Pnömatik Hassas Ekim Makinalar ı nda Baz ı Tohumlar ı n Delik Çaplar ı na ve Vakum Değerlerine Göre Tutulma Yüksekliklerinin Belirlenmesi

Transkript

1 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 2001, 7 (4) Pnömatik Hassas Ekim Makinalar ı nda Baz ı Tohumlar ı n Delik Çaplar ı na ve Değerlerine Göre Tutulma Yüksekliklerinin Belirlenmesi Ali İ hsan ACAR' Ahmet ÇOLAK' Geli ş Tarihi: Özet: Günümüzde biyoteknoloji alan ı nda gerçekle şen geli şmeler tohum girdisinde kaliteyi ve maliyet art ışı n ı beraberinde getirmektedir. Yüksek verim, kaliteli tohumlukla, kaliteli tohum ise yüksek fiyatlarla elde edilebilmektedir. Bu nedenle, ekim i şleminde, tohum kayb ı n ı n en aza indirilebilmesi ve i ş başar ı s ı n ı n yükseltilebilmesi için pnömatik hassas ekim makinalar ı n ı n uygulamada kullan ı m ı yayg ı nla ş m ışt ı r. Çal ış mada, vakum yle çal ışan pnömatik hassas ekici düzenlerde baz ı çapa bitkisi tohumlar ı n ı n tutulabilme yüksekliklerinin belirlenmesi ve uygulamaya aktar ı labilir verilerin eldesi amaçlanm ışt ır. Bu amaçla, 3 vakum seviyesi (-4, -6 ve -8 kpa), 14 delik çap ı (1.5, 2.0, 2.5, 3.0, 3.5,, 4.5, 5.0, 5.5, 6.0, 6.5, 7.0, 7.5 ve 8.0 mm) ve 5 tchum çe şidi (kaplanm ış ve kaplanmam ış ş eker pancar], m ıs ı r, ayçiçe ği ve soya) için denemeler yap ı lm ışt ı r. Denemeler sonucunda, kaplanm ış şekerpancar ı tohumlar ı 1.5- mm delik çap ı nda ortalama mm yüksekliklerde tutulabilirken; bu de ğ er kaplanmam ış şekerpancar ı tohumlar ı nda ayn ı delik çaplar ı nda mm, m ı s ırda -8.0 mm delik çap ı nda mm, ayçiçe ğinde mm delik çap ı nda mm ve soya tohumunda ise mm delik çap ı nda mm olarak gerçekle ş miştir. Ayn ı vakum değerinde delik çap ı artt ı kça tohumlar ı n tutulma yükseklikleri de artm ışt ı r. Anahtar Kelimeler: Pnömatik hassas ekim, tutulma yüksekli ğ i, vakum, ekici plaka delik çap ı Determination of the Picked up Distances Due to the Hole Diameters and Vacuum Levels of Some Seeds in Precision Pneumatic Drills Abstract: The developments of biotechnological area had increased either seed quality or cost of seed. High yield needs seed quality and seed quality is can be obtained with high price. Therefore pneumatic precision sowing is a precision step in mechanization. Precision pneumatic drills are used widely to minimize the seed loss and to maximize the field efficiency. The aim of this research is to determine the suitable vacuum for picking up distance of some seeds. For this purpose, three vacuum levels (-4, -6 and 8 kpa), fourteen hole diameters (1.5, 2.0, 2.5, 3.0, 3.5,, 4.5, 5.0, 5.5, 6.0, 6.5, 7.0, 7.5 and 8.0 mm) and five various seeds (coated and uncoated sugar beet, soybean, sunflower and corn) have been used in tests. As a result, while sugar beet seeds have been picked up mm distance on 1.5- mm hole diameters, the corn seeds and sunflower seeds and soybean seeds have been picked up respectively mm, mm, mm distance and -8.0 mm, mm, and mm hole diameters. At the same vacuum value with the increasing the hole diameter, the picked up distance is also increased. Key Words: Precision pneumatic drill, picked up distance, vacuum, the rotating metering plate holes Giri ş Bitkisel üretim mekanizasyonunun en önemli a şamalar ı ndan biri, tohumlar ın ekim tekniğine uygun olarak topra ğa b ı rak ı lmas ı d ı r. Ekimde, özellikle çimlenme yüzdesi çok fazla olan yüksek kaliteli tohumluk kullan ı m ı giderek yayg ı nla şmaktad ı r. Böyle tohumlar ı n fiyatlar ı yüksek oldu ğ undan, üretim maliyetleri de yükselmektedir. Bu nedenle; tohumlar ı n tarlaya seçildi ği al ışı lagelmi ş yöntemlerle ekim yerine, günümüzde ekimde en önemli istenen özellik; belirli bir alana istenilen say ı da tohum b ı rak ı lmas ı, dolay ı siyla kullan ı lan tohumdan tutum sa ğ lanmas ı d ı r. Belirli say ı da tohumun, istenilen s ı ra aras ı ve s ı ra üzeri uzakl ı klara b ı rak ı lmas ı, makina ile ekim yönünden, üzerinde çal ışı lan konular aras ı nda önemini korumaktad ı r. Tohumlar ı n istenilen s ı ra aras ı uzakl ı klara ekilmesinde makinal ı ekim tekni ği yönünden büyük bir sorun ya şanmamaktad ı r. As ı l sorun, tohumlar ı n istenen s ı ra üzeri uzakl ı klara tek tek b ı rak ı lmas ı ndad ı r. Bu amaçla, mekanik olarak, tohumlar ı tarlada istenilen s ıra üzeri uzakl ı klara tek tek b ırakan hassas ekim makinalar ı geli ştirilmi ştir. Tohumlar ı n tek tek ekilmesi ile daha sonraki yorucu ve zaman al ı c ı seyreltme i şleminde % 45'e varan değ erlerde i şgücü tutumu sa ğlanabilmektedir (Giannini ve ark. 1967). Ancak, tohumlar ı n, ş ekillerinin düzgünsüzlü ğ ü, boyutlar ı n ı n çok geni ş s ı n ı rlarda değ i şmesi gibi nedenlerle, bu makinalar ı n ekici düzenlerinde yer alan plakalardaki yuvalara ya da deliklere girmesinde sorunlar ortaya ç ı km ışt ı r. Ayr ı ca tohumlarda mekanik zedelenmeler 'Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tar ı m Makinalar ı Bölümü - Ankara

2 I 84 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 2001, Cilt 7, Say ı 4 de sözkonusu olabilmektedir. ilerleme h ız ı mekanik hassas ekim makinalar ı nda fazla artt ır ılamad ığı ndan, makina ile ekimde di ğer önemli faktörlerden biri olan i ş ba şar ıs ı değerleri de yüksek olmamaktad ır. Bu sorunlar ı n giderilebilmesi amac ıyla, uygulamada, pnömatik hassas ekim makinalar ı geli ştirilmi ştir. Bu makinalarda genellikle vakum sözkonusu olmaktad ı r. Değ i şik boyutlardaki monogerm tohumlar ı n ekilebilmesi, yüksek ilerleme h ızlar ında çal ışılabilrfiesi ve ekici düzen de ğ i ştirilmeden çok geni ş s ıra üzeri uzakl ı klarda ekim i şleminin yap ı labilmesi gibi nedenlerden dolay ı pnömatik ekim makinalar ı uygulamada geni ş kullan ım olana ğı bulmu ştur (Gökçebay 1986). yle çal ışan pnömatik ekim makinalar ı n ı n performans ı, birbiriyle etkile şim içerisinde olan birkaç değ işkene ba ğ l ı d ır. Ekici düzenin önemli bir eleman ı olan delikli plakada tohumlar ı n maksimum tutulma yüksekli ğ i, deli ğin boyutlar ına, delikli plakada uygulanan vakum na, tohumlar ı n şekil ve boyutlar ı na ba ğ l ı olarak değ i şmektedir (Guarella ve ark.1996). Tohumlar ı n ekici düzende yer alan delikli plakalarda vakum yle tek tek tutulmas ı, pnömatik hassas ekim makinalar ı ndan beklenen en önemli özelliktir. Deliklerde hiç tohum tutulamamas ı s ıra üzerinde bo şluklara neden olaca ğı ndan ya da 1 adetten fazla tohum tutulmas ı ise ileride seyreltme i şlemi gerektirece ğinden istenmeyen özelliklerdir. S ıra aras ı uzakl ı klara ba ğ l ı olarak, çapa bitkisi tohumlar ı n ın ekiminde kullan ılan ve pnömatik ilkeye göre çal ışan ekim makinalar ı nda, delikli plakal ı ya da diskli ekici düzenler bulunmaktad ır (Önal 1995). Tohumlar ı n fizikomekanik özelliklerine ve agroteknik isteklerine ba ğ l ı olarak, delikli plakadaki delik çap ı ve delik say ı s ı değ i ş iklik göstermektedir. ilkesine göre çal ışan dü şey delikli plakal ı ya da diskli pnömatik hassas ekici düzenlerde ekim kalitesine; ekici plakan ın çevre h ızı ile tohumu ekici plakadaki deliklere yönlendiren ve tohum h ız ı n ı plaka h ız ı na senkronize eden kanatl ı çark ın yan ında vakum da etkili olmaktad ı r (Önal 1995). lu hassas ekim makinalar ı nda ilerleme h ız ı değeri; ekici düzende yer alan delikli plakan ın çevre h ızı, tohum dü şme yüksekli ği, çizi aç ı c ı ve kapat ıc ı organ ı n tipine ba ğ l ı olarak 7-8 km/h'in üzerinde olmamal ı d ı r (Önal 1995). Shafii ve ark. (1991) çal ışmalar ı nda hava memeli tohum tekleyici üzerinde durmu şlard ır. Ara şt ı rmada, materyal olarak domates tohumlar ı n ı kullanm ışlard ı r. Çap ı 180 mm olan ekici plaka diskini; üç farkl ı vakum seviyesinde (-2.44, ve kpa), üç farkl ı ekici plaka do ğrusal h ız ı nda (63.6, ve mm/s), tekleyici hava memesinin üç de ğ i şik konumunda ve üç farkl ı üfleme değerinde denemi şlerdir. Ba şka tip bir makinay ı da; -3.7, ve kpa vakum değerlerinde 71.6, ve 167 mm/s ekici plaka do ğrusal h ızı nda denemi şlerdir. ilkesine göre çal ışan pnömatik hassas ekim makinalar ı nda i şletme de ğ erinin, kesintisiz ve ayn ı seviyede olmas ı çok önemlidir. Tohumiara göre değ i şmekle birlikte bu de ğer, çal ışma s ı ras ı nda, kpa' ı n alt ına dü şmemelidir (Önal 1995). Baz ı tohumlar için saptanabilen i şletme vakum de ğ erleri şöyledir: m ıs ır için -8.8 kpa, yonca için -17 kpa (Sweetman 1957), şekerpancar ı için -3 kpa ve fasulye için -15 kpa (Hammond 1965). Küçük tohumlar için ise bu de ğerler; maydanoz ve marulda kpa; havuç ve ha şha şta kpa; lahana, turp ve biberde kpa kadar olabilmektedir (Acar ve ark. 1994). Guarella ve ark. (1996), küçük sebze tohumlanndan marul, lahana ve domates tohumlar ı n ı materyal olarak,,kullanm ışfar, 0.3, 0.5, 0.7 ve 0.9 mm delik çap ı nda ekici plakalarla yapt ı klar ı ve tohumlar ı n tutulma yüksekliklerini belirledikleri çal ışmada; vakum de ğerini kpa aras ı nda tutmu şlard ır. Elde ettikleri sonuçlar ı grafikler halinde vermi şlerdir ( Şekil 1). Şekil 1'de görüldü ğ ü gibi, delik çap ı na ba ğ l ı olarak lahana tohumlar ı n ın tutulma yükseklikleri incelendi ğ inde yakla şık -20 kpa'a kadar olan vakum değerlerinde tohumlar ın tutulma yüksekliklerinde art ışlar gözlenmi ş, bu değerden sonra tutulma yükseklikleri yakla şı k sabit kalm ışt ı r. Benzer bir şekilde dört farkl ı tohum için de ayn ı noktan ın önemli oldu ğ u görülmektedir. Tohumlar ı n tutulma yüksekli ği değerleri aras ı ndaki farkl ı l ı klar ise onlar ı n şekil özellikleri ile ilgili olarak küresellik de ğerlerinin yüksek olmas ı ndan kaynaklanmaktad ı r. Çal ışma sonucunda vakum de ğeri -20 kpa'a kadar oldu ğunda tohum tutulma yüksekli ğ i değerlerindeki art ışın önemli oldu ğunu, ancak -20 kpa'dan fazla vakum de ğerinin tohumlar ın tutulma yüksekliğinde önemli bir geli şme sa ğlamayaca ğı gibi, gereksiz enerji kullan ım ına ve ekimin kalitesini etkilemeksizin yüksek giderlere neden olaca ğı n ı vurgulam ışlard ı r. Bu çal ışmada, vakum yle çal ışan pnömatik hassas ekim makinalar ı ile ekilen baz ı çapa bitkileri tohumlar ı n ın, delik çaplar ı na ve vakum seviyelerine göre tutulma yüksekliklerinin belirlenerek, uygulamaya aktar ı labilir verilerin ortaya konulmas ı amaçlanm ışt ı r. E ! ' 1.5 ıi( E 3 O. ı - 0 rn 1.0 o. 2/ fil ıi, o. [4-4 [ -o ıı ,4 iı 0 ı W--., \x O. bas ınc ı J d I I- to,,. 6,-0 - >1 e0 ı I...O. - Yr - i, Cr V _ -0--z, -E, D.0 O & : x o O I Fr4r bas ınc ı Ş ekil 1. bas ınc ı na bağl ı olarak tohumlar ın tutulma yükseklikleri (Guarella ve ark. 1996) ı O C I : t.0

3 ACAR, k. I. ve A. ÇOLAK, "Pnömatik hassas ekim makinalar ında baz ı tohumlar ın delik çaplar ına ve vakum de ğerlerine göre tutulma yüksekliklerinin belirlenmesi" 85 Materyal ve Yöntem Denemelerde; ülkemizde yayg ın olarak tar ım ı yap ılan çapa bitkileri grubundan, kaplanm ış ve kaplanmam ış şeker pancar ı, soya, ayçiçe ği ve m ı s ı r tohumlar ı kullan ı lm ışt ır. Tohumlara ili şkin fizikomekanik özellikler Çizelge 1'de verilmi ştir. Ara şt ırmaya konu olan denemeler, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tar ı m Makinalar ı Bölümü Kaday ıfç ılar Atölyesi'nde gerçekle ştirilmi ştir. Atölyede bulunan ve yüksekli ği 0.05 mm hassasl ı kta ayarlanabilen freze tezgah ı n ı n donan ımlar ı ndan yararlan ı lm ışt ı r. Ölçme sisteminin şematik görünü ş ü Şekil 2'de verilmiştir. Ölçme sisteminde bulunan elektrik motoruna doğ rudan bağ lanm ış fan döndürüldü ğ ünde, hava, emme a ğz ı na yerle ştirilen delikli plaka üzerinden, vakum deposuna, oradan da fana do ğru emilmektedir. Sistemde bulunan vakum deposu yard ı m ıyla, havan ı n vakum hatt ı nda düzgün ak ışı sağ lanmaya çal ışı lm ışt ır. deposu, esnek bir boru ile ucunda emme plakas ı n ı n yer ald ığı yuvarlak kesitli galvanizli boruya ba ğlanm ışt ı r. Bu bağ lant ı yerine, bir filtre yerle ştirilmi ştir. Böylece, baz ı tohumlar ı n, boyutlar ı n ı n delikli plaka çap ı ndan küçük olabilmesi sonucu vakum hatt ı nda emilerek, emme hatt ı nda bulunan küresel yana, vakummetre gibi elemanlarda t ıkanmalara.neden olmas ı önlenmi ştir. Emme hatt ı nda kpa aral ığında ölçüm yapabilen bir vakummetre ile vakumu ayarlamada kullan ı lan bir küresel yana yer almaktad ır. Emme a ğz ı n ı n da üzerinde bulundu ğ u boru, bir kelepçe ile freze tezgah ı n ı n hareket ettirilmeyen kafas ına bağlanarak sabitlenmi ştir. Emme a ğz ı n ı n kesit görünü ş ü Şekil 3'de görülmektedir. Emme ağz ı n ı n tam alt ı na gelecek şekilde freze tezgah ı n ın bağlant ı tablas ı üzerine 8 cm çap ı nda cam malzemeden yap ılm ış bir kap konulmu ştur. Cam kap, denemeler s ı ras ı nda, a şağı yukar ı hareket edebilir şekilde freze tezgah ı n ı n tablas ı üzerine oturtulmu ştur. Ölçmeler s ı ras ı nda, tohumlar, cam kap içerisine bir s ı ra olu şturacak şekilde doldurulmu ştur. Emme a ğz ı nda, değ i ş ik delik çaplar ı nda ve delik şekillerinde plakalar ı n sökülüp değ iştirilebildi ği vidal ı bir yap ı olu şturulmu ştur. Plakalar ı n d ış çaplar ı 22 mm'dir ve delikler dairenin tam ortas ı na gelecek şekilde merkezlenmi ştir. Delikli plakalardaki delikler tohumlar ı n boyutlar ı na göre 14 farkl ı çaptad ır (1.5, 2.0, 2.5, 3.0, 3.5,, 4.5, 5.0, 5.5, 6.0, 6.5, 7.0, 7.5 ve 8.0 mm). seviyesi 4, -6 ve 8 kpa değerlerinde tutulmu ştur. Çizelge 1. Denemelerde kullan ı lan tohumlar ın fizikomekanik özellikleri Tohum 1000 dane a ğı rl ığı (g) Hacim a ğı rl ığı (kg/dm3) Dane boyutlar ı (mm) Uzunluk Genişlik Kal ı nl ık Şekerpancar ı (kaplanm ış) Şekerpancar ı (kaplanmam ış) Soya M ısır Ayçiçe ğ i Boru Cam kap Boru ucundaki plaka Ccnta Kap içi ()dik li plaka Kapak. Şekil 2. Ölçme siste ıninin şematik görünü şü. Şekil 3. Emme a ğz ı n ın kesiti

4 86 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 2001, Cilt 7, Say ı 4 Denemeler gerçekle ştirilirken, öncelikle denenecek tohumlar cam kaba doldurulmu ştur. Daha sonra, s ıras ıyla delik çap ı bilinen delikli plaka emme a ğz ı na tak ı lm ış, vakum düzeyi ayarlanm ışt ır. Freze tablas ı n ın her seferinde ayn ı seviyeden yukar ı doğ ru hareket edebilmesi için, cam kab ı n tohumlar doldurulduktan sonra emme a ğz ı n ı n alt ı na kolayca koyulabilmesine ölanak verecek uygun bir aral ı kta seviyesi s ıf ı rlanm ışt ı r. Freze tablas ı daha a ş a ğı indirilse de, bu s ı f ı r seviyesinden itibaren yukar ı do ğ ru hareket yolu ölçülmü ştür. İ çinde tohumlar bulunan cam kab ı n üzerinde bulundu ğ u freze tablas ı bu s ıfı r seviyesinden yukar ı doğ ru hareket ettirilerek, ucunda delikli plaka tak ı lm ış olan emme borusuna do ğ ru yakla şt ı r ılm ışt ır. Bu s ı rada tohumun delikte tutulmas ı gözlenmi ş, tam tutulma an ı nda freze tablas ı n ı n yukar ı doğ ru hareketi durdurularak, tablan ı n cam kap içerisinde bulunan tohumlar ı ne kadar yukar ı ta şı d ığı ya da emme ağz ı n ı n ne kadar a ş a ğı indi ği freze tablas ı n ı n ayar mekanizmas ı ndan okunmu ştur. Ayn ı zamanda tohumlar ı n tek tek ya da bir adetten fazla tutulmas ı gözlenerek, geli ştirilmi ş çizelgelere deneme seviyeleriyle birlikte kaydedilmi ştir. Tohumlar ı n boyut özelliklerine ba ğ l ı olarak, delikte tutulabilmesi için vakum hatt ı na kaçmayacaklar ı en büyük delik çap ı na kadar denemeler sürdürülmü ştür. Bulgular ve Tart ışma Farkl ı 5 tohumda, farkl ı delik çaplar ı n ı n ve vakum seviyelerinin tohumlar ı n tutulmas ı na etkilerinin belirlenmesi amac ıyla gerçekle ştirilen denemeler sonucunda elde edilen veriler üzerinde, faktöriyel varyans analizi tekni ği uygulanarak istatistiksel de ğerlendirmeler yap ı lm ışt ı r. Çal ışmada 5 tohumun her biri, incelenen 14 delik çap ı n ı n her seviyesinde tutulamad ığı ndan; küçük çapl ı tohumlar, daha küçük çap de ğerlerinde tutulup, belirli bir çap de ğerinden sonra tutulamad ığı ndan; büyük çapl ı tohumlar ise, küçük çap de ğ erlerinin belirli seviyesine kadar hiç tutulamad ığı ndan ayr ı ayr ı değerlendirilmi ştir. Kaplanm ış şekerpancar ı tohumlar ı n ı n tutulma yüksekli ğine 5 farkl ı delik çap ı n ın, 3 de ğ i şik vakum seviyesinde belirlenmi ştir. Çizelge 2'de tohumlar ı n ortalama tutulma yükseklikleri üzerine, delik çap ı na ba ğ l ı olarak vakum n ı n ile Duncan grupland ı rmalar ı görülmektedir. Çizelge 2'den de görülebilece ği gibi, genel e ğ ilim olarak her delik çap ı değ erinde, vakum değeri artt ı kça tohumlar ın ortalama tutulma yükseklikleri de artmaktad ı r. Bu art ış, di ğer vakum seviyelerine göre 8 kpa vakum seviyesinde daha aç ı k olarak görülebilmektedir. Kaplanm ış ş ekerpancar ı tohumlar ı nda, ortalama tutulma yükseklikleri üzerine, vakum na bağ l ı olarak delik çaplar ı n ın ile Duncan grupland ı rmalar ı Çizelge 3'de yeralmaktad ı r. Çizelge 3'den de izlenebilece ğ i gibi, her bir vakum seviyesinde delik çaplar ı artt ı kça tohumlar ı n ortalama tutulma yükseklikleri de artm ışt ı r. bas ınc ı değeri 6 kpa oldu ğ unda, tohumlar ı n tutulma yükseklikleri 2.5 mm delik çap ı ndan sonra istatistiksel anlamda önemli olacak şekilde bir art ış göstermemi ştir. Çizelge 2. Kaplanm ış şekerpancar ı tohumlar ı n ın ortalama tutulma yükseklikleri üzerine delik çap ı na ba ğ l ı olarak vakum n ı n Delik çap ı (mm) Ortalama tutulma yükseklikleri (mm) k ±S a b c a a a a b b a c b a a b b a b Çizelge 3. Kaplanm ış şekerpancar ı tohumlar ı n ın ortalama tutulma yükseklikleri üzerine vakum na ba ğ l ı olarak delik çaplar ı n ın a b b a b c a b c bas ınc ı c d e c c c c d d Kaplanmam ış şekerpancar ı tohumlar ı ile gerçekle ştirilen denemelerde elde edilen de ğerler üzerinde yap ılan istatistiksel analizler sonucunda, tohumlar ı n ortalama tutulma yükseklikleri üzerine, delik çap ı na bağ l ı olarak vakum n ın ile Duncan grupland ı rmalar ı Çizelge 4'de; benzer biçimde vakum na bağ l ı olarak delik çaplar ı n ın ise Çizelge 5'de görülmektedir. Çizelge 4'den görülebilece ğ i gibi, tohumlar ı n ortalama tutulma yükseklikleri üzerine, delik çap ı na bağ l ı olarak vakum n ın düzenli bir şekilde olmam ışt ı r. Genel olarak vakumun bir görülmemi ş, her 3 vakum seviyesi de ayn ı grupta yeralm ışt ı r. Çizelge 5'den izlenebilece ği gibi, vakum na ba ğ l ı olarak delik çaplar ı artt ı kça tohumlar ı n tutulma yükseklikleri de artm ışt ır. n ın 4 kpa ve 6 kpa değerlerinde delik çap ı 2.5 mm'ye kadar ayn ı etki görülmü ş, 2.5 mm'den sonra farkl ı gruplar ortaya ç ı km ışt ı r. En yüksek vakum de ğerinde (-8 kpa) ise bu etki 2.0 mm delik çap ı ndan itibaren önemli olmu ştur. Ayçiçeğ i tohumlar ı n ı n ortalama tutulma yüksekli ğ i üzerine delik çap ı na bağ l ı olarak vakum n ı n Çizelge 6'da, vakum na ba ğ l ı olarak delik çap ı n ı n ise Çizelge 7'de, Duncan grupland ı rmalar ı ile birlikte verilmi ştir.

5 ACAR, A. İ. ve A. ÇOLAK, "Pnömatik hassas ekim makinalar ında baz ı tohumlar ın delik çaplar ına ve vakum de ğerlerine göre tutulma yüksekliklerinin belirlenmesi" 87 Çizelge 4. Kaplanmam ış şekerpancar ı tohumlar ı n ı n ortalama tohum tutulma yükseklikleri üzerine delik çap ı na ba ğ l ı olarak vakum bas ınc ı n ı n Ortalama tutulma yükseklikleri (mm)..tc ± Sx a a a a a b a a a a c b a a a a b a Çizelge 5. Kaplanmam ış şekerpancar ı tohumlar ı n ı n ortalama tutulma yükseklikleri üzerine vakum bas ınc ı na bağ l ı olarak delik çap ı n ın a a b a a b a b c b c d c c d d e e Çizelge 6'dan da görüldü ğü gibi, delik çap ına ba ğ l ı olarak artan vakum de ğerlerinde tohumlar ı n ortalama tutulma yükseklikleri de artm ışt ır. Genel e ğ ilim olarak Duncan grupland ı rmalar ı na bak ı lacak olursa, -6 kpa ve -8 kpa vakum de ğerlerinde tohumlar ın tutulma yükseklikleri ayn ı grupta yeralm ışt ı r. Bu durumda, her iki vakum değerinde etkilerin hemen hemen ayn ı oldu ğundan sözedilebilir. Çizelge 7'de, vakum na ba ğ l ı olarak delik çaplar ı artt ı kça tohumlar ı n tutulma yükseklikleri de artm ışt ı r. değerleri -4 kpa ve -8 kpa oldu ğunda, bu etki 4.5 mm delik çap ı na kadar ayn ı olmu ş, bu de ğerden sonra daha belirgin olarak farkl ı l ı klar göstermi ştir. n ı n tüm seviyelerinde, delik çap ı 7.0 mm'den sonra, ayn ı gruplar olu şmu ş, dolay ı s ı yla tohumlar ın tutulma yüksekliklerindeki farkl ı l ı klar istatistiksel anlamda önemli olmam ışt ı r Soya tohumlar ı ile yap ı lan çal ışmada elde edilen tohumlar ın ortalama tutulma yükseklikleri de ğerleri üzerine, delik çap ı na ba ğ l ı olarak vakum n ı n Çizelge 8'de, vakum na ba ğ l ı olarak delik çap ı n ı n, Çizelge 9'da Duncan grupland ı rmalar ı ile birlikte verilmi ştir. Çizelge 6. Ayçiçeği tohumlar ı n ın ortalama tutulma yükseklikleri üzerine delik çap ı na ba ğ l ı olarak vakum bas ınc ı n ın Ortalama tutulma yükseklikleri (mm) ± b a c a b b a b b a b a a b b a b c a b c a b b a b b a b b Çizelge 7. Ayçiçe ği tohumlar ın ın ortalama tutulma yükseklikleri üzerine vakum na ba ğ l ı olarak delik çap ı n ı n a a b b a b c d a a b b bas ınc ı b c d d e e c d e bas ınc ı d e e f g g d e e Çizelge 8'den de görülebilece ği gibi, genel e ğ ilim olarak -4 kpa ve -6 kpa vakum seviyelerinde, tohumlar ı n ortalama tutulma yükseklikleri aras ındaki değ i şim istatistiksel olarak önemli bulunmam ış, bunlar ayn ı grupta yeralm ışlar, dolay ıs ıyla ayn ı etkiyi yapm ışlard ır. Değ i şim, 8 kpa vakum nda önemli bulunmu ş, di ğer vakum seviyelerine göre daha yüksek de ğerler belirlenmi ştir.

6 88 TARIM BILIMLERI DERGISI 2001, Cilt 7, Say ı 4 Çizelge 8. Soya tohumlar ı n ı n ortalama tutulma yükseklikleri üzerine delik çap ına ba ğ l ı olarak vakum bas ınc ı n ı n Delik çap! (mm) Ortalama tutulma yükseklikleri (mm) 'i+s., a a a a a b a a b a b b a a a a a b a a b Çizelge 9. Soya tohumlar ı n ı n ortalama tutulma yükseklikleri üzerine vakum na ba ğ l ı olarak delik çap ı n ı n bas ı nc ı a a a b a a b c a b c c bas ı nc ı c d e d d e d e f Çizelge 9'dan izlenebilece ğ i gibi, vakum na ba ğ l ı olarak delik çap ı artt ı kça tohumlar ı n ortalama tutulma yükseklikleri de artm ışt ı r. değerleri -4 kpa oldu ğunda delik çap ı 4.5 mm'den sonra, -6 kpa oldu ğunda mm'den sonra ve -8 kpa oldu ğ unda 3.5 mm'den sonra bu art ışlar önemli olmu ştur. M ı s ır tohumlar ı ile gerçekle ştirilen çal ışmada, tohumlar ı n ortalama tutulma yüksekli ğ i üzerinde, delik çap ı na ba ğ l ı olarak vakum n ı n Çizelge 10'da ve vakum na bağ l ı olarak delik çaplar ı n ı n Çizelge 11'de, Duncan grupland ı rmalar ı birlikte görülmektedir. Çizelge 10'da görüldü ğü gibi, delik çap ı na ba ğ l ı olarak vakum artt ı kça tohumlar ı n ortalama tutulma yükseklikleri de artm ışt ı r. Bu art ış 5.5 mm delik çap ı ndan sonra daha belirgin olarak gerçekle şmi ş, 5.5 mm'ye kadar her üç vakum seviyesinde de ortalama tutulma yüksekli ğ i değ erleri ayn ı grupta yeralm ışt ı r. Dolay ı s ıyla, 5.5 mm delik çap ı na kadar vakum n ı n bir nin olmad ığı ndan sözedilebilir. Bundan sonraki delik çaplar ı nda artan vakum değ erleriyle birlikte tohumlar ı n ortalama tutulma yüksekliklerinde gerçekle şen art ışlar istatistiksel anlamda önemli olmu ş ve bu ortalama de ğ erler farkl ı gruplarda yeralm ışlard ı r. Çizelge 10. M ıs ır tohumlar ı n ı n ortalama tutulma yükseklikleri üzerine delik çap ı na bağ l ı olarak vakum bas ınc ı n ı n Delik çap ı (mm) Ortalama tutulma yükseklikleri (mm).±s.,, a a b a a a a a a a a b a a ab a b c a b b a b b a b c Çizelge 11. M ıs ır tohumlar ı n ı n ortalama tutulma yükseklikleri üzerine vakum na bağ l ı olarak delik çap ı n ı n bas ınc ı a a a a a a a a a a b b a b c b c d b c d d d e e e f Çizelge 11'de ise vakum na ba ğ l ı olarak, delik çap ı artt ı kça tohumlar ı n ortalama tutulma yüksekli ğ i değerlerinin de artt ığı görülmektedir. Yap ı lan Duncan grupland ı rmas ı nda vakürn -4 kpa ve -6 kpa oldu ğ unda, delik çap ı 6.0 mm değ erine kadar tohumlar ı n tutulma yüksekliklerindeki de ğ i şimler istatistiksel olarak önemli olmam ış, bunlar ayn ı grup içerisinde yeralm ışlard ı r.

7 ACAR, A. İ. ve A. ÇOLAK, "Pnömatik hassas ekim makinalar ı nda baz ı tohumlar ı n delik çaplar ı na ve vakum değerlerine göre tutulma yüksekliklerinin belirlenmesi" 89 bas ınc ı 4 kpa 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 Delik çaplar ı (mm) F--*---E,;.Pancan (kaplanm ış) Ş.Pancar ı (kaplanmam ış) - M ısır Ayçiçeği Soya Ş ekil kpa iken tohumlar ı n delik çaplar ı na ba ğ l ı ortalama tutulma yüksekli ği değerlerinin değişimi bas ınc ı 6 kpa lo E 9 d8 :%- T A' uı 5 Q' - O 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 Delik çaplar ı (mm) --*-- Ş.Pancan (kaplanm ış) - - X- - -Kaps ız ş.pancar - M ısır a Ayçiçeği Soya Ş ekil kpa iken tohumlar ı n delik çaplar ı na ba ğ l ı ortalama tutulma yüksekli ğ i değerlerinin değ i şimi E 12 E ii 10 bas ınc ı 8 kpa 6 m , 1 ı OI. 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 Delik çaplar ı (mm) ş.pancar - - a< - - Kaps ız ş.pancar -k - M ıs ı r Ayçiçeğ i Soya Ş ekil kpa iken tohumlar ı n delik çaplar ı na bağ l ı ortalama tutulma yüksekli ği değerlerinin değişimi

8 90 TARIM B İ L İ MLER İ DERG İ S İ 2001, Cilt 7, Say ı 4 8 kpa oldu ğunda ise 5.5 mm delik çap ı ndan itibaren art ış lar önemli olmu ştur. Denemeler sonucunda elde edilen de ğ erler grafı ksel olarak da ortaya konmu ştur. Grafikler Şekil 4, 5 ve 6'da gösterilmi ştir. Şekillerden görülebilece ğ i gibi, tohumlar ı n deliklerde tutuldu ğu yükseklikler, onlar ı n boyutlar ı yla doğ rudan ilgili olmaktad ı r. Kaplanm ış ve kaplanmam ış şekerpancar ı tohumlar ı 1.5- mm delik çaplar ı nda tutulabilirken, m ı s ı r -8.0 mm, ayçiçe ğ i mm ve soya tohumlar ı mm delik çaplar ı nda tutulabilmi ştir. Tohumlara göre de ğ erleri de ğ i şmekle birlikte, ayn ı vakum de ğerinde delik çap ı artt ı kça tohumlar ı n tutulma yükseklikleri de artmaktad ı r. Şekil 4'den görülebilece ği gibi, -4 kpa vakum değerinde, tohumlar ı n ortalama tutulma yükseklikleri; kaplanm ış şekerpancar ı tohumlar ı için mm, kaplanmam ış şeker pancar ı tohumlar ı nda mm, m ı s ı r tohumlar ı nda mm, ayçiçe ğ i tohumlar ı nda mm ve soya tohumlar ında mm aras ı nda de ğ i ş mi ştir. Şekil 5'de -6 kpa ve Şekil 6'da -8 kpa vakum de ğerinde de ğ i şimler görülmektedir. Sonuç yle çal ışan pnömatik hassas ekim makinalar ı nda yer alan ekici düzende bulunan ekici plaka deliklerinde, tohumlar ı n ortalama tutulma yükseklikleri üzerine, vakum bas ı nçlar ı n ı n ve delik çaplar ı n ı n etkilerinin ara şt ı r ı ld ığı bu çal ışmada; delik çap ı n ı n artmas ıyla tohumlar ı n deliklerde tutulma yüksekliklerinin de artt ığı saptanm ışt ır. Bunun yan ı nda, tohumlar ı n şekil ve boyut özelliklerinin de önemli faktörler oldu ğ u gözlenmi ştir. Ara şt ı rmaya konu olan kaplanm ış ve kaplanmam ış şekerpancar ı tohumlar ı 1.5- mm delik çaplar ı nda tutulabilirken, m ı s ı r -8.0 mm, ayçiçe ğ i mm ve soya tohumlar ı mm delik çaplar ı nda tutulabilmi ştir. Kaynaklar Acar, A. İ., İ. Çilingir, A. Çolak ve R. Öztürk, Küçük tohumlar için tamburlu tip ekici düzen tasar ı m ı. 5th International Congress on Mechanization and Energy in Agriculture, Oct 1993, Ku şadas ı, Türkiye. Acar, A. İ., R. Öztürk, A. Çolak ve K. Saç ı l ı k, Küçük taneli tohumlar için bir ekim makinas ı vantilatörünün temel tasar ım parametrelerinin belirlenmesi. Tar ı msal Mekanizasyon 15. Ulusal Kongresi, Eylül 1994, Antalya. Anonim, New Holland Trakmak GASPARDO Pnömatik Ekim Makinas ı Kullan ı m ve Bak ı m Kitab ı. Anonim, Türkiye Zirai Donat ı m Kurumu HASSIA Hava Emişli (Pnömatik) Hassas Ekim Makinas ı Kullanma, Ayar ve Bak ım El Kitab ı. Giannini, G. R., W. J. Chancellor and R. E.Garrett, Precision planter using vacuum for seed pickup. Transactions of the ASAE, 10 (5) , Michigan. Gökçebay, B Tar ı m Makinalar ı - I. Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Yay ı nlar ı : 979, Ankara. Guarella, P., A. Pallerano and S. Pascuzzi, Experimental and Theoretical Performance of a Vacuum Seeder Nozzle for Vegetable Seeds. J. Agric. Eng. Res., 64, Hammond, J. E Precision Vakuum Type Planter Head. USDA-ARS, Önal, İ Ekim, Dikim, Gübreleme Makinalar ı (II.Bas ı m). Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay ı nlar ı : 490, İzmir. Shafıi, S., A. Sasao and S. K. Upadhyaya, Air-Jet Seed Singulation. Transactions of the ASAE, 34(5) , Michigan. Sweetman, I. C A suction operated precision planter. N. Z. J. of Sci. and Technol., A38 (6) Genel olarak, yap ı lan denemeler sonucunda, kaplanmam ış şekerpancar ı tohumlar ı d ışı nda di ğ er tohumlarda delik çap ı na ba ğ l ı olarak, vakum değerleri artt ı kça tohumlar ı n ortalama tutulma yüksekli ğ i değerleri de artm ışt ı r. Kaplanmam ış şekerpancar ı tohumlar ı n ı n gerek şekillerinin düzgünsüzlü ğ ü ve gerekse bin dane a ğı rl ığı de ğerlerinin çok dü ş ük olmas ı, ayr ı ca tohumlar ı n yüzeyinin çok pürüzlü ve girintili, ç ı k ı nt ı l ı olmas ı, bunlar ı n birlikte sürüklenmelerine neden oldu ğ undan elde edilen de ğ erlerde di ğ er tohumlara göre daha fazla sapma göstermi ştir. Tüm tohumlarda vakum na ba ğ l ı olarak, delik çap ı değerleri artt ı kça tohumlar ı n ortalama tutulma yüksekli ği de ğerleri de artm ışt ı r. Özellikle, m ı s ı r, kaplanmam ış şekerpancar ı ve soya tohumlar ı nda bu etki belirgin olarak ortaya ç ı km ışt ı r.