LOMBER SPÝNAL KANAL ÇAPLARI ÝLE SOMATOMETRÝK PARAMETRELER, KLÝNÝK BULGULAR VE ÖZÜRLÜLÜK DÜZEYÝ ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝ

Transkript

1 Ojinal Makale / Oiginal Aticle LOMBER SPÝNAL KANAL ÇAPLARI ÝLE SOMATOMETRÝK PARAMETRELER, KLÝNÝK BULGULAR VE ÖZÜRLÜLÜK DÜZEYÝ ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝ THE RELATIONSHIP BETWEEN LUMBAR SPINAL CANAL DIMENSIONS AND SOMATOMETRIC PARAMETERS, CLINICAL FINDINGS AND DISABILITY LEVEL Tacise Kaya 1, Nesin Þen 1, Özgü Siahi Esen 2, Altýnay Göksel Kaatee 1, Rezzan Günaydýn 1 ÖZET Amaç: Nöojenik kladikasyo yakýnmalý olgulada sinal kanal çalaý ile somatometik aametele, santal lombe sinal stenozun klinik bulgulaý ve özülülük düzeyi aasýndaki iliþkiyi incelemek. Hastala ve Yöntem: Nöojenik kladikasyo yakýnmalý otuzbeþ hasta çalýþmaya alýndý. Lombe sinal ekstansiyonu ölçmek için Little taafýndan tanýmlanan bi modifiye Schobe testi kullanýldý. Nöojenik kladikasyo mesafesi 3km/saat hýzda yüüme bandý üzeinde ölçüldü. Aðý þiddeti vizüel analog skala, özülülük düzeyi Roland-Mois sogulama fomu ile deðelendiildi. Radyolojik deðelendime L3-S1 sinal bilgisayalý tomogafi ile geçekleþtiildi. Bulgula: Otalama hasta yaþý, vücut kitle indeksi, nöojenik kladikasyo mesafesi, VAS ve lombe sinal ekstansiyon ölçümü sýasýyla 54.5±13.8 yýl, 28.9±5.3 kg/m2, ± m, 3.3±2.5 ve 1.77±1.1 cm idi. Boy; L3 veteba düzeyinde inteediküle çala, edikülolamina L4 veteba düzeyinde sinal kanal alaný ile, L3 ve L4 veteba düzeyinde dual sak alaný ile ozitif koelasyon göstedi. Roland-Mois skou nöojenik kladikasyo mesafesi, VAS ve lombe sinal ekstansiyon ölçümlei ile anlamlý iliþki göstedi. Sonuç: Lombe sinal kanal çalaý ve bu çalaýn somatometik aametelele iliþkisi deðiþkendi. Bu nedenle sinal kanal anotomisi faklý boyutlaýyla deðelendiilmelidi. Aðý ve fonksiyon kaybý özülülük düzeyini etkilemektedi. Anahta Kelimele: Sinal stenoz, boyutla, somatometik aametele, özülülük. SUMMARY Objectýve: To investigate the coelation of sinal canal dimensions with somatometic aametes, clinical findings of cental lumba sinal stenosis and disability level in atients comlaining of neuogenic claudication. Method and Patients: Thityfive atients comlaining of neuogenic caudicatio wee included into study. To measue lumba sinal extension a modified Schobe test defined by Little was used. Neuogenic claudication distance was measued on a teadmill with a seed of 3 km/h. The seveity of ain was evaluated by visual analoque scale (VAS) and the disability level was evaluated by Rolland-Mois questionnaie. The adiologic examination was efomed with L3-S1 sinal comuted tomogahy. Results: The mean age, body mass index, neuogenic claudication distance, VAS and lumba sinal extension measuement wee 54.5±13.8 yea, 28.9±5.3 kg/m2, ± m, 3.3±2.5 and 1.77±1.1 cm esectively. Height ositively coelated with inteedicula diamete at the L3 veteba level, sinal canal aea on the ediculolamina L4 veteba level, dual sac aea at the L3 and L4 veteba levels. Roland-Mois scoe elated with neuogenic claudication distance, VAS and lumba sinal extension measuement. Conclusion: Thee ae vaiations of the dimensions of the lumba sinal canal and coelations with somatometic aametes. The anatomy of sinal canal should be evaluated accoding to diffeent dimensions. Pain and loss of function affect disability level. Key wods: Sinal stenosis, dimensions, somatometic aametes, disability. Yazýþma Adesi / Coesondence Addess: D. Tacise Kaya; Ýzmi Eðitim ve Aaþtýma Hastanesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Kliniði, Ýzmi 1 Ýzmi Eðitim ve Aaþtýma Hastanesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Kliniði, Ýzmi 2 Ýzmi Eðitim ve Aaþtýma Hastanesi, Radyoloji Kliniði, Ýzmi

2 2 LOMBER SPÝNAL KANAL ÇAPLARI VE ÖZÜRLÜLÜK, Kaya GÝRÝÞ Lombe sinal stenoz lombe omugada sinal kanalýn, sini kökü kanalýnýn ya da intevetebal foamenin daalmasý olaak tanýmlaný. Yaþlanmayla bilikte sýklýðý atan bi duum olduðu düþünülmektedi (1-3). Santal sinal stenoz, osteoligamentöz sinal kanalýn, dual sak ve/veya sini kökleinin basýsýna yol açacak ölçüde atolojik daalmasýdý (1). En sýk astlanan yakýnma, uzun süedi devam etmekte olan bel ve/veya tek ya da iki taaflý bacak aðýsý öyküsüdü. Ancak hasta stenoz valýðýnda bile asemtomatik olabili. Sinal stenoz semtomatik olduðunda, bu semtomlaa he zaman aðý ve dalýðýn þiddeti eþlik etmeyebili (2). Santal lombe sinal stenozun tanýsýnda yaalanýlan kitele genellikle semtom ve bulgula ile daalmanýn olduðu düzeyde sinal kanalýn ön-aka çaýnýn ve bu düzeyde sinal kanal alanýnýn azalmasýdý. Ancak hastanýn boy ve vücut aðýlýðý gibi somatometik özelliklei dikkate alýnmamaktadý(1). Halbuki çeþitli etnik gulada lumba veteba mofometisi vayasyonla göstemektedi (4). Ayýca sadece ön-aka ça deðil, kanal ve dual sak alaný, inteediküle ça gibi boyutladaki daalmanýn bieyin yaþý ile bilikte boy ve aðýlýðýnýn bi sonucu olabileceði ilei süülmüþtü. Ancak bunu inceleyen az sayýda çalýþma vadý (1, 5). Lombe sinal stenozlu olgulada bel aðýsýnýn yaattýðý özülülük, bieyin fiziksel, sikolojik ve sosyoekonomik yaþamý üzeinde önemli etkilee sahiti (3). Lombe sinal stenoz tanýsýnýn eken konulmasý ve zamanýnda tedavi edilmesiyle bu tü olumsuz sonuçla gideilebilecekti. Bu çalýþmada lombe sinal stenoz kliniði veen olgulada klinik ve adyolojik bulgulaýn yol açtýðý özülülük düzeyi aaþtýýlmýþ bunun yanýnda bilgisayalý tomogafi aacýlýðýyla yaýlan sinal ölçümlein somatometik aametelele iliþkisi incelenmiþti. HASTALAR VE YÖNTEM Polikliniðimize nöojenik kladikasyo (NK) yakýnmasý ile baþvuan 35 olgu (K/E= 22/13) çalýþmaya dahil edildi. Bilgisayalý tomogafi (BT) sonucuna göe disk otüzyonu, lombe omuga ekstansiyonunun aðýlý olduðu faset eklem sendomu ve sondilolistezis satanan olgula çalýþma dýþý