5510 SAYILI KANUNA GÖRE fiyerler N N DERECELEME HESABINA TAB TUTULMASI VE TEHL KE DERECES N N TESB T

Transkript

1 5510 SAYILI KANUNA GÖRE fiyerler N N DERECELEME HESABINA TAB TUTULMASI VE TEHL KE DERECES N N TESB T Murat ÖZDAMAR* I-G R fi En basit tan m yla Sosyal güvenlik; insanlar n çal flma ve sosyal hayat nda karfl laflt, ifl kazas, meslek hastal klar, hastal k, anal k, malullük, yafll l k, ölüm, iflsizlik gibi risklere karfl korunmas d r. En eski ve en yayg n sosyal sigorta kolu ifl kazalar ve meslek hastal klar sigortas d r. fl kazalar ve meslek hastal klar sosyal bir risk oldu u için iflin görülmesine ba l olarak meydana gelen olaylardan iflçiyi koruma amac güder.(fiakar, 2004, 210) Ülkemizde ifl kazalar ve meslek hastal klar sigortas iflverenlerden al nan primler ile finanse edilmekte, prim oran iflyerinde yap lan ifle göre farkl l klar göstermektedir say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu na (Resmi, 2006, 26098) göre prim oranlar, iflyerinde yap lan ifl nedeniyle ifl kazas ve meslek hastal na yakalanma riskine di er bir anlat mla tehlike s n f na ba l olarak iflçinin sigorta primine esas kazanc n n %1 ile 6,5 i aras nda belirlenmifl, eski uygulamaya göre %0,5 oran nda düflürülmüfltür. fl kazalar ve meslek hastal klar na yakalanma riski üst, normal * stanbul Sosyal Güvenlik l Müdür Dan flman ÇEKO Bilim Uzman /Doktora Ö rencisi 191 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

2 ve alt derece olmak üzere üç tehlike derecesine ayr lmaktad r. fl kazalar ve meslek hastal klar prim oranlar, dereceleme hesab sonucunda iflin tehlike s n f n n alt olarak belirlenmesi halinde en düflük oran % 1 den afla olmamak 0,2 puan, üst olarak belirlenmesi halinde en yüksek oran % 6,5 dan afla yukar olmamak üzere 0,2 puan art r larak al nmaktad r. Bu çal flmada Sosyal Güvenlik l Müdürlükleri/ Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlüklerinde dereceleme hesaplar n n nas l yap ld anlat lacak, dereceleme hesab na tabi iflyerlerinin tehlike s n flar n n tespitinin usul ve esaslar anlat larak, iflverenler aç s ndan sonuçlar de erlendirilecektir. II-DERECELEME HESABI KAPSAMINA G RMEN N KOfiULLARI tarihinde (2.Mükerrer) say l Resmi Gazetede yay nlanan 2008/14173 say l Bakanlar Kurulu Karar n n 10. maddesinde; Kurumun, her y l yapaca hesaplamalar ile dereceleme hesab - n n yap ld y ldan önceki 3 takvim y l içinde ayn iflkolunda k rkbin ve daha fazla gün için sigorta primi tahakkuk ettirmifl olan iflyerlerini derecelemeye tabi tutaca, Bu iflyerlerinin girecekleri tehlike derecelerinin; derecenin belirlendi i y ldan önceki 3 takvim y l içinde meydana gelerek Kurum kay tlar na intikal eden ve iflyerlerinin özel flartlar ile tehlikeyi önlemek için al nm fl olan emniyet tedbirlerinin de sonucunu gösteren ifl kazalar, meslek hastal klar, sürekli ifl göremezlik ve ölüm olaylar na göre iflyerlerinin tehlike a rl dikkate al narak Kurum taraf ndan üst, normal veya alt derece olarak belirlenece i, flyerinde meydana gelen ifl kazas ve meslek hastal, sürekli ifl göremezlik ve ölüm olaylar n n, iflverence iflyerinde al nan iflin niteli ine uygun bilimsel ve teknik tedbirlerin al nmas na ra men veya do al afetler sonucu meydana geldi inin tespiti halinde kaç n lmazl k ilkesi gere i bu tür olaylar derecelendirme hesab nda dikkate al nmayaca, SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M

