1-5 YAŞ DO NEMI ÇOCUKLARıN GENEL GELIŞIM O ZELLIKLERI

Transkript

1

2

3 Kendi gu cu nu bilmek, kendini ortaya koymak ve bas arabileceklerini go rmek ister. Yu ru yebildig ini bilir, fakat ne kadar hızlı yu ru du g u nu go rmek ister, tırmanabildig ini bilir, fakat go rdu g u bir duvara tırmanıp tırmanamayacag ını merak eder. Bilek kuvvetiyle kaldıramadıg ı bir es yayı omzuna kuvvet vererek kaldırabileceg ini go ru r. Deneyimleri sonunda bizim ic in sıradan olan pek c ok s eyi kes feder. (O rneg in, ayaklarını biraraya getirerek topu durdurabileceg ini, avuc ic inde ıslak kumu tas ıyabileceg ini fakat kuru kumu tas ıyamayacag ını, bayır as ag ı kos abileceg ini oysa bayır yukarı kos amayacag ını yas ayarak o g renir. Bedeni ve zihni birlikte hareket ettig i ic in televizyonda do rtnala giden atları go rdu g u nde kendisi de odada o yle kos ar, bag ırır, zıplar ve yerinde duramaz. Duygularını da bir o lc u de bedeniyle ifade etmeye devam ettig i ic in kızınca ag layıp kendini yere atabilir. Sevgisini go stermek ic in gelip sık sık sizi o pebilir. Bu davranıs lar ic indeki bir c ocuk, o zellikle kalabalık yerlerde bu tu r duygu go sterimleri sebebiyle utandırılmamalıdır.bir okulo ncesi c ocug a sahip olmanın en zor tarafı, onun duygularını, du s u ncelerini ve davranıs larını kabul etmek ancak onu incitmeden bunların uygun bic imde nasıl ortaya konulacag ını o g retmektir.

4 1-5 YAŞ DO NEMI ÇOCUKLARıN GENEL GELIŞIM O ZELLIKLERI

5 0-2 YAŞ Bebeg in ihtiyaçlarının, algılarının ve anlatım şeklinin birincil olarak ag ız, dudaklar, dil (ag ız bo lgesi)ile ilgili oldug u en erken gelişim do nemidir. Oral do nemde çocug un kazanması beklenen duygu gu ven duygusudur. Bu da ancak annenin (ya da çocug a bakım veren kişinin) du zenli ve tutarlı bir şekilde çocug un ihtiyaçlarını karşılamasıyla mu mku ndu r. Çocuk,dog al du rtu lerin kontrolu altındadır. Dog al du rtu lerin hemen doyurulması, gerginlig in hemen giderilmesi çocug un en belirgin beklentisidir. C evreyi kes feder, dolapları, c ekmeceleri ac ar kapar, es yaları tas ır. Manipu le edebildig i hers eyle ilgilenir. Gu nde 1 kez uzun bir o g le uykusuna yatar. Kısa bir su re oyuncaklarıyla bırakılırsa kendi kendine oynar,tu m bedenini kes fetmeye c alıs ır.

6 2-3 YAŞ Kos ar, tırmanır, iter, cȩker, zıplar c ok aktiftir. Elleriyle ve kas ıkla yiyebilir, bardaktan icȩbilir. Elbiselerinin bazılarını c ıkarabilir Bu do nemde çocug un dışkılama kaslarının gelişmesiyle çocug un du nyasına yeni bir eylem yetisi katılmaktadır.(tuvalet eg itimi)-ilk sosyalleşme su recinin çatışması- su per ego gelişmeye başlar. Cinsel organını kes feder Daha az uyur, daha kolay uyanır Hersȩyi kendi kendine yapmak ister. Iṅatc ı ve kararsızdır. Sık sık fikir deg isţirir. Bu do nemde go ru len inatçı davranışların çocug un karakter o zellig i olarak go ru lmemesi gerekir. Ani duygu deg is imleri ve o fke no betleri go sterir Devamlı hayır der. Olumsuzdur

7 2-3 YAŞ Yetisķinleri taklit eder(o zdeşim kurmanın ilk adımları) Yas ıtlarıyla birlikte oynayamaz Tek so zcu kler ve kısa cu mleler kullanır Konus abildig inden daha fazlasını anlar Suyla oynamayı sever

8 3-4 YAŞ Kos ar, zıplar ve tırmanır Kendi kendine yemek yiyebilir, fincandan icȩbilir Bazı sȩyleri do kmeden tas ıyabilir Kendinin soyunup giydirilmesine yardımcı olabilir O g le uykusuna yatmayabilir fakat sessizce oynar Yetisķinlere cevap verebilir, onaylarını ister Onay go rmedig ini belirten ifadelere duyarlıdır(o zgu ven gelişimi) Iṡ birlig ine girer, basit isļer ic in bir yere go nderildig inde kos arak gider Ben de! do nemidir. Her sȩyin ic inde yer almak ister. Her sȩyi merak eder Hayal gu cu kuvvetlidir. Karanlıktan ve hayvanlardan korkabilir. Hayali arkadasļarı olabilir Konusķandır. Genellikle kısa cu mleler kurar. Bekleyebilir ama sabrı azdır

9 3-4 YAŞ Oyuncakları sepete toplama gibi ku c u k sorumluluklar alabilir Kendi kendine gayet iyi oynar fakat grup oyunlarında problemlerle kars ılas ılır Kars ı cinsten ebeveyne yakınlık duyar fakat zaman zaman deg isţirebilir.(oedipus&elektra kompleksi)(o zdeşim kurma) Kıskancţır. O zellikle yeni bir bebeg e tahammu l edemez Sucļuluk duyabilir.(vicdan ve ahlak kavramlarının temelleri atılır.) Su rekli sızlanarak, ag layarak ve sevgiyi garanti etmeye c alıs arak duygusal ac ıdan gu vensiz oldug unu go sterebilir Parmak emerek, tırnak yiyerek vb davranısļarla gerginlig ini azaltmaya c alıs abilir Kendini ifade etmeye c ok ac ıktır.

10 4-5 YAŞ Kilo almaya ve boyu uzamaya devam eder Hareketlerindeki koordinasyon artar Yeme, uyuma ve dısķılama alısķanlıkları du zenlidir C ok hareketlidir Sorgulama yaşıdır.(neden,niçin?) Beklemeyi o g renir,sırasını bekler. Mizah anlayışı gelişir. Bir sȩylere basļar ama her zaman basļadıg ını bitirmez Patron gibi davranır So ylendig inde elini yu zu nu yıkar Dig er c ocuklarla oynar fakat su rekli kendini savunur ve korur.kavgaları kısa su rer. Bu yu k bir filozof gibi gu zel konus ur

11 4-5 YAŞ Hika yeler anlatır ve abartır Geçmiş-şimdi ve gelecek kavramlarını bilir. Uygunsuz so zcu kleri yerli yersiz kullanır Heceleri bir araya getirerek anlamsız so zcu kler u retmekten hosļanır Gu ler, kikirder Her sȩyi ag ırdan alır. Etkin bir hayal gu cu vardır Akranlarına bag ımlılık go sterir

12 Dil gelişimini tam olarak destekleyebilmek için onunla konuşurken du zgu n ve tam cu mleler kurmaya o zen go sterin Tu m nesnelerin adlarını so yleyerek konuşun. Sorularını sabırla cevaplamanız gerekiyor. Ona zenginleştirilmiş bir ortam sunun ve ortamlarda birlikte vakit geçirin. Tiyatro, sinema, yu ru yu ş ve konser gibi ortak faaliyetlerde bulunun ve bu su reçleri olabildig ince onunla konuşarak ve açıklayarak paylaşın. Onunla yaptıg ınız faaliyetleri bir zorunluluk gibi deg il aksine çok keyif aldıg ınız duygusunu alması onun çok hoşuna gidecektir. Bo ylece o da bu paylaşımdan çok keyif alacaktır.

13 5-6 YAŞ yaş, çocug un bebeksi o zelliklerinden neredeyse tamamen kurtulup mantıklı ve realist olmaya başladıg ı bir do nemdir. Bu do nemde çocuk anne-babasının birçok duygu ve du şu ncesini paylaşabilecek ve onlarla fikir alışverişinde bulunabilecek olgunluktadır. Hem anne-babasıyla arkadaş olabilir ama bir yandan da disipline ve kontrole ihtiyaç duyar. Sorumluluk alabilir. Evdeki ve okuldaki kurallara uyabilir. Kendini tanıma ve kanıtlama ihtiyacındadır. Bu nedenle başardıg ı ve çabaladıg ı konularda onu desteklemek ve o du llendirmek olumlu yo nlerini pekiştirmek açısından o nem taşır. Arkadaşlık çok o nemlidir. Sık sık yaşıtlarıyla birlikte olmak ister. Deg işik sosyal ortamlara ihtiyaç duyar.

14 5-6 YAŞ Ev içi ve dışı etkinliklerde çok canlıdır. Oyunlarda kız-erkek ayrımı go ru lmeye başlar.grup oyunlarına istek artmıştır. Çizgileri daha gerçekçidir.bir insan resmini,baş,go vde,kollar ve bacaklarını belirterek tan çizebilir. Şekilleri tanır eşleştirebilir.harfleri kopye edebilir;adını yazabilir.

15 Okul o ncesindeki c ocug un bebeklik do neminden farklı olarak 2 ayrı sosyal du nyası vardır.bunlar akranları ve yetişkinler ile olan ilişkileridir. Yetis kinlerle olan ilis kide gu c ve sınırlamalar genellikle yetis kinden gelir. Yetis kin, c ocug un davranıs larına rehber olur, onu yo nlendirir ve ona o g retir. C ocuk bu is birlig ine c og unlukla ihtiyaç duyar fakat bazen de bu tu r bir birliktelig e direnir. Akranlarla etkiles imde ise paylas ma, yardım etme ve sempati go sterme gibi olumlu davranıs lar daha az; saldırgan ve bencilce etkiles imler daha fazladır. Fakat akranlarla paylas ma ve dig er olumlu davranıs lar 4 12 yas ları arasında hızla gelis ir.

16 Okul o ncesindeki yıllar c ocukların hızla sosyalles tikleri yıllardır. C ocuklar c evrelerini aras tırmak, yeni beceriler gelis tirmek ve bag ımsızlıklarını ortaya koymak u zere programlanmıs lardır. Çocug un patronu olmak yerine onunla is birlig i ic inde olmaya c alıs malısınız. C ocug un davranıs larını sınırlama ve ona kurallar koyma kolay olmayacaktır. Fakat hers eye rag men c ocuklar, o zellikle kendi gu venliklerini sag lamayı o g renmede isteklidirler. Bir bas ka deyis le aslında disipline muhtac tırlar. Ancak disiplin, c ocug a emirler verme ve uymadıg ında cezalandırma deg ildir. Disiplin, sayısız farklı kos ulda ve durumda tekrarlarla c ocug a nasıl davranacag ını o g retme ve kontrolu sizden ona gec irme is lemidir. C ocug a ne yapacag ını o g retirken emir vermek yerine onaylayabileceg iniz sec enekler sunun ve emirlerinizle onu c ileden c ıkarmak yerine karar alma becerisini gelis tirin.

17 Siz de onun davranmasını istedig iniz gibi davranın: C ocuk sizin ona go sterdig inizden daha fazla anlayıs, is birlig i ve ilgiyi size go stermeyecektir. I yi davranıs ı o du llendirin, ko tu lerini deg il: Markette s eker ic in ag layan c ocug u susturmak amacıyla s eker almayın, fakat s eker ic in ag lamadıg ında o du llendirin. Genelde olumlu bir dil kullanın: Yap so zcu g u yapma so zcu g u nden daha etkilidir. C ocug unuza neyi yapmaması gerektig ini deg il, neyi yapması gerektig ini so ylemeye c alıs ın. O rneg in bisikletini koridorun ortasında bırakma yerine bisikletini kenara bırak bo ylece takılıp du s mezsin deyin. I letis iminizde ac ık ve anlas ılır olun: C ocug u yo nlendirici ifadeleriniz olumlu olsa bile ac ık deg ilse is e yaramaz. O rneg in, terbiyeli davran olumlu bir ifadedir. Ancak kastettig i s ey, sevmedig im s eyleri yapma dır. Bazen siz bile kararsız iken c ocuk neyi sevip neyi sevmedig inizi nereden bilecektir. Ac ıklama yapın: Yapmasını istedig iniz bir davranıs ın nedeni ic in c ocug a c u nku ben o yle istiyorum derseniz, c ocuk bu ac ıklamadan hic bir s ey o g renmeyecektir. Oysa Makası yerine koymalısın. Eg er koymazsan sivri oldug u ic in batabilir. Ac ıklaması o yas lardaki c ocuklara nasıl davranması gerektig ini anlatan bir ac ıklamadır.

18 Hayır demeden o nce du s u nu n: Bir davranıs a gerc ekten engel olmak ya da bir hareketi yasaklamak istedig inizde bir kez daha du s u nerek bu so zcu g u kullanın ve hayır dedikten sonra geri do nmeyin. C u nku bu so zcu k c ocuk ile aranızda en fazla c atıs ma yaratan so zcu ktu r. Sadece c ocug un gu venlig i ile ilgili konularda katı olmakta yarar vardır. Beklentileriniz c ocug a uygun olsun ve ona gu venin: C ocuktan yapabileceg inden daha fazlasını beklemeyin ve yapabilecekleri ic in de ona gu venin. O rneg in kendi kendine bakabileceg inden eminseniz bir arkadas ının evine gitmesine izin verin. Deg il ise go ndermeyin. Go nderirken yapacag ınız fazla uyarılarla onun is ini zorlas tırmayın. Tutarlı olun: Aile ic i yas amı du zenleyici temel kurallar getirin ve bunlara tu m ev halkı olarak uyun. Kararlı oldug unuz davranıs lar ic in de kesin kurallar koyabilirsiniz; ancak c ocuk, kos ullar deg is tig inde kuralı esnetmenizi bekleyebilir ve bunu, duruma o zgu bir deg is iklik olarak deg erlendirebilir. O rneg in, sizlerle yatması yasaklanmıs sa bu, o rneg in babaannesi geldig inde onunla da yatamayacag ı anlamına gelmemelidir. Hatalı oldug unuzda hatanızı kabul edin: Siz c ocug a model oldug unuz ic in hatanız oldug unda o zu r dilemeniz, ona da hatalı oldug unda o zu r dilemeyi o g retecektir.

19 CEZALANDıRMAYLA ILGILI OLARAK AS A G ıdakiler O NERILMEKTEDIR: Cezayı davranıs ın hemen u stu ne verin. Eg er aradan zaman gec erse c ocuk, hangi davranıs ının cezalandırıldıg ını hatırlamayacaktır. Fiziksel ceza vermeyin. Dayag ın kendisi bir saldırganlık go sterisidir ve u stelik dayak yiyen c ocuklar nic in do vu ldu klerini hatırlamamaktadırlar. Dayak, c ocuk ile olan is birlig inizi elinizden almaktadır. C ocug u aptal ve c aresiz hissettiren cezalar vermeyin. Sizin davranıs ını onaylamadıg ınızı belirten bir hareket veya ifade en iyi cezadır. Ceza olarak bir s eyi yasaklıyorsanız, bunu bag ırarak deg il, yavas c a ve kibar bir dille so yleyin. C ocug a verilecek en iyi cezalardan biri, c ocug u c ok kısa bir su re ic in aile ic i etkiles imden ya da yaptıg ı etkinlikten men etmedir. Bu cezada c ocuk, bag ırıp c ag ırmadan uyarıcısız bir ortama (kendi odası veya evin belirli bir ko s esi) go nderilir. C ocuktan bu sırada, yaptıkları hakkında du s u nmesi istenir.

20 Anne babaların c ocug a, onu oldug u gibi kabul ederek, anlayarak, sevgi go stererek ve destekleyerek yaklas tıkları, daha fazla ac ıklamada bulundukları kos ullarda c ocuklar, kuralları ve du zenlemeleri daha kolay ic selles tirmekte ve kendilerini kontrol etmeyi daha kolay bas armaktadırlar. Ayrıca bo yle bir tutum ebeveyn ile c ocug u yaklas tırmakta, etkiles imi artırmakta ve bo ylece c ocuktaki kaygı azalmaktadır. Ebeveyn-c ocuk ilis kisi daha az korkulu ve daha az gu c yo nelimli bir ilis ki haline gelmektedir. Bu kos ullarda c ocukların o z saygıları yu ksektir ve olumlu davranıs lar daha fazladır.

21 Psk.Ayşegül Aktürk Özkaya