býakýldý. Tüm hastalaýn boy, kilo ve vücut kitle indekslei (VKÝ) ve klinik bulgulaý kaydedildi. Hastalaýn aðýsýz olaak yüüyebildiklei mesafe (NK mesafesi) yüüme bandý üzeinde 3 km/h hýz ve %0 eðimde yüütüleek hesalandý. Bu nedenle yüüme bandýnda egzesizi tolee edemeyecek kadiyak hastalýk öyküsü olanla dýþlandý. Aðý þiddetini ölçmek için, hastaladan 30 sn. süeyle lombe ekstansiyonda kalmalaý ve bu süenin sonunda alt ekstemiteleinde oluþan aðýnýn þiddetini 10 cm.lik vizüel analog skala (VAS) üzeinde iþaetlemelei istendi. Bu süeyle lombe ekstansiyonda kalmanýn, lombe sinal stenozla önemli ölçüde biliktelik göstediði ilei süülmektedi (6). Lombe ekstansiyon kýsýtlýlýðý, Little taafýndan öneilen yöntemle ölçüldü. Bunun için Little, Schobe testinin bi modifikasyonunu önemiþti; hastadan tam bi fleksiyon haeketi sonasýnda ekstansiyon yamasý isteni ve týký Schobe testinde olduðu gibi iki nokta aasýndaki uzaklýk cm. cinsinden ölçülü (7). Bel aðýsýna baðlý özülülük düzeyi Roland Mois sogulama fomu ile deðelendiildi. Bu fom bel aðýsýnýn etkileyebileceði fiziksel fonksiyonlaý içeen 24 maddeden oluþu. Hastala kendilei için geçeli olan maddelei iþaetlele. Yüksek sko daha fazla özülülüðü göstemek üzee tolam sko 0-24 aasýnda deðiþi (8). BT göüntülei Toshiba maka Asteion VF model sial BT cihazý ile elde edildi. Pedikül, vetebal akus ve disk düzeyleinden 4 mm. kalýnlýkta aksiyel kesitle alýndý. Sinal ça ve alan ölçümlei BT kesitleinde edikülolamina, disk ve vetebal akus düzeyinde L3, 4 ve 5 sinal segmentle boyunca geçekleþtiildi. Pedikülolamina düzeyde sinal kanal ön-aka çaýnýn 11.5 mm.nin, inteediküle geniþliðin 16 mm.nin, sinal kanal alanýnýn 1.45 cm 2 'nin altýnda olmasý da kanal için anlamlý olaak kabul edildi (1). Radyolojik ölçümlele somatometik aametele, özülülük düzeyi ile klinik ve adyolojik ölçümle aasýndaki iliþki, Seaman ho koelasyon katsayýsý ile deðelendiildi. Ýstatistiksel analizle için SPSS 12.0 Windows ogamý kullanýldý. Ýstatistiksel anlamlýlýk düzeyi < 0.05 olaak kabul edildi. BULGULAR Hastalaýn otalama yaþ, VKÝ, NK mesafesi, lombe ekstansiyonda aðý þiddeti (VAS) ve ekstansiyonda

3 LOMBER SPÝNAL KANAL ÇAPLARI VE ÖZÜRLÜLÜK, Kaya 3 Tablo-I Hastalaýn demogafik ve klinik veilei Minimum Maksimum Otalama SS Yaþ (yýl) Boy (cm) Kilo (kg) VKÝ (kg/m 2 ) Öykü süesi (ay) NK mesafesi (m) VAS (cm) Ekst. Schobe (cm) RM Skou VKÝ: Vücut kitle indeksi NK: Nöojenik kladikasyo VAS: Vizüel analog skala Ekst. : Ekstansiyon RM: Roland Mois Tablo-III Ýntevetebal disk düzeyinde sinal kanal BT ölçümlei. Veteba Min-Max. Otalama ± SS Sinal kanal alaný (mm 2 ) L ± 0.5 L ± 1.0 L ± 0.5 Ýnteatiküle ça (mm) L ± 3.32 L ± 3.85 L ± 3.09 Ýnteligamentöz ça(mm) L ,8 ±3,3 L ,1±3,9 L ,1±2,9 Min.: Minimum Max.: Maksimum Schobe ölçümlei sýasýyla 54.5 ±13.8 yýl, 28.9±5.3 kg/m2, 546.4± m, 3.3±2.5 ve 1.8±1.1 cm idi (tablo 1). Hastalaýmýzýn tümünde alt ekstemite ateiyel nabýzlaý