Okul Öncesi Dönem Çocuklar n n Sosyal Konumlar n n Aile De i kenlerine Ba l Olarak ncelenmesi Hülya GÜLAY OGELMAN 1

Transkript

1 Çankr Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2(2): Okul Öncesi Dönem Çocuklarnn Sosyal Konumlarnn Aile Deikenlerine Bal Olarak ncelenmesi Hülya GÜLAY OGELMAN 1 Pamukkale Üniversitesi Eitim Fakültesi Okul Öncesi Eitim ABD - DENZL Özet Sosyal konunum geliimi, okul öncesi dönemde balar. Aile deikenleri sosyal konum üzerinde etkili olabilmektedir. Bu aratrmann amac, 5-6 ya çocuklarnn sosyal konumlarnn aile deikenlerine (anne-baba eitim düzeyi, annenin çalmas, baba meslei, anne-baba ya, kardein olup olmamas, karde says, karde cinsiyeti) bal olarak incelenmesidir. Aratrmada ilikisel tarama yöntemi kullanlmtr. Aratrmann örneklem grubunu Denizli de okul öncesi eitime devam eden 5-6 ya grubundan 400 çocuk oluturmutur. Aratrmada veri toplama araçlar olarak, Kiisel Bilgi Formu, Resimli Sosyometri Ölçei kullanlmtr. Kiisel Bilgi Formu anaokulu öretmenleri tarafndan doldurulmutur. Resimli Sosyometri Ölçei anaokulu öretmenleri tarafndan çocuklara bireysel olarak uygulanmtr. Aratrmann sonuçlarna göre, çocuklarn sosyal konumlar anne-baba eitim düzeyine, annenin çalma durumuna, baba yana, kardein olup olmamasna ve karde saysna göre farkllk göstermektedir. Ayrca baba meslei, anne ya ve karde cinsiyetinin sosyal konum üzerinde etkili olmad belirlenmitir Anahtar Kelimeler: Sosyal konum, okul öncesi dönem, anne-baba eitim düzeyi, anne-baba ya, karde. Evaluation of Preschool Children s Social Status in Relations to Family Variables Abstract The development of social status starts in preschool period. Family variables may also influence on social status. The aim of this research is to evaluate of preschool children s social status in relations to family variables (mother-father education levels, mother s employment, father job, mother-father age, whether or not to have sibling, number of sibling, gender of sibling). A relational survey method was used in this study. The sample of the study consisted of 400 preschool children of 5-6 years old who were attending preschools located in Denizli. The Form of Personal Information Picture Sociometry Scale were used for data collecting in the study. Personal Information Form was completed by kindergarten teachers. Picture Sociometry Scale was applied to the children individually by the teachers. According to the results, significant differences was found in social status of children related to mothersfather education levels, mother s employment, father age, whether or not to have sibling and number of sibling. Also, father job, mother age and gender of sibling not to be effective on social status of children. Key Words: Social status, preschool period, mother-father education level, mother-father age, sibling. 1 E-posta: hulya.gulay@gmail.com 213

2 Giri Baz durumlarda akran kabulü, akran konumu ifadeleriyle de belirtilen sosyal konum en temel anlamda, çocuklarn akran grubundaki dier çocuklar tarafndan ne kadar sevildiini, sevilmediini ifade eder. Sosyal konumun belirlenmesinde, çocuklarn akran grubu içindeki kabul düzeyleri esas alnmaktadr (Barth ve Archibald, 2003: 68; Beyazkürk ve di., 2007; Cillesen ve Rose, 2005: 104; Dunn ve di., 2007: 251; Gifford-Smith ve Brownell, 2003: 237). Sosyal konum, sosyometrik ölçümlerden elde edilen sonuçlara göre ortaya çkmaktadr (Howes ve Tonyan, 1999). Hartup (1983) çocuun sosyal etkileimde gördüü sosyal beeni derecesini popülerlik olarak tanmlarken statü ya da sosyal konum kavramlarnn popülerlii içeren genel bir kavram olduunu belirtmektedir (Akt. Çetin ve di., 2002). Akranlar tarafndan sevilmeyen (reddedilen) ve sevilen (popüler) çocuklarn, ileriki yllarda suç ileme, uyum problemleriyle karlama olaslklar farkllamaktadr. Çocuklarn sosyal konumlar, anaokulundan ilköretime aktarlabilmektedir. Çocuklarn ev ortamlar da, okul ortamlarn etkileyebilmektedir. Çalmalar, popüler çocuklarn, reddedilenlere göre dier insanlar daha çok dikkate aldklarn, sorunlara daha etkili çözüm bulduklarn, dier kiilerin görülerine saygl ve duyarl olduklarn ortaya koymutur (Diesendruck ve Ben-Eliyahu, 2006: 138). Çocuklarn sosyal konumlarn etkileyen çeitli unsurlar vardr: Bireysel unsurlar (fiziksel çekicilik, mizaç, cinsiyet vb) ve aile ile ilgili unsurlar, çocuklarn sosyal konumlarn etkileyen temel unsurlardandr. Aile ile ilgili olarak, anne babann çocuk yetitirme tutumlar, anne-baba-çocuk iletiimi, sosyoekonomik düzey, ailenin büyüklüü, anne-baban eitim seviyesi, kardelerle olan ilikiler çocuklarn sosyal ilikileri ve dolaysyla sosyal konumlar üzerinde etkilidir (Davis-Kean, 2005; Dearing ve di., 2001; Gülay, 2010; Nagin ve Tremblay, 2001). Yaplan çalmalar, okul öncesi dönemdeki ailenin okul öncesi dönemdeki etkilerinin sonraki yllar devam edebildiini göstermektedir. Konu ile ilgili yaplan çalmalar incelendiinde, sosyal konumun okul öncesi dönemdeki akran ilikileri ile balad ve ksa ve uzun süreli etkileri olduu görülmektedir. Sosyal konumu ekillendiren deikenler de çeitlilik göstermektedir. Bu deikenler arasnda aile ile ilgili deikenler önemli bir yere sahiptir. Aile deikenlerinin sosyal konum üzerindeki etkilerinin ortaya konulmas, sonraki aratrmalar k tutmas, çocuklarn akran ilikilerinin doru biçimde deerlendirilmesi adna önem tamaktadr. 214