3 3 y ll k devre için k rkbin gün sigorta primi tahakkuk ettirmemifl olan iflyerlerinin, dahil bulunduklar iflkolunun normal prim oran üzerinden prim ödeyecekleri hüküm alt na al nm flt r. Madde hükmüne göre iflyerlerinin dereceleme kapsam na al nmas için belirli koflullar n varl gerekmektedir. Bu koflullar n ilki iflyerinin ayn iflkolunda en az 3 y l faaliyet göstermesidir. Ayn ifl kolunda 3 y l faaliyet göstermeyen ya da ifl kolu kodu de ifltirilmifl olan iflyerlerinin dereceleme hesab na esas faaliyetin bafllang c de ifliklikten sonraki takvim y l d r. 506 say l Kanuna göre belirlenmifl ifl kolu kodlar n n 5510 say l Kanun gere i yeni ifl kodlar na dönüfltürülmesi de ifliklik olarak de erlendirilmez. Dereceleme hesab yap labilmesinin ikinci koflulu ise iflyerince en az gün sigorta primi tahakkuk ettirilmifl olmas d r gün sigorta primi tahakkuk ettirilmesi koflulu iflyeri dosyas ile s n rl d r. flverenin birden çok iflyeri dosyas mevcut ise gün tahakkuk koflulunu sa layan iflyeri dosyas dereceleme kapsam na al nacak, sa layamayan iflyeri dosyas ise dereceleme kapsam d fl nda kalacakt r. Yine daha önce gün koflulunu sa layan iflyerleri bu koflullar kaybettikleri y l dereceleme hesab kapsam d fl na ç kacaklard r gün prim tahakkuku koflulunu sa layamayan iflyerleri, dereceleme hesab na dahil edilmedikleri için daha önce tehlike derecesinin alt, üst veya normal olmas na bak lmaks z n tehlike derecesi normale düflürülecek ve normal tarife üzerinden prim ödeyeceklerdir. Koflullar sa layan her iflyeri dereceleme hesab na al nmakta, dereceleme hesab nda iflverenin talebinin ya da r zas n n olup olmamas n n bir önemi bulunmamaktad r. III-DERECELEME HESABI Dereceleme hesap ifllemleri; iflyerinde meydana gelen ifl kazalar - meslek hastal klar vaka say s, maluliyet vaka say s ve maluliyet derecesi ile ölümle sonuçlanan vaka say s na göre Kurumca belirlenen bir 193 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

4 formülle hesaplanmaktad r. Sürekli ifl göremezli in her bir derecesinin 75 gün, ölümün ise 7500 gün kayb na neden oldu u varsay larak önce iflyerinin toplam gün kayb tespit edilmekte, gün kayb son üç takvim y - l nda prim tahakkuk eden gün say s na bölündükten sonra sabit say s ile çarp lmakta,bulunan rakama göre tehlike derecesine karar verilmektedir. Bu bilgilerden yola ç karak belirlenen risk formülünü flu flekilde ifade edebiliriz. Toplam Gün Kayb = flkazas ve Meslek Hastal na Ba l Geçici fl göremezlik Süresi + (Sürekli fl göremezlik Derecesi x 75) + (Ölüm Vaka Say s x 7500); Toplam Gün Kayb x R SK =. Son Üç Takvim Y l nda Prim Tahakkuk Eden Gün Say s Formülün uygulanmas sonucu elde edilen risk puan Kurum taraf ndan belirlenen Tehlike S n flar na Göre Belirlenmifl Dereceleme S n rlar ve Tehlike Derecesi Tablosuna göre tehlike derecesini belirlemektedir. SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M

