Faizler inse de bankalar sıkışıyor: ekonomi tökezliyor. Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi. önümüzdeki günlerde

Transkript

1 Haftanın Ortası Güncel konularla her Çarşamba Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi önümüzdeki günlerde ekonominin coşacağını söylese de; hem dünyadan hem Türkiye den gelen makroekonomik veriler arası küresel likidite üzerinden gerçekten coşan Türkiye de benzer günlerin ufukta olmadığının çok net habercisi. Faizler inse de bankalar sıkışıyor: ekonomi tökezliyor Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi önümüzdeki günlerde 2013 arası küresel likidite üzerinden gerçekten coşan Türkiye de benzer günlerin ufukta olmadığının çok net habercisi. Çoktandır konuştuğumuz, Fed in Aralık 2015 te başlattığı faiz artışı, 2016 içinde en az iki kez 25 er baz puanlık ve önümüzdeki iki sene boyunca her çeyrekte 25 er baz puanlık artışla devam etmesi anlamına geliyor. Bu da uzun zamandır yazdığımız üzere dış borçla büyüyen Türkiye ekonomisinin tökezlemesi, TCMB faiz indirimlerinin ekonomik büyüme üzerinde etkisinin ancak ve ancak marjinal kalacağı; ve hatta kalmaya başladığı anlamına geliyor. Keza, Avrupa, Japonya ve hatta ABD örneğinden öğrendiğimiz Yeni Normal de düşük ve hatta sıfır faizin ekonomik toparlanma garantisi olmadığı; atardamarları tıkayan sorunlar giderilmedikçe hastanın anemik durumu ile en iyi senaryoda ancak yaşamayı başarabileceği. ekonominin coşacağını Türkiye ekonomisi, dış söylese de; hem dünyadan hem borçlanma üzerinden sağladığı Türkiye den gelen %9-10 büyüme hızından makroekonomik veriler küresel likiditenin yavaş- hem Grafik 1: Mevduat ve Kredi Büyümesi (yıllık, %) Bu hafta o nedenle Türkiye deki bankacılık sektörünü mercek altına almak istedik. 1

2 de çok yavaş- geri çekilmesi sayesinde %3-4 aralığında bir seviyede büyüyebilmekte. Bu büyüme hızı tabi esasta % 1,7 civarında olan nüfus artışının fonksiyonu olduğu kadar Türkiye ye sığınan yaklaşık üç milyon içinde en az iki kez 25 er baz puanlık ve önümüzdeki iki sene boyunca her çeyrekte 25 er baz puanlık artışla devam etmesi anlamına geliyor. Bu da uzun zamandır yazdığımız üzere dış borçla büyüyen Türkiye ekonomisinin tökezlemesi, TCMB politika faizini bir gecede öğrendiğimiz Yeni Normal de düşük ve hatta sıfır faizin ekonomik toparlanma garantisi olmadığı; atardamarları tıkayan sorunlar giderilmedikçe hastanın anemik durumu ile en iyi senaryoda ancak yaşamayı başarabileceği. civarındaki Suriyeli nüfusun da doğrudan yansıması. Başka bir ifadeyle, biraz kamu harcama musluklarını açık tutarak, biraz da nüfus dinamiklerinin etkisiyle %4 e yakın büyüme ekstra bir çaba harcamadan elde edilmekte. Fakat büyüme hızının bu seviyede oluşu da yarıya indirmediği sürece kısıtlı Bu hafta o nedenle faiz indirimlerinin ekonomik Türkiye deki bankacılık büyüme üzerinde etkisinin sektörünü mercek altına ancak ve ancak marjinal almak istedik. Bankacılık kalacağı; ve hatta kalmaya analizi karmaşıktır, birçok başladığı anlamına geliyor. orandan bahsederken, büyük Keza, Avrupa, Japonya ve resmin ne olduğunu kaçırmak hatta ABD örneğinden kolaydır. Fakat bankacılık Grafik 2: Mevduat Bankaları Kredi Stoku/GSMH ülkede genel memnuniyet seviyesini giderek aşındırmakta. Şimdiyse, önümüzdeki dönemin dinamikleri hızla farklılaşmakta. Çoktandır konuştuğumuz, Fed in Aralık 2015 te başlattığı faiz artışı,