3 Aratrmann Amac Aile deikenlerinin okul öncesi dönem çocuklarnn sosyal konumlar üzerindeki etkisini ortaya koymak amacyla aadaki sorulara yant aranmtr: 5-6 ya çocuklarn sosyal konumlar annelerinin eitim düzeylerine göre farkllk göstermekte midir? 5-6 ya çocuklarn sosyal konumlar babalarnn eitim düzeylerine göre farkllk göstermekte midir? 5-6 ya çocuklarn sosyal konumlar annelerinin çalma durumuna göre farkllk göstermekte midir? 5-6 ya çocuklarn sosyal konumlar babalarnn mesleklerine göre farkllk göstermekte midir? 5-6 ya çocuklarn sosyal konumlar annelerinin yalarna göre farkllk göstermekte midir? 5-6 ya çocuklarn sosyal konumlar babalarnn yalarna göre farkllk göstermekte midir? 5-6 ya çocuklarn sosyal konumlar kardelerinin olup olmamasna göre farkllk göstermekte midir? 5-6 ya çocuklarn sosyal konumlar kardelerinin saysna göre farkllk göstermekte midir? 5-6 ya çocuklarn sosyal konumlar kardelerinin cinsiyetlerine göre farkllk göstermekte midir? Yöntem Aratrmann Modeli Okul öncesi eitime devam eden 5-6 ya çocuklarnn sosyal konumlarnn aile deikenleri açsndan incelendii aratrmada tarama modeli kullanlmtr. Örneklem Aratrmann örneklemini, Denizli ilinin Merkez ilçesinde okul öncesi eitime devam eden 5-6 ya grubu 400 çocuk oluturmutur. Örneklem grubu basit rastgele örneklem yoluyla seçilmitir. Örneklem grubunda, 196 (% 49.0) kz çocuu, 204 (% 51.0) erkek çocuu bulunmaktadr. Çocuklarn ya ortalamas, 5 ya, 4 ay, 6 gündür (en az 4 ya, 28 gün; en çok 6 ya, 1 ay, 21 gün). 215