5 TABLO-I. TEHL KE SINIFLARINA GÖRE DÜZENLENM fi DERECELEME SINIRLARI VE TEHL KE DERECES TABLOSU Örnek: Tehlike s n f V olan bir iflyerinde, Normal prim oran : 3 fl kazas meslek hastal sonucu gerçekleflen gün kayb : 175 ( flkazas ve meslek hastal sonucu gerçekleflen geçici iflgöremezlik günleri kayb n n toplam ) Sürekli iflgöremez duruma düflenlerin say s : 4 Sürekli fl göremezlik Derecesi : % Ölüm vak a say s : Yok fiu An fllem Gördü ü Tehlike Derecesi :Normal Son 3 y la göre prim tahakkuk eden gün say s TOPLAM Örnekteki verilere göre iflyerinin tehlike derecesi flu flekilde hesap edilir. Toplam Gün Kayb : (60 x 75) + (0 x 4.500)=4.675 R SK = (Toplam gün kayb x )/ Prim Tahakkuk eden gün say s ( x )/ = 7420,63 Tehlike s n flar na göre düzenlenmifl olan Tablo-1 deki dereceleme s - n rlar na göre V tehlike s n f n n dereceleme alt s n r üst s n r ise dir. Buna göre bulunan rakam üst s n r n üstünde oldu undan örnekteki iflyerinin tehlike derecesi ÜST olarak belirlenecektir. Buna göre % 3 olarak ödenmesi gereken ifl kazalar ve meslek hastal klar sigortas prim oran % 0,2 art r laca ndan % 3,2 olacakt r. fiayet hesaplamaya göre bulunan rakam alt s n r n alt na olsa idi tehlike derecesi alt, alt ve üst s n r aras nda olsa idi tehlike derecesi normal olacakt. Dereceleme hesab sonucu belirlenen tehlike dereceleri Sosyal Güvenlik l Müdürlükleri/Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlükleri taraf ndan hesab n yap ld Kas m ay n n son gününe kadar iflverene posta yolu ile ya 195 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

6 da elden tebli edildikten sonra geçerlilik kazanmakta, tebli i takip eden y ldan itibaren hukuki sonuçlar do urmaktad r. Bu ba lamda de erlendirildi inde, 2008 y l nda yap lan dereceleme hesaplar en geç tarihine kadar iflverene tebli edilecek, 2009 y l na ait bildirgeler için geçerli olacakt r. Tehlike derecesine göre prim oran n n tespiti sigortac l k tekni e uygun olumlu bir uygulamad r ve ifl kazas ve meslek hastal klar için iflyerinde ifl sa l ve ifl güvenli i önlemlerini alan iflverenler aç s ndan 0,2 puan az prim ödenece i için ödüllendirici etkiler tafl r. Tersi durumlarda da 0,2 puan fazla prim ödenece i için cayd r c l etkiye sahiptir. Tehlike derecesinin alt olmas n n iflveren aç s ndan manevi de eri de bulunmaktad r. fiöyle ki; tehlike derecesi alt belirlenen iflveren iflçi aç s ndan sosyal sorumluluklar n yerine getirmifl olman n hazz n da yaflam fl olur. Dereceleme hesab sonucu tehlike derecesinin alt ya da üst olarak belirlenmesine ba l prim oranlar n n 0,2 puan azalt lmas ya da yükseltilmesi yeterli de ildir. Kan m zca bu miktar 0,2 puan art rma veya eksiltme fleklinde de il de t pk özel sigortalarda, örne in otomobil kasko sigortalar nda oldu u gibi % üzerinden indirim yada art r m yap lmal d r. Bu art - r mlar en az % aras nda olmal d r. Örne in 9. Tehlike s n f na ait iflyerinin prim oran, ilk defa alt dereceye geçecekler için % 20 indirimle 4 e üst derece için % 20 art r mla 6 ya ç kar lmal, indirim veya art r mlar her y l artan oranlarda tespit edilmelidir. Bu yöntem sonucu iflçisi için önlem almayan iflverenden al nan yüksek primlerle, ifl sa l ve güvenli ini tam alan iflverenlerden al nan düflük primler aradaki fark finanse edilebilir. fl Kazas ve Meslek Hastal klar Sigortas Koluna ait prim gelirleri her dönemde giderlerden yüksek olmufltur. Buna göre ülkemizde uzun y llar boyunca ifl kazalar ve meslek hastal klar prim oranlar n n yüksek tutuldu- unu söyleyebiliriz say l Kanuna göre ifl kazalar ve meslek hastal klar prim oranlar n n 0,5 puan düflürülmesinin alt nda yatan gerçek budur. SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M