3 sektörü verilerine biraz Grafik 3: Kredi Büyüme Hızında Yavaşlama Elle Tutulur Halde tepeden bakmak bir ekonominin kan tahlili anlamına da gelir. O nedenle tüm detaylara girerek fazla kafa karıştırmadan, bankacılık sektörü bilançosu arasından seçilmiş birkaç veri üzerinden ana mesajı vermeye çalıştık bu hafta. Kredi kaynaklar ve Fed Elbette, hemen herkesin aklına ilk geldiği şekliyle bankacılık sisteminde bulunan mevduatlar bankaların temel kredi tabanını oluşturur. Özkaynaklar da buna eklenebilir. Dış finansman, yani dış borçlanma da bankalar açısından önemli bir kaynak olarak elde edildikçe krediye yönlendirilir. Grafik 1 e bir dönüp bakmakta fayda var. Burada 2009 ile 2014 ortalarına kadar devam eden süreçte, mavi çizgi ile kırmızı çizgi arasında dağlar kadar fark var. Bu oran içinde bulunduğumuz günlerde ise neredeyse sıfıra inmiş durumda. Yani te bankaların kredi artış hızları mevduat artış hızının çok üzerinde seyrederken, bu fark şimdi kapanmış durumda. Daha basit ifadeyle; son yedi yılda bankacılık sektöründeki aktif büyümesinin üçte biri yurtdışından borçlanma üzerinden gelen fonlarla sağlanmış durumda. Dış borçlanma yavaşladıkça, krediler de yavaşlamış, görünen bu. Kısaca, Fed in faiz artırmaya başlaması ile krediler tepe taklak gelmeye başlamış durumda. İ çinde bulunduğumuz etapta, Fed in faiz artışı yükselen fonlama maliyeti, bankaların karlılık oranlarının ve kredi verme isteklerinin azalması anlamına gelmekte. Gelecekte Fed faiz artışı iyice derinleştiğinde, bankalar son 10 yılda 3

4 kazandıkları EBITDA larla faaliyetlerini sürdüremeyecekler. Çünkü ortalama fon maliyetleri kalıcı şekilde artacak ve likidite daralacak. TCMB faiz indirimlerine devam etse bile, Fed faiz artışı bankalar için swap maliyetlerini artıracak; bu da fonlama maliyetlerinin azalmasına zaten engel olacak döneminde % 40 lara varan kredi artış hızı hatırlanacağı üzere sınırlandırılmıştı makro ihtiyati önlemler yoluyla. Bugün halen artışta %15 sınırı var. Fakat kredi artış hızı %15 in de altında seyretmekte. Zaten yukarıda anlatıldığı üzere, Fed kendi dümenini çark etmişken, likidite azalırken ve sermaye gelişmekte olan ülkelerden çıkma eğilimindeyken, hiçbir bankanın %15 üzerinde kredi hızını artıracak bir kaynağı da kalmamış durumda. Faiz nereye kadar inerse insin hem de. Sonuçta bankacılık sektöründeki krediler açısından gelinen noktanın anlaşılması önemli. Önümüzdeki dönemde, de bankalar kredi verirken seçici olacaklar; giderek daha da seçici hale gelecekler. Kredi tabanı yavaş artadursun; ekonominin yavaşlaması ve TL nin değer kaybı reel sektörü zorlarken, bankalar faaliyetleri açısından takipteki alacaklarının yönetimine yoğunlaşacaklar. Fed üzerine bu kadar konuşmanın, yazmanın nedeni tam da bu işte. Grafik 4: Takipteki Alacaklar (Brüt)/Toplam Krediler Azalan kredi artışının yanında bir de Takipteki Kredi Oranı (NPL) artışı son dönemde dikkat çekici hale geldi. Ekonomi hızla büyürken, takipteki alacakların oranı hareketli ekonomiye paralel hızla artan krediler içinde doğal olarak düşük kalıyor. Üstelik canlı ekonomik aktivite 4

5 dönemlerinde bu tür sorunlu alacakların yarattığı kayıpların telafisi bankalar açısından da mümkün oluyor. Ancak, işin ciddiyeti ekonominin yavaşladığı dönemlerde ortaya çıkmakta den bu yana Türkiye de olduğu gibi. Çünkü bu dönemde şirketlere kredi vermek için yapılan projeksiyonlarda kullanılan büyüme oranının en iyi senaryoda %3-4 arasında olması, kredi verilecek şirketin geleceğine bakışı olmuştu. Ardından Fed in ve büyük diğer merkez bankalarının yarattığı parasal genişleme, tüm gelişmekte olan piyasalara süzüldüğü gibi Türkiye ye de ulaşmış; kolaylaşan-ucuzlayan dış borçlanma üzerinden hem Türkiye ekonomisine hem de bankalara altın bir dönem yaratmıştı. Tabi dış borçlanmanın bu kadar artışının zararları işte şimdi Fed faiz artış döneminde ortaya çıkıyor. Bir anlamada obezitenin bünye üzerinde yarattığı zararları, var olmak için diyet yaparak, bugün ödemek gerekiyor. Rakamla ifade edersek, bugün bankacılık sektörünün dış borcu 170 milyar dolar civarında seyrediyor. Vadeye kalan süre açısından ise bu yüksek borcun %59 u halen kısa vadeli. Bu da önemli bir risk unsuru olduğu gibi aynı zamanda bankaların krediler konusunda ellerini sınırlayıcı bir durum. Şimdilerde takipteki alacak oranının son on aydır karamsarlaştırarak bankaların aracılılık faaliyetlerini Grafik 5: Bankacılıkta Sermaye Yeterlilik Oranı Alarm Vermese de Düşüşte sınırlayıp, büyük resimde ekonominin işleyişini de yavaşlatıyor. Grafik 4 ten bakarsak, 2009 küresel finansal krizin Türkiye deki yansımaları NPL oranının %5,7 ye kadar kısa bir süreliğine yükselmesi 5

6 sürekli artış göstermesi, % 2,7 seviyesinden %3,5 e yönelmesi ve daha da çıkacağının beklenmesi dikkatli olmayı gerektiriyor. Üstelik geri toplanamayan kredilerin önemli bir kısmının varlık yönetim şirketlerine satıldığı, satılmasaydı bu oranın aynı 2009 krizinde olduğu gibi %5-6 seviyesine çoktan yaklaşmış olduğu bilgi olarak mevcutken. Türkiye de 2001 krizinin bankacılık sektöründe yarattığı çöküşü, yeniden yapılanma ve yapısal reformlarla atlattığından bu yana, o hep bahsi geçen krizlere karşı direnç seviyesinde önemli artışlar var. Bu sayede bugün NP L kategorisindeki kredilerin iyi yönetildiğini, hızlı yükselme eğilimine rağmen-henüzsistematik risk oluşturmaktan uzak olduğunu söylemek gerek. Ancak, bu tek başına yeterli değil. Çünkü artık ancak hayal edilen 2023 hedeflerine doğru yönelebilmek için sağlıklı ve kredi verebilir bir bankacılık sistemine ihtiyaç var. Bu denklem içinde tek iş elbette bankalara ait değil. Ülkenin risk priminin de düşük olması, siyasetten ekonomik gündeme kadar ilgi çeken, atılımcı bir çizgiyi yakalaması gerekiyor. Kısa vadede ise yeni hükümetin öncelikleri arasında bu kalemlerin ancak ilk sıradaki başkanlık sisteminin ardından geldiğini gözlemleyebiliyoruz. Diğer yandan bankaların sermaye yeterlilik oranlarında izlenen bir Grafik 6: Mevduatın Krediye Dönüşme Oranı Sınırları Zorlamakta düşüş de var bir süredir. Bu da tabi kredi verme konusunda bankaların temposunu düşüren bir durum. Sermaye yeterliliğindeki azalmanın nedenleri arasında yenilenen Basel kuralları gereği alınan önlemler kadar (ki bu sağlıksız değil ancak sınırlayıcı), bugün bankacılığın özkaynak karlılığının mevduat faizinin 6

7 altında seyretmesi de bulunuyor. Bankaların Grafik 7: Mevduat: Bono Yerine Krediye Gitmişti-Ekonomi sermaye artışının önünde yapısal bir engel niteliğinde. Hatırlanacağı üzere, 2010 da %18-19 larda olan özsermaye karlılık oranı şimdilerde %10 ile mevduat faizinin altında. Bu zaman zaman bankalar daha az kar etsin olarak da okunsa da, esasta bankaların sermayelerini reel olarak koruyup koruyamadıkları anlamına geliyor. Gelinen noktada bankaların sermayelerini reel anlamda korumakta zorlandıklarını gözlemliyoruz. Zaten son bir senedir büyük ve halka açık bankaların hisse senedi performanslarındaki göreceli zayıflık tüm hikâyenin yansıdığı alanlardan bir tanesi. Bankaların sağlığı ve büyüme potansiyeli Türkiye ekonomisinin bir göstergesi. Net faiz marjının 2010 daki % 6 civarından şimdilerde %3,5 civarına, hatta altına inmesi; bankaların yeni iş yaratma potansiyellerini, aracılık faaliyetlerine devam etmelerini zorladıkça, Türkiye ekonomisi de büyümede zorlanmakta. Şimdilik kamu harcamaları, kamu bankaları ile desteklenen ekonomide inşaat dâhil birçok sektörde alarm zilleri de çalmaya başlamış durumda üstelik. Bu hafta içinde açıklanan ISO500 şirketlerinin bilançolarındaki kur zararları, finansman giderlerinin son bir 7 senede artarak katlanması zaten hem reel sektörün durumunu anlatıyor, hem de bankaların neden bu açıdan bir fayda sağlayamayacağını netleştiriyor. TCMB faizi indirebildiği noktaya kadar indirmeye devam etse bile üstelik. Keza, faiz indirimlerinin reel sektöre sağladığı fayda marjinal kalırken, TL nin değer kaybı büyük sanayi şirketlerinde önemli yaralar açmış durumda. TL nin değerini yönetmek,

8 oynaklığını düşürmek için faiz Grafik 8:Tüketici Kredileri Zayıflıyor artışları son bir senede kullanılsaydı; (hem de enflasyon hedefin böyle üzerinde seyrederken) faiz artışının maliyeti sınırlı kalacağı gibi TL nin değer kaybının reel sektör üzerindeki etkisi bu kadar yıkıcı olmayacaktı. Şimdi bir de turizm sektörünün ve yavaş yavaş ancak hızlanması beklenen şekilde inşaat ve inşaatla ilgili sektörlerin resme eklenmeye başladığını düşünürsek, bankacılık açısından geçmişe göre çok daha zorlu bir döneme girildiğinin artık herkes tarafından anlaşılması önemli. Bankalar ne yapacak? 2001 Krizi nden bu yana ekonominin karşılaştığı her zorlu dönemeçte yaptığını yapacak bankalar: öncelikle operasyonel maliyetlerini düşürmeye çalışacaklar. Şubeler kapanacak, çalışanlar işten çıkarılacak. Bu süreç hızlanarak bir süre devam edecek. Zaten son günlerde sıkça haber yapıldığı üzere, bankaların kapanan şube sayısı, işten çıkardığı personel sayıları dikkat çekmeye başladı bile. Ardından bankaları asıl zorlayacak olan verimliliği artırıcı çalışmalar. Sermaye yeterliliği, kredi kalitesi ve fonlamanın yapısı ön plana çıkacak. Keza son bir senedir bankalar kendi sermayelerinden yeme noktasına geldiler. Bundan sonra, seçerek kerdi vermek ve sorunlu kredileri yeniden yapılandırmalar da dâhil olmak üzere banka bünyesine zarar vermeyecek şekilde yönetmek öncelikleri olacak. Burada kimi bankalar kredi müşterilerine en az zararın peşinde koşarak uzun vadeli kalıcı olmalarına kapıyı açarken; kimi bankaların tercihi de müşterinin 8

9 geleceğinden önce kendi risklerini hızla azaltmak olacak. Sonuçta da bu durum ekonominin geneline elbette yansıyacak. Bakan Şimşek in finans sektörüne özel ihtisas mahkemelerine ihtiyaç olduğunu söylemesi boşuna değil krizini deneyimlemiş bir ülke olarak, bankacılık sektöründe oluşabilecek yumuşak karnın neresi olduğunu izlemek mümkün. Fakat riskler oluşmaya başlasa da Türkiye ekonomisi şimdilik bankacılık sektöründe oluşan risklerin yıkıcı bir hale gelmesine engel. Büyümenin halen %3 ün üzerinde beklenmesi, Fed faiz artışının şimdilik ağır çekim ilerleyişi, buna bağlı olarak küresel likiditede geri çekilmenin yavaş temposu ve mevsimsel olarak enflasyonun gerilemesine paralel faiz indiriminin belki bir adım daha ilerleyecek olması bankaların hazırlıklı olmasına yardımcı oluyor zaten. Fakat yukarıda da belirttiğimiz gibi, bankalar ne kadar hazırlıklı olursa olsun, değişen dış konjonktüre esas hazırlığı yapması gereken doğal olarak hükümet. Bu hazırlık, uzun süredir ertelenen reformlara yeniden hayat üflenmesi kadar, ülkede barış ortamının bir an önce yeniden tesisi konusunda adımlar atılmasını içeriyor. Fed faiz artışlarıyla değer kaybının devam etmesi beklenen TL nin reel sektörde yaratacağı hasarın, dolaylı olarak bankacılık sektöründe oluşacak kayıpların azaltılması için faiz politikasının günün gerçeklerine göre, yüksek olan ve sonbahardan itibaren yükselecek enflasyonun gerçeklerine 9 göre düzenlenmesi gerekiyor. Sırf bu mesajın verilmesi bile bankaların dış fonlama ihtiyaçları açısından önemli ölçüde rahatlatacak ve bu da hızla Türkiye ekonomisine yansıyacak. Türkiye nin de dâhil olduğu gelişmekte olan ekonomilerin, Fed faiz artışlarının ilerlemesine paralel nasıl zorlanacağı artık herkes tarafından bilinmekte. Bankalar özelinde kredi yaratmak için dış borçlanmaya bağlılık, değişen dış ekonomik gerçekler eşliğinde Türkiye ekonomisinde de ortalama büyümenin anemik kalması sonucunu yaratmaya mahkûm. Keza, yurtdışı borçlanma kaynakları giderek azalırken ve kredi/mevduat oranı çoktan %120 lere dayanmış bankacılık sektöründe yaşanan zorluklar, yaşanacak zorluklar; Türkiye ekonomisinin geleceği

10 hakkında da ışık tutucu Grafik 9: Ekonomiye Kamu Bankalarının Desteği Var nitelikte. Daha açık bir ifadeyle, siyaset tarafında işler kontrolden çıkmaz ise, ekonomi tarafında krizsiz ama heyecan yaratmak uzak günler, aylar ve yıllar bizi bekliyor. Grafik 10: Bankacılık Toplam Aktifler/GSMH Grafik 11: Tasarruf Azlığı Dış Kaynaklar Azalınca Yatırımları/ Ekonomiyi Yavaşlatıyor 10

11 İletişim: Güldem Atabay Şanlı Direktör, Araştırma ve Strateji Bu doküman Egeli & Co. Portföy Yönetim A.S. ( Egeli & Co. Mersis No: ) tarafından hazırlanmıştır. Egeli & Co. SPK düzenlemelerine tabi ve SPK tarafından düzenlenen yetki belgesine sahip, kendine değer yaratmaya adamış bağımsız bir portföy yönetim şirketidir. (Yetki belgeleri: PYS./PY. 35/946 ve PYS./YD. 15/946). Portföy yönetimi ve yatırım danışmanlığı hizmeti veren Egeli & Co yılından bu yana, dürüst ve seçkin yaklaşımı ile yerli ve yabancı kurumsal yatırımcılara, aile şirketlerine ve özel bireysel portföylere hizmet etmektedir. Başarısı, yatırımcıları için yurtiçi ve yurtdışında geliştirdiği finansal ürünler ile değer yaratma becerisinden gelmektedir. Egeli & Co. yu diğerlerinden ayıran fark alternatif varlık sınıflarına ve yatırım temalarına odaklanmasıdır. Egeli & Co. Türk sermaye piyasalarındaki alternatif yatırım temaları alanında bulunan geniş bilgi, tecrübe ve geçmiş performansı ile yatırımcıları için uzun vadeli yatırımlarla önemli getiriler yaratmaktadır. YASAL UYARI: Bu rapor ve yorumlardaki yazılar, bilgiler ve grafikler, ulaşılabilen kaynaklardan iyi niyetle ve doğruluğu, geçerliliği, etkinliği velhasıl her ne şekil, suret ve nam altında olursa olsun herhangi bir karara dayanak oluşturması hususunda herhangi bir teminat, garanti oluşturmadan, yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla derlenmiştir. Bu belgedeki bilgilerin doğruluğu, güvenirliliği ve güncelliği hakkında gerekli özeni göstermekle birlikte bu bilgilerin güvenirliliği, doğruluğu, güncelliği ve eksiksizliği hakkında hiçbir garanti vermemektedir. (Varsa) Yürürlükteki herhangi bir yasa veya düzenleme ile sorumluluğun sınırlandırması ölçüde tasarruf olarak, Egeli & Co., yöneticileri, çalışanları, temsilcileri ve ajansları bu belgenin içeriği, hatası veya eksiklerinden ya da bu bilgilere dayanılarak yapılan işlemlerden doğacak her türlü maddi/manevi zararlardan (ihmal olup olmadığı ya da başka bir şekilde olursa da) ve her ne şekilde olursa olsun üçüncü kişilerin uğrayabileceği her türlü zararlardan dolayı sorumlu tutulamaz. Herhangi bir şirket, sektör, hisse veya yatırım için detaylı ve tam bir analiz değildir. Egeli & Co. her an, hiçbir şekil ve surette ön ihbara ve/veya ihtara gerek kalmaksızın söz konusu bilgileri, tavsiyeleri değiştirebilir ve/veya ortadan kaldırabilir. Bu rapor hangi amaçla olursa olsun çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayınlanamaz. 11