4 Veri Toplama Araçlar Aratrmada, kiisel bilgi formu ve Resimli Sosyometri Ölçei kullanlmtr. Kiisel bilgi formu, aratrmaclar tarafndan oluturulmutur. Formda, çocuklara ilikin ya, cinsiyet, anne-baba eitim durumu, annenin çalma durumu, baba meslei, karde says gibi bilgilerin yer ald sorular bulunmaktadr. Aratrmaya katlan çocuklarn sosyal konumlar Resimli Sosyometri Ölçei ile belirlenmitir. S. R. Asher, L. C. Singleton, B. R. Tinsley ve S. Hymel tarafndan 1979 da gelitirilen ölçekte, her bir çocua snftaki arkadalarnn fotoraflar tek tek gösterilir ve fotoraftaki arkadan ne kadar sevdii sorulur. Çocuk soruya verecei cevaba göre arkadann fotorafn, üzerinde Gülen Yüz (Çok severim cevabn temsil etmektedir), fadesiz Yüz (Az severim cevabn temsil etmektedir), Üzgün Yüz (Hiç sevmem cevabn temsil etmektedir) resimlerinin bulunduu kutulardan birinin içine atar. Ölçek, Gülay (2008) tarafndan güvenirlik-geçerlik çalmalaryla Türkçe ye uyarlanmtr. Bu çalmalar kapsamnda, aratrmac tarafndan ölçee üç madde daha eklenerek ölçein Türkçe versiyonu 4 maddeli olarak son halini almtr. Ölçee eklenen üç soruda, çocuklarn arkadalaryla yan yana oturmay, etkinlik yapmay ve oyun oynamay ne kadar sevdikleri sorulmaktadr. Uyarlama çalmalar srasnda ölçein iç tutarlk katsays.91 (p <.001) olarak bulunmutur. Ölçein test-tekrar test analizi güvenirliine ilikin katsays.98 (p<.001) olarak belirlenmitir. Kapsam geçerliinde, konu ile ilgili alt akademisyen, bir psikolog ve tecrübeli iki anaokulu öretmeninin görüleri alnmtr. Kriter geçerliinde ise ölçekten alnan puanlar ile Snfta en sevdiin üç arkadann adn söyler misin? sorusuna verilen yantlardan elde edilen puanlar arasndaki iliki.31 (p<.05) olarak tespit edilmitir. Resimli Sosyometri Ölçei nin maddelerinden elde edilen toplam puan, sosyal konumu ifade etmektedir. Ölçekten alnan toplam puann yüksek oluu, akran grubu içinde popüler olmay, toplam puann düük oluu akran grubu içinde sevilmemeyi, reddedilmeyi ifade etmektedir (Gülay, 2008). Verilerin Toplanmas Veri toplama araçlar, çocuklarn devam ettikleri okullardaki okul öncesi eitimi öretmenleri tarafndan doldurulmutur. Öretmenler, veri toplama ilemi öncesinde aratrma ve ölçme araçlar hakknda bilgilendirilmilerdir. 216

5 Verilerin Analizi Çalmann verileri, SPSS 15.0 paket program yardmyla analiz edilmitir. Örneklem grubundaki çocuklarn sosyal konumlarn, anne-baba eitim düzeyi, annenin çalma durumu, baba meslei, anne-baba ya, karde says, karde cinsiyeti, açsndan deerlendirmek için Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) teknii kullanlmtr. Anne-baba eitim deikenlerinde ortaya çkan farkn hangi gruplardan kaynaklandn belirlemek amacyla da Post Hoc analiz tekniklerinden Scheffe testinden yararlanlmtr. Bulgular Tablo 1: Annelerin Eitim Düzeylerine Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili Tanmlayc statistik Sonuçlar Anne eitim düzeyi N S Okuryazar-ilkokul mezunu Ortaokul-lise mezunu Üniversite mezunu Toplam Tablo 2: Annelerin Eitim Düzeylerine Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili ANOVA Sonuçlar Varyansn Kayna Kareler Toplam sd Kareler Ortalamas F p Gruplar aras Gruplar içi Toplam Tablo 1 ve 2 incelendiinde, annelerin eitim düzeylerine göre sosyal konum ile ilgili yaplan tek boyutlu Varyans Analizinin (ANOVA) sonucunda, çocuklarn sosyal konumlar arasnda annelerinin eitim düzeyine F (2,397) = ; p <.001 göre istatistiksel açdan anlaml bir farklla rastlanmtr. Çocuklarn sosyal konumlar annelerinin eitim düzeylerine göre anlaml ekilde deimektedir. 217

6 Tablo 3: Annelerin Eitim Düzeylerine Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konumlarnn Hangi Alt Gruplar Arasnda Farkllatn Belirlemeye Yönelik Post Hoc Scheffe Testi Sonuçlar Anne Eitim D. Anne E.D. Okur yazar- ilkokul m. Ortaokul-lise m. Üniversite m. Ortaokul-lise m. Okur yazar-ilkokul m. Üniversite m. Üniversite m. Okur yazar-ilkokul m. Ortaokul-lise m. * p < * * * * ss p Tablo 3 de sosyal konumlar arasndaki farkllklarn hangi eitim düzeyinden kaynaklandn belirlemek için yaplan Scheffe testinin sonuçlarna göre annesi üniversite mezunu olan çocuklarn sosyal konum puan ortalamalar ( = ), annesi ortaokul-lise mezunu olan ( = ) ve okuryazar-ilkokul mezunu olan ( = ) çocuklarn sosyal konum puan ortalamalarndan istatistiksel açdan anlaml derecede yüksektir. Tablo 4: Babalarn Eitim Düzeylerine Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konumlar le lgili Tanmlayc statistik Sonuçlar Baba eitim düzeyi N S Okur yazar- ilkokul mezunu Ortaokul-lise mezunu Üniversite mezunu Toplam Tablo 5: Babalarn Eitim Düzeylerine Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konumlar le lgili ANOVA Sonuçlar Varyansn Kayna Kareler Toplam sd Kareler Ortalamas F p Gruplar aras Gruplar içi Toplam