7 fi KAZALARI LE MESLEK HASTALIKLARI S GORTASININ SON 5 YILLIK F L GEL R G DER DENGES (M LYON TL.) Tablo-2 de görüldü ü üzere, 2003 y l nda fl Kazalar ile Meslek Hastal klar Sigortas, sürekli gelir fazlas ile sonuçlanm flt r. Gelir fazlas sürekli artma e ilimi göstermektedir. Prim oranlar ndaki 0,5 puan indirim bu art fl nispeten durdurmaya yönelik at lm fl bir ad md r. Çünkü fl kazalar ve meslek hastal klar primleri gelir-gider dengesine göre belirlenmektedir say l Kanunla prim oranlar n n 0,5 puan düflürülmesi yeterli görülmemeli, dereceleme hesab ile prim oranlar nda 0,2 puan indirim ya da art fl uygulamas terk edilerek bunun yerine ifl kazas ve meslek hastal klar prim oranlar yüzdesine göre yeni bir uygulamaya geçilmelidir. Prim oranlar n n, iflyerlerinde al nan ifl sa l ve güvenli i önlemlerinin yüksekli ine ba l olarak de iflmesi, ifl kazas ve meslek hastal klar na yakalanan iflçi say s düflük iflyerlerinden az, yüksek olan iflyerlerinden fazla prim al nmas, aradaki fark prim makas n n yüksek tutulmas hem hakkaniyete hem de sigortac l k tekni ine daha uygundur. Dereceleme hesab n n gün prim tahakkuku ile s n rl tutulmay p tüm iflyerlerine uygulanarak tabana yay lmas kanaatimizce etkin sonuçlar verebilir. 197 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

8 IV-SONUÇ flverenlerin ödedi i primlerle finanse edilen ifl kazas ve meslek hastal klar prim oran 5510 say l Kanunla 12 dereceye ayr lm fl, prim oranlar da iflyerlerinde yap lan iflin tehkike derecesine ba l olarak % 1-6,5 aras nda belirlenmifltir. fl kazas ve meslek hastal klar sigortas koluna ait prim gelirlerinin her dönemde giderlerden yüksek olmas dikkate al narak prim oranlar eski uygulamaya göre 0,5 puan düflürülmüfltür. Kurumun yapaca hesaplama sonucu tehlike s n f üst, normal ve alt derece olmak üzere üç tehlike derecesine ayr lmakta, tehlike s n f alt olan iflyerlerinden 0,2 puan az, yüksek olan iflyerlerinden ise 0,2 puan yüksek prim al nmaktad r. flyerlerinin derecelendirilmesi ile bir anlamda iflyerlerinde al nan ifl sa l ve güvenli i önlemlerinin niteli ine ba l olarak prim oranlar de iflkenlik göstermektedir. Prim oranlar n n, iflyerlerinde al nan ifl sa l ve güvenli i önlemlerinin yüksekli ine ba l olarak de iflmesi, ifl kazas ve meslek hastal klar na yakalanan iflçi say - s düflük iflyerlerinden az, yüksek olan iflyerlerinden fazla prim al nmas sigortac l k tekni ine uygun bir düzenlemedir ve bu uygulama herhangi s n rlama olmaks z n tüm iflyerlerini kapsama almal d r. KAYNAKÇA T.C. Yasalar (2006) say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26098) fiakar, Müjdat (2004). Sosyal Sigortalar Uygulamas. stanbul: [y.y]: [yayl.y.] SSK Çal flma Raporu-2003 (2004), Ankara: Sosyal Sigortalar Kurumu SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M