Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 1

Transkript

1 Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 1

2 Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 2

3 Deniz Ticareti Hukukundaki Değişikliklerin Reform Niteliği Taşıması 6102 s. Türk Ticaret Kanunu beşinci kitabı ile deniz ticareti alanında reform niteliğindeki değişiklikler kabul edilmiştir. Bu hükümler yeni dönemde Türk denizcilik sektörünün hukuki alt yapısını oluşturacaktır. Şunu da belirtmek gerekir ki, denizci bir ülke olan Türkiye nin bu reformu oldukça geç kabul ettiği bir gerçektir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 3

4 1800 lerin İkinci Yarısına Dayanan Deniz Ticareti Hukukunun Güncellenmesi ve Uluslararası Deniz Hukuku İle Uyumlaştırılması İhtiyacı 01/01/1957 den itibaren uygulama alanı bulan ve Prof. Dr. Ernst Hirş tarafından hazırlanan 6762 s. Türk Ticaret Kanunu nun dördüncü kitabı (m ) Deniz Ticareti ne ayrılmıştır. Bu hükümlerin kaynağını 10/05/1897 yılında kabul edilen ve 01/01/1900 yılında yürürlüğe giren Alman Ticaret Kanunu (Handelsgesetzbuch) oluşturmaktadır. Alman Ticaret Kanunu nda yer alan deniz ticaretine ilişkin hükümlerin büyük bir çoğunluğu da 1861 tarihli Alman Genel Ticaret Kanunnamesi ne (Allgemeine Deutsche Handelsgesetzbuch) dayanmaktadır. Dolayısıyla 6762 s. Türk Ticaret Kanunu nun omurgasını 19. yüzyıl ikinci yarısında hakim olan deniz ticareti öğretisi ve mahkeme kararları teşkil etmektedir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 4

5 1800 lerin İkinci Yarısına Dayanan Deniz Ticareti Hukukunun Güncellenmesi ve Uluslararası Deniz Hukuku İle Uyumlaştırılması İhtiyacı [2] 6762 s. Türk Ticaret Kanunu yürürlüğe girmeden önce, Türkiye deniz ticareti alanında bir çok uluslararası sözleşmeye taraf olmuş (örn. Konişmentolu Taşımalara Dair 1924 Brüksel Sözleşmesi, Çatmaya İlişkin 1910 Sözleşmesi gibi ) ve bunlar ile beraber, daha sonra kabul edilen 6762 s. Türk Ticaret Kanunu bağlayıcılık kazanmıştır. Söz konusu sözleşmeler aynı zamanda Almanya tarafından kaynak Alman Ticaret Kanunu aktarılmış ve bu haliyle Türk iç hukukuna da iktibas edilmiştir. Ancak Almanya nın sözleşmelere koyduğu çekinceler sebebiyle, uluslararası sözleşmeler ile Alman Ticaret Kanunu na aktarılan hükümler arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Kaynak olarak Alman Ticaret Kanunu nun seçilmesi sebebiyle de, uluslararası sözleşmeler ile Türk Ticaret Kanunu arasında uyumsuzluk meydana gelmiştir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 5

6 yttk nın Beşinci Kitabı Denizcilik Sektörünün İhtiyaçlarının Karşılanabilmesi ve Uluslararası Hukuk İle Uyum Sağlanabilmesi İçin Hazırlanmış ve Kanunlaşmıştır s. Kanun a kadar deniz ticareti alanında Türk Ticaret Kanunu içinde veya müstakil bir kanunlaştırma çalışması olarak, kapsamlı bir değişikliğe gidilmesi ihtiyacının bulunduğu şüphesizdir. Günümüz için 6762 s. Türk Ticaret Kanunu nun deniz ticareti ilişkilerini tam ve yeterli olarak, uluslararası piyasayla uyumlu bir biçimde yönetmesi mümkün değildir. Yeni Türk Ticaret Kanunu nun beşinci kitabı bu ihtiyacın giderilmesi için kaleme alınmış ve kanun koyucu tarafından kabul edilmiştir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 6

7 Deniz Ticareti Kitabında Yapılan Değişikliklerin Sınıflandırılması Yeni Türk Ticaret Kanunu nda yer alan değişiklikleri üç grupta ele almak mümkündür: 1. TTK da mevcut bazı kavram, kurum ve bunlara ilişkin hükümler revize edilmiştir. 2. Yeni ihtiyaçları karşılamak için modern kavram, kurum ve hükümler deniz ticareti kitabına eklenmiştir. 3. Uygulama alanı bulmayan bazı hükümler de kanundan tamamen çıkarılmıştır. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 7

8 TTK Hükümlerinin Revizyonu Mevcut kavram ve kurumlarda revizyon yapılırken öncelikle bazı noktalarda eleştiri konusu olan sistematik sorunların giderilmeye çalışıldığı görülmektedir. Sistematik bakımından yapılan değişikliklerin yanında, Türk özel hukukunun yapı taşı sayılan Türk Medeni Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu ve bu kanunlara hakim olan kuramlar ile deniz ticareti arasında uyum sağlanması amaçlanmıştır. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 8

9 Uluslararası Sözleşmelerle Tam Uyum Sağlama İlkesine Dayanan Deniz Ticareti Reformu Deniz ticareti alanındaki reform niteliğinde bulunan değişikliklerde temel amaç uluslararası sözleşmelerle uyum sağlanmasıdır. Uluslararası sözleşmeler ile Türk Ticaret Kanunu arasında tam uyum sağlanması ilke olarak kabul edilmiştir. İlgili hükümler incelendiğinde tam uyum ilkesine sıkı sıkıya bağlı kalındığı görülmektedir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 9

10 Eşya Taşıma Hukuku Deniz eşya taşıma hukukunda Türkiye nin taraf olduğu 1924 Lahey Kuralları nı değiştiren, 1968 Visby Kuralları ve 1979 Londra Protokolü yapılan (kısaca Lahey/Visby Kuralları) değişikliklerde esas alınmıştır. Ayrıca bu kaynak sözleşme metinlerinin tamamlayıcısı olarak (geniş bir uygulama alanına sahip olmasa da) 1978 Hamburg Kuralları seçilmiştir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 10

11 Yolcu Taşıma Hukuku Yolcu taşımaları hakkında ise 01/11/2002 tarihli (1974 tarihli Atina Sözleşmesi nde önemli değişiklikler yapan) Yolcuların ve Bagajların Deniz Yoluyla Taşınması Hakkında Atina Sözleşmesi (kısaca 2002 Atina Sözleşmesi) hükümleri Türk Ticaret Kanunu na yansıtılmıştır. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 11

12 Gemi Alacaklısı Hakları Gemi alacakları konusunda ise, 06/05/1993 tarihli Gemiler Üzerindeki İmtiyazlar ve İpotekler Hakkında Uluslararası Sözleşme hükümleri yttk ya alınmıştır. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 12

13 Gemilerin İhtiyati Haczi Uygulama açısından büyük önem taşıyan gemilerin ihtiyati haczi konusundaki düzenlemelerin kaynağını ise, 1999 tarihli Gemilerin İhtiyati Haczi Hakkında Uluslararası Sözleşme oluşturmaktadır. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 13

14 Donatanın Sorumluluğunun Sınırlandırılması Donatanın sorumluluğunun sınırlandırılması konusunda ise, yeni bir uluslararası sözleşme Kanun da yer almamaktadır. Çünkü uluslararası alanda geniş bir uygulama alanı bulan 1976 tarihli Deniz Alacaklılarına Karşı Sorumluluğun Sınırlandırılması Hakkında Uluslararası Sözleşme ve bunu tadil eden 1996 Protokolü (kısa Londra Sınırlı Sorumluluk Sözleşmesi), 1992 tarihli Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu İle İlgili Uluslararası Sözleşme ve Petrol Kirliliğinden Doğan Zararının Tazmini İçin Uluslararası Fonun Kurulması İle İlgili Uluslararası Sözleşme (kısaca Fon Sözleşmesi) Türkiye açısından yürürlüktedir (Uygulama Kanunu m. 37). Yeni Türk Ticaret Kanunu nda sadece bu hükümlerin uygulanmasını sağlayacak atıf hükümlerine yer verilmiş ve ayrıca bu sözleşmelerin verdiği yetkiler çerçevesinde, bazı sözleşme hükümlerin de değişiklik yapılmıştır. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 14

15 Kurtarma Kurtarma konusunda ise uluslararası alanda geniş bir uygulama alanı bulan 28/04/1989 tarihli Denizde Kurtarma Hakkında Uluslararası Sözleşme (kısaca 1989 Londra Kurtarma Sözleşmesi) hükümleri esas alınmıştır (m ). Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 15

16 Müşterek Avarya Müşterek Avarya konusunda ise, ayrı bir uluslararası sözleşme metni bulunmadığı için bu alandaki ihtiyacı karşılayan York- Anvers kuralları yeni Türk Ticaret Kanunu tarafından da kaynak olarak görülmüştür. Fakat 6762 s. Türk Ticaret Kanunu nun aksine, yeni Kanun en yeni tarihli York-Anvers kurallarını kanunlaştırma yerine, bu konuda genel ve soyut bir kural koymayı uygun görmüştür. Yeni Türk Ticaret Kanunu nun maddesi uyarınca, müşterek avarya garamesi taraflarca başka bir husus kararlaştırılmış olmadıkça, Milletlerarası Denizcilik Komitesi tarafından hazırlanan ve Türkçe çevirisi yapılarak yayımlanan en son tarihli York-Anvers kuralını tabidir. Böylece en son tarihli York-Anvers kuralları usulüne uygun olarak Türkçeye çevrilip ilan edilmek suretiyle (yeni TTK m. 1273/2) müşterek avarya konusunda Türk hukuku için kaynak kurallar haline gelecektir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 16

17 Çatma Çatma konusunda ise, Türkiye nin taraf olduğu 23/09/1910 tarihli Denizde Çatmalara İlişkin Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkında Uluslararası Sözleşme (kısaca 1910 Çatma Sözleşmesi) yürürlükte bulunmaktadır. Bu sözleşme hükümleri aynı zamanda Alman Ticaret Kanunu üzerinden 6762 s. Türk Ticaret Kanunu na geçmiştir. Alman Kanun Koyucusu nun sözleşmeyi iç hukuk alırken meydana getirdiği değişiklikler, Türk Ticaret Kanunu na da dolaylı olarak yansımıştır. Yeni Türk Ticaret Kanunu ile uluslararası sözleşmelerle tam uyum çerçevesinde, 6762 s. Türk Ticaret Kanunu döneminde ortaya çıkan çatma konusundaki söz konusu uyumsuzluklar ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır (m ). Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 17

18 Deniz Ticareti Reformunun Uluslararası Sözleşmelere Dayanmayan Hükümleri Uluslararası sözleşmelerin kaynaklığının dışında, 6762 s. Türk Ticaret Kanunu nda yer almayan bazı kavram ve kurumlara yeni Türk Ticaret Kanunu nda yer verilmiştir. Örneğin sistematik olarak deniz ticareti sözleşmeleri ele alınırken, gemi kira sözleşmesi ve zaman çarteri sözleşmesi müstakil bir sözleşme tipi olarak pozitif temele oturtulmuştur (m ). Uygulamada önem taşıyan bu sözleşme tiplerinin pozitif olarak düzenlenmesi son derece yerindedir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 18

19 Uygulama Kabiliyeti ve Anlamı Bulunmayan Hükümlerden Vazgeçilmesi Yukarıda belirttiğimiz gibi, yapılan değişikliklerin üçüncü grubunu ise eskimiş ve uygulama alanı bulmayan bazı hükümlerin kanundan tamamen çıkarılması oluşturmaktadır. Örneğin deniz ödüncüne ve (1940 ların INCOTERMS kataloğundan alınmış) SIF/FOB teslim şekillerine ilişkin hükümlere (6762 s. TTK m vd.) yeni Türk Ticaret Kanunu nda yer verilmemiştir. Teslim şekilleri konusunda, uluslararası satımlarda yaygın olarak kullanılan güncel INCOTERMS lere taraflar aralarındaki sözleşmelerde atıfta bulunarak bunların uygulanmasını sağlayabilir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 19

20 Deniz Sigortaları Bütün bunların yanında denizcilik sektörü açısından büyük öneme sahip deniz sigortaları da yeni Türk Ticaret Kanunu nda özel olarak düzenlenmemiştir s. Türk Ticaret Kanunu nun altıncı kitabı sigorta hukukuna ayrılırken, kara ve deniz sigortaları arasında ayrım yapılmış ve deniz sigortaları Kanun un 1339 vd. maddelerinde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Uygulamada deniz sigortaları için yeknesak kabul gören genel şartların kullanılması (enstitü klozları gibi) sebebiyle, bu alanda özel bir kanunlaştırma yapılmasından vazgeçilmiştir. Bu hususta da taraf iradelerine önem verilmiştir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 20

21 B. Bazı Hükümlerin Özel Değerlendirilmesi Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 21

22 Geminin Tanımında Deniz yerine, Su Kavramının (m. 931) Esas Alınmasının Doğurduğu Sorunlar 6762 s. Türk Ticaret Kanunu gemiyi açıklarken, denizde hareket etme unsurunu ararken, yeni Türk Ticaret Kanunu m. 931/1 de deniz yerine, su terimi kullanılmıştır. Yapılan değişikliğin gerekçesine bakıldığında, iç sularda (örn. Van Gölü) yapılacak taşıma faaliyetleri hakkında da, Kanun un uygulanması sağlanmış olacaktır. Ancak yeni 935. maddeye göre, aksini öngören kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla bu Kanun un deniz ticaretiyle ilgili hükümleri sadece ticaret gemileri hakkında uygulanır. Deniz ticaretine ayrılan diğer hükümlerde, bazı kurumların ve dolayısıyla hükümlerin uygulanması deniz unsuruna bağlı bulunmaktadır. Örneğin navlun sözleşmesi denizde eşya taşıma unsuruna bağlanmaktadır (m. 1138). Yine suda değil, denizde yolcu taşıma sözleşmesinden bahsedilmektedir. Aynı şekilde müşterek avaryada da deniz sergüzeşti esas alınmıştır (m. 1272). Diğer taraftan kurtarma faaliyeti tanımlanırken su aracından (m. 1298) ve denize elverişlilik tanımlanırken yolculuğun yapılacağı su dan (m. 932) söz edilmektedir. Bu hükümlerden de anlaşılacağı üzere, iç suda kullanılan gemiler sebebiyle ortaya çıkan hukuki ilişkilere hangi kuralların uygulanması gerektiğinin şu an için açık değildir; bu konu yoruma muhtaçtır. Ayrıaca bkz. Donatan Tanımı m ve Donatma İştiraki Tanımı m Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 22

23 Her Türlü Geminin Taşınır Eşya Niteliğine Özel Vurgu Yapılması (m. 936) Gemi türü ne olursa olsun taşınır eşyadır. Zaten bir taşıma aracının taşınır olmadığını düşünmek mümkün değildir. Ancak İİK m. 23 uyarınca gemi siciline kayıtlı gemilerin icra hukuku hükümlerinin uygulanmasında taşınmaz gibi değerlendirilmeleri, uygulamada bu tür gemilerin taşınmaz niteliğine sahip olduğu gibi yanlış bir kanaate ulaşmasına sebep vermiştir. m. 936 da her türlü duraksamayı gidermek adına, her türlü geminin bu Kanunun ve diğer kanunların uygulanmasında taşınır eşya olduğu hüküm altına alınmıştır. m. 937 de ise, gemiler hakkında kıyasen uygulanacak taşınmazlara ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Ayrıca Uygulama Kanunu m. 41 ile İİK m. 23, 26, 28, 29 ve 136 da gerekli değişiklikler yapılmış ve İİK na 31/a, 144/a ve 153/a maddeleri eklenmiştir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 23

24 Gemi Siciline Kayıtlı Gemiler Üzerindeki Mülkiyet Hakkının Devrinin Resmi Şekil Şartına ve Zilyetliğin Devrine Bağlanması (m. 1001) 6762 s. TTK m. 868 e göre sicile kayıtlı gemiler üzerindeki mülkiyet hakkının devri için tarafların anlaşmaları yeterlidir; zilyetliğin devrine dahi ihtiyaç yoktur. Buna karşılık m e göre, mülkiyetin devri konusunda yapılacak sözleşmenin yazılı ve tarafların imzasının noter onaylı olması yahut bu sözleşmenin gemi sicil müdürlüğü önünde yapılması gerekmektedir. Ayrıca mülkiyetin devri için zilyetliğin devri de zorunlu görülmüştür. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 24

25 Gemi İpoteği nde Alacağın Muaccel Olmasından Önce Alacaklı Lehine İhtiyati Haciz İmkanının Getirilmesi (m. 1030/2, a) m. 1030/2, b. (a) uyarınca alacak hakkı muaccel olmadan önce ipoteğin sağladığı teminat tehlikeye girerse, alacaklının talebi üzerine geminin ihtiyati haczine olanak tanınmıştır s. TTK da bu yönde açık bir hüküm (ettk m. 909/2) bulunmadığı için uygulamada tehlike altında bulunan alacaklıların başvuracağı geçici hukuki koruma yolu bulunmuyordu. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 25

26 Londra Sınırlı Sorumluluk Sözleşmesi m. 1062/2 ve 1328 in açık atfıyla donatanın sorumluluğunun sınırlanması konusunda Türkiye nin taraf olduğu 1996 Protokolü ile tadil edilmiş (Bkz. 2010/162 s. 05/02/2010 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı [RG, 13/03/2010, 27520]) 1976 Londra Sözleşmesi (kısaca 1996/LS) hükümleri m hükümleriyle birlikte uygulanacaktır. Bu Sözleşmede yer alan ve oldukça geniş kapsamlı düzenlenen deniz alacaklılarından (m. 2) ötürü gemi maliki sözleşmede yer alan sorumluluk sınırlarından faydalanabilir. Bu sözleşmelerin izin verdiği alanlarda yttk m da tamamlayıcı hükümlere ve ayrıca değişikliklere yer verilmiştir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 26

27 LS ye Göre Sınırlı Sorumluluk Sisteminin Benimsediği İlke: Sınırlı Şahsi Sorumluluk 6102 s. TTK ile birlikte donatanın sınırlı ayni sorumluluk sistemi tamamen kaldırılmıştır. Artık mahkemelerin gemi, navlun ve bunların surrogatlarından oluşan deniz serveti ile sınırlı sorumluluk sistemini uygulaması mümkün değildir. Alacaklılar kural olarak donatanın her türlü malvarlığı değerinden alacaklarına tahsil etme imkanı vardır. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 27

28 Sorumluluğun Sınırlandırılması Hakkının Hukuki Niteliği ve Kullanılması (I) TTK m. 1062/2: Donatanın, Türkiye Cumhuriyetinin taraf olduğu sorumluluğun sınırlandırılmasına ilişkin milletlerarası sözleşmelerden doğan sorumluluğunu sınırlandırma hakkı saklıdır. TTK m. 1328/1: Deniz alacaklarından doğan sorumluluk (...) 19/11/1979 tarihli Deniz Alacaklarına Karşı Mesuliyetin Sınırlanması Hakkında Milletlerarası Sözleşme ile bu Sözleşmeyi değiştiren 2/5/1996 tarihli Protokol veya onun yerine geçmek üzere hazırlanarak Türkiye Cumhuriyeti tarafından kabul edilen milletlerarası sözleşmelere göre sınırlanabilir. Londra Söz. m. 1/1: Aşağıda açıklanan anlamda gemi malikleri ile yardımda bulunanlar, 2 inci maddede yazılı alacaklara karşı mesuliyetlerini işbu sözleşme hükümleri uyarınca sınırlayabilir. Ayrıca bkz. m. 15/c. 1. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 28

29 Sorumluluğun Sınırlandırılması Hakkının Hukuki Niteliği ve Kullanılması (II) ettk sisteminden farklı olarak, donatanın sorumluluğunun sınırlanabilmesi için bu hakkın donatan tarafından kullanılması gerekir. Bu hak kullanılmadığı sürece, mahkemenin Londra Sözleşmesi hükümlerine göre donatanın sorumluluğunu sınırlaması mümkün değildir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 29

30 Londra Sözleşmesi Hükümlerine Göre Fon Kurulmadığı Sürece, Donatan Deniz Alacaklılarına Karşı Bütün Malvarlığıyla, Ancak Belirli Bir Miktar İle Sorumludur. Donatan sınırlı sorumluluktan yararlanma hakkını kullandığında, sorumluluğu kural olarak Londra Sözleşmesi nde belirtilen miktar ile sınırlanır. Bu sistemde, donatanın sınırlı şahsi sorumluluğu ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla deniz alacaklıları gemi başta olmak üzere, donatanın deniz ve kara servetine müracaat edebilir. Ancak usulüne uygun olarak Fon Kurulmuşsa, fon alacaklıları donatanın diğer malvarlığı değerleri üzerinde haklarını kullanamaz (Londra Söz. m. 13). Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 30

31 Fon Kurulmasında Görevli ve Yetkili Mahkeme m (1) 1976 ve 1992 tarihli sözleşmeler uyarınca fon kurulması konusunda görevli mahkeme, deniz ticareti işlerine bakmakla görevli asliye ticaret mahkemesi, bu mahkemenin bulunmadığı yerlerde bu işle görevlendirilmiş asliye ticaret mahkemesi, o da yoksa, fonun miktarına bakılmaksızın, bu işle görevlendirilmiş asliye hukuk mahkemesidir. (2) 1976 ve 1992 tarihli sözleşmeler uyarınca fon kurulması konusunda, bir Türk Gemi Siciline kayıtlı olan gemilerde, o gemi sicilinin gözetimi altında tutulduğu mahkeme, sicile kayıtlı olmayan Türk gemilerinde malikin yerleşim yeri mahkemesi, yabancı gemilerde ise, deniz ticareti işlerine bakmakla görevli İstanbul Asliye Ticaret Mahkemesi yetkilidir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 31

32 Londra Sınırlı Sorumluluk Sözleşmesi Nitelikli Ağır Kusura Bağlı Olarak Sınırlı Sorumluluk İmkanının Kaybı Deniz alacağını doğuran zarar, kast veya zarar verme bilinci ile işlenmiş pervasız bir davranıştan kaynaklanmış ise bu Sözleşme de yer alan sınırlı sorumluluk sisteminden faydalanılamaz (LS m. 4). Bu hükmün uygulanması açısından m de özel hükümlere yer verilmiştir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 32

33 Londra Sınırlı Sorumluluk Sözleşmesi Diğer Deniz Alacaklarının Tabi Olduğu (Genel) Sınırlar 1976 LS m. 6 nin 1996 Protokolü ile tadil edilen şekline göre: Ölüm ve yaralanmadan kaynaklanan deniz alacakları hakkında 2000 tonu geçmeyen bir gemi için 2 milyon ÖÇH lik sınır kabul edilmiştir. Bu tonu aşan gemiler için kademeli olarak sınır yükseltilmektedir. Diğer zararlardan kaynaklanan deniz alacaları için ise 2000 tonu geçmeyen bir gemi için 1 milyon ÖÇH lik sınır kabul edilmiştir. Bu deniz alacakları için de yukarıda olduğu gibi geminin tonuna bağlı olarak sınır kademeli olarak yükseltilmektedir. m ye göre 300 tonilatodan küçük gemiler için Londra Sınırlı Sorumluluk Sözleşmesi m. 6/I, b. (b) de yer alan sınır ÖÇH olacaktır. Diğer hallerde bu gemiler için sözleşmede yer alan sorumluluk sınırları uygulanır. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 33

34 Taşıyanın Eşyanın Geç Tesliminden Doğan Sorumluluğunun Özel Olarak Düzenlenmesi (m. 1178/2) 6762 s. TTK da taşıyanın eşyanın geç tesliminden doğan sorumluluğu özel olarak düzenlenmemiştir ve bu konuda Borçlar Kanunu nun genel hükümleri uygulama alanı bulmaktadır. yttk da ise geç teslimden doğan sorumluluk navlun sözleşmesinde taşıyanın sorumluluğunu düzenleyen m in kapsamına alınmıştır. Ayrıca m. 1178/4 de taşıma süresi konusunda yedek hukuk kuralı getirilmiştir. Ayrıca bkz. Bildirimde bulunmamanın sonucu m. 1185/5 ve Tazminat Sınırı m. 1186/6 Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 34

35 Zıya Karinesi (m. 1178/5) Eşyanın zayi olmasına dayanarak tazminat isteminde bulunabilecek kişi, dördüncü fıkra uyarınca teslim süresinin dolmasından itibaren aralıksız altmış gün içinde teslim olunmayan eşyayı zayi olmuş sayabilir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 35

36 Taşıyanın Eşyanın Zıya veya Hasarından Kaynaklanan Sorumluluğunun Üst Sınırı (m. 1186/1) Eşyanın uğradığı veya eşyaya ilişkin her türlü zıya veya hasar nedeniyle taşıyan, her hâlde, hangi sınır daha yüksek ise o sınırın uygulanması kaydıyla, koli veya ünite başına 666,67 Özel Çekme Hakkına veya zıyaa ya da hasara uğrayan eşyanın gayri safî ağırlığının her bir kilogramı için 2 Özel Çekme Hakkını karşılayan tutarı aşan zarar için sorumlu olmaz. Eşyanın cinsi ve değeri, yüklemeden önce yükleten tarafından bildirilmiş ve denizde taşıma senedine (konişmento veya deniz yik senedi) yazılmış ise yukarıdaki sınır uygulanmaz. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 36

37 Taşıyanın Geç Tesliminden Kaynaklanan Sorumluluğunun Üst Sınırı (m. 1186/6) Taşıyanın eşyanın geç teslim edilmesinden doğan sorumluluğu, geç teslim edilen eşya için kararlaştırılan navlun miktarının 2,5 katı ile sınırlıdır. Bu miktar navlun sözleşmesinin tamamı için kararlaştırılan navlun miktarını aşamaz. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 37

38 Nitelikli Ağır Kusura Bağlı Olarak Sınırlı Sorumluluktan Kurtulma İmkanının Kaybı (m. 1187) Zararın doğumuna neden olan olay kast veya zarar verme bilinciyle işlenmiş pervasız bir davranıştan kaynaklanmış ise, taşıyan maddede yer alan sınırlı sorumluluk imkanından yararlanamaz. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 38

39 Hak Düşürücü Süre (m. 1188, 1189) Eşyanın zıyaı veya hasarı ile geç tesliminden dolayı taşıyana karşı her türlü tazminat istem hakkı, bir yıl içinde yargı yoluna başvurulmadığı takdirde düşer. Gerekçede de belirtildiği gibi bu hüküm uygulanırken, Yargıtay ın 6762 s. TTK m için getirdiği (özellikle icra takibinin de mahkemeye başvuru ifadesi kapsamında yer aldığı konusundaki) içtihatlar aynen geçerli olacaktır. Bu hükmün muhafazası mevcut Yargıtay uygulamasını değiştirme amacı gütmemektedir. Uygulamada hak düşürücü süresinin kötüniyetli olarak alacaklıyı oyalayan davranışlar ile doldurulmasına tepki olarak aşağıdaki hüküm kabul edilmiştir: Tazminat isteminin muhatabı, zarar göreni dava açma süresini kaçırması sonucunu doğuracak şekilde oyalarsa, hak düşürücü sürenin geçmiş olduğu itirazından yararlanamaz (m. 1189/1). Bu durumda süre, zarar görenin bu durumu öğrendiği tarihte işlemeye başlar (m. 1189/2). Ayrıca bkz. 1238/4 son cümle. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 39

40 Eşya Zararlarından Kaynaklanan Sözleşme Dışı Talep Haklarında, Taşıyanın (1) Sorumluluktan Kurtulması Halleri ile (2) Sorumluluk Sınırlarına İlişkin Hükümlerin Uygulanması (m. 1190). Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 40

41 Taşıyanın Adamlarının Eşya Zararlarından Kaynaklanan Sözleşme Dışı Talep Haklarında, Taşıyanın (1) Sorumluluktan Kurtulması Halleri ile (2) Sorumluluk Sınırlarına İlişkin Hükümlerinden Faydalanabilmesi (m. 1190/2). Taşıyanın adamının yukarıdaki imkandan yararlanabilmesi için görev veya yetkisi sınırları içinde hareket ettiğini ispat etmesi gerekir. Buna göre taşıyanın adamı, zarara neden olan eylemin, görevi veya yetkisi vesilesiyle yapıldığını ispatlamalıdır. Ancak taşıyanın adamının nitelikli ağır kusurunun bulunması, kendisinin sorumluluk sınırlarından yararlanmasına engel olur. Taşıyan ile onun adamına yöneltilecek tazminat miktarlarının toplamı taşıyanın sınırlı sorumluluğunu (m. 1186) aşamaz (m. 1190/3). Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 41

42 Fiili Taşıyanın Sorumluluğu Fiilî taşıyan, taşıyandan farklı bir kişi olup, bir geminin maliki, kiracısı veya işleteni olarak, taşımanın tamamını veya bir kısmını fiilen gerçekleştiren kişidir. 1191/2 «Bu Kanunun taşıyanın sorumluluğuna ilişkin olan tüm hükümleri, fiilî taşıyanın bizzat gerçekleştirdiği taşımadan sorumluluğu hakkında da geçerlidir». 1191/4 «Taşıyanın ve fiilî taşıyanın, aynı zarardan sorumlu oldukları takdirde ve ölçüde sorumlulukları müteselsildir». Ayrıca bkz. m. 1179/2 ve 1185/6 Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 42

43 Eşyaya İlişkin Konişmento Kayıtlarının İyiniyetli Hamillere Karşı Mutlak Karine Teşkil Etmesi (Yazılı Beyan Sorumluluğu) (m. 1239/3, c. 2) Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 43

44 Yükletenin Garantisi Karşılığında Temiz Konişmento Verilmesi Konusundaki Anlaşmanın Üçüncü Kişileri (Gönderilen Dahil) Aldatma Amacı Taşımaması Durumunda Geçerli Sayılması (m. 1241/3) Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 44

45 Gemi Alacakları Listesinin Yeniden Düzenlenmesi (m. 1320) m de yer alan gemi alacağı listesi 1993 Cenevre Sözleşmesi ne uygun olarak düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile gemi alacağı listesi modern deniz ticareti hukuku alanındaki gelişmelere uygun olarak ve ayrıca sınırlı ayni sorumluluk sisteminin de terk edilmesi sebebiyle, 6762 s. TTK m de yer alan listeye göre oldukça dar kapsamlı tutulmuştur s. TTK m uyarınca neredeyse geminin işletilmesiyle ilgili her türlü alacak hakkı gemi alacağı niteliğinde görülmüştür. Gemi alacağı listesinin bu denli geniş hazırlanması, gerçekten klasik anlamda gemi alacağı sayılması gereken alacakların sahip olduğu imtiyazların önemini azaltmıştır. m ile ise gemi alacağı listesi amaca ve modern gelişmelere uygun olarak yeniden kaleme alınmıştır. Özellikle; gemide taşınan eşya, konteynerler ve yolcuların eşyalarına gelecek olan zıya veya hasarlar artık gemi alacaklısı hakkı ile korunmamaktadır (1320/1/e). Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 45

46 CEBRİ İCRAYA İLİŞKİN ÖZEL HÜKÜMLER (m ) m de yer alan sekizinci kısım hükümleri ile deniz takip hukukunun temel esasları düzenlenmiştir. Bu kısımda gemilerin ihtiyati haczi, gemi rehninin paraya çevrilmesi ve gemilerin cebri icra işlemlerine ne şekilde konu olacağı (gemilerin haczi, satışı vb.) hakkında özel hükümler sevk edilmiştir. Dolayısıyla deniz hukukunun bir alt dalı olan deniz takip hukuku açısından bu kısım hükümleri özel hüküm niteliğinde olacak ve öncelikli olarak uygulanacaktır. Bu kısımda hüküm bulunmayan hallerde ise genel icra hukuku hükümleri (İİK) uygulama alanı bulacaktır (m. 1351). Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 46

47 UYGULANACAK HUKUK m KURAL : Bir geminin ihtiyaten veya icraen haczi, cebrî icra yoluyla satışı ve mülkiyetin intikali de dâhil olmak üzere bu satışın sonuçları ve cebrî icraya ilişkin diğer bütün işlem ve tasarruflar, geminin bu işlem ve tasarrufların yapıldığı sırada bulunduğu ülkenin hukukuna tabidir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 47

48 Gemilerin İhtiyati Haczi (m ) yttk ile gemilerin konu olacağı her türlü geçici hukuki koruma kararı için m da düzenlenen gemilerin ihtiyati haczi kurumuna müracaat edilecektir. Burada yer alan gemilerin ihtiyati haczi kurumu alacak hakları yanından ayni haklar içinde (m. 1353/3) başvurulacak yegane geçici hukuki koruma yoludur. Gemiler üzerinde ihtiyati haciz dışında başka bir geçici koruma kararı alınamaz. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 48

49 İhtiyati Hacze Konu Talep Hakkı: Deniz Alacağı (m. 1352) Gemilerin ihtiyati haczi yoluyla takibi temin edilecek alacaklar m de sınırlı sayıda olarak belirtilmiştir. Deniz alacağı olarak anılan bu talep haklarının dışında kalan şahsi veya ayni talep hakları için gemilerin ihtiyati haczi (veya başka bir geçici hukuki koruma yoluna başvurulması) mümkün değildir (m 1353). Şunu da belirtmek gerekir ki, deniz alacağı listesinde yer alan talep hakları gemilerin ihtiyati haczi konusunda oldukça geniş bir uygulama alanı sağlamaktadır. Bu hükümde deniz ticareti hukuku kaynaklı talep hakları ile bunların dışında kalanlar arasında denizcilik sektörünün ihtiyaç duyduğu haklı bir sınır çizilmiştir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 49

50 İHTİYATİ HACİZDE YETKİLİ MAHKEME (I) Bu konuya ilişki düzenleme 1354 vd. maddelerinde yapılmıştır. Türk Bayraklı gemiler hakkında ihtiyati haciz kararı sadece, geminin demir attığı, şamandıraya veya tonoza bağlandığı, yanaştığı veya kızağa alındığı yer mahkemesi ya da aşağıda gösterilen mahkemeler tarafından verilebilir: a) Bir Türk Gemi Siciline kayıtlı gemilerde, sicil yeri mahkemesi. b) Sicile kayıtlı olmayan gemilerde malikin yerleşim yeri mahkemesi. c) 941 inci maddenin üçüncü fıkrası uyarınca tutulan özel sicile kayıtlı gemilerde kiracının yerleşim yeri mahkemesi. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 50

51 İHTİYATİ HACİZDE YETKİLİ MAHKEME (II) Türkiye de yabancı bayraklı gemiler hakkında ihtiyati haciz kararı, sadece, geminin demir attığı, şamandıraya veya tonoza bağlandığı, yanaştığı ya da kızağa alındığı yer mahkemesi tarafından verilir (m. 1355). Bu madde Türk karasularından zararsız geçiş hakkını ve Türk boğazlarından uğraksız geçiş hakkını kullanan gemilerin zorunlu sebeplerle Türk Karasularında demirlediği durumlarda uygulanmaz. Örneğin boğazdan geçiş için sıra beklediği esnada gemi demir atmış olsa bile bu hüküm uygulama imkanı bulmaz. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 51

52 İhtiyati Haciz Sebebi (m. 1353/4, 5) Deniz alacağının muaccel olması ihtiyati haciz kararının alınması için yeterlidir (m. 1353/4). Muaccel olmayan deniz alacakları için ancak İİK m. 257/2 de yer alan sebeplerin varlığı halinde ihtiyati haciz talep edilebilir. Sonuç olarak ihtiyati haciz sebepleri konusunda m de yer alan kurallar İİK ile uyumlu kılınmıştır. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 52

53 Kural Olarak ÖÇH MAKTU TEMİNAT ALINMASI m uyarınca alacaklının ihtiyati haciz kararı talep edebilmesi için ÖÇH maktu teminat göstermesi zorunludur. Ayrıca daha sonra bu teminat miktarı kararı veren mahkeme tarafından yükseltilebilir veya azaltılabilir (m. 1363/2). Ancak ihtiyati haciz talebinde bulunurken alacaklının mahkemenin kararına bağlı olmaksızın ÖÇH lik teminat vermesi gerekir. Diğer yandan gemi adamlarının talep hakları (m. 1320/ 1, b. a) açısından teminat yatırma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ayrıca m. 1363/3 ün açıklığı karşısından bu deniz alacakları için İİK m. 259 uyarınca da teminat talep edilemez. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 53

54 Yetki Sözleşmesi ya da Tahkim Kaydı İhtiyati Haciz Kararı Vermeye Yetkili Olan Mahkemenin (m ) Yetkisini Kaldırmaz (m. 1356) m da yetki konusunda büyük önem taşıyan bir kurala yer verilmiştir. Buna göre taraflar arasında geçerli bir yetki veya tahkim anlaşması bulunsa veya esas hakkında yabancı bir hukuk yetkili olsa da (lex causae) l, m ve 1355 uyarınca ihtiyati haciz konusunda yetkili bulunan mahkemeler bir deniz alacağı için ihtiyati haciz kararı vermeye yetkilidir. Dolayısıyla borçlu taraf yetki veya tahkim sözleşmesine dayanarak ya da esas hakkında yabancı bir hukukun uygulanacağını gerekçe göstererek ihtiyati hacze itiraz edemez; mahkeme bu hallerin varlığını gerekçe göstererek ihtiyati haciz kararı vermekten kaçınamaz. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 54

55 İhtiyati Haciz Kararı Veren Mahkemenin Esas Hakkındaki Yetkisi (m. 1359) İhtiyati haciz hakkında karar vermeye yetkili olan Türk mahkemeleri taraflar arasında yetki ve tahkim sözleşmesi bulunmadığı sürece, ihtiyati haczi tamamlamak üzere esas hakkında açılacak dava da yetkilidir. Aynı esas ihtiyati haczi uygulayan icra dairesi açısından da geçerlidir. Tamamlayıcı merasimde takip yapılması durumunda, kararı uygulayan icra dairesinin de deniz alacağının takibi bakımından yetkilidir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 55

56 İhtiyati Hacizde İİK dan Farklı Olarak İnfazı İsteme Süresi Üç İş Günüdür İİK m. 261/1, «Alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren on gün içinde kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki icra dairesinden kararın infazını istemeye mecburdur. Aksi halde ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar.» TTK m. 1364/1 «Alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren üç iş günü içinde kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki veya geminin bulunduğu yerdeki icra dairesinden kararın infazını istemek zorundadır. Aksi hâlde, ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar.» Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 56

57 İİK m. 264/1 ve 2 deki 7 günlük süre TTK m ile 1 ay olarak düzenlenmiştir. TTK m «İcra ve İflas Kanununun 264 üncü maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında öngörülen süreler, gemilerin ihtiyati haczinde bir ay olarak uygulanır.» İİK m. 264/1 «Dava açılmadan veya icra takibine başlanmadan evvel ihtiyati haciz yaptırmış olan alacaklı; haczin tatbikinden, haciz gıyabında yapılmışsa haciz zabıt varakasının kendisine tebliğinden itibaren yedi gün içinde ya takip talebinde (Haciz veya iflas) bulunmaya veya dava açmaya mecburdur. 2/İcra takibinde, borçlu ödeme emrine itiraz ederse bu itiraz hemen alacaklıya tebliğ olunur. Alacaklı, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde icra mahkemesinden itirazın kaldırılmasını istemeye veya mahkemede dava açmaya mecburdur. İcra mahkemesi, itirazın kaldırılması talebini reddederse alacaklının kararın tefhim veya tebliği tarihinden itibaren yedi gün içinde dava açması lazımdır.» Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 57

58 TTK m (1) Gemi üzerinde, kanun veya sözleşme uyarınca doğan veya mahkemece tesciline karar verilen bütün rehin ve hapis hakları, teminat altına alınan alacaktan ayrı ve bağımsız olarak yargılama veya icra konusu yapılamaz. (2) Birinci fıkrada belirtilen rehin ve hapis haklarının, rehnin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip konusu yapılabilmeleri için, hem alacağın hem de rehin veya hapis hakkının, ilam veya ilam niteliğindeki belgelerde veya gemi sicil müdürlüğünde düzenlenmiş gemi ipoteği sözleşmesinde tespit edilmiş olması şarttır. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 58

59 TTK m TTK m «Gemi üzerinde kanuni bir rehin hakkına sahip olan alacaklılar, haciz yolu ile veya kambiyo senetleri hakkındaki özel usullere göre takip yapabilirler; bu takdirde kanuni rehin hakkından feragat etmiş olurlar.» Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 59

60 Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 60