7 Tablo 6: Babalarn Eitim Düzeylerine Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konumlarnn Hangi Alt Gruplar Arasnda Farkllatn Belirlemeye Yönelik Post Hoc Scheffe Testi Sonuçlar Baba Eitim D. Baba E.D. Okuryazar- ilkokul m. Ortaokul-lise m * Üniversite m * Ortaokul-lise m. Okur yazar-ilkokul m * Üniversite m Üniversite m. Okur yazar-ilkokul m * Ortaokul-lise m * p < 0.05 ss p Tablo 4 ve 5 de görüldüü gibi, babalarn eitim düzeylerine göre sosyal konum ile ilgili yaplan tek boyutlu varyans analizinin (ANOVA) sonucunda, çocuklarn sosyal konumlar arasnda babalarnn eitim düzeyine F (2,397) = ; p <.001 göre istatistiksel açdan anlaml bir farklla rastlanmtr. Çocuklarn sosyal konumlar babalarnn eitim düzeylerine göre anlaml ekilde deimektedir. Tablo 6 da sosyal konumlar arasndaki farkllklarn hangi eitim düzeyinden kaynaklandn belirlemek için yaplan Scheffe testinin sonuçlarna göre babas üniversite mezunu olan çocuklarn sosyal konum puan ortalamalar ( = ), babas ortaokullise mezunu olan ( = ) ve okuryazar-ilkokul mezunu olan ( = ) çocuklarn sosyal konum puan ortalamalarndan istatistiksel açdan anlaml derecede yüksektir. Tablo 7: Annelerin Çalp Çalmama Durumuna Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili Tanmlayc statistik Sonuçlar Annenin çalp çalmama N S durumu Çalmayan (ev hanm) anneler Çalan anneler Toplam

8 Tablo 8: Annelerin Çalp Çalmama Durumuna Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili ANOVA Sonuçlar Varyansn Kayna Kareler Toplam sd Kareler Ortalamas F p Gruplar aras Gruplar içi Toplam Tablo 7 ve 8 de, annenin çalma durumuna göre sosyal konum ile ilgili yaplan tek boyutlu varyans analizinin (ANOVA) sonucunda, çocuklarn sosyal konumlar arasnda annelerinin çalp çalmama durumuna göre F (2,397) = 4.274; p <.05 istatistiksel açdan anlaml bir farklla rastlanmtr. Çocuklarn sosyal konumlar annelerinin çalp çalmama durumuna göre anlaml ekilde deimektedir. Tablo 9: Babalarn Mesleklerine Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili Tanmlayc statistik Sonuçlar Baba meslei N S Memur çi Serbest meslek Toplam Tablo 10: Babalarn Mesleklerine Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili ANOVA Sonuçlar Varyansn Kareler sd Kareler F p Kayna Toplam Ortalamas Gruplar aras Gruplar içi Toplam

9 Görüldüü gibi, babann mesleine göre sosyal konum ile ilgili yaplan tek boyutlu Varyans Analizinin (ANOVA) sonucunda, çocuklarn sosyal konumlar arasnda babalarnn mesleine göre F (2,397) =.449; p >.05 göre istatistiksel açdan anlaml bir farklla rastlanmamtr (Tablo 10). Tablo 11: Annelerin Yalarna Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili Tanmlayc statistik Sonuçlar Anne ya N S ya aras ya aras ya ve üstü Toplam Tablo 12: Annelerin Yalarna Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili ANOVA Sonuçlar Varyansn Kareler Kareler F p Kayna Toplam sd Ortalamas Gruplar aras Gruplar içi Toplam Tablo 12 incelendiinde, annenin yana göre sosyal konum ile ilgili yaplan tek boyutlu varyans analizinin (ANOVA) sonucunda, çocuklarn sosyal konumlar arasnda annelerinin yalarna göre F (2,397) = 1.151; p >.05 göre istatistiksel açdan anlaml bir farklla rastlanmamtr. Tablo 13: Babalarn Yalarna Göre 5-6 Çocuklarnn Sosyal Konum ile lgili Tanmlayc statistik Sonuçlar Baba ya N S ya aras ya aras ya ve üstü Toplam

10 Tablo 14: Babalarn Yalarna Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili ANOVA Sonuçlar Varyansn Kareler sd Kareler F p Kayna Toplam Ortalamas Gruplar aras Gruplar içi Toplam Tablo 13 ve 14 de, babann yana göre sosyal konum ile ilgili yaplan tek boyutlu varyans analizinin (ANOVA) sonucunda, çocuklarn sosyal konumlar arasnda babalarnn yalarna göre F (2,397) = 3.431; p <.05 göre istatistiksel açdan anlaml bir farklla rastlanmtr. Çocuklarn sosyal konumlar babalarnn yalarna göre anlaml ekilde deimektedir. Tablo 15: Kardelerinin Olup Olmamasna Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili Tanmlayc statistik Sonuçlar Kardein olup olmamas N S Kardei yok Kardei var Toplam Tablo 16: Kardelerinin Olup Olmamasna Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili ANOVA Sonuçlar Varyansn Kareler sd Kareler F p Kayna Toplam Ortalamas Gruplar aras Gruplar içi Toplam Kardein olup olmamasna göre sosyal konum ile ilgili yaplan tek boyutlu varyans analizinin (ANOVA) sonucunda, çocuklarn sosyal konumlar arasnda kardelerinin olup olmamasna F (2,397) = 9.556; p <.001 göre istatistiksel açdan anlaml bir farklla rastlanmtr (Tablo 16). Çocuklarn sosyal konumlar kardelerinin olup olmamasna göre anlaml ekilde deimektedir. 222

