İLKÖĞRETİM SEKİZİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN GENETİK ÜNİTESİ HAKKINDAKİ KAVRAM YANILGILARININ BELİRLENMESİ

Transkript

1 Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi İLKÖĞRETİM SEKİZİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN GENETİK ÜNİTESİ HAKKINDAKİ KAVRAM YANILGILARININ BELİRLENMESİ Nilgün TATAR Gazi Ü., Gazi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Ankara. Özlem CANSÜNGÜ KORAY Karaelmas Ü., Ereğli Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Zonguldak. Özet Bu çalışma, ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin genetik ünitesinde yer alan temel kavramlar hakkındaki bazı kavram yanılgılarını ortaya koymaktadır. Araştırmada öğrencilere, üç ölçekli anket sorularını, sıralama sorusunu ve yazılı mülakat sorularını içeren kavram testi uygulanmıştır. Araştırmanın sonucunda öğrencilerin büyük çoğunluğunun gen, DNA, kromozom gibi temel kavramlar hakkında eksik bilgilere ya da kavram yanılgılarına sahip oldukları görülmüştür. Ayrıca biyoteknoloji ve genetik mühendisliği alanında yapılan çalışmalardan ve genetik kodun ne olduğu hakkındaki bilgilerden çok az öğrenci haberdardır. Çalışmanın bulgularına dayanarak, bu kavram yanılgılarının giderilmesine yönelik çözüm önerilerinde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Kavram Yanılgıları, Fen Eğitimi, Anlamlı Öğrenme, Genetik. DETERMINATION OF THE MISCONCEPTIONS OF THE 8 TH GRADE STUDENTS IN PRIMARY SCHOOL ABOUT GENETICS UNIT Abstract This study displays that some misconceptions of the 8 th grade students in primary school about basic concepts in genetics unit. Students were applied questionnaire which consist of 3 scale survey question, sequence questions and open-ended interview questions. The result of this study was showed that most of the students have misconceptions or deficient knowledge about basic concepts e.g. gene, DNA, chromosome. In addition that, a few students aware of the studies of biotechnology and genetic engineering and the meaning of genetic code. Based on the finding of the study, suggested some solutions to correct these misconceptions by researchers. Key Words: Misconception, Science Education, Meaningful Learning, Genetics. Bu çalışma Marmara Üniversitesi VI. Ulusal Fen ve Matematik Eğitimi Kongresinde poster olarak sunulmuştur. October 2005 Vol:13 No:2 Kastamonu Education Journal

2 416 Nilgün TATAR, Özlem CANSÜNGÜ KORAY Giriş 1900 lü yıllarda Mendel in çalışmalarının yeniden keşfinden sonra genlerin doğası hakkında büyük bir bilgi patlaması olmuştur yılında DNA nın çift heliks yapısının keşfiyle birlikte, bakterilerde, mantarlarda, bitki ve hayvanlarda yapılan çalışmalarla DNA nın yaşamın geleneksel dili olduğu ortaya konulmuştur. Yaşayan organizmalar arasında yer alan bu ilişki biyoteknoloji ve genetik mühendisliği biliminin gelişmesine neden olmuştur. Gen teknolojisi ve biyoteknolojideki bu ilerlemeler sayesinde, kötü koşullara dayanıklı bitki ve hayvan ırkları üretiminde başarılı olunmuştur lı yıllarda, Amerika da İnsan Genom Projesi gündeme getirilmiş olup, günümüzde insan genlerinin tüm haritasının yapım çalışmalarına devam edilmektedir (1). Çok büyük bir hızla ilerleyen gen teknolojisindeki çalışmaların takip edilebilmesi için bireylerin temel kavramları bilmeleri, bu kavramlar arasındaki bağıntıları doğru olarak kurmaları ve yorum yapabilmeleri gerekmektedir. Gelecekte bireyler, gen teknolojisinin etkilerini tartışacakları temel bilgilere ihtiyaç duyabilirler ve bu konulardaki eğitim eksikliği toplumun huzursuzluğunun artmasına neden olabilir (2). Gelecekte oldukça önemli ölçülerde başta insan olmak üzere bütün canlı türlerin yaşamını etkileyebilecek gelişmelerin çıkış noktası olan genetik bilimi hakkında bilinmesi gerekenlerin daha küçük yaşlardan itibaren bireylere kazandırılması bu açılardan büyük önem taşımaktadır. Son yıllarda modern eğitim anlayışı kapsamında bilginin kavramlar düzeyinde öğretilmesi esas alınmıştır (3). Bunun nedeni; kavramlar, bilgilerin yapı taşlarını, kavramlar arası ilişkilerde bilimsel ilkeleri oluştururlar. İnsanlar kavramları öğrenirler, sınıflarlar, aralarındaki ilişkileri bulurlar. Böylece bilgilerine anlam kazandırırlar, yeniden düzenlerler hatta yeni kavramlar, yeni bilgiler yaratırlar (4). Anlamlı öğrenme; eski bilgilerle yeni bilgiler arasında bağıntılar kurulduğu zaman gerçekleşir (5). Temel kavramlar anlaşılmadıkça konuyla ilgili ileri düzeydeki diğer kavramların anlaşılamayacağı bilinmektedir (6). Eğitim süreci içerisinde öğrencilerin, fen grubu derslerinde karşılaştıkları en önemli problemlerden birisi kavram yanılgılarıdır. Öğrencilerin, okul eğitimi almadan kendi günlük deneyimleri ya da okulda verilen formal eğitim sebebi ile bazı bilimsel kavramları yanlış algılamaları, anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesinde negatif etki yaratan en önemli etmenlerdendir. Özellikle okuldaki eğitimde, öğretmenin konu ve kavramlar arasında anlam bütünlüğü kurmadaki başarısızlığı, öğrencilerin zihinlerinde ön bilgileri ile yeni öğrendikleri kavramlar arasında doğru ilişkiler kuramaması, bilgi içerisinde çok fazla yabancı kelimenin bir arada bulunuşu gibi sebeplerle kavram yanılgıları oluşabilir (3). Öğrencilerin sayısız araştırma tarafından da tespit edilen kavram yanılgılarının, öğrenme sürecinden önce öğretmenler tarafından fark edilmesi, öğrenmenin kalıcılığı ve etkiliği açısından büyük anlam taşır. Ayrıca son yıllarda oldukça yaygın bir şekilde kullanım alanı artan yapısalcılık (constructivism) ve kavramsal değişim stratejisi gibi kavramlar düzeyinde öğrenmeyi temel alan yaklaşımlarda, öğrencilerin ön bilgisinin dolayısı ile kavram yanılgılarının tespit edilmesi için ilk şart olarak belirtilmiştir. Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

3 İlköğretim Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Genetik Ünitesi Hakkındaki Kavram Fen öğreniminin amacı, kavramların anlamlı şekilde öğrenilmesini sağlamaktır. Çağımızda bilgi büyük bir hızla artmaktadır. Ezberci bir eğitim başarısızlığa yol açacaktır. Ezbere dayalı öğretim ile bilginin uzun süre akılda kalmadığı ve anlamlı öğrenme sağlanmadığı bir gerçektir (7). Bunun yerine öğrencilere bilgiye ulaşma yolları öğretilmelidir. Bilgi avcıları yetiştirmek, bilim ve teknoloji alanında çalışmalar yapabilmek için ilk şarttır. Bu araştırmanın amacı, ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin genetik konusunda sahip oldukları yanlış kavramları açığa çıkarmaktır. Yöntem Örneklem Bu araştırma, eğitim-öğretim yılı II. döneminde Ankara ilinin Çankaya ilçesinde yer alan okullardan rasgele seçilen üç ilköğretim okulunda yapılmıştır. Bu okulların 8. sınıf öğrencilerinden 140 öğrenci araştırmaya katılmıştır. Veri Toplama Aracı Bu çalışmada ilköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin genetik ünitesinde sahip oldukları kavram yanılgılarını ortaya çıkarmak amacı ile Lewis ve Ark. (2000) tarafından hazırlanıp uygulanan ve araştırmacılar tarafından Türkçe ye modifiye edilmiş kavram belirleme anketi kullanılmıştır (8). Anket üç bölümden oluşmuş olup, bunlar üç seçenekli anket soruları, sıralama sorusu ve açık uçlu yazılı mülakat sorularıdır. Canlılar, Sıralama Dizisi, Biyolojik Terimler ve Genetik Kod başlıkları anketin konu alanlarını belirlemektedir. Yabancı literatürde yeterli düzeyde geçerlik güvenirliğe sahip olan anketin, bu çalışma için kapsam geçerliliği çeşitli araştırmacıların görüşleri alınarak sağlanmıştır. Verilerin Analizi Öğrencilerin sorulara verdiği cevaplar, cevap tiplerine göre değerlendirilmiş, yüzde ve frekansları bulunmuştur. Elde edilen bulgulara göre öğrencilerin yanlış ve eksik kavramları tespit edilmeye çalışılmış ve nedenleri yorumlanmıştır. Bulgular ve Yorumlar Kavram belirleme anketinde yer alan sorular ve öğrencilerin verdikleri cevaplardan elde edilen bulgular şu şekilde ifade edilebilir: Canlılar bölümünde bulunan sorulara ait bulgular ve yorumlar Bu bölümde öğrencilere beş farklı canlı grubundan örnekler verilmiş ve onların bu canlıların sahip oldukları kromozomlar ve genetik bilgileri arasında ilişki kurup kuramadıkları ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. October 2005 Vol:13 No:2 Kastamonu Education Journal

4 418 Nilgün TATAR, Özlem CANSÜNGÜ KORAY Soru 1: Ağaçlar Memeliler Eğreltiotları Mantarlar Böcekler Yukarıdaki canlıların tümü genetik bilgi içerir mi? a)evet b)hayır c)bilmiyorum Soru 2: Yukarıdaki canlıların tümü kromozom içerir mi? a)evet b)hayır c)bilmiyorum Tablo 1 de 1. ve 2. sorulara verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri şu şekilde ifade Tablo 1. 1.ve 2. sorulara verilen cevapların frekans ve yüzde değerleri Evet Hayır Bilmiyorum Sorular Toplam f % f % f % 1. soru soru Tablo 1 e göre; öğrencilerin %48 lik kısmı ağaçlar, memeliler, eğreltiotları, mantarlar ve böceklerin genetik bilgiye sahip olduğunu bilmekteyken, 2. soruda öğrencilerin %44 ü bu canlıların kromozomlara sahip olduğunu belirtmişlerdir. Ancak bu iki soru birlikte değerlendirildiğinde, 1. soruya doğru olarak cevap veren öğrencilerin sadece 41 i aynı zamanda 2. soruya da doğru olarak cevap verebilmişlerdir. 10 öğrenci bu canlıların kromozomlara sahip olduğunu ancak genetik bilgiye sahip olmadıklarını düşünmektedir. Ayrıca her iki tabloda görüldüğü gibi bilmiyorum cevabını veren öğrencilerin sayısı oldukça yüksek orandadır. Buna göre, bu iki kavramın ve aralarındaki bağlantının öğrenciler tarafından tam olarak öğrenilmeği söylenebilir. Robinson ve Ark. (2000) tarafından yaş arasındaki 35 öğrenci üzerinde yapılan bir çalışma bu sonuçları desteklemektedir (9). Öğrencilerin çoğunluğu genetik bilgi ve kromozomlar arasındaki ilişkiyi doğru olarak ifade edememiştir. Banet ve Ayuso (2000) da yaptıkları araştırmada, öğrencilerle mülakatlar yapmışlar ve bazı öğrencilerin her hücrenin kromozomlara sahip olduğunu ancak sadece eşey hücrelerinin genetik bilgi içerdiğini ifade ettikleri ortaya koymuşlardır (10). Sıralama Dizisi bölümünde bulunan sorulara ait bulgular ve yorumlar Bu bölümde, öğrencilerin ünitede geçen 6 temel kavramlar arasındaki sıralamayı doğru olarak yapıp yapamadıkları belirlenmiştir. Soru 3: Kromozom Hücre DNA Organizma Çekirdek Gen Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

5 İlköğretim Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Genetik Ünitesi Hakkındaki Kavram Yukarıda belirtilen yapıları en büyükten en küçüğe doğru sıralayınız. Tablo 2 de 3.soruya verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri şu şekilde ifade Tablo 2. Sıralama Dizisi bulgularına ait cevapların frekans ve yüzde değerleri Cevap Tipleri f % 1.Başlama Dizisi: Organizma, hücre a)kromozomun çekirdekten büyük olduğunu düşünenler b)genin çekirdekten büyük olduğunu düşünenler c)genin kromozomdan büyük olduğunu düşünenler 2.Başlama Dizisi: Organizma, hücre, çekirdek Başlama Dizisi: Organizma diye başlamayanlar Toplam Bu soruya toplam 110 öğrenci cevap vermiştir. Sıralamayı doğru olarak yapan sadece 3 öğrenci bulunmaktadır. Öğrencilerin %5 i kromozomların çekirdekten büyük olduğunu düşünmektedir. Bu sonuçlar bize öğrencilerin genetik konusundaki en temel kavramları doğru olarak öğrenemediklerini göstermektedir. Benzer sonuçlar Lewis ve Ark. (2000) tarafından yapılan çalışmada da ortaya konmuştur. Araştırmacılar öğrencilerin gen- kromozom- çekirdek arasındaki ilişkiyi bilip bilmediğini ortaya koymak üzere 400 öğrenci üzerinde çalışma yapmışlardır. Cevap veren öğrencilerden 70 i kromozomların çekirdekten daha büyük olduğunu ifade etmişlerdir (8). Öztaş ve Öztaş (1997) çalışmalarında 68 tane ilköğretim sekizinci sınıf öğrencisinin benzer kavramları büyükten küçüğe doğru sıralamalarını istemiş, sadece 14 öğrencinin doğru sıralamayı yapabildiğini ortaya koymuştur (11). Öğrencilerin bu sıralamayı doğru olarak yapamamalarının nedeni olarak, bu kavramların yapı ve fonksiyonlarını tam olarak öğrenememeleri, ayrıca sahip oldukları bilgiler arasında anlamlı bağlantılar kuramayıp, bunlar hakkında doğru olarak yorum yapamamaları gösterilebilir. Biyolojik Terimler bölümünde bulunan sorulara ait bulgular ve yorumlar Bu bölümde öğrencilerin temel kavramlar hakkındaki detaylı bilgilerini açığa çıkarmak için yazılı mülakat soruları bulunmaktadır. Soru 4: Genler vücudumuzda nerede bulunur? Tablo 3 de 4.soruya verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri şu şekilde ifade October 2005 Vol:13 No:2 Kastamonu Education Journal

6 420 Nilgün TATAR, Özlem CANSÜNGÜ KORAY Tablo soruya verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri DNA da Eşey hücrelerinde Vücut hücrelerinde 7 5 Rahim ve testislerde Saç, göz, tırnak, kaslar Kimyasal yapılarda Bilmiyor Öğrencilerden sadece %6.4 ü genlerin DNA üzerinde yer aldığını doğru olarak cevap verirken geriye kalan öğrencilerin en büyük yanılgısı genlerin sadece eşey hücrelerinde veya vücudun spesifik bölgelerinde olduğunu düşünmeleridir. Soru 5: Genler niçin önemlidir? Tablo 4 de 5.soruya verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri şu şekilde ifade Tablo soruya verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri Fiziksel ve ruhsal özellikleri belirler Üremeyi sağlar Metabolizmayı düzenler Soyun devamlılığını sağlar Çeşitliliğe neden olur Bilmiyor Öğrencilerin %6.4 ü genlerin canlının belli özelliklerinden sorumlu olduğunu belirtmişlerdir. Öğrencilerin büyük bir kısmı genlerin üremeyi sağladığını düşünmektedir. Ana ve babaya ait karakterlerin yavru döllere geçişini ve genlerin soyun devamlılığını sağlayışını öğrenciler üremeyi sağlar şeklinde ifade etmişlerdir. Metabolizmayı düzenlediğini belirten %2.8 lik öğrenci grubu genlerin proteinleri kodladığını ifade edememişlerdir. Hiçbir öğrenci genlerin ürünleri olan proteinler hakkındaki bilgilere değinmemiştir. Öğrencilerin yaklaşık %75 gibi bir oranla 4. ve 5. soruyla ilgili herhangi bir cevaba sahip olmamaları bulgular açısından ilginç bir noktaya sahiptir. Lewis ve Ark. (2000) 383 öğrenci üzerinde yaptıkları çalışmada, öğrencilerin 94 ünün genlerin sadece spesifik organ ve dokularda, örneğin üreme sisteminde olduğunu düşündüklerini ve yine öğrencilerin %73 ünün genlerin karakterleri belirlediğini ifade ettiklerini ortaya koymuşlardır (8). Elde ettikleri sonuçlar, bu çalışmanın bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

7 İlköğretim Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Genetik Ünitesi Hakkındaki Kavram Soru 6: DNA vücudumuzda nerede bulunur? Tablo 5 de 6.soruya verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri şu şekilde ifade Tablo soruya verilen cevapların frekans ve yüzde değerleri Çekirdek Vücut hücreleri Eşey hücreleri 7 5 Gen Kan Kemik Bilmiyor Öğrencilerin % 5.7 si DNA nın sadece vücut hücrelerinde, %5 ise sadece eşey hücrelerine bulunduğunu ifade etmişlerdir. Sıralama dizisi sorusunda açığa çıkan yanılgılar burada tekrar görülmektedir. 6 öğrenci genlerin DNA dan büyük olduğunu ve DNA nın genlerin içinde yer aldığını belirtmişlerdir. Ayrıca sadece kanda DNA olduğunu düşünen 6 öğrenci bulunmaktadır. İnsanlarda kan hücrelerinden biri olan alyuvarların çekirdeği bulunmaz ve DNA ya sahip değillerdir. Öğrencilerden hiçbirisi bu bilgiyi dikkate almamıştır. Lewis ve Ark (2000) çalışmasında da, öğrencilerin DNA nın spesifik bölgelerde özelliklede kanda olduğunu düşündükleri ortaya konulmuştur (8). Soru7: DNA niçin önemlidir? Tablo 6 da 7.soruya verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri şu şekilde ifade Tablo soruya verilen cevapların frekans ve yüzde değerleri İnsan vücudu için gerekli bilgileri taşır Üremede rol alır Çeşitliliği sağlar Protein sentezler RNA sentezler Kan grubunu belirler Bilmiyor October 2005 Vol:13 No:2 Kastamonu Education Journal

8 422 Nilgün TATAR, Özlem CANSÜNGÜ KORAY Verilen cevapların %6.4 ü DNA nın bilgi taşıdığı şeklindedir. Ayrıca DNA dan RNA sentezlendiğinden haberdar olan ve protein sentezindeki rolünü belirten öğrenciler vardır. Öğrencilerden 6 tanesi DNA nın çeşitliliği sağladığını belirtmişlerdir. DNA ile ilgili sorulan sorulara öğrencilerin yaklaşık %75 i cevap vermemiştir. Soru8: Kromozomlar vücudumuzda nerede bulunur? Tablo 7 de 8.soruya verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri şu şekilde ifade Tablo 7. 8.soruya verilen cevapların frekans ve yüzde değerleri Erkek eşey hücreleri Yumurta Çekirdek Vücut hücreleri DNA Bilmiyor Cevap veren öğrencilerin %6.4 ü kromozomların sadece erkek eşey hücrelerinde bulunduğunu düşünmektedir. Daha sonra en sık verilen cevap ise yumurtada bulunduğudur. Öğrencilerin %2.8 i kromozomların DNA da bulunduğunu ifade etmişlerdir. Sıralama dizisi sorularında da görüldüğü gibi öğrenciler bu kavramları doğru olarak yapılandıramamışlardır. Soru9: Kromozomlar hangi yapılardan oluşmuşlardır? Tablo 8 de 9.soruya verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri şu şekilde ifade Tablo soruya verilen cevapların frekans ve yüzde değerleri Gen 7 5 Kromatin Hücre DNA Protein Bilmiyor Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

9 İlköğretim Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Genetik Ünitesi Hakkındaki Kavram Kromozomlar DNA ve özel proteinlerin oluşturduğu yapılardır. Kromozomların yapısında DNA bulunur. Bilindiği gibi DNA gen denilen yapıları içerir. Öğrencilerden %5 i kromozomların sadece genlerden yapılmış özel moleküller olduğunu düşünmektedir. En temel kavramlar öğrencilerin zihinlerinde karışık bir şekilde yapılanmıştır. Bu soruya öğrencilerden hiçbiri DNA ve özel proteinler kromozomları oluşturur şeklinde cevap verememiştir. Ayrı olarak 2 öğrenci kromozomların sadece DNA dan oluştuğunu, 1 öğrenci ise sadece proteinlerden oluştuğunu belirtmişlerdir. Kromatinler, hücre bölüneceği zaman kısalıp kalınlaşarak kromozomlara dönüşen yapılardır. 3 öğrenci kromatinleri kromozomların yapı maddesi olarak ifade etmiştir. Soru10: Kromozomlar niçin önemlidir? Tablo 9 da 10.soruya verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri şu şekilde ifade Tablo soruya verilen cevapların frekans ve yüzde değerleri Döllenmeyi sağlar Canlıların özelliklerini kapsar Kalıtsallığı sağlar Bilmiyor Bu soruya çalışmaya katılan 12 öğrenci cevap vermiştir. Öğrencilerin ifadeleri tam olarak doğru değildir. Kromozomların hücre bölünmesi hakkındaki rolüne veya taş ıdığı genetik bilgiye direkt olarak hiçbir öğrenci değinmemiştir. Mayoz ve mitoz bölünmede kromozomların eşleşip ayrılmasına dair bilgiyi, öğrenciler döllenmeyi sağlar şeklinde ifade etmişlerdir. Öğrencilerin %3.5 u canlıların özelliklerini kapsar şeklinde açıklama yapmışlardır. Kromozomların yapısı ve fonksiyonları hakkında öğrencilerin yaklaşık %90 ı cevap vermemiştir. Tablo 10 da öğrencilerin Biyolojik terimler bölümündeki sorulara verdikleri cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri şu şekilde ifade Tablo 10. Biyolojik terimler bölümündeki cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri Bu kavramları duydum ve detaylı bilgi verebilirim Bu kavramları duydum fakat detaylı bilgiye sahip değilim Bu kavramları hiç duymadım October 2005 Vol:13 No:2 Kastamonu Education Journal

10 424 Nilgün TATAR, Özlem CANSÜNGÜ KORAY DNA, gen, kromozomların yapıları ve fonksiyonları hakkındaki sorulara çalışmaya katılan öğrencilerin yaklaşık %20 si cevap verebilmiştir. %35 ı bu kavramları duyduklarını fakat bunlar hakkında detaylı bilgiye sahip olmadıklarını ifade ederlerken, %45 si bu kavramları hiç duymadıklarını belirtmişlerdir. Bu bölümde verilen cevaplar incelendiğinde, öğrencilerin en temel kavramlar hakkında çok az bilgi sahibi oldukları görülmektedir. Sorulara cevap veremeyen öğrencilerin sayısı oldukça fazladır ve sorular hakkında bir fikri olan öğrencilerin de çoğunlukla kavram yanılgısı yada eksik bilgiye sahip olduğu söylenebilir. Oysaki konuyla ilgili temel kavramlar öğrenilmeden öğrencilerin genetik konusu ve daha sonra görülen konularda yorum yapabilmeleri mümkün değildir. Genetik Kod bölümünde bulunan sorulara ait bulgular ve yorumlar Soru 11: Genetik Kod nedir? Tablo 11 de 11.soruya verilen cevaplara ait frekans ve yüzde değerleri şu şekilde ifade Tablo soruya verilen cevapların frekans ve yüzde değerleri İnsanı oluşturan kod 7 5 Kalıtsallık bilimi Birçok genin bir araya gelip oluşturduğu bilgi Gençlerin ergenlik ve yetişme çağındaki bilgiler Bilmiyor Cevap veren öğrencilerden 7 si insanı oluşturan kod şeklinde cevap vermiş olup, tüm canlıların genetik koda sahip olduğunu göz ardı etmişlerdir. Diğer sorularda olduğu gibi öğrencilerin büyük çoğunluğunun bu konuda bir bilgiye sahip olmadıkları görülmüştür. Soru12. Biyoteknoloji ve genetik mühendisliği alanında yapılan çalışmalar hakkında neler biliyorsunuz? Bu soruya 3 öğrenci cevap verebilmiştir. Bunlar biyoteknoloji alanında yapılan çalışmalardan haberdar olduklarını, kopyalama konusunu duyduklarını, genetik mühendislerinin genler hakkında çalışmalar yaptıklarını bildiklerini ifade etmişlerdir. Öğrenciler, ilköğretim 8. sınıf fen bilgisi kitabı içinde yer alan insan genom projesi ile ilgili yapılan çalışmalar, gen teknolojisi kullanılarak tanı konulan kalıtsal hastalıklar, üretilen yapay besinler, olumsuz koşullara karşı geliştirilen dayanıklı bitki ve hayvan türleri ve DNA kullanılarak kimlik saptama gibi konular hakkında bir fikir belirtmemişlerdir (12). Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi

11 İlköğretim Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Genetik Ünitesi Hakkındaki Kavram Bütün sorulara verilen cevaplar incelendiğinde, öğrencilerin ifadelerinin tam olarak doğru olduğu cevap sayısı çok azdır. Kendi zihinlerinde bu kavramları doğru olarak oluşturamadıkları açıkça görülmektedir. Öğrencilerin bu kadar yanlış ve eksik bilgilerinin nedeni olarak, konular anlatılırken somut örnekler kullanılmaması ve uygun öğretim yöntemlerinin uygulanmaması düşünülebilir. Sonuç ve Öneriler Bu çalışmada yer alan sorulardaki kavramlar ilköğretim 8. sınıfta öğretilmektedir. Bu çalışmanın bulguları değerlendirildiğinde, öğrencilerin gen, DNA, kromozom, genetik kod gibi kavramları tam olarak öğrenemedikleri ortaya çıkmıştır. Yapılan diğer çalışmalarla da bu bulgular desteklenmiştir. Bu yanlış kavramları oluşturmada etken olarak, soyut kavramların somutlaştırılamaması gösterilebilir. Öğrencilerin bu kavramları ezberlemeye çalışması onların bu bilgileri karıştırmasına ve kavram kargaşası yaşamalarına neden olmuştur. Bu sonuçlara dayalı olarak aşağıdaki öneriler geliştirilebilir. 1. Kavramlar bilginin yapıtaşlarıdır. Etkili öğrenme için kavramların öğrenci zihninde doğru olarak yapılandırılması gerekmektedir. Öğrencilerin önceden sahip oldukları bilgiler mutlaka açığa çıkarılmalı, varsa sahip oldukları kavram yanılgıları giderilmeli, eksik bilgileri tamamlanmalıdır. Öğrencilerin önceki bilgilerini açığa çıkarmak için üniteden önce testler uygulanabilir, tartışmalar yapılabilir. Kavram yanılgılarının tespit edilip ortadan kaldırılması yeni bilgilerin inşası için en önemli aşamadır. 2. Ayrıca soyut kavramların çok olduğu, öğrencilerin anlamakta güçlük çektiği ünitelerde mümkün olduğu kadar değişik öğretim yöntem ve teknikleri uygulanmalı, her öğrencinin düzeyine uygun etkinlikler geliştirilmeli ve konu ile ilgili maketlermodeller, deneyler, öğrencilerin ilgilerini çekecek eğitsel oyunlar, kavram haritaları hazırlanmalıdır. Şahin ve Parim (2002) yaptıkları çalışmada problem tabanlı öğretim yaklaşımını kullanarak bu kavramların öğretilmesindeki etkililiği ortaya koymuşlardır (13). Bu aşamada öğretmenin rolü oldukça önemlidir. Öğrencilerin yaratıcılıklarını geliştirmeli, onlara rehber olarak bilgileri kendilerinin bulmalarını sağlamalıdır. 3. Öğrencilerin kavramlar arasındaki ilişkiyi anlayıp kendi sözcükleriyle ifade etmeleri sağlanmalı ve gerekli dönütler verilmelidir. Bunun için tartışma grupları hazırlanıp öğrencilerin derse aktif olarak katılımlarına imkan sağlanmalıdır. October 2005 Vol:13 No:2 Kastamonu Education Journal

12 426 Nilgün TATAR, Özlem CANSÜNGÜ KORAY Kaynaklar 1. Okumuş, A. (2003). Genetiğin Dünyada ve Türkiye de tarihsel gelişimi. Popüler Bilim. 2. Kirkpatrick, G., Orvis, K. and Pittendrigh, B. (2002). A teaching model for biotechnology and genomics education. Journal of Biological Education. 37(1) pp: Cansüngü, Özlem (2000). İlköğretim öğrencilerinin (5., 6. ve 7. sınıflar) ışık ve ışıkla ilgili kavramları algılama şekillerinin tespiti üzerine bir araştırma. Gazi Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) 4. Kaptan, F. (1998). Fen Bilgisi Öğretimi Kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 5. Briscoe, C. and Lamaster, S. U.(1991). Meaningful learning in college biology through concept mapping. The American Biology Teacher. Vol. 53. no.4 6. Çepni, S., Aydın, A. ve Ayvacı, H. Ş. (2000). Dört ve beşinci sınıflarda fen bilgisi programındaki fizik kavramlarının öğrenciler tarafından anlaşıma düzeyleri. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi Bildiriler Kitabı s: Cansüngü, Ö. ve Bal, Ş. (2000). İlköğretim Öğrencilerinin Işık hakkındaki yanlış kavramları ve bu kavramları oluşturma şekilleri üzerine bir araştırma1. IV. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi Bildiriler Kitabı 2000.s: Lewis, J. Leach, J and Wood-Robinson, C. (2000). All in the genes? Young people understanding of the nature of genes. Educational Research. 34(2) pp: Wood-Robinson, C., Lewis, J. and Leach, J. (2000). Young people s understanding of the nature of genetic information in the cells of an organism. Educational Research. 35(1) pp: Banet, E. and Ayuso, E. (2000).Teaching genetics at secondary school: A strategy for teaching about the location of inheritance information. John Wiley and Sons, Inc. Sci. Ed. 84: Öztaş, H ve Öztaş, F. (1997). III. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi, Trabzon, Eylül MEB. İlköğretim Ders Kitabı Fen Bilgisi 8.(2002). Ankara: Ada Matbaacılık. 13. Şahin, F. ve Parim, G. (2002) Problem tabanlı öğretim yaklaşımı ile DNA, gen ve kromozom kavramlarının öğrenilmesi. V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi Bildiriler Kitabı. s:28-33 Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi