TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE)

Transkript

1 Sayfa/Toplam Sayfa: 1 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR... 7 ġekġl LĠSTESĠ... 9 TABLO LĠSTESĠ...13 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ...17 EXECUTIVE SUMMARY GĠRĠġ Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları Veri Temini Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları Arazi ÇalıĢmaları Planlama ÇalıĢmaları PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI HAVZA GENEL DURUMU YerleĢim Yerleri Coğrafi Durum Meteorolojik Bilgiler Arazi Kullanımı Tarım ve Hayvancılık Tarım Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı Hayvancılık Sanayi Durumu Tekil Sanayi Tesisleri Organize Sanayi Bölgeleri Korunan Alanlar Su Kaynakları Barajlar Göletler Yeraltı Suları Deniz DeĢarjı

2 Sayfa/Toplam Sayfa: 2 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLANAN DURUMU Türkiye Geneli Türkiye nin Su Potansiyeli Sektörel Su Kullanımları ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi Kuzey Ege Havzası Havza Su Potansiyeli Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ Kentsel Atıksu Altyapısı Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Endüstriyel Atıksu Altyapısı Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu Katı Atık Yönetimi Altyapısı Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu Tıbbi Atık Bertaraf Durumu SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI Su Kalitesi Sınıflamaları Yöntem Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Nüfus Tahminleri Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Kentsel Kirlilik Yükleri Endüstriyel Kirlilik Yükleri Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri Noktasal Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri

3 Sayfa/Toplam Sayfa: 3 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Toplam Yayılı Kirlilik Yükleri Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ Baskı ve Etkiler Endüstriyel Faaliyetlerden Kaynaklanan Baskılar ve Etkileri Evsel Kirlilik Kaynaklı Baskılar ve Etkileri Tarım Alanlarından Kaynaklanan Baskı ve Etkileri Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri Kısa, Orta ve Uzun Vadede Yapılması Gerekenler Kısa Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Orta Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Uzun Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Genel Çözüm Önerileri Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması ve Arıtılan Suların Yeniden Kullanımı Zeytinyağı Üretim Tesislerinden Kaynaklanan Kirliliğin Kontrolü Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü Tarımsal Kirlilik Yönetimi AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Arıtma Çamurları Yönetimi Yeraltı Suyu Yönetimine ĠliĢkin Öneriler Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan Sorunlar ve Bu Sorunların Giderimine Yönelik Öneriler Katı Atıkların Düzensiz Depolama Alanları Rehabilitasyonundan Sonra Yapılması Önerilen ÇalıĢmalar HAVZA KORUMA EYLEM PLANI Havza Yönetimi

4 Sayfa/Toplam Sayfa: 4 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Türkiye de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi Fransa da Havza Yönetimi Ġngiltere de Havza Yönetimi Ġspanya da Havza Yönetimi Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi Tarifeler Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Planlamaları Kuzey Ege Havzası Koruma Eylem Planı Havza Koruma Eylem Planı Stratejisinin OluĢturulması Kurum ve KuruluĢlar Arası Koordinasyonun Sağlanması Atıksu Yönetimi Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu Yağmur Suyu Altyapı Durumu Kanalizasyona DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi Alıcı Ortama DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları Katı Atık ĠĢleme, Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisleri Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları Tıbbi Atıkların Yönetimi Uygulamaları Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü Tarımsal Kirlilik Yönetimi Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu Su Kaynakları Yönetimi Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları

5 Sayfa/Toplam Sayfa: 5 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Akarsularda TaĢkın Risk Alanlarının Belirlenmesi ÇalıĢmaları Su Kullanımı ile Ġlgili Havzanın Korunmasına ĠliĢkin Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları Havza ġartlarına Bağlı Olarak Baraj ve Gölet Projelerinin Ġrdelenmesi Yukarı Havza ġartlarının ĠyileĢtirilmesi Nehir Havzası Su Kalitesi Ġzleme Sisteminin Kurulması Havza Su Kalitesi Modelleme Sistemi ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Uygulamaları Tarımsal Amaçlı Su Kullanımının Azaltılması Sulak Alan Yönetimi Kıyı Kanununa Ġstinaden Deniz, Göl, Akarsu, Baraj Kıyı Kenar Çizgilerinin ve Koruma Haritalarının Belirlenmesi Atmosferik TaĢınımın Su Kaynaklarına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Sürdürülebilirliğinin Sağlanması KAYNAKLAR EKLER CĠLT II

6 Sayfa/Toplam Sayfa: 6 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

7 Sayfa/Toplam Sayfa: 7 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KISALTMALAR ÇOB ÇYGM TÜBĠTAK AAT OSB DSĠ DMĠ : T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı : T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu : Atıksu Arıtma Tesisi : Organize Sanayi Bölgesi : Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü : Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü SEAġ : Soma Elektrik Üretim A. ġ. TÜPRAġ PETKĠM TARĠġ ĠÇDR EKBB API EAOT EN AKM ISIC GIS : Türkiye Petrol Rafinerileri A.ġ. : Petrokimya A.ġ. : Zeytin ve Zeytinyağı Tarım SatıĢ Kooperatifleri Birliği : Ġl Çevre Durum Raporları : Edremit Körfezi Belediyeler Birliği : American Petroleum Institute (Amerikan Petrol Enstitüsü) : Elektrik Ark Ocağı Tozları : EĢdeğer Nüfus : Askıda Katı Madde : International Standard Industrial Classification (Uluslararası St. Sanayi Sınıflaması) : Geographic Information System (Coğrafi Bilgi Sistemleri)

8 Sayfa/Toplam Sayfa: 8 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

9 Sayfa/Toplam Sayfa: 9 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekġl LĠSTESĠ ġekil 1.Türkiye Su Havzaları Haritası...79 ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler...81 ġekil 3. Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi...83 ġekil 4. Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması...84 ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri...85 ġekil 6. Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi...86 ġekil Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri...87 ġekil 8. 1: Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah Dolgular...87 ġekil 9. 1/ Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog...88 ġekil 10. ArcGIS Veri Modeli...90 ġekil Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı...92 ġekil 12. Havzaların Nüfus Dağılımları...93 ġekil 13. Kuzey Ege Havzasında Yer Alan Ġllerin Alansal Dağılımı...96 ġekil 14. Kuzey Ege Havzası Siyasi Haritası...98 ġekil 15. Kuzey Ege Havzası YerleĢim Yerleri Haritası...99 ġekil 16. Kuzey Ege Havzası Fiziki Haritası ġekil 17. Kuzey Ege Havzası Göller ve Akarsular Haritası ġekil 18. Kuzey Ege Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık DeğiĢimi ġekil 19. Kuzey Ege Havzası Toplam YağıĢ Ortalaması DeğiĢimi ġekil 20. Kuzey Ege Havzası Toplam YağıĢ Ortalaması DeğiĢimi ġekil 21. Kuzey Ege Havzası Günlük Maksimum YağıĢ Haritası ġekil 22. Kuzey Ege Havzası Ortalama Toplam YağıĢ Haritası ġekil 23. Kuzey Ege Havzası BuharlaĢma Haritası ġekil 24. Kuzey Ege Havzası Ortalama Sıcaklık Haritası ġekil 25. Kuzey Ege Havzası Karlı Kaplı Gün Haritası ġekil 26. Kuzey Ege Havzası Bulutluluk (Kapalılık) Haritası ġekil 27. Kuzey Ege Havzası GüneĢ Radyasyonu Haritası ġekil 28. Kuzey Ege Havzası Arazi Kullanım Haritası ġekil 29. Kuzey Ege Havzası Arazi Kullanım Dağılımı ġekil 30. Kuzey Ege Havzası Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Dağılımı ġekil 31. Aliağa OSB Firma Sektörel Dağılımları

10 Sayfa/Toplam Sayfa: 10 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 32. Kuzey Ege Havzası Korunan Alanlar Haritası ġekil 33. Ülkemiz Su Potansiyeli ġekil 34. Ortalama Nehir Akımlarının Mekânsal Dağılımı ġekil 35. Sektörel Su Kullanım Durumu ġekil 36. ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı ġekil 37. Kuzey Ege Havzası Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu Durumu. 154