11 Tablo 17: Karde Saysna Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili Tanmlayc statistik Sonuçlar Karde says N S Bir kardei var ki ve daha fazla kardei var Toplam Tablo 18: Karde Saysna Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum le lgili ANOVA Sonuçlar Varyansn Kareler sd Kareler Kayna Toplam Ortalamas F p Gruplar aras Gruplar içi Toplam Tablo 18 de görüldüü gibi, karde saysna göre sosyal konum ile ilgili yaplan tek boyutlu varyans analizinin (ANOVA) sonucunda, çocuklarn sosyal konumlar arasnda kardelerinin saysna F (1,266) = ; p <.001 göre istatistiksel açdan anlaml bir farklla rastlanmtr. Çocuklarn sosyal konumlar karde saylarna göre anlaml ekilde deimektedir. Tablo 19: Karde Cinsiyetine Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum ile lgili Tanmlayc statistik Sonuçlar Karde cinsiyeti N S Kz karde Erkek karde Toplam

12 Tablo 20: Karde Cinsiyetine Göre 5-6 Ya Çocuklarnn Sosyal Konum ile lgili ANOVA Sonuçlar Varyansn Kayna Kareler Toplam sd Kareler Ortalamas F p Gruplar aras Gruplar içi Toplam Tablo 19 ve 20 de, karde cinsiyetine göre sosyal konum ile ilgili yaplan tek boyutlu varyans analizinin (ANOVA) sonucunda, çocuklarn sosyal konumlar arasnda kardelerinin cinsiyetine F (2,397) =.122; p >.05 göre istatistiksel açdan anlaml bir farklla rastlanmamtr. Tartma Okul öncesi dönem çocuklarnn sosyal konumlarnn aile deikenleri açsndan incelendii çalmann sonuçlar, anne-baba eitim düzeyinin, annenin çalma durumu, baba ya, karde sahibi olup olmamann ve karde saysnn çocuklarn sosyal konumlarn etkilediini göstermektedir. Sonuçlara göre, annelerin eitim düzeyleri çocuklarnn sosyal konumlar üzerinde etkilidir. Annelerin eitim düzeyi yükseldikçe çocuklaryla iletiimlerinin daha olumlu hale gelebilecei düünülebilir. Anne-çocuk arasndaki olumlu iletiimin çocuklarn akranlaryla olumlu, yakn ilikiler gelitirmesine destek olabilecei söylenebilir. Kennedy (1992), anneleriyle etkili iletiim kuran, annelerinin sosyal beceriler örettikleri çocuklarn akran gruplar içerisinde kabul edildiklerini ifade etmektedir (Akt. Shin, 1996). Hisley (1989) tarafndan yaplan aratrmada, çocuklarn anneleriyle ilikileri ve akranlar tarafndan kabul edilmeleri incelenmitir ay aras 53 çocuun ve annelerinin katld aratrmann bulgular annelerin kabul düzeyleri, çocuklarnn sosyal kabul düzeylerini etkilediini ifade etmektedir. Be-alt ya çocuklarnn çalan ve çalmayan annelerinin çocuk yetitirme tutumlar ile çocuklarn sosyal duygusal uyum düzeyleri arasndaki ilikinin incelendii bir aratrmada (entürk, 2007), annelerin eitim düzeylerinin çocuklarn sosyal duygusal uyum düzeylerini etkiledii belirlenmitir. Ayrca baba eitim düzeylerine göre çocuklarn sosyal konumlar arasnda istatistiksel açdan anlaml bir farkllk bulunmutur. Babasnn eitim düzeyi yüksek olan çocuklarn puan ortalamalar, babasnn eitim düzeyi düük çocuklarn puan ortalamalarndan anlaml derecede 224

13 yüksektir. Babalarn eitim düzeyleri çocuklarnn sosyal konumlar üzerinde etkilidir. Aratrmann bu sonucu, babann eitim düzeyinin artmasyla, çocuuyla daha nitelikli vakit geçirebilecei, daha etkili iletiim kurabilecei eklinde açklanabilir. Eitim düzeyinin artnn, çocuk yetitirme yaklamna olumlu katksnn, çocuklarn sosyal ilikilerine de olumlu etkiler yapabilecei, çocuklarn olumlu akran ilikileri gelitirebilecei söylenebilir. 131 Kore kökenli Amerikal anaokulu örencisi ve aileleriyle yaplan bir çalmada (Shin, 1996), babann eitim düzeyinin çocuklarn sosyal yeterliini olumlu yönde etkileyen deikenlerden biri olduu tespit edilmitir. Connor da (2004), babalarn çocuklarda, asosyal ve saldrgan davrann ortaya çknda önemli bir role sahip olduunu ifade etmitir. Gülay (2008) tarafndan 4-6 ya grubundan 461 çocuun akran ilikilerinin incelendii çalmada, annesi ve babas ile yaplan çalma da annelerin ve babalarn eitim düzeylerinin sosyal konum üzerinde etkisi olduu belirlenmitir. Pettit ve di. (2009) tarafndan 585 çocuun 5 yandan 12 yana kadar izlendii bir aratrmada, çocuklarn akran kabullerinin, davran problemlerinin ve akademik baarlarnn anne babalarnn eitim düzeyi, anne-baba-çocuk arasndaki iletiimin niteliinden etkilendii belirtilmitir. Annenin çalp çalmama durumu, çocuklarn sosyal konumlar üzerinde etkilidir. Çalan annelerin çocuklarnn, akran grubu içinde çalmayan annelerin çocuklarna göre daha popüler olduklar düünülebilir. Elde edilen sonuç, anne eitim düzeyinin sosyal konumu etkileyebildii sonucuyla örtümektedir. Annelerin eitim düzeylerinin yükselmesi dorultusunda çalma olaslklarnn da yükseldii düünülebilir. Çalan annelerin, eitim düzeyleri dorultusunda da çocuklaryla nitelikli ilikiler kurduklar ve bu durumun çocuklarn sosyal konumuna olumlu ekilde yansyabilir. Aratrmaclar (Barnett ve Baruch, 1987; Cotton ve di., 1990) çalan annelerin, çalmayan annelere göre stres düzeylerinin daha düük olduunu, memnuniyet düzeylerinin daha yüksek olduunu ve eleriyle, çocuklaryla daha olumlu ilikiler kurduklarn ifade etmilerdir. Aratrmada, babalarn yalarnn çocuklarn sosyal konumlar üzerinde etkili olduu görülmektedir. Ya gruplar içerisinde ya aras babalarn çocuklarnn sosyal konumlarnn en üst düzeyde olduu, ya grubundaki babalarn çocuklarnn sosyal konumlarnn en düük düzeyde olduu belirlenmitir. Konu ile ilgili baz çalmalarda (Freeman ve di., 2008; Matta ve Knudson-Martin, 2006) baba ya, anne-babalarn eitim düzeyi, anne-baba meslei gibi deikenlerin anne-baba-çocuk etkileimini ekillendiren unsurlardan olabildiklerini ifade etmektedir. Bu çalmada da babalarn yaam deneyimlerine paralel olarak çocuklaryla etkileimlerinin, iletiimlerinin olgunlaaca düünülebilir. 225

14 Kardei olmayan çocuklarn akran grubunda daha çok kabul edildikleri görülmektedir. Bu sonuçla tutarllk gösteren bir aratrmada (Dunn, 1988: 119; Fussel ve di., 2005: 227) karde ilikilerinin çocuklarn sosyal becerileri ve sosyal yeterlikleri üzerinde etkisinin olmad belirlenmitir. Aratrmann bu sonucuyla örtümeyen çalmalara (Bryant ve DeMorris, 1992) rastlanmaktadr. Aratrma sonuçlar arasndaki farkllk kültürel koullarla ve sosyal konum üzerinde farkl deikenlerin etkili olabilecei ile açklanabilir. Aratrmaya göre karde sahibi olan çocuklarda karde saysnn sosyal konum üzerinde etkisi olduu tespit edilmitir. Tek kardei olan çocuklarn iki veya daha çok kardei olan çocuklara göre akran gruplarnda daha çok kabul edildikleri görülmektedir. Bu durum tek karde ile yakn ilikilerin daha çok salanabilecei, model olma, rehberlik yapma gibi ilevlerin kolaylkla salanabilecei düünülebilir. Abramovitch ve ark. (1986) tarafndan yaplan bir çalmada 48 karde çiftin aralarndaki ilikinin akran ilikilerine etkileri incelenmitir. Aratrmann sonuçlar, kardelerin birbirlerinin akran ilikilerine olumlu ve olumsuz açdan etkisinin olabileceini ortaya koymutur. Yaknlk, model alma, paylama gibi unsurlar, karde ilikilerini ekillendiren unsurlardandr (Polenski, 2001). Çok saydaki kardein ise aile yapsn, çocuun ailenin dier üyeleri ile ilikilerini farkl ekillendirebilecektir. Bu durum, kardeler arasndaki rekabet, ya fark, kardelerin cinsiyet dalm, her kardee ait anne-babaçocuk iliki andan oluan aile yapsnn çocuklarn sosyal konumlar üzerinde farkl bir etkiye yol açabilecei ile açklanabilir. Kardeler, kiileraras ilikilere yönelik deneyim kazanlmasnda önemli bir role sahiptirler. Kardelerle yaanan deneyimler, sosyal anlay becerilerinin, etkileim örneklerinin ortaya konulabilecei bir ortam salamas açsndan önem tamaktadr. Bu ortamda kazanlan becerilen akran ilikilerine de yansyaca düünülmektedir. Bu noktada, kardelerle yaanan olumsuz ilikilerin akran ilikilerine olumsuz etkisi olabilecei, olumlu ilikilerinde olumlu etkisinin bulunabilecei belirtilmektedir (Parke ve di., 2004). Karde ilikilerinde özellikle annenin çocuk yetitirme tutumlar açsndan çocuklar bireysel olarak ve karde ilikileri açsndan önemli ölçüde etkileyebilecei bilinmektedir (Stocker ve Youngblade, 1999; Yu ve Gamble, 2008). Bu nedenle karde says ile birlikte anne-baba-çocuk etkileiminin, kardeler arasndaki iletiimin, aile içi disiplin ve çocuk yetitirme yöntemlerinin bir arada deerlendirmesi önem tamaktadr. Çocuklarn sosyal konumu ile baz deikenler arasnda (anne ya ve karde cinsiyeti) iliki bulunmamtr. Bu durum, farkl deikenlerin (anne baba eitim düzeyi, annenin çalma durumu, çocuk yetitirme tutumlar, sosyo-ekonomik düzey v.b.) çocuklarn sosyal konumu üzerinde etkisinin olabileceini düündürmütür. Connor (2004: 25) aileye ilikin olumsuz 226

15 faktörlerin, çocuklarn sosyal geliimleri üzerinde de olumsuz etkisinin olabildiini belirtmektedir. Larson ve Lochman (2002) da, isizlik, kalabalk aileler, düük sosyo ekonomik düzey gibi faktörlerin, çocuklarda saldrganlk, asosyal davran ve ileriki yllarda da suç ileme ve dier asosyal davranlarla ilikili olabildiini ifade etmilerdir. Ailedeki olumsuz koullarn, çocuklarn sosyal geliimlerindeki olumsuz etkilerine dikkati çeken çalmalar anne babann eitim düzeyinin düük oluunun (olumsuz bir faktör olarak), çocuklarn geliiminde olumsuz sonuçlara neden olabilecek bir deiken olarak kabul edilmesi açsndan, bu aratrmadaki baz bulgular dolayl yönden destekledii düünülebilir. Sonuç Aratrmann sonuçlar, anne-babalarn eitim seviyelerinin yükseltilmesine dikkat çekmektedir. Buradan yola çkarak anne baba adaylar olarak gençlerin bu konuda (akran ilikileri) eitim seviyelerinin arttrlmas, ileriki yllarda ebeveyn-çocuk ilikilerinin ve dolayl olarak çocuklarn akran ilikilerini olumlu etkileyebilmesi açsndan önem tamaktadr. Aile içi ilikilerin de sosyal konum üzerindeki etkileri göz önünde bulundurularak anne-babalara ve anne-baba adaylarna karde ilikileri, aile içi iletiim gibi konularda eitimler düzenlenmelidir. Baba meslei, anne ya ve karde cinsiyeti gibi deikenlerin sosyal konum üzerinde etkili olmadnn açklanabilmesi adna farkl saylarda, farkl gruplardan oluturulacak örneklem gruplarnda, farkl deikenlerle (babalarn çocuk yetitirme tutumlar, anne-baba-çocuk-karde ilikileri vb) aratrmalar yaplmaldr. Sosyal konumun ksa ve uzun süreli etkileri göz önünde bulundurularak anaokulu öretmenlerinin dikkati akran ilikilerine, akranlar tarafndan kabul edilme ve reddedilmeye çekilmelidir. Öretmenler akran gruplarndaki sosyal dinamikleri yakndan ve düzenli biçimde gözlemlemelidirler. Akranlar tarafndan reddedilen çocuklarn erken tespiti, bu konuda gerekenlerin yaplmasnda öretmenlere önemli görevler dümektedir. 227

16 KAYNAKÇA Abramovitch, R., Corter, C., Pepler, D.J., Stanhope, L. (1986). Sibling and Peer Interaction: A final follow-up and a comparison. Child Development, 57: Asher, S.R., Singleton, L.C., Tinsley, B.R., Hymel, S. (1979). A Reliable Sociometric Measure For Preschool Children. Developmental Psychology, 15(4): Barnett, R.C., Baruch, G.K. (1987). Determinants of Fathers Participation in Family Work. Journal of Marriage and Family, 49: Barth, J.M., Archibald, A. (2003). The Relation between Emotion Production Behavior and Preschool Social Behavior and Preschool Social Behavior: In the Eye of the Beholder. Social Development, 12(1): Beyazkürk, D., Anlak,., Dinçer, Ç. (2007). Çocuklukta Akran likileri ve Arkadalk. Eurasian Journal of Educational Research, 26: Cillessen, A.H.N., Rose, A.J. (2005). Understanding Popularity in the Peer System. Current Directions in Psychological Science, 14(2): Connor, D.F. (2004). Aggression and Antisocial Behavior in Children and Adolescents. The Guilford Press, New York. Cotton, S., Antil, J.K., Cunningham, J.D. (1990). The Work Attachment of Mothers With Preschool Children. Psychology of Women Quarterly, 14: Çetin, F., Bilbay, A.A., Kaymak, D.A. (2002). Aratrmadan Uygulamaya Çocuklarda Sosyal Beceriler. Epsilon Yaynclk Hizmetleri, stanbul. Davis-Kean, P. (2005). The Influence of Parent Education and Family Income on Child Achievement: The Indirect Role of Parental Expectations and the Home Environment. Journal of Family Psychology, 19: Dearing, E., McCartney, K., Taylor, B.A. (2001). Change in Family Income Matters More for Children With Less. Child Development, 72: Diesendruck, G., Ben- Eliyahu, A. (2006). The relationships among social cognition, peer acceptance and social behavior in Israeli kindergarteners. The International Society for the Study of Behavioral Development, 30(2):

17 Dunn, J. (1988). Sibling Influences on Child Development. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 29(2): Dunn, J.C., Dunn, J.G.H., Bayduza, A. (2007). Perceived Athletic Competence, Sociometric Status, and Loneliness Elementary School Children. Journal of Sport Behavior, 30(3): Freeman, H., Newland, L.E., Coyl, D.D. (2008). Father Beliefs as a Mediator Between Contextual Barriers and Father Involvement. Early Child Development and Care, 178(7-8): Fussel, J.J., Macias, M.M., Saylor, C.F. (2005). Social Skills and Behavior Problems in Children With Disabilities With and Without Siblings. Child Psychiatry and Human Development, 36(2): Gifford-Smith, M.E., Brownell, C.A. (2003). Childhood Peer Relationships: Social Acceptance, Friendships and Peer Networks. Journal of School Psychology, 41: Gülay, H. (2008). 5-6 Ya Çocuklarna Yönelik Akran likileri Ölçeklerinin Geçerlik Güvenirlik Çalmalar ve Akran likilerinin Çeitli Deikenler Açsndan ncelenmesi. Marmara Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, stanbul. Gülay, H. (2010). Okul Öncesi Dönemde Akran likileri. Ankara: PegemA Yaynclk. Hartup, W.W. (1989). Social Relationship and Their Developmental Significiance. American Psychologist., 44: 2. Hisley, B.A. (1989). Temperament and Mother-Child Interaction: The Relationship Between Goodness of Fit and a Child s Perceived Competence and Social Acceptance. The University of Texas, PhD Thesis, USA. Howes, C., Tonyan, H. (1999). Peer Relations. (Eds. L. Balter ve C. S. Tamis-Le Monda). Child Psychology: A Handbook of Comtemporary Issues. Psychological Press, USA, pp Larson, J., Lochman, J. Edward. (2002). Helping School Children Cope With Anger. New York: The Guilford Press. Matta, D.S., Knudson-Martin, C. (2006). Responsivity: Couple Processes and The Construction of Fatherhood. Family Processes, 45: Nagin, D.S., Tremblay, R.E. (2001). Parental and Early Childhood Predictors of Persistent Physical Aggression in Boys From 229

18 Kindergarten to High School. Archives of General Psychiatry, 58: Parke, R.D., Simpkins, S.D., McDowell, D.J., Kim, M., Killian, C., Dennis, J., Flyr, M.L., Wild, M., Rah, Y. (2004). Relative Contributions of Families and Peers to Children s Social Development. (Eds. P. K. Smith ve C. H. Hart) Blackwell Handbook Of Childhood Social Development. Blackwell Publishing, USA, pp Pettit, G.S., Yu, T., Dodge, K.A., Bates, J.E. (2009). A Development Process Analysis of Cross-Generational Continuity in Educational Attainment. Merril-Palmer Quarterly, 55(3): Polenski, T.A. (2001). Child Characteristics and Relations in The Family as Predictors of Peer Relationships. University of Pittsburgh, PhD Thesis, USA. Shin, H. (1996). Korean- American Mothers Self Reported Parenting Patterns and Children s Social Competence. Iowa State University, PhD Thesis, USA. Stocker, C.M., Youngblade, L. (1999). Marital Conflict and Parental Hostility: Links With Children s Sibling and Peer Relationships. Journal of Family Psychology, 13: entürk, S. (2007). 5-6 Ya Çocuklarnn Çalan ve Çalmayan Annelerinin Çocuk Yetitirme Tutumlar le Bu Çocuklarn Sosyal-Duygusal Uyum Düzeylerinin Karlatrlmas. Marmara Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, stanbul. Yu, J.J., Gamble, W.C. (2008). Pathways of Influence: Marital Relationships and Their Association With Parenting Styles and Sibling Relationship Quality. Journal of Child Family Studies. 17: