DENİZ TİCARETİ HUKUKU

Transkript

1 Prof. Dr. Rayegân KENDER Prof. Dr. Ergon ÇETİNGİL Prof. Dr. Emine YAZICIOĞLU DENİZ TİCARETİ HUKUKU TEMEL BİLGİLER CİLT I 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu na Göre Güncellenmiş On Üçüncü Baskı Giriş Türkiye de Denizcilik Yönetimi ve Türk Deniz Ticareti Hukukunun Kaynakları Gemi Donatan ve Donatma İştiraki Gemi Adamları Deniz Ticareti Sözleşmeleri (Gemi Kira Sözleşmesi, Zaman Çarteri Sözleşmesi, Navlun Sözleşmesi, Denizde Yolcu Taşıma Sözleşmesi) Deniz Kazaları (Müşterek Avarya, Çatma, Kurtarma)

2 İçindekiler On Üçüncü Basıya Önsöz...V İçindekiler... VII Kısaltmalar... XXIII Giriş...1 I. Konu...1 II. Tarihi Gelişimi...2 III. Yeni Türk Ticaret Kanunu...4 IV. Deniz Ticareti Hukukunda Uluslararası Birlik...4 Birinci Bölüm TÜRKİYE DE DENİZCİLİK YÖNETİMİ VE TÜRK DENİZ TİCARETİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI 1 Türkiye de Denizcilik Yönetimi...9 I. DENİZCİLİĞİN İDARESİ (İDARİ YAPI)...9 II. Deniz Ticaret OdaSI III. Avrupa Birliği nin Denizcilik PolitikaSI Türk Deniz Ticareti Hukukunun Kaynakları I. Kanunlar... 19

3 VIII II. Tüzük ve Yönetmelikler III. Milletlerarası Andlaşmalar İkinci Bölüm GEMİ 1 Gemi Tanımı ve Türleri I. Geminin Tanımı II. GEMİNİN BÜTÜNLEYİCİ PARÇALARI VE EKLENTİLERİ III. Geminin TÜRleri VE HUKUKİ NİTELİĞİ IV. Gemi NİTELİĞİNİN Kaybolması Geminin Ayırıcı Unsurları I. Geminin Adı II. Tanınma İşareti III. Bağlama Limanı IV. Geminin TonAJI V. Geminin Klası (Sınıfı) VI. Geminin Milliyeti Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kazanılması Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kullanılması Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kaybedilmesi Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu na Göre Türk Bayrağı Çekme Hakkı Gemi Sicilleri I. Genel Olarak II. Milli Gemi Sicili Genel Olarak Gemilerin Sicile Tescili a. Tescili caiz olmayan (sicile tescil edilemeyen) gemiler b. Tescili caiz gemiler Gemilerin Sicilden Silinmesi (Terkini)... 53

4 a. Talep üzerine silinme b. Resen silinme Gemi Sicilindeki Kayıtlar ve Hükümleri a. Gemi sicilindeki kayıtların türü b. Gemi sicilindeki kayıtların hükümleri aa. Hukukî karineler bb. Sicile güven ilkesi III. YAPI Halindeki Gemilere ÖZGÜ Sicil IV. Türk Uluslararası Gemi Sicili V. Bağlama Kütüğü Gemi Üzerinde Mülkiyet ve Diğer Aynî Haklar I. GENEL OLARAK II. Gemi Mülkiyeti A. Gemi Mülkiyetinin İktisabı Gemi mülkiyetinin hususî hukuk hükümlerine göre kazanılması a. Hukukî muamele ile aa. Gemi siciline kayıtlı olmayan gemiler bb. Gemi siciline kayıtlı gemiler cc. Sicile kayıtlı gemi payı ve iştirak payı b. Hukukî muamele dışında yollarla aa. Sahiplenme (ihraz) bb. Kazandırıcı zamanaşımı aaa. Olağan zamanaşımı ile kazanma bbb. Olağanüstü zamanaşımı ile kazanma Gemi mülkiyetinin kamu hukuku hükümlerine göre iktisabı B. Gemi Mülkiyetinin Kaybedilmesi C. Yapı Halinde Bulunan Gemi ve Yapı Payları III. Gemi İpoteği Gemi İpoteğinin Tanımı ve Tesisi Gemi İpoteğinin Kurulması İpotek Hakkının Kapsamı a. Gemi b. Kira, kamulaştırma bedeli, tazminat istemleri IX

5 X c. Sigorta tazminatı İpotek Hakkının Derecesi İpotekli Alacaklının Hakları İpoteğin Sona Ermesi İpoteğin Özel Türleri a. Birlikte gemi ipoteği b. Maksimal ipotek c. Yabancı para üzerine ipotek d. Sabit kıymetli ipotek e. Yapı ipoteği f. Kıymetli evraka ait gemi ipoteği Kanuni İpotek IV. Gemi Üzerinde İntifa Hakkı Borda Evrakı I. Gemi Tasdiknamesi veya Bunun Tasdikli Özeti II. TONİLATO Belgesi III. Denize Elverişlilik Belgesi IV. Emniyet Belgeleri V. Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü VI. Sıhhat Patentası VII. Gemi Adamları YETERLİK BELGELERİ VIII. Manifesto IX. Gemi Jurnali X. İzin Kâğıdı XI. Sorumluluk Sigortası veya Diğer Bir Mali Güvenceye İlişkin Sertifika... 86

6 XI Üçüncü Bölüm DONATAN VE DONATMA İŞTİRAKİ 1 Donatan I. Tanımı II. Borç ve Sorumluluk Donatanın Borçları Uluslararası Deniz Hukukunda Donatanın Sınırlı Sorumluluğu Donatma İştiraki I. Tanımı II. Donatma İştirakinin yönetimi III. PAYDAŞ Donatanların Sorumluluğu IV. Donatma İştirakinin Sona Ermesi Deniz Alacakları İçin Sorumluluğun Sınırlanması I. SORUMLULUĞUNU SINIRLAMA HAKKINA SAHİP OLAN ŞAHISLAR II. SORUMLULUĞUN SINIRLANABİLECEĞİ ALACAKLAR III. SORUMLULUĞUN SINIRLANAMAYACAĞI ALACAKLAR IV. SORUMLULUĞU SINIRLAMA HAKKININ KALKMASI V. SORUMLULUĞUN SINIRLANMASINDA SİSTEM Dördüncü Bölüm GEMİ ADAMLARI 1 Kaptan I. Kaptanın Görevleri II. Kaptanın Yetkileri Kaptanın Donatanı Temsil Yetkisi Kaptanın Taşıyanı Temsil Yetkisi Kaptanın Yükle İlgilileri Temsil Yetkisi

7 XII III. Kaptanın Sorumluluğu Gemi Adamları I. EĞİTİM, YETERLİK VE BELGELENDİRME II. Deniz İş Hukuku Bakımından Beşinci Bölüm DENİZ TİCARETİ SÖZLEŞMELERİ 1 Gemi Kira Sözleşmesi I. GENEL OLARAK II. TANIMI, TÜRLERİ VE UYGULANACAK HÜKÜMLER III. KURULMASI VE TARAFLARI IV. SİCİLE ŞERH V. KİRAYA VERENİN HAKLARI VE BORÇLARI VI. KİRACININ HAKLARI VE BORÇLARI VII. ZAMANAŞIMI Zaman Çarteri Sözleşmesi I. TANIMI, KURULMASI VE TARAFLARI II. TAHSİS EDENİN HAKLARI VE BORÇLARI III. TAHSİS OLUNANIN HAKLARI VE BORÇLARI IV. ZAMANAŞIMI Navlun Sözleşmesi TANIMI, KURULMASI, TARAFLARI VE TÜRLERİ I. TANIMI VE UNSURLARI Eşya Taşımanın Üstlenilmesi Deniz Yoluyla Taşıma Taşıma İşinin Bir Gemi ile Yapılması Taşıyanın Eşyanın Zilyetliğini Elde Etmiş Olması Taşıma İşinin Bir Ücret (Navlun) Karşılığında Yapılması

8 XIII II. NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI VE İLGİLİ ŞAHISLAR Taşıyan Fiili Taşıyan Taşıtan Yükleten Gönderilen III. Navlun Sözleşmesinin TÜRLERİ Yolculuk Çarteri Sözleşmesi - Kırkambar Sözleşmesi a. Yolculuk çarteri sözleşmesi aa. Tam yolculuk çarteri sözleşmesi bb. Kısmî yolculuk çarteri sözleşmesi b. Kırkambar sözleşmesi Alt Navlun - Asıl Navlun Sözleşmeleri IV. Navlun Sözleşmesinin KURULMASI Navlun Sözleşmesinin İfası I. SÖZLEŞMEDE KARARLAŞTIRILAN GEMİNİN KULLANILMASI II. GEMİNİN YOLCULUĞA HAZIRLANMASI Denize Elverişlilik Yola Elverişlilik Yüke Elverişlilik III. GEMİNİN ZAMANINDA YÜKLEME LİMANINDA HAZIR BULUNDURULMASI IV. YÜKLEME V. TAŞITAN VE YÜKLETENİN YÜKÜ USULÜNE UYGUN OLARAK YÜKLEME GÖREVİ VI. YÜKLEME İÇİN BEKLEME SÜRELERİ Yolculuk Çarteri Sözleşmeleri a. Yükleme (Starya) süresi b. Sürastarya süresi c. Bekleme süresinin hesabı ve bir engel sebebiyle yükleme yapılamayan zamanın hesaba etkisi...154

9 XIV d. Hızlandırma primi e. Bekleme süresinde yükleme yapılmaması ve eksik yükleme yapılması aa. Yükleme yapılmaması bb. Eksik yükleme yapılması Kırkambar Sözleşmeleri VII. GEMİNİN YOLCULUĞU VE BOŞALTMA Yolculuk Boşaltma İçin Bekleme Süresi a. Yolculuk çarteri sözleşmesi aa. Boşaltma süresi bb. Sürastarya süresi cc. Bekleme süresinin hesabı ve bir engel sebebiyle boşaltma yapılamayan zamanın hesaba etkisi dd. Boşaltmanın hiç veya süresinde yapılmaması ee. Boşaltma giderleri ve hızlandırma primi b. Kırkambar sözleşmelerinde DENİZDE TAŞIMA SENETLERİ I. Konişmento Tanımı Konişmentonun Türleri ve Düzenlenmesi Konişmentonun Şekli ve İçeriği a. Eşyanın cinsi, işareti ve miktarı b. Eşyanın haricen belli olan hâl ve durumu c. Taşıyanın adı ve soyadı veya ticaret unvanı ve işletme merkezi d. Kaptanın adı ve soyadı e. Geminin adı ve tabiiyeti f. Yükletenin adı ve soyadı veya ticaret unvanı g. Yükleten tarafından bildirilmişse, gönderilenin adı ve soyadı veya ticaret unvanı h. Navlun sözleşmesine göre yükleme limanı ve taşıyanın eşyayı yükleme limanında teslim aldığı tarih

10 XV i. Navlun sözleşmesine göre boşaltma limanı veya buna ilişkin talimat alınacak yer j. Konişmentonun düzenlendiği yer ve tarih k. Taşıyan veya onu temsilen hareket eden kişinin imzası l. Navlunun gönderilen tarafından ödeneceğine dair kayıtlar, ödenecekse bunun miktarı m. Navlun sözleşmesinde açıkça kararlaştırılmışsa, eşyanın boşaltma limanında teslim olunacağı tarih ve süre n. Sorumluluk sınırlarını genişleten her şart o. Taraflarca uygun görülen diğer kayıtlar ö. Konişmentonun kaç nüsha düzenlendiği p. Eşyanın değeri Konişmentonun Niteliği ve İşlevleri a. Konişmento kıymetli evrak niteliğindedir b. Taşıyanı, gönderileni ve bunlar arasındaki ilişkiyi belirler c. Taşınmak üzere teslim alınan veya gemiye yüklenen eşyayı ispat eder d. Eşyanın taşınacağı ve konişmentonun ibrazı karşılığında teslim edileceği taahhüdünü ifade eder e. Konişmento eşyayı temsil eder II. DİĞER DENİZDE TAŞIMA SENETLERİ Taşıyanın Sorumluluğu I. Genel Olarak Uluslararası Sözleşmeler Türk Ticaret Kanunu II. SorumluLUk sebepleri Geminin Başlangıçta Denize, Yola ve Yüke Elverişsiz Olması Eşyanın Zıya veya Hasara Uğraması ya da Geç Teslimi a. Sorumluluk şartları b. Sorumluluktan kurtulma halleri aa. Taşıyanın, kendisinin ve adamlarının kusursuzluğunu ispatlaması bb. Mutlak sorumsuzluk sebepleri

11 XVI aaa. Geminin sevki ve başkaca teknik yönetimindeki kusur bbb. Yangın ccc. Denizde kurtarma ddd. Eşyanın cins veya değerinin kasten yanlış bildirilmesi cc. Muhtemel sorumsuzluk sebepleri III. EŞYANIN İNCELENMESİ ve bildirim İnceleme Bildirim IV. Taşıyanın Sorumluluğunu sınırlandırma hakkı ve bu hakkın kaybı Sorumluluk sınırları a. Eşyanın zıyaa veya hasara uğraması halinde aa. Zararın belirlenmesi bb. Sorumluluk sınırı b. Eşyanın geç teslim edilmesi halinde c. Sınırların birlikte uygulanması Sınırlı Sorumluluktan Yararlanma Hakkının Kaybı V. TAŞIYANIN VE ADAMLARININ AKİT DIŞI SORUMLULUĞU VI. Yükün Zıya veya Hasarından ya da geç tesliminden Doğan Dava Hakkının Düşmesi VII. Zamanaşımı VIII. Taşıyanın Sorumluluğuna dair Emredici Hükümler ve uygulanmadığı haller Emredici Hükümler Emredici Hükümlerin Uygulanmadığı Haller a. Yolculuk çarteri sözleşmesi b. Canlı hayvan taşınması c. Güverte yükü d. Taşımanın yüklemeden önce ve boşaltmadan sonraki aşamaları e. Mutad ticari taşıma işlerinden olmayan taşımalar f. Müşterek avaryaya ilişkin anlaşmalar...206

12 XVII IX. TAŞIMANIN İCRASININ FİİLİ TAŞIYANA BIRAKILMASI HALİNDE TAŞIYAN VE FİİLİ TAŞIYANIN SORUMLULUĞU Fiili Taşıyan Kavramı Taşımanın İcrasının Fili Taşıyana Bırakıldığı Hallerde Taşıyanın ve Fiili Taşıyanın Sorumluluğu a. Taşıyanın sorumluluğu b. Fiili taşıyanın sorumluluğu Taşıyanın Hakları I. NAVLUN VE DİĞER ALACAKLAR II. eşyanın zıyaa veya hasara uğramasının Navlun Alacağına Etkisi Eşyanın Hasara Uğraması Eşyanın Zıyaa Uğraması III. Navlun Borçlusu IV. Taşıyanın HAPİS HAKKI Navlun Sözleşmesinin Sona Ermesi I. Navlun Sözleşmesinin Hükümden Düşmesi Geminin Zayi Olması Eşyanın Zayi Olması a. Yolculuk başlamadan önce b. Yolculuk başladıktan sonra II. Taşıtan veya Taşıyanın Belirli Kanunî SebePlere Dayanarak Navlun Sözleşmesini Feshetmesi III. TAŞITANIN NAVLUN SÖZLEŞMESİNİ FESHETMESİ Yolculuk Çarteri Sözleşmesi Kırkambar Sözleşmesi Deniz Yoluyla Yolcu Taşıma Sözleşmesi I. Genel Olarak II. Tanımı III. Sözleşmenin KURULMASI, niteliği VE Tarafları Kurulması Niteliği...223

13 XVIII 3. Tarafları a. Taşıyan - fiili taşıyan b. Yolcu Bagaj IV. YOLcunun hakları ve yükümlülükleri V. TAŞIYANIN HAKLARI VE BORÇLARI Taşıyanın Hakları Taşıyanın Borçları a. Yolculuğu vaktinde yapma b. Yolcuyu sağ ve salim olarak taşıma c. Yolcu beraberindeki bagajı taşıma d. Sorumluluk sigortası yaptırma VI. Taşıyanın Sorumluluğu Yolcunun Ölümü veya Yaralanmasından Sorumluluk ve Sınırı a. Gemi kazası sonucu yolcunun ölümü veya yaralanması b. Gemi kazası dışında bir sebep yüzünden yolcunun ölümü veya yaralanması Bagajın Zıya veya Hasara Uğramasından ya da Geç Teslim Edilmesinden Sorumluluk ve Sınırı a. Kabin bagajı b. Kabin bagajı dışındaki bagaj c. Değerli eşya Taşımanın Kısmen veya Tamamen Fiili Taşıyana Bırakılması Halinde Taşıyanın ve Fiili Taşıyanın Sorumluluğu Sınırlı Sorumluluktan Yararlanma Hakkının Kaybı VII. ZAMANAŞIMI...235

14 XIX Altıncı Bölüm DENİZ KAZALARI 1 Müşterek Avarya I. MÜŞTEREK Avarya Kavramı II. Müşterek Avaryanın Tarihçesi III. Müşterek Avaryaya uygulanacak hükümler IV. MÜŞTEREK AVARYANIN TANIMI VE UNSURLARI Gemi ve Yükün Müşterek Bir Deniz Sergüzeştine Atılmış Olması Gemi ve Yükün Müşterek Bir Tehlike ile Karşılaşmış Olması Müşterek Tehlikeden Gemi ve Yükü Korumak Maksadıyla Fevkalâde Bir Fedakârlık veya Fevkalâde Bir Masraf Yapılmış Olması Fedakârlığın İradî Bir Şekilde Yapılması Fedakârlık Hareketinin Makul Olması Faydalı Netice V. Müşterek Avaryaya Giren Zarar ve Masraflar VI. İkame Masrafları VII. Başlıca Müşterek Avarya Tipleri Denize Yük Atılması Karaya Oturtma Yüzdürmede Makine ve Kazanlara Verilen Zarar Hafifletme Yangın Söndürme Müşterek Avaryası Barınma Muvakkat Tamir Müşterek Avaryası Kurtarma VIII. Dispeç Çatma I. Genel Olarak II. Çatmaların Milletlerarası Alanda Düzenlenmesi...253

15 XX III. Çatmanın Tanımı ve Unsurları IV. Çatmanın Nevileri Kusursuz Çatma Kusurlu Çatma a. Bir tarafın kusuru ile çatma b. Ortak kusurlu çatma c. Tazminat davası V. Kıyasen veya Vasıtalı Çatma Kurtarma I. Genel Olarak II. Kurtarmanın Unsurları Su Aracı veya Diğer Eşyanın Kurtarılmasına Yönelik Faaliyet Su Aracı veya Diğer Eşyanın, Seyrüsefere Elverişli Sularda Tehlikeye Maruz Kalmış Olması Kurtarma Faaliyetinde Bulunulmuş Olması Faydalı Sonuç Elde Edilmiş Olması III. KURTARMA ÜCRETİ IV. Kurtarma sözleşmesi V. ÖZEL TAZMİNAT VI. kurtarma Ücretinin borçlusu, alacaklısı, ödenmesi ve teminatı Borçlular Alacaklılar Kurtarma Ücreti Hakkının Kaybedilmesi Kurtarma Ücretinin Ödenmesi Kurtarma Ücreti İçin Rehin ve Hapis Hakkı VII. insan kurtarma...270

16 XXI EKLER Ek I -Deniz Alacaklarına Karşı Mesuliyetin Sınırlandırılması Hakkında 1976 Tarihli Milletlerarası Sözleşme Ek II - Deniz Alacaklarına Karşı Mesuliyetin Sınırlandırılması Hakkında 1976 Tarihli Milletlerarası Sözleşmeyi Tadil Eden 1996 Protokolü Ek III Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu ile İlgili Uluslararası Sözleşme Ek IV Petrol Kirliliği Zararının Tazmini İçin Bir Uluslararası Fonun Kurulması ile İlgili Uluslararası Sözleşme Ek V York-Anvers Kuralları Bibliyografya

17