Use of Parametric and Nonparametric Stability Statistics in Bread Wheat Cultivar Selection

Transkript

1 YYÜ TAR BİL DERG (YYU J AGR SCI) 010, 0:3-40 Gelş Tarh: Kabul Tarh: Araştırma Makales/Artcle Ekmeklk Buğday Çeşt Seçmnde Parametrk ve Parametrk Olmayan Stablte İstatstklernn Kullanılması Fath KAHRIMAN (*) Cem Ömer EGESEL Harun BAYTEKİN M. Kemal GÜL Öz: Bu çalışmada, Çanakkale Onsekz Mart Ünverstes (ÇOMÜ) Zraat Fakültes nde yürütülmekte olan buğday adaptasyon denemelerne at 4 yıllık verlern farklı br statstk yaklaşımla değerlendrlmes ve bölge çn tavsye edleblecek yüksek verml ve stkrarlı çeştlern belrlenmes amaçlanmıştır. Denemeler ÇOMÜ Zraat Fakültes, Dardanos Araştırma ve Uygulama Brm nde, tesadüf blokları deneme desenne göre üç tekerrürlü olarak yürütülmüştür yetştrme sezonları arasında kurulan çeşt-verm denemelernde kullanılan 1 ekmeklk buğday çeşdne at tane verm verler parametrk ve parametrk olmayan stablte statstkler le değerlendrlmş ve stablte bakımından bölge çn uygun çeştler belrlenmştr. Bu araştırmada parametrk statstklerden, regresyon katsayısı (b ), regresyondan sapma değer (S d ), ekovalans değer (W ), varyasyon katsayısı (VK), alfa (α ) ve lambda değer (λ ); parameterk olmayan statstklerden se Hühn tarafından gelştrlen S, S, Z ve Z parametreler kullanılmıştır. Varyans analz sonuçlarına göre, çeştlern verm ortalamaları arasında, denemenn brnc yılı harç olmak üzere öneml farklar olduğu belrlenmştr. Kaşfbey, Gola ve Sana çeştlernn, kullanılan stablte parametrelernn çoğuna göre bölgeye uygun çeştler olduğu görülmüştür. Ayrıca, kullanılan statstklern çeşt seçmnde etknlkler bakımından farklılık gösterdğ anlaşılmış, bütün yöntemlern stablte durumlarını belrlemede aynı çeştler şaret etmedğ belrlenmştr. Anahtar Kelmeler: Stablte Analz, Genotp x Çevre Etkleşm, Trtcum aestvum. Use of Parametrc and Nonparametrc Stablty Statstcs n Bread Wheat Cultvar Selecton Abstract: Ths study gmed to evaluate the 4-year data from the wheat adaptaton trals routnely carred out n the Faculty of Agrculture, Çanakkale Onsekz Mart Unversty wth a dfferent statstcal approach, and determne the hgh yeldng and stable varetes that could be recommended for the regon. The feld trals were conducted at the Dardanos Expermental Staton of Onsekz Mart Unversty, n Çanakkale. The experment used a randomzed complete block desgn wth 3 replcatons. Gran yeld data of 1 varetes from adaptaton trals were evaluated wth parametrc and non-parametrc stablty statstcs, and stable varetes for the regon were determned. We used regresson coeffcent (b ), devaton from regresson (S d ), ecovalance (W ), coeffcent of varaton (CV), Ta s alpha (α ) and lambda (λ ) as parametrc statstcs; and Hühn s rank parameters S, S, Z and Z as nonparametrc statstcs. The varance analyss ndcated sgnfcant dfferences among the genotype means, except for the frst year s data. Kaşfbey, Gola and Sana appeared to be sutable varetes for the regon, based on most of the stablty parameters used here. Results suggest that the stablty statstcs used here vary for ther effectveness n choosng varetes, and not all of the methods pont out the same genotypes when determnng the stablty levels. Key Words: Stablty Analyss, Genotype x Envronment Interacton, Trtcum aestvum Grş Islah çalışmaları sonucu gelştrlen çeştlern farklı çevrelere adaptasyonunu belrlemek amacıyla verm denemeler günümüzde sıklıkla yürütülen denemelerdendr. Gelştrlen çeştlern performansları genellkle çeşt x çevre etkleşm sebeb le bölgeden bölgeye ve/veya yıldan yıla değşm göstermekte ve bell br çeşt br çevrede gösterdğ üstün performansı farklı br çevrede gösterememektedr. Oysa, br çeşdn yaygın olarak kabul görmesnde, yüksek verme sahp olmasının yanında, söz konusu verm oluşturablmedek stkrarı da son derece öneml br faktördür. Dolayısıyla, çevre şartlarındak değşmlere karşın yüksek performasını koruyablen çeştlern belrlenmesne yönelk araştırmalar büyük önem arz etmektedr (Akman ve ark., 1999). Çeşt verm denemelernde farklı statstk yöntemler kullanılarak yüksek verml çeştlern seçm le adaptasyon ve stablte düzeylernn belrlenmes mümkündür. Br çeşdn verm bakımından kararlılığı (stabltes) değşen çevre şartlarına karşı verm değerlerndek değşmn az olması le ölçüleblr. Becker (1981) çeşt stabltesn k ( * ) Yazışma adres: Çanakkale Onsekz Mart Ünverstes Zraat Fakültes Tarla Btkler Bölümü, fkahrman@hotmal.com Compo Gübre A.Ş. Büyükdere, GIZ Plaza 7. Kat, Maslak, İstanbul.

2 Ekmeklk Buğday Çeşt Seçmnde Parametrk ve Parametrk Olmayan Stablte İstatstklernn Kullanılması şeklde tanımlamış ve değşen çevre şartlarına karşı verm değernde sabt kalma durumunu byolok (statk), uygun çevre koşullarında yüksek verm sağlama durumunu se agronomk (dnamk) stablte olarak ntelendrmştr. Btk ıslahçıları, çeşt gelştrmede dama yüksek verm hedefledkler çn byolok stablte yerne agronomk stabltey ön planda tutmaktadırlar (Becker ve Leon, 1988). Stablte analzlernde, aynı çevrede yetştrlen çeştlern karşılaştırılması çn uygulanan statstk yöntemlern yanı sıra, çoklu lokasyon çalışmalarından elde edlen bulgular le stablte durumları nceleneblmektedr. Bu analz metotları, varsayımları gereğ bazı farklılıklar göstermektedr. Adaptasyon ve stablte analzlernde yaygın olarak kullanılan parametrk statstkler, regresyon katsayısı (b ) ve regresyondan sapma değer (S d ), ekovalans değer (W ), varyasyon katsayısı (VK), alfa (α ) ve lambda değerdr (λ ). Yaygın olarak kullanılan parametrk olmayan stablte statstkler se çevrelerdek sıra değer (S 1 ) le gerçek sıra farklılıklarının ortalamasıdır (S ). Sıra analz, parametrk değerlerde çok uygulanmasa da bu yöntem kullanarak çeşt seçm ve adaptasyon-stablte analz yapmak mümkündür. Genç ve ark. (005) farklı stablte analzlern değerlendrdkler çalışmalarında sıra analznn açıklanması kolay ve dğer yöntemlere göre daha pratk olduğunu bldrmşlerdr. Kaya ve Taner (003) 11 farklı çevrede dokuz ekmeklk buğday çeşdn verm bakımından değerlendrmek amacıyla sıra analznden yararlanmışlardır. Akcura ve ark. (006) makarnalık buğdayda stablte analzlernden faydalanmışlar ve Orta Anadolu bölges çn uygun çeştler belrlemeye çalışmışlardır. Stablte analzler genellkle çok lokasyonlu denemelerde uygulanmaktadır. Buna karşın, aynı çevrede farklı yıllarda meydana gelen değşmlere karşı çeştlern tepklern ölçmek ve stablte durumlarını belrlemek çn de bu yöntemlerden faydalanılablr. Zra bu yaklaşıma uygun olarak, Akcura ve ark. (007) 11 ekmeklk buğday çeşdn Kahramanmaraş koşullarında 6 yıl süresnce test etmş ve çeştlern adaptasyon değerlendrmelern yapmak amacıyla farklı stablte parametrelernden faydalanmışlardır. Çanakkale farklı yıllarda klmsel karakterler bakımdan cdd değşmler göstereblen br geçş bölgesdr. Bu durum dkkate alındığında, bölge çn uygun çeştlern belrlenmesnde stablte analzlernden faydalanılması kapsamlı br değerlendrmeye mkan sağlayacaktır. Bu araştırmada, dört yıl süresnce yürütülen buğday çeşt-verm denemelernden elde edlen verlern kapsamlı şeklde değerlendrlmes ve çeşt seçmnde farklı statstksel yöntemlern kullanılablrlğnn belrlenmes amaçlanmaktadır. Materyal ve Yöntem Araştırmada kullanılan ekmeklk buğdaylar, Trakya Tarımsal Araştırma Ensttüsü nden temn edlen, Demr, Dropa, Gelbolu, Gola, Kırkpınar 79, Murat-1, Pehlvan, Sana, Yantar, Tekrdağ, Uzunyayla ve Kaşfbey çeştlerdr. Denemeler yılları arasında Çanakkale Onsekz Mart Ünverstes, Zraat Fakültes, Dardanos Araştırma ve Uygulama Brm nde tesadüf bloklarında tekrarlanan deneme desenne göre üç tekerrürlü olarak dört yıl süreyle yürütülmüştür. Deneme alanı toprakları kll-tınlı bünyeye sahp olup haff alkal özellk göstermektedr (Özcan ve ark., 003). Ekm şlemler, brnc yıl 0 Kasım, knc yıl 15 Kasım, üçüncü yıl 10 Kasım ve dördüncü yıl 6 Aralık tarhlernde gerçekleştrlmş ve 5 metrekarelk parsellere, 0 kg da -1 tohumluk hesabı le yapılmıştır. Çanakkale bölges le lgl yıl ç ve uzun yıllar ortalamasına at klm verler, İl Meteorolo Kontrol İstasyonu ndan temn edlmştr (Şekl 1) yetştrme sezonunda, gözlemlenen aşırı kuraklık belrtler netcesnde erken ölümler engellemek amacıyla Nsan ayı çersnde 40 mm kadar sulama yapılmıştır. Deneme sonuçlarından elde edlen verler değerlendrmek çn SAS statstk paket programında PROC GLM komutu kullanılmıştır (SAS Inst., 1999). Varyans analzler, her yıl çn ayrı (Model 1) ve dört yıllık brleştrlmş verler (Model ) kullanılarak aşağıdak modellere göre yapılmıştır. Model 1: Y km = + R k + G + e km Bu modelde ; Y km : gözlemlenen değer, : genel ortalama, R k : tekerrürünün etks (k = 1,, 3), G : genotpnn etks ( = 1,, 1), e km : tesadüf hatayı göstermektedr. Model : Y km = + S + R k + G + SxG + e km Bu modelde; Y k : Y k : gözlemlenen değer, : genel ortalama, R k : k tekerrürünün etks (k = 1,,3), G : genotpnn etks ( = 1,, 1), S : yılının etks ( = 1,,3,4), SxG : yıllara gore nteraksyon etksn, e km : tesadüf hatayı göstermektedr. Araştırmada çeştlern vermler üzernden hesaplanan stablte statstkler Çzelge 1 de sunulmuştur. 33

3 F. KAHRIMAN, C. Ö. EGESEL, H. BAYTEKİN, M.K. GÜL Sıcaklık / Temperature U.Y Aylar / Months Yağış / Ranfall Aylar / Months U.Y Şekl 1. Çanakkale lnde yılları ve uzun dönem ortalamalarına göre aylık sıcaklık (C) ve yağış (mm) değşmler (Anonm, 007). U.Y: Uzun Yıllar Ortalaması. Fgure 1. Monthly temperature (C) and ranfall (mm) changes n Çanakkale based on and long term averages (Anonm, 007). U.Y: Long Term Data. Sıra analznde, çeştlern farklı çevrelerde sergledkler gerçek verm (GV) değerler üzernden * düzeltlmş verm (DV) ortalaması x x x x ) (... formülü le hesaplanmıştır ( x =düzeltlmş verm, x =gerçek verm,. * x = genotpnn dğer çevrelerden hesaplanan ortalaması,.. x = lgl yılın verm ortalaması) (Nassar ve Hühn, 1987). Hesaplanan DV değerlerne göre çeştler 1 den 1 ye kadar sıralanmış, 1 en düşük, 1 se en yüksek tane vermne sahp çeşde verlmştr. İncelenen paremetreler arasındak lşkler belrlemek amacıyla Spearman korelasyon test kullanılmıştır. 34

4 Ekmeklk Buğday Çeşt Seçmnde Parametrk ve Parametrk Olmayan Stablte İstatstklernn Kullanılması Çzelge1. Çalışmada kullanılan stablte statstkler ve lgl eştlkler. Table 1. Stablty statstcs and related equatons used n ths study. Kullanılan İstatstk Kısaltmalar Used statstcs Abbrevatons S S K Z N 1 r r ' 1 ( r N ' 1 r. ) / /( N 1) N( N 1) K ( m) ( m) ( m) ( m) [( S ES )]/( VS b Y I / I ^ [ /( )] S n S e W d ( Y Y VK ( S Y / Y.) x100. Y. Y.. ) s1 gl).( ( MSY ( MSB) / bp ) r : genotpn sıra değer, N:yıl sayısı, : yıl r. = çeşdnn ortalama sıra değer, =yıl, N=yıl sayısı K=genotp sayısı, ES =S değernn hatası, VS =S değernn varyansı, m=1, Kaynak Resource Nassar ve Hühn,1987 Nassar ve Hühn,1987 Nassar ve Hühn,1987 Y = çeşdnn yılındak verm, I = çevresnn ndeks değer Eberhart ve Russell, 1966 S e =standart hata, =standart sapma Y = genotpnn yılındak verm, Y.= genotpnn ortalaması, Y.= yılının ortalaması, Y..= ortalama verm Eberhart ve Russell, 1966 Wrcke, 196 S Y=Standart sapma, Y= genel ortalama Francs ve Kannenberg, 1978 MSY=Yılların kareler ortalaması, MSB= Blok kareler ortalaması, s1.(gl) = İnteraksyon kovaryansı Ta, 1971 S( gl) sl.( gl) ( m1) MSE/ mp MSE=Hata kareler ortalaması, m=çeşt sayısı, p=tekerrür sayısı, m=çeşt sayısı, S gl ) = çeşdnn nteraksyon örnek varyansı ( Ta,1971 Bulgular ve Tartışma Brleştrlmş verler üzernden yapılan varyans analz sonucunda tane verm ortalamaları üzerne çeşt, yıl ve çeşt x yıl nteraksyonu etksnn öneml olduğu görülmüştür. Bunun üzerne verm ortalamaları yıllara göre ayrı ayrı varyans analzne tab tutulmuş ve denemenn lk yılı harcnde çeştler arasında statstk açıdan öneml farklılıklar olduğu anlaşılmıştır (Çzelge ). Çzelge. Tane verm çn yıllara ve brleştrlmş verlere göre kareler ortalamaları. Table. Mean squares of gran yeld for years and combned data. Tekerrür Replcaton Çeşt Cultvar Yıl Year Ç x Y C x Y Hata Error SD / Degrees of Freedom Yıl / Year Yıl / Year ** 005.7* Yıl / Year ** 491.4* Yıl / Year ** SD / Degrees of Freedom Brleştrlmş /Combned ** ** ** * * p< 0.05 ve **p<0.01 düzeynde önemldr. SD: Serbestlk Dereces Statstcally sgnfcant at p<0.05(*), and p<0.01 (**). SD: Degrees of Freedom 35

5 F. KAHRIMAN, C. Ö. EGESEL, H. BAYTEKİN, M.K. GÜL Kara (1999), S ve S statstklernn buğdayda çeşt stabltesnn değerlendrlmesnde kullanılableceğn bldrmştr. Bu statstklern düşük olması çeşdn çevre varyansına katkısının düşük olduğunun şaretdr. Sıra analznde br çeşdn stabl olduğunu belrlemek çn farklı çevrelerdek sıra değerlernden yararlanılmakta ve farklı çevrelerde yakın sıra değerne sahp çeştler stabl kabul edlmektedr. Bu değerlendrmeye göre denenen çeştler çersnde farklı çevrelerde en fazla benzer sıra değernn Kaşfbey çeşdnde olduğu görülmüştür (Çzelge 3). Ayrıca, farklı çevrelerde hemen hemen bütün çeştlern sıra değerlernde görülen değşm çeşt x yıl nteraksyon etksnn oluşumunda öneml rol oynamıştır. Stablte parametreler le verm arasında oluşturulan grafklerde (Şekl ve 3), çeştler tane vermlerne göre yatay boyutta soldan sağa, lgl statstk değerne göre se dkey boyutta aşağıdan yukarıya doğru artan bçmde sıralanmıştır. Ancak, çeştlern stablte durumlarının değerlendrlmesnde bazı statstklern rakamsal değernn 0 a, bazılarının se 1 e yakın olması stenmektedr. Bu bakımdan br gruplandırma yapmak gerekr se, hesaplanan statstklerden S, S (Şekl a, b), S d, W (Şekl 3b, c), VK ve λ (Şekl 3d, f) statstkler çn grafğn yatay düzlemde altına yakın olan çeştler, b, α (Şekl 3a, e) statstkler le lgl grafklerde se yatay düzlemde grafğn ortasına yakın olan çeştler stabltes daha yüksek çeştler olarak fade edleblr. Çzelge 3. Çeştlern yıllara göre tane verm ortalamaları, düzeltlmş vermler ve sıra değerler Table 3. Mean gran yeld of cultvars, adusted yeld and ther ranks for dfferent years Çeştler GV DV SN GV DV SN GV DV SN GV DV SN Cultvars Demr Dropa Gelbolu Gola Kaşfbey Kırkpınar Murat Pehlvan Sana Tekrdağ Uzunyayla Yantar GV: Gerçek Verm, DV: Düzeltlmş Verm, SN: Sıra No. GV: Observed Yeld, DV: Adusted Yeld, SN: Rank Number Şekl. a) S statstğ ve tane verm ortalamalarına göre çeştlern durumu b) S statstğ ve tane verm ortalamalarına göre çeştlern durumu. Fgure. a) Cultvar performances for S statstcs and mean yeld b) Cultvar performances for S statstcs and mean yeld. 36

6 Ekmeklk Buğday Çeşt Seçmnde Parametrk ve Parametrk Olmayan Stablte İstatstklernn Kullanılması Çzelge 4. Çeştlern tane verm ortalamaları ve bazı parametrk olmayan stablte statstkler. Table 4. Mean gran yeld of cultvars and some non-parametrc stablty statstcs. Çeşt Ortalama Sıra Değer S Z S Z Cultvar Mean Mean Rank Demr Dropa Gelbolu Gola Kaşfbey Kırkpınar Murat Pehlvan Sana Tekrdağ Uzunyayla Yantar Toplam/Total Test İstatstkler / Test Statstcs Genel Ortalama General Mean E(S ) ES Var(S 1 ) Var(S ) X -Z 1,Z X Toplam X Total Grafklerle lgl olarak yukarıda verlen açıklamaya göre, ortalama verm deneme ortalamasının üzernde olan ve S statstk değer düşük olan çeştlern Kaşfbey ve Sana olduğu saptanmıştır (Şekl a, Çzelge 4). S statstk değerler bakımından da aynı çeştlere ek olarak Gola, Dropa ve Pehlvan çeştlernn kararlı çeştler olduğu belrlenmştr (Şekl b, Çzelge 4). Nassar ve Hühn (1987) S statstklernn yanı sıra (m) stablte değerlendrmelernde Z statstklernn de kullanılableceğn belrtmşler ve Z (m) =0 olan genotpler stabl olarak ntelemşlerdr. Bu parametreler bakımından genotplern stablte durumlarında br fark olduğunu (m) söyleyeblmek çn Z statstklernn toplamının hesaplanan Kh-kare değernden yüksek olması gerekmektedr (Nassar ve Hühn, 1987). Kh-kare test sonuçlarına dayanarak Z statstkler toplamının test statstğnden (X 0.05, 1 = 1.0) büyük olması neden le çeştler arasında stablte durumları bakımından fark olduğu anlaşılmaktadır (Çzelge 4). Z statstğ bakımından Pehlvan ve Gola çeştlernn dğer çeştlere kıyasla, stabltelernn yüksek olduğu söyleneblr. Eberhart ve Russell (1966) metoduna göre regresyon katsayısı 1 e, regresyondan sapmalar kareler toplamı se 0 a yakın olan çeştler stabl kabul edlmektedr. Regresyon katsayısı 1 den yüksek olan çeştler y çevrelere özel adaptasyon kablyetne, düşük olanlar se kötü çevrelere özel adaptasyon kablyetne sahp çeştler olarak fade edlmektedr. Buna göre, verm ortalaması deneme ortalamasının üzernde olan Gola ve Tekrdağ çeştlernn olumsuz çevre koşullarına özel adaptasyon gösterdğ; Pehlvan, Dropa, Gelbolu ve Sana çeştlernn y çevre koşullarına özel adaptasyon gösterdğ; Kaşfbey çeşdnn se tüm çevre şartlarına orta derecede uyum sağladığı görülmektedr (Şekl 3a, Şekl 3b, Çzelge 5). Wrcke (196) ekovalans değer düşük olan çeştlern çevresel etmenlerden ortaya çıkan varyansa katkısının düşük olduğunu belrtmştr. Bu parametreye göre en düşük ekovalans değernn Sana çeşdnde olduğu görülmektedr. Ayrıca Dropa, Gola, ve Kaşfbey çeştlernn ortalama ekovalans değernn altında ve verm bakımından ortalama değern üzernde değere sahp oldukları görülmüştür (Şekl 3c, Çzelge 5). Francs ve Kannenberg (1978), varyasyon katsayısı ve çevre varyansı düşük olan çeştlern stabl kabul edlmes gerektğn belrtmşlerdr. Araştırmamızda Uzunyayla, Tekrdağ, Gola, Demr, Sana ve Kaşfbey çeştlernn varyasyon katsayılarının dğer çeştlere göre düşük olduğu, bu çeştlerden verm bakımından avantalı olanların se Sana, Kaşfbey, Tekrdağ ve Gola çeştler olduğu görülmektedr (Şekl 3d, Çzelge 5). Ta (1971), çeşdn çevre etkleşmne etksn alfa (α ) ve lambda statstğ (λ ) olarak k kısma ayırmış, aynı zamanda alfa (α )=0, lambda (λ )=1 değern taşıyan çeştlern stablte bakımından orta derecede kararlı genotpler olduğunu belrtmştr. Bu statstklere göre Kaşfbey çeşdnn stablte bakımından bölge çn en y genotp olduğu söyleneblr (Şekl 3e, Şekl 3f, Çzelge 5). 37

7 F. KAHRIMAN, C. Ö. EGESEL, H. BAYTEKİN, M.K. GÜL Şekl 3. a) b b) S d c) W d) VK e) alfa f) lambda statstklernn verm le grafkler. Fgure 3. a) b b) S d c) W d) VK e) alfa f) lambda statstcs wth yeld showng n graphs. Bu çalışmada hesaplanan parametrk ve parametrk olmayan stablte statstklerne göre kullanılan çeştlern stablte durumları farklılık göstermştr. Örneğn Z statstğne göre Gola ve Pehlvan çeştler stablte bakımından avantalı ken, dğer parameterk olmayan statstklere göre Kaşfbey ve Sana çeştlernn verm stabltesnn yüksek olduğuna şaret etmektedr. Bu durum, stablte bakımından çeştlern doğru şeklde değerlendrleblmeler çn, hesaplanan parametrelern çoğu bakımından stenen durumu gösterp 38

8 Ekmeklk Buğday Çeşt Seçmnde Parametrk ve Parametrk Olmayan Stablte İstatstklernn Kullanılması göstermedklernn göz önünde bulundurulması gerektğn şaret etmektedr. Zra bu değerlendrmey doğrular ntelkte olan bulgular, tüm statstk parametrelernn çeşt stabltesn değerlendrmede etkl olmadığını göstermektedr (Altınbaş, 004; Sneller ve ark., 1997). Söz konusu durum parametrk testler çn de geçerldr. Parametrk statstklerden α ve VK değerne göre Tekrdağ ve Gola çeştler stablte bakımından avantalı gözükür ken, dğer statstklerde Kaşfbey ve Sana çeştlernn daha kararlı çeştler olduğu görülmektedr. Bu bulgulara dayanarak, stablte analzlernde azam sayıda statstğn kullanılması gerektğ ve bu statstklern çoğu bakımından avantalı genotplern terch edlmesnn doğru olacağı anlaşılmaktadır. Çzelge 5. Çeştlere at tane verm ortalamaları ve bazı parametrk stablte statstkler. Table 5. Gran yeld of cultvars and some parametrc stablty statstcs. Çeşt Ortalama b S d W VK Cultvar Mean α λ Demr Dropa Gelbolu Gola Kaşfbey Kırkpınar Murat Pehlvan Sana Tekrdağ Uzunyayla Yantar Ortalama / Mean Çzelge 6. Tane verm ve stablte statstkler arasındak Spearman korelasyon katsayıları. Table 6. Spearman correlatons among the gran yeld and stablty statstcs. b S d W VK α λ S Z S Z DV b ** 0.99** S d 0.85** 0.64* ** 0.7** ** ** 0.84** ** 0.9 VK 0.9** 0.64* α λ 0.7** ** 0.13 W 1 S () 1 Z () S () * p< 0.05 düzeynde öneml,**p<0.01 düzeynde önemldr. * Statstcally sgnfcant at p<0.05,** Statstcally sgnfcant at p< ** ** 0.51 Çeştlern genel ortalamaları le hesaplanan stablte statstkler arasındak korelasyon katsayılarına göre, tane verm le stablte parametler arasında statstk açıdan öneml br lşk bulunmamıştır. Buna karşın statstk parametreler le verm arasında hesaplanan korelasyon katsayılarının şaretler bu statstklern çeştlern stablte durumları hakkındak değerlendrmelern doğrular ntelktedr. Örneğn, tane verm le regresyondan sapmalar kareler toplamı (S d), ekovalans değer (W ) ve S statstkler arasında negatf yönlü tespt edlen korelasyon, verm yüksek ve agronomk karalılık durumu bakımından avantalı genotplern seçmnde bu yöntemlern kullanılableceğne br şarettr. Dğer statstk testler arasındak lşkler göz önüne alınır se, Ta (1971) nn alfa (α ) statstğ dışında dğer parametrk test statstklernn çoğu arasında poztf yönlü korelasyonlar olduğu belrlenmştr. Parametrk olmayan statstklerden S değerler le parametrk testlerden ekovalans değer (W ), regresyondan sapma kareler toplamı (S d) ve lambda (λ ) değer arasında poztf yönlü korelasyon olduğu tespt edlmştr. Z statstğnn yalnızca Z statstğ le arasındak korelasyonun öneml olduğu anlaşılmıştır (Çzelge 6). Çalışmamızda hesaplanan bazı statstk parametreler arasındak korelasyon değerler lteratürde yer alan km çalışmalar (Pepho ve Lotto, 199; Kara, 1999) le benzerlk gösterrken, Akcura ve ark. (006) tarafından sunulan değerlerden se farklılık arz etmektedr. Buna dayanarak, farklı çalışmalarda kullanılan çeştlern verm ve 39

9 F. KAHRIMAN, C. Ö. EGESEL, H. BAYTEKİN, M.K. GÜL stablte düzeylerne bağlı olarak söz konusu lşklern değşebleceğ söyleneblr. Sonuç Stablte analzlernn kullanıldığı denemelerde, değerlendrme yapılan stablte statstklernn azam sayıda olması, sonucun doğruluğu açısından önem arz etmektedr. Ayrıca, çeştlern verm durumlarının da stablte parametreler le brlkte göz önünde bulundurulması gerekmektedr. Zra düşük verml ve stabl çeştlern üretc çn br önem yoktur. Aynı bölgede farklı yıllarda yürütülen denemelern sonuçlarının değerlendrlmes ve çeşt tavsyes çn yaygın olarak varyans analz ve çoklu karşılaştırma testlernden faydalanılmaktadır. Ancak bu testler çeştlern farklı koşullara verdkler tepklern değerlendrlmesnde yetersz kalmakta, dolayısıyla farklı statstk yöntemlerden faydalanmak gerekmektedr. Bu araştırma sonuçlarına göre, gerek parametrk, gerekse parametrk olmayan stablte testlernn sonuçlarında en yüksek stablte düzeynn Kaşfbey çeşdnde olduğu söyleneblr. Bu bağlamda yapmış olduğumuz değerlendrme sonuçları, bölgede yaygın olarak yetştrlen Kaşfbey n çevre etkleşm düşük ve gerçekten de bölgeye uygun br çeşt olduğunu göstermektedr. Ancak soğuk geçen yıllarda bu çeşt verm kayıplarına maruz kalablmektedr. Çeştlern verm durumları da göz önünde bulundurulduğunda, 4 yıllık sonuçların ortalamalarına göre Sana çeşdnn Kaşfbey kadar stablteye sahp olmamasına karşın, daha yüksek verm sağladığı görülmektedr. Bunun yanı sıra Gola çeşdnn de olumsuz şartlara karşı tepksnn düşük olduğu anlaşılmaktadır. Olumsuz çevre şartlarında Gola çeşd Kaşfbey yerne terch edleblr. Çevre şartlarının olumsuz olmadığı yıllarda se yüksek verml Sana çeşdnn avanta sağlayacağı söyleneblr. Kaynaklar Akcura, M., Kaya, Y., Taner, S., Ayrancı, R., 006. Parametrc stablty analyses for gran yeld of durum wheat. Plant Sol Envroment, 5 (6): Akcura, M., Kara, R., Akaya, A., Dokuyucu, T., Kıllı, F., 007. Parametrc and Non-parametc Stablty Analyses for Gran Yeld of Bread Wheat (Trtcum aestvum L) Genotypes n Kahramanmaraş Condtons of Turkey. Turksh Journal of Feld Crops, 1:8-0. Akman, Z., Yılmaz, F., Karadoğan, T., Çarkçı, K., Isparta Ekolok Koşullarına Uygun Yüksek Verml Buğday Çeşt ve Hatlarının Belrlenmes. Türkye III. Tarla Btkler Kongres, Kasım, Adana, Clt I, Altınbaş, M Kışlık Nohutta Verm Stabltesn Belrlemede Rank (Sıra) Değerlernn Kullanımı. Ege Ünverstes Zraat Fakültes Dergs, 41: Anonm, 007. Çanakkale İl Meteorolo Müdürlüğü İklm Verler. Becker, H.C Correlatons among some statstcal measures of phenotypc stablty. Euphytca, 30: Becker, H.C., and J. Leon Stablty analyss n plant breedng. Plant Breedng, 101:1 3. Eberhart, S.A., Russell, W.A., Stablty parameters for comparng varetes. Crop Scence, 6: Francs, T.R., Kannenberg, L.W, Yeld stablty studes n short season maze 1. A descrptve method for groupng genotypes. Canadan Journal of Plant Scence, 58: Genç, A., Karadavut, U., Akcura, M., 005. Bazı kışlık yulaf genotplernde tane vermnn kararlılık analz. Selçuk Ünverstes Fen Edebyat Fakültes Fen Dergs, 5: Kara, Ş.M Stablty analyss by ranks and smultaneous estmaton of yeld and yeld stablty n bread wheat. Turksh Journal of Feld Crops, 4: Kaya, Y., Taner, S., 003. Estmatng Genotypng Ranks by Non-Parametrc Stablty analyss n bread wheat (Trtcum aestvum L.). Journal of Central Europan Agrculture, Nassar, R., Hühn, M., Studes on estmaton of phenotypc stablty: Tests of sgnfcance for nonparametrc measures of phenotypc stablty. Bometrcs, 43: Özcan, H., Eknc, H., Kavdır, Y., Yüksel, O., 003. Dardanos Yerleşkes Alan Toprakları. Çanakkale Onsekz Mart Ünverstes, Yardımcı Ders Ktabı. Pepho, H.P., Lotto, S., 199. Rank correlaton among parametrc and nonparametrc mesarures of phenotypc stablty. Euphytca, 64:1-5. SAS Insttute, SAS/STAT User s Gude. SAS Inst. Inc. Cary. NC. Sneller, C.H., Norquest, L.K., Dombek, D., Repeatablty of yeld stablty statstcs n soybean. Crop Scence, 37: Ta, G.C.C., Genotypc stablty analyss and ts applcaton to potato regonal trals. Crop Scence, 11: Wrcke, G., 196. On a method of understandng the bologcal dversty n feld research. Z. Pfl.-Zücht, 47: