Piaget in Zihinsel Gelis im Kuramı

Transkript

1 Piaget in Zihinsel Gelis im Kuramı Doç. Dr. Şaziye Senem BAŞGÜL Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Hasan Kalyoncu Psikoloji

2 Piaget in Zihinsel Gelis im Kuramı nın Temel Kavramları Piaget e göre zeka c evreye uyum sag lama becerisidir. Kis i ic inde bulundug u c evreye ne kadar c ok ve ne kadar hızlı uyum sag layabiliyorsa o kadar zekidir. Piaget e göre sadece c ocuklar du nyayı kendi zihinsel su rec lerinden algılarlar ör:masal kahramanlarının kendileriyle arkadas oldug unu sanarlar

3 S ema: O rg u tlenmis bilgi, du s u nce ve davranıs kalıplarına s ema denir. Sahip olunan her bilginin zihinde bir s eması vardır. S emalar en temel zihinsel yapılardır. Çevreyle etkiles im sonucunda olus an, organize olmus, kolaylıkla tekrar edilebilen davranıs ve du s u nce kalıplarıdırlar. Bireyin c evresinde bulunan nesne, olay ve olguları tanımak ic in zihninde olus turdug u algı c erc evesidir. Bebeklerde ilk s emalar: emme ve yakalama refleksleri

4 Piaget e göre bilis sel gelis im su reci Olgunlas ma, Yas antı, Toplumsal aktarma(sosyal etkiles im), Dengeleme, O rgu tleme ög eleri yoluyla gelis ir.

5 Olgunlas ma: Piaget e göre zihinsel gelis im olgunlas maya dayalı biyolojik temelli kis isel su rec lerle olus an bir gelis imdir. Bilis s el gelis im beyin ve sinir sisteminin olgunlas masına paralel olarak gelis ir. O nce fiziksel bu yu me olur. Fiziksel bu yu me de zihinsel gelis imi sag lar. Biyolojik olgunlas ma olmadan deneyim, sosyal gec is ve dengeleme ortaya c ıkmaz.

6 Yas antı (Deneyim): Nesnelerle ve olaylarla dog rudan ilis ki kurmaktır. Kis inin gec irdig i yas antı zenginlig i zihinsel gelis imi etkiler. Zengin uyaranlı ortamda yas amak bilis sel gelis imi hızlandırır. C ocuklar yas antıları ve c evreyle etkiles imleri sonucunda gelis irler. O r:çocug un kedilerle ilgs ili bir s ema gelis tirmesi ic in kedileri görmesi gerekir.

7 Sosyal etkiles im(toplumsal aktarma): Çocug un c evresinden anne-babadan, ög retmenden ya da dig er bireylerden ög rendig I bilgiler, kurallar ya da davranıs modellemeleri toplumsal aktarma yoluyla olur. O r: misafire hos c akal demek c atal bıcak kullanmak

8 Dengeleme: Zihin her zaman dengeleme yapmaya c alıs ır. Çu nku, her yeni bilginin olus turdug u dengesizlik bilis te gerilim(c elis ki) yaratır. Bu dengesizlik adaptasyon yoluyla giderilerek ög renme gerc ekles ir ve birey yeni denge durumuna kavus mus olur.

9 O rgu tleme: Piaget zihindeki du s u nce ya da bilgi parc alarının birbirinden bag ımsız halde bırakılmayarak c ocuk tarafından su rekli olarak ilis kilendirilmeye, bu tu nles tirilmeye c alıs ıldıg ını varsayar. Bu mekanizmaya örgu tleme denir.

10 Adaptasyon (Uyum sag lama): Bireyin c evresiyle etkiles erek, c evreye ve c evresindeki deg is melere uyum sag layabilmesidir. Adaptasyon su reci birbirini tamamlayan iki farklı su rec olan 1. özu mleme(asimilasyon veya özu mseme) ve 2. uyma- uyumsama(akomodasyon) su rec lerinden olus ur.

11 1. O zu mleme-o zu mseme(asimilasyon): Çocug un kars ılas tıg ı yeni olayı, fikri, objeyi kendisinde daha önce varolan bilis sel yapı ic ine alma su recidir. I nsanın yeni kars ılas tıg ı bir nesne, durum olay veya bilgiyi kendisinde var olan s emalarla ac ıklama ve daha önce var olan zihinsel yapının ic ine oturma c abasıdır. O r: Ekvator Du nyanın Kemeri, Su tlac - pirinc li, s ekerli su t

12 2. Uyumsama-Uyma-Uyum Kurma(Akodomasyon): Mevcut s emayı yeni olay ve duruma göre yeniden bic imlendirmektir. Eg er önceki s emalar bir nesneyi ve olayı anlamak ic in yeterli olmazsa, bu durumda s ema deg is tirilerek uyum sag lamaya gec ilir. Ayırt etme söz konusudur ve yeni bir s ema olus ur.

13 O rnekler Yalnızca bayanların yemek yaptıg ını bilen zihninde buna göre s ema olus turan bir c ocuk bir gu n babasını yemek yapar durumda göru nce, önce buna bir anlam verememis, sonra da s emasını erkekler de yemek yapar s eklinde yeniden du zenlemis tir. ( Uyumsama-uyum kurma) Ahmet evlerine ilk kez gelen misafir Aytac Bey in bas ını oks aması ve sevmesi sonrası dig er misafirlerin de onun bas ını oks amasını ve ilgilenmesini kendisini sevmeye yönelik bir davranıs olarak yorumlar. (O zu mleme)

14 O r: Ku c u k bir c ocuk ic in top s eması, yuvarlak olan ve zıplayan nesneleri ic erir, futbol topu, basket topu, pinpo topu hepsi bu s ema ic indedir. top s emasına sahip bir c ocuk ilk kez yumurta gördu g u nde ona da top der ve zıplaması ic in yere atar. Yumurta kırıldıg ında c ocuk s as ırır. S emaya uygun olmayan bir durumla kars ılas mıs olur.

15 Piaget e Göre Zihinsel Gelis imi Dönemleri ve O zellikleri 1. Duyusal(sensori)-motor(duyuhareket) dönemi (0-2 yas ) 2. I s lem öncesi dönem (2-7 yas ) 3. Somut is lemler dönemi (7-11 yas ) 4. Soyut is lemler dönemi (11-18 yas )

16 Duyusal(Sensori)-Motor Dönemi(0-2 yas ): Bu dönem sırasında bebek yakın c evresinde bulunan c es itli uyarıcıları kendince algılar. Birc ok hareketi önce ref leksif du zeyinde, sonra rastlantısal olarak daha sonra ise istemli (amac lara) dog ru tepkiler ortaya c ıkar. O nun ic in hers ey yeni bas tan olur ve duyu organlarının algıladıg ının dıs ında bir du nyanın varlıg ını kabul etmez. O r:bebek 6 aylık oluncaya kadar eline gec en topun ya da emzig in onbes dakika önce elinde olan top ya da emzikle aynı oldug unu anlayamaz.

17 Refleksif davranıs lardan amac lı davranıs lara(6-8. aylarda) gec er: Yeni dog an bir bebeg in dudag ına dokunuldug unda emmesi, Avucuna konan parmag ı tutması ilk bilis sel s emalarıdır ve reflekssif davranıs lardır. Bebek önceleri refleks olarak c evresine gu lme davranıs ı yapar. Daha sonra kendisini mutlu kılan bir olaya kars ılık vermek ic in bilinc li olarak gu ler.

18 Bebek en basit du zeyde taklit ve ög renme yas antısı olus turmaya bas lar. Bebekler zaman zaman bas ka bebeklerin ag lamalarını duyduklarında hos olmayan, tedirginlik verici bir durumun söz konusu oldug unu hissederek ag lamaya bas larlar. Bu durumda bebek ag lama sesi ile hos olmayan tedirginlik verici durum arasında bag kurmus tur. Buna ses bulus ması denir.

19 Nesnelerin su reklilig i(devamlılıg ı) kazanılır: Bir nesne veya kis inin görme alanının dıs ına c ıktıg ında bile dog ada yok olmadıg ının(kaybolmadıg ının) farkına varılması is lemidir. Bebek algılasa da algılamasa da nesnenin o anda var oldug unu anlar. 5 aylık bir bebek göznu nu n önu ndeki bir nesne kaldırıldıg ında, yok oldug unu böyle bir nesnenin evrende bulunmadıg ını du s u nu r. 9 aylık bir bebek ise gözu nu n önu nden kaldırılan nesnenin var oldug unu du s u nu r ve onu deg is ik s ekillerde aramaya c alıs ır.

20 Taklit: Bir davranıs ı model alır, takip eder ve aynısını yapar. O r: 6 aylık bir bebeg e yu z hareketi yapan bir anneye bebeg i aynı kars ılıg ı verir. Bu durum zihinsel is levlerin henu z bas ladıg ının bir is aretidir. Böylece bebek gördu g u bir davranıs ile ilgili zihinsel s ema olus turma yeteneg ini kazanır.

21 Ertelenmis taklit: Çocuk önceleri gördu g u modeli taklit ederken daha sonra model ortamda olmasa da(görmese de) taklidini yapabilir. Bu yetenek c ocukta dil gelis imi ve dig er pek c ok davranıs ic in önemlidir.

22 Döngu sel (Devresel) tepkiler ortaya c ıkar: Çocukların belli tu rdeki davranıs ları su rekli tekrarlaması döngu sel(devresel) tepki olarak adlandırılır. Çocuk önceleri tesadu fi rastlantı yaptıg ı davranıs ları daha sonra bilerek yapar. Rastlantı sonucu buldug u, zevk aldıg ı, bas ardıg ı hareketi bilerek su rekli olarak yapar.

23 C ocug un birinci devresel(do ngu sel) tepkisi (0-6 ay) Bas ı ve elleriyle yaptıg ı hareketlerdir. Çocuk su rekli emer. Çocuk su rekli olarak ellerini evirip, c evirir. Elini ag zına götu rmek ic in gerekli hareket uyumunu kazanır. Parmag ını tesadu fen ag zına götu rdu g u nde haz alır ve bunu tekrarlar. C ocuk bu tepkileri kendi vu cuduna odaklanarak gerc ekles tirir.

24 I kinci do ngu sellik (6-12 aylar) ise vu cudu ile bas ka bir nesneye yönelik olarak tesadu fi hareketi tekrar etmesidir. Çocug un tepkisi vu cudunun dıs ındaki nesnelere yönelir. Bebek c evreyi tanımaya yönelik eylemlerde bulunur. Bebek c evresinde rastlantı sonucu buldug u ilginc bir olayı tekrarlar. O rneg in; bes ig inde ellerini sallarken yukarıda bulunan bir c ıngırag a tesadu fen dokundug unda c ıkan sesi tekrar c ıkarmak ic in ellerini bilinc li olarak sallar.

25 U c u ncu do ngu sel tepkiler (12 aydan sonra) ise vu cut dıs ında, arac larla davranıs larını tekrarlamasıdır. Çocuk, kes fetme amacını tas ıyan davranıs lar yapar. O rneg in; bir c ubuk ile istedig i oyuncag ı almaya c alıs ır. Böylece davranıs lar giderek dıs arıya yönelir ve c ocuk amaca yönelik davranmaya bas lar.

26 Nesnelerin su reklilig I kazanılır. Refleksif davranıs lardan amac lı davranıs lara gec ilir ic e dönu k tepkilerden,dıs a dönu k tepkilere gec ilir. Döngu sel(devresel) tepkiler ortaya konur. Taklit ve ertelenmis taklit gerc ekles tirilir. Kendi bedenini dıs du nyadan ayırtedebilir. Du s u nmenin bas langıcı bu dönem kabuledilir. ilk deneme yanılma ög renmeleri ortaya c ıkar. Ses bulas ması göru lu r.

27 I s lem O ncesi Dönem (2-7 yas ): Bu dönemdeki c ocukların yetis kinlerden farklı, kendilerine özgu bir du s u nme ve akıl yu ru tme bic imleri vardır. Piaget is lem öncesi dönemi Sembolik Fonksiyon As aması(2-4 yas ), Sezgisel Du s u nme As aması (4-7 yas )

28 Sembolik Fonksiyon Evresi(2-4 yas ): Sembolik Du s u nme: Çocukta c evredeki nesneleri temsil etmek ic in semboller kullanma yeteneg i gelis ir. Sembolik is lemler zenginles ir. 2-4 yas ındaki c ocuk, gözu nu n önu nde bulunmayan ya da hic olmayan nesne, kis i ve olayı temsil eden semboller gelis tirir. O rneg in; bu yas taki bir kız c ocug u c ay bardag ını tac gibi kafasına gec irerek prenses oldug unu sanar.

29 I s aretsel I s lev: Çocug un sembolleri kullanma yeteneg idir. Sembolik Oyun ve Du s u nme: Çocuk hayal gu cu nu kullanarak du s u nu r. 2 yas ındaki c ocuk bir nesneyi örneg in oyuncak bebeg ini, annesini ya da ablasını sembolize etmek ic in kullanır. Çocuklar bu yu du kc e yemek pis irme, alıs veris yapma, hastadoktor olma ya da anne-baba olma gibi c es itli taklitleri oyunlarla gerc ekles tirirler. Oyun ic inde deneyimler ve ög renirler.

30 Oyunun c ocuk ic in önemi

31 Sezgisel Du s u nme Evresi(4-7 yas ): Canlandırmacılık: Yas ayan ve yas amayan nesneler arasında ayrım yapamama durumunda ortaya c ıkan karmas adır. Çocuk cansız nesnelere canlılık özelliklerini verir dig er taraftan hayvanlara da insani özellikleri yu kler. O rneg in; bu dönemdeki kız c ocuklarının oyuncak bebeklerine yemek yedirmeleri, gerc ek köpeg e davrandıkları gibi oyuncak köpeklere davranırlar.

32 Odaklanma(Tek boyutlu du s u nme, merkezlenme) Du s u nme Bic imi: Çocukların dikkatlerini kars ılas tıkları durumların yalnızca bir yönu ne ya da özellig ine ilis kin ayrıntıya odaklamaları dig er ayrıntılara dikkat etmeyis leridir. Çocug un dikkatini bir olay ya da nesne ile ilgili özelliklerden yalnızca birisine verebilmesidir.

33 Dil,hızla gelis ir. Sihirli du s u nce göru lu r. Sembolik oyun ve canlandırmacılık ortaya c ıkar. Yog un s ekilde ben merkezcilik(egosantrizm )gözlenir. Monolog, kolektif(toplu) monolog ve paralel oyun ortaya c ıkar. is aretsel is lev kazanılır. Kis ilerin su reklilig I kazanılır. Kalıp yargıların gelis tirildig I gözlenir. Devresel tepki belirgin bir s ekilde gözlenir. I lk kez akıl yu ru tme gözlenir. Odaktan uzaklas amaz Tersine c eviremez. Korunum henu z kazanılmamıs tır. Sayı uygunlug u bas arılamaz. Tek yönlu sınıflama ve tek yönlu sıralama yapabilir. Yapaycılık ortaya c ıkar.

34 Somut I s lemler Dönemi( 7-11 yas ): Olus lar ve nesneler hakkında mantıksal du s u nu r. Sayıları kullanmayı ve ku melemeyi ög renir. Problem c özmeyi ve muhakeme yapmayı ög renir. Objeleri birkac özellig ine göre sıralayabilir ve sınıflayabilir. (birkac yönlu mantık yu ru tme)

35 Tu me varımsal du s u nme gu cu ne ulas ılır. Tersine c evirebilir. Somut problemleri c özebilir Çocuk benmerkezcilig inden kurtulur Birden fazla özellig e dayanarak sıralayabilir ve sınıflayabilir.

36 Soyut(Formel) I s lemler Dönemi( yas ): Soyut kavram ve du s u nceler hakkında mantık gelis tirebilir. Göreceli du s u nme (kis iye, zamana, yere göre du s u nme): Bireyin kendine özgu ideal, deg er, duygu ve du s u ncelerinin du zenlemesi gerc ekles ir. Dig er bireylerin du s u ncelerine göre kendi du s u ncelerini gelis tirir. O rneg in; birey kendi ahlaki deg erlerini gelis tirir. Kendi dog ruları ile bas kalarının dog ruları arasındaki farkı anlar. U st du zey akıl yu ru tebilir ve bilimsel du s u nme gerc ekles ir.

37 Tu mden gelimsel du s u nme gu cu ne ulas ılır. Tu me varımsal ve tu mden gelimsel du s u nme aynı anda kullanılabilir. Soyut du s u nme yetisi ortaya c ıkar. Atasözleri,mecazi anlamtas ıyan deyis ler rahatlıkla anlas ılır hale gelir. Zihin denis lem yapabilir. Bir konuyla ilgili tez olus turup bunu savunabilir. Deg is kenlerar asındaki ilis kileri testeder (birles tirir) Hipotetik du s u nebilir. Ergen benmerkezcilig I ortaya c ıkar. Hayali seyirciler,as ırı idealizm,omnipotent du s u nce göru lu r. Göreceli kavramlar anlas ılabilir ve dog ru s ekilde kullanılabilir. Toplumsal konulara olan ilgiartar,bu konularda sorumluluk almaisteg i ortaya c ıkar.