Tesisatta Müşavirlik Hizmetlerinin Önemi. BiLDiRi. 97' TESKON PROGRAM BiLDiRiLERi 1 GEN 002. Fatma ÇÖLAŞAN. MAKiNA MÜHENDiSLERi ODASI

Transkript

1 97' TESKON PROGRAM BiLDiRiLERi 1 GEN 002 MMO, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantda çkan sonuçlardan ve basm hatalanndan sorumlu değildir. Tesisatta Müşavirlik Hizmetlerinin Önemi Fatma ÇÖLAŞAN GEN-TES Müh. Ltd. Şti. MAKiNA MÜHENDiSLERi ODASI BiLDiRi

2 ')' ll! ULUSAL lesisat MÜHENDiSLiGi KONGRESi VE SERGiSi-----~~------~~- --~ ll TESiSATTA MÜŞAViRLiK HiZMETLERiNiN ÖNEMi Fatma ÇÖLAŞAN ÖZET Inşaat yapmnn, özellkle yurtdş inşaat işlerinin sayca hayli fazla olduğu ulkemzde; teknik müşavirliğin değeri, ülke ekonomisne katks, ayn derecede anlaşiimş değildir ve söz konusu hzmet hemen hemen hiç alnmamaktadr. işveren - Müşavir - Müteahhit üçgennde, müşavir bulunmadğndan, işler yi tarrf edilememekte, sözleşmeler eksik ve yanlş yaplmakta, kontrolluk müesesesi çalşmamakta, anlaşmazlklar çözülememekte, sonuçta hem şveren hem müteahhit zarar görmekte, hepsinden önemlisi milli servetimiz heba olmaktadr. Tesisat konusunda verilecek müşavrlik hzmetinin, yatrm ve işletme giderlarini büyük ölçüde azaltacağ, insan sağlğ ve yaşama kolaylğna önemli katklarda bulunacağ açktr. GiRiŞ Türkiye'de ve baz ülkelerde müşavir saylarna bakarsak, ülkemizdeki durumun ne kadar genlerde olduğu açkça görülmektedir [Tablo 1]. Ülke nüfusu gözönüne alndğnda, Tablo 1'de gösterilen rakamlarn özeti şöyledir, ABD'de 1315 kişiden biri teknik müşavirlik hzneti vermekte, bu rakanlar Kanada için 1400'de bir kişi, Güney Afrika'da (Türkiye ile eşdeğerde gelişmekte olan ülkedir) 4250'de bir kişi, isveç'te ise 1185'de bir kişidir. Türkiye'de bu değer 65 milyon da 1000, yani altmşbeşbin'de bir kişidir. Bu rakamlar bizim ayn zamanda fikir ve bilgiye ne kadar az değer verdiğimiz göstermektedir Teknik Müşavir kimdir, ne yapar? Müşavirlik hizmetleri nele i kapsar? Bu konuda tarifle den çok. yaplmas gereken işleri sralarsak, müşavirin sahip olmas beklenen özellikler daha açk br bç:mde anlaşlacaktr. Gelişmiş ülkelerde müşavirler yatrmlarn planlanmasnda aktf olarak yer alyorlar Daha sorra olabiiriik (fizibilite) çalşmalarn bizzat yürütüyorlar. Yatrm projeler çn teknik ve da şartnameleri hazrlyorlar, tasarm hizmetlerini bizzat veriyorlar veya tasarm gruplarn seçerek denetimleri altnda çalşmalarn gerçekleştiriyorlar, son teknolojik gelişmelerin, bütçe de gözönüne alnarak tasanma aktarlmasn sağlyorlar. Tasarm hizmetlerinden sonra yapn işleri için gereken her tcrlü şartname, sözleşme vb. gibi doküman hazrlyorlar, yapm planlamasn gerçekleştiriyorlar Mcteahhitlerin teklifleri değerlendirilirken yaplan çalşmalara katlyorlar ve önceden belirlenen kriteriere göre müteahhit seçiminde etkili oluyorlar. Yapm çalşmalar srasnda hem işveren adna yaplan işlern zamanlamasn ve kalitesini kontrol ediyorlar hern de muteahhide teknik konularda yardmc oluyorlar. Daha sonra tesisleri işletmeye alyorlar ve stenirse teknk eğitn veryorlar. Butün bunlar söylendikten sonra, müşavirin özelliklerinin dört ana başik altnda toplanmas gerektiği açkça görülüyor: 1- Yüksek seviyede teknik bilgi ve uzun sureli deneyim 2- Etki altnda kalmadan tarafsz karar verebilne yeteneği 3- işverenin haklarn, diğer tarallara da hakszlk yapmadan koruma ayn zamanda toplum çkarlarn gözetme özel!ği 4- Yüksek ailak değerlerne sahip olma fazileti

3 J' lll ULUSAL TESISAT MÜHENDiSLiGI KONGRESi VE SERGiSI ~- Tablo 1a. Bağmsz müşavir says ~~----- ~80 200,00~ Kanada 20,000 r ~~-----~--~ G.Afrika 10,000 isveç 7,000 Türkiye 1, EJABD IEll Kanada D G.Afrika D isveç m Türkiye ABD Kanada G.Afrika isveç Türkiye Tablo 1 b. Ortalama üşavir şirket büyüklüğü!sveç 60 ABD 40 Kanada G.Afrika 25 - Türkiye m; isveç Ili ABD O Kanada D G.Afrka :11 Türkiye 10!sveç ABD Kanada G.Afrika Türk1ye

4 J' lll. ULUSAL TESiSAT MÜHENOiSLiGi KONGRESi VE SERGiSi~~~:-----~-~~---~-----~ Tesisat konusunda müşavirlik hizmetlerine bakldğnda; çok yönlü düşünebilen, yeterli deneyimi olan, enerji tasarrufu - iç hava kalitesi - sağlkl ve rahat yaşam, yatrmiişietme maliyetleri gibi bilgileri özümsemiş müşavir mühendislere, belki de diğer disiplinlerde olduğundan çok daha fazla ihtiyaç bulunmaktadr. örneğin, yapnn çökmesi nadir görülen bir olaydr ve statik projelerde hem yaplan hesaplar çeşitlilik açsndan azdr (sadece betonarne ve demir), hem de tehlikenin büyüklüğü karşsnda mevcut kontrol mekanizmalan daha ciddi tutulmaktadr. Halbuki lesisat tasarmnn ve/veya montajnn, cihaz seçimlerinin yanlş ve eksik yaplmas; verimsiz çalşmaya, enerjinn boş yere tüketilmesine, konforsuzluğa, ülkemizde ciddi kabul edilmeyen hatta farkedilmeyen sağlk sorunlarna (baş ağrs, sinirlilik, ağz - burun kurumas, bulant gibi) neden olabilir. Bu nedenledir ki tessat konusundaki müşavirlik iyi bir gözlem ve dikkatli bir çalşma, çok çeşitli konularda deneyim ve bilg gerektirir. örneğin iyi tasarlanmş bir otomatik kontrol sistemi, yaktta % 40'a varan tasarruflar sağlayabilir. Halbuki müşavirlik müessesinin kullanlmadğ durumlarda, işveren ne tür ve ne miktarda kayba uğradğnn farknda dahi olmayabilir. Veya havalandrma sisteminin doğru tasarianmadğ veya olmas gerektiği gibi yaplmayan bir kapal garajda, karbonmonoksit zehirlennesi nedeniyle kşller giderek sağlklarn kaybedebilirler, fakat tesisata bakmak kimsenin aklna gelmeyebilir Benzer örnekleri çoğaltmak, özellikle müşavirlik hizmetlerine hemen hiç değer verlmeyen ülkemizde, çok kolaydr. Müşavirin, kararlarnda bağmsz olmas gerektiğini vurgulamştk. Kararlarda bağmszlk, finansmanda da bağmszlğ beraberinde getirmektedir_ [Tablo 2] Biraz daha açklamak gerekirse; müşavir, özellikle lesisat konusunda hizmet veren müşavir, piyasada çok saydaki chazn üreticileri, mümessilleri, satclar, müteahhitlerinden hiçbir şekilde etkilenmemeli, mensubu olduklar müşavirlik şirketlerini sadece işverenlerinin ödedikleri ücretlerle finanse etmelidirler. Bu tür istenmeyen ilişkilern dşnda kalmak kayd ile, müşavir - üretici 1 satc arasndaki teknik işbirliği, bilgi alşverşi elbette desteklenmelidir. Tablo 2. MÜŞAViR 1. KARARLARlNDA 2. FiNANSMANDA BAGIMSIZ OLMALIDIR 1 Ülkemizde müşavirlik hizmetlerine ne kadar değer verildiğini görmek için örneğin 2886 sayl Devlet Ihale Kanununu'da dikkatle incelemek gerekir_ Söz konusu kanun müşavirlik işlerini genel hizmet snfnda ve sondaj, imalat gibi işlerle birlikte tarif etmektedir. ilgili yasann terminoloisinde ise müşavirden, "Müteahhit" diye bahsedilmektedir. ihalelerde değerlendirilen tek kriter "bedel teklifi" dir. Hatta bedel teklifi yerine, kanunda "eksiltme" sözcüğü kullanlmaktadr. Yasada hemen hemen hiç yeri olmayan müşavirlik hizmetinin gerekliliği kimsenin aklna gelmemekte, işveren idareler teknik müşavirlik için bütçeye ödenek koymamaktadrlar. Nitekim Tablo 3'de de görüldüğü gibi gelişmiş ülkelerde müşavire, tesis maliyetinin yüzdesi olarak Türkiye'de ödenenin yaklaşk 2_5 misli bedel ödenmektedir. Müşavir Mühendisler Uluslararas Federasyonu FIDIC, tüm müşavirlik koşullarn beli~emiş ve gelişmiş ülkelerde kullanlan müşavirlik dökümanlar haline getirmiştir. 65 üye ülkesi bulunan Federasyon 5 Kt'ada da teşkilatlanmştr. Türkiye'de de FIDIC'i Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği (TMMMB) temsil etrnekte, kurallarn tantmaya ve yaygnlaştrmaya çalşmaktadrlar. Müşavirliğin önemini, müşavir seçiminin nasl yaplmas gerektiğini, teknoloji transferinin önemini belirten yaynlarnin yansra, FIDIC'n en önemli klavuz kitaplar arasnda yeralan çeşitli konularda hazrlanmş sözleşme örnekleri (işveren - Müşavir Tip Sözleşmesi, Ortak Girşim Tip Sözleşmesi, Alt Müşavir Grubu ile Tip Sözleşme) ve Yapm işleri inşaat Tesisat-Elektrik idari Şartnameleri ve Sözleşmeleri bulunmaktadr

5 }'~ i!l. ULUSAl. TESiSf,T MUHENDISLiGi KONGRESi VE SF.RGiSi _" Tablo 3. Tasanm ve Mesleki Kontrolluk Bedelren Toplam Maliyete Oran ~-~;~~i~~=tt~===--~~ i sviçre ~ Belçika ~ i ABD L-~--~-g--i=~~ % 12 n~ i 6 ' 4' 2 o 1 1 l l// TOrkiye!sviçre Belçika ABD ingiltere!fil Türkiye m!sviçre ll Belçika o ABD 11 ingiltere SONUÇ Ülkemizde özellikle tesisat konusunda müşavirlik hizmetlerinin geliştirilmesi, ileri ülkelerin kullanmakta olduğu koşullarn hayata geçirilmesi; hem işveren, hem müşavir hem de müteahhit açsndan çok olumlu sonuçlar verecek. hepsinden önemlisi Türkiye geiişmişlik yolunda çok önemli bir adm atmş olacaktr. Müşavirlik, yazilmaya henüz başlanmş bir kitabn bomboş beyaz sayfalan halinde önümüzde durmaktadr. Onu, gerektiğ: gibi ve çağdaş kurallarla doldurmak, biz mühendisiere düşmektedir. ÖZGEÇMiŞ 1Sit0 cioğurnludur ylnda TED p,nkara Kolai'ni, 1974 ylnda Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mak1na MUhendisliği BCiümü'nO bitimiştir ylna kadar özel sektör ve Devlet kuruluşlarnda, özellkle stma 1 havalandrma 1 klima tasarm konusunda çalşmş, bu tarihte halen faalivette olan ve tessat tasarm ile uğraşan GEN-TES Ud. Şti.'ni kurmuştur ylnda ise GEN-TES'in de bir alt kuruluşu haline geldiği, çok displinli bir müşavirlik (mimarlk ve tom mühendislik dallar) şirketi olan ODTM A Ş.'nn kurucu ortaklar arasnda yer almştr. Mesleki teknik çalşmalarnn yansra, 1995'ter ber Turk Müşavr Mühendisler ve Mimarlar Brliği'nin Genel Başkanlğ'n yapmaktadr ylnda FIDIC'n 9 Yonetm Kurulu Üyeliğinden br:ne 4 yl için seçiio-iştir