alýnýyodu ve aalýklý kladikasyoya yol açabilecek eifeal vasküle hastalýk öyküsü yoktu. Pedikülolamina düzeyde sinal kanal ön-aka geniþliði dikkate alýndýðýnda 10(%29) hastada L3, 14(%40) hastada L4, 7 (%20) hastada L5 düzeyinde santal sinal da kanal vadý. Pedikülolamina düzeyde sinal kanal alaný dikkate alýndýðýnda 10 (%29) hastada L3, 15 (%43) hastada L4, 14 (%40) hastada L5 düzeyinde santal sinal da kanal vadý (tablo 2). Disk düzeyinde sinal kanal alaný dikkate alýndýðýnda 23 (%66)hastada L3, 18 (%51) hastada L4, 13 (%37) hastada L5 düzeyinde da kanal satandý. Ýnteediküle mesafe dikkate alýndýðýnda ise hiçbi düzeydeki ölçümle da kanala iþaet etmemekteydi. Sað ve sol lateal eses geniþlik ölçümlei tüm vetebal segmentlede nomaldi (>3mm) (tablo 3). Hasta yaþý ile lombe extansiyon haeket açýklýðý negatif koelasyon göstemekte idi. Hasta yaþý adyolojik ölçümleden yalnýzca L3 veteba disk düzeyi sinal kanal alaný ile negatif yönde iliþki göstemekte idi. Vücut aðýlýðý adyolojik ölçümlele iliþki göstemezken, boy ile L3 inteediküle mesafe ve L4 e- Tablo-II The demogahic and baseline chaacteistics of atients Veteba Min-Max. Otalama ± SS N(%) Sinal kanal ön-aka çaý (mm) L ±1.5 10(29) L ±1.7 14(40) L ±2.04 7(20) Sinal kanal inteediküle çaý (mm) L ±1.9 0 L ±1.8 0 L ±3.0 0 Sinal kanal alaný (mm 2 ) L ±0.3 10(29) L ±0.3 15(43) L ±0.3 14(40) Sað ve sol lateal eses geniþliði(mm) Sað Sol Sað Sol L ± ,5± L ± ± L ± ± Min.: Minimum Max.: Maksimum. N: Bu ölçüm için dalýk satanan hasta sayýsý ve yüzdesi.

4 4 LOMBER SPÝNAL KANAL ÇAPLARI VE ÖZÜRLÜLÜK, Kaya Tablo-IV Hasta yaþý ve boyu ile adyolojik ölçümle aasýndaki iliþki. Yaþ Boy L3-SKA L3-ÝPÇ L4-SKA ** * dikülolamina düzeyi kanal alaný ozitif iliþki göstemekte idi (tablo 4). Roland Mois özülülük skou NK mesafesi ve lombe ekstansiyon kýsýtlýlýðý ile negatif, aðý þiddeti ile ozitif koelasyon göstedi ancak adyolojik ölçümlele iliþkisiz idi (tablo 5). TARTIÞMA 0.399* SKA: Sinal kanal alaný ÝPÇ: Ýnteediküle ça *Koelasyonla <0.05 düzeyinde anlamlýdý. ** Koelasyonla <0.01 düzeyinde anlamlýdý. - - Hastalaýmýzýn tümü NK tanýmlamakla bilikte sinal dalýðý tanýmlamada yaygýn kabul göen ön-aka ça bi kýsým hasta için bazý veteba segmentleinde nomaldi (tablo 2). NK'ya ve nöolojik sekele yol açan atolojinin, kauda basýsýnýn konikleþmesi olduðu ve bu basý konusunda suçlanacak anatomik yaýnýn belilenmesinin nöoadyolojik göüntüleme teknikleinin ilelemesi ile daha olanaklý hale geldiði bildiilmiþti. Sinal kanalý daaltan lezyonun, çalýþmamýzda ölçülen kanal boyutlaýnýn hehangi biinden kaynaklanabildiði göülmüþtü (9). Çalýþmamýzýn bi boyutu da sinal stenozun anatomik etyolojisine bu bakýþ açýsýyla yaklaþýmda bulunmaktý. Santal sinal stenozu aaþtýan bu çalýþmanýn sonuçlaý nöojenik kladikasyolu bieylede lombe sinal kanal çalaýnda geniþ bi deðiþkenlik olduðunu göstemiþti. Çalýþmaya alýnan tüm bieylede sinal - kanalýn adyolojik ölçümleinin en az biinde dalýk satanmýþtý. Bu ölçümleden sinal dalýðý tanýmlamada yaygýn kabul göen ön-aka ça, somatometik aametelele iliþki göstememiþti ve bu bulgunun liteatü ile uyumlu olduðu göülmektedi. Bu çalýþmalaýnda Kaantanas ve ak. hasta yaþý, boy ve kilo ile çeþitli ölçümle aasýnda iliþki satamýþladý(1). Biz de çalýþmamýzda boy ile edikülolamina düzeyde L3 inteediküle mesafe, L4 edikülolamina düzeyi kanal alaný, L3 ve L4 dual sak alaný aasýnda ozitif iliþki satadýk. Ýnteediküle aalýðýn azalmasý sinal kanalýn hem ön-aka hem de lateal çaýnýn azalmasýna yol açmaktadý (9). Çalýþmamýzda inteediküle aalýk tüm hastalada nomal olaak satanmýþtý (tablo 2). Ýnteediküle aalýk akondolazide olduðu gibi geliþimsel stenoz olgulaýnda azalmýþ olaak bulunmaktadý. Çalýþmamýzda boy ile inteediküle aalýk iliþki göstemiþti. Ancak bu iliþki sadece L3 düzeyinde göülmüþtü. Bunun nedeni, alt segmentlee inildikçe sinal kanal geniþliðinin atmasý olabili (4). Gouzien ve ak. da sonuçlaýmýzla uyumlu olaak boy ile iliþki gösteen sinal ölçümlein inteediküle aalýk, kanal alaný ve dual sak alaný olduðunu belitmiþledi (5). Oðuz ve ak. da omuga uzunluðu attýkça NK mesafesinin attýðýný gözlemiþledi (10). Ýleleyen yaþla bilikte intevetebal disk ve veteba yüksekliðinin azalmasý sinal kanalýn kýsalmasýna ve ligament olasusuna yol açtýðý bilinmektedi. Sinal stenoz sýklýðýnýn ileleyen yaþ ile bilikte atýþýnda en önemli mekanizmanýn bu olduðu ilei süülmüþtü (1, 9). Ýnteediküle aalýðýn daalmasý duumunda genellikle kýsa ve kalýn laminala, fasetlein ota hatta yaklaþmasýna yol aça Tablo-V Klinik bulgulala özülülük düzeyi aasýndaki iliþki. RM skou NK mesafesi VAS Ekst. Schobe RM skou NK mesafesi VAS Ekst. Schobe ** ** * ** * ** * * RM: Roland Mois NK: Nöojenik kladikasyo VAS: Vizüel analog skala Ekst.: Ekstansiyon *Koelasyonla <0.05 düzeyinde anlamlýdý. ** Koelasyonla <0.01 düzeyinde anlamlýdý.

5 LOMBER SPÝNAL KANAL ÇAPLARI VE ÖZÜRLÜLÜK, Kaya 5 (9). Pedikül uzunluðundaki azalmanýn yol açtýðý kanal anatomisi deðiþikliklei, diðe çaladaki azalmaya baðlý geliþen dalýða göe, nöojenik kladikasyonun daha eken otaya çýkýþýna neden olu(11). Ýnteediküle ça için nomal efeans deðe 16 mm. ve üstü olaak kabul edilmiþti (1). Ancak 25 mm.nin altýnda olmasýný atolojik kabul eden yazala da vadý (9). Lombe sinal stenoz biçok hastada konik aðý ve anlamlý düzeyde özülülüðe yol açmaktadý. Tedaviye kaa vemede ve izlemde hastanýn klinik bulgulaý ve fonksiyonel duumu önemlidi (3, 12). Özülülük düzeyini belilemede Oswesty ve Roland-Mois özülülük skalalaýna baþvuulabilmektedi (3). Özülülüðün nedeni çoðu zaman aðý ve fonksiyonel kýsýtlýlýktý. Gülbaha ve ak. özülülüðü ölçen, hasta taafýndan skolanan testlein objektif deðelendime yöntemleiyle iliþkisini aaþtýmýþla ve bu iki gu aametenin iliþkili olduðunu gözlemiþledi (12). Bulgulaýmýz da benze þekilde Roland-Mois özülülük skou, dolayýsyla özülülük düzeyi azaldýkça NK mesafesinin ve lombe ekstansiyon haeket açýklýðýnýn attýðýný, lombe ekstansiyonda aðý þiddetinin azaldýðýný göstemektedi. Ancak bu subjektif ve objektif ölçümlele iliþki gösteen özülülük skou, adyolojik ölçümlele iliþki göstememiþti. NK mesafesi, ekstansiyondaki aðý þiddeti attýkça kýsalmýþtý (tablo 5). NK mesafesinin aðý þiddetinin atmasýyla kýsalmasý Oðuz ve ak. taafýndan da desteklenen bi bulgudu. Bu çalýþmada aðýnýn günlük yaþama etkisi Oswesty sogulama fomu ile deðelendiilmiþ ve NK mesafesi ile iliþkili bulunmuþtu (9). Bulgulaýmýza göe aðý, fonksiyonel duumu ve özülülük düzeyini etkilemektedi. Sonuç olaak sinal kanal anotomisinin faklý boyutlaýyla deðelendiilmesi, sinal stenoz valýðýný doðulamakta yol gösteici olacak ve böylece bu atolojiye yönelik tedavi lanlanmasýný saðlayacaktý. Somatometik aametelele iliþki gösteen ölçümle için efeans deðelein oluþtuulmasýna ihtiyaç vadý. Aðý ve buna baðlý geliþen fonksiyonel kaybýn özülülük düzeyini etkiliyo olmasý, semtom ve bulgulaýn uygun tedavi yöntemleiyle gideilmesi geeðini otaya koymaktadý. TEÞEKKÜR Çalýþmamýzda yüüme bandý kullanýmý için vediklei destekten dolayý D. Yýlmaz Yalçýnkaya'ya ve hastanemiz Kadioloji laboatuaý çalýþanlaýna teþekkü edeiz. KAYNAKLAR 1. Kaantanas AH, Zibis AH, Paaliaga M, et al. Dimensions of the lumba sinal canal: vaiations and coelations with somatometic aametes using CT. Eu Radiol. 1998; 8(9): Bodack MP, Monteio M. Theaeutic execise in the teatment of atients with lumba sinal stenosis. Clin Otho Relat Res 2001; 384: Aslan Þ, Akbay A, Gökçe-Kutsal Y ve ak. Lumba sinal stenoz sendomunda yakýnma, fonksiyonel özülülük ve tedavinin deðelendiimi. Geiati 1999; 2 (4): Hall S, Lowthian PJ. Lumba sinal stenosis. in: Kliel JH, Diee PA: Rheumatology, 2nd ed. Londa: Mosby, 1998: Cilt 1, s Gouzien P, Cazalbou C, Boye B,et al. Measuements of the nomal lumba sinal canal by comuted tomogahy. Segmental study of L3-L4 and L4-L5 elated to the height of the subject. Sug Radiol Anat 1990;12(2): Katz JN, Dalgas M, Stucki G, et al. Degeneative lumba sinal stenosis: diagnostic value of the histoy and hysical examination. Athitis Rheum 1995; 38: David J. Magee. Lumba Sine. in: David J. Magee. Othoedic Physical Assessment. Philadelhia, Saundes 2002: Aydýn V, Aydýn S. Outcome measuement afte lumba disc sugey. Tukish Neuosugey 2005, 15(1): Ciicillo SF, Weinstein PR. Lumba sinal stenosis. West J Med 1993 ;158(2): Oðuz H, Kaaoðlu S, Levendoðlu F. Lombe sinal stenoz: Klinik ve adyolojik özellikle aasýndaki iliþki. Tük Fiz Tý Rehab Deg 2003 ;49 (6): Singh K, Samatzis D, Vaccao AR, et al. Congenital lumba sinal stenosis: a osective, contol-matched, cohot adiogahic analysis. Sine J 2005; 5(6): Gülbaha S, Bek H, Pehlivan E, ve ak. Lombe sinal stenozda objektif ve subjektif deðelendime ölçütlei aasýndaki iliþki. Acta Otho Taumatol Tuc 2006; 40(2): 111-6