olarak kullan ı lan A tipi kepçenin ikizleme say ı s ı değ erinin oldukça yüksek oldu ğ u Bu küreye yak ı n biçimdeki kepçeler, daha basit ve kolay olarak imal edildiklerinden tercih edilmektedir. Oysaki tohumluk patates yumrular ı n ı n küresellik değerleri çeşide ba ğ l ı olarak değ i şebilmektedir. Bu nedenle uygulamada kullan ı lan zincirli götürücüye sabit olarak ba ğlanan kepçeler yerine, de ğ işik boyutlarda, de ğ i şik küresellik değerlerindeki patates yumrular ı na uygun biçimlerde kepçelerin imal edilmesi ve bunlar ı n zincirli götürücü üzerine kolayca tak ı l ı p sökülebilmesi gerekmektedir. Çizelge 5. Elde edilen de ğerlerin basit uyum analizine uygun olarak düzenlenmesi S ıra Cl C2 C3 C A Boşluk ' B ikizfeme C i.45, D e 4u< ' 5 Etxl ıiç idare Şekil 4. Basit uyum analizi sonucunda elde edilen grafik (cı: Üstte dikim fazial ığı, altta dikim boşluğu; Kepçe tipleri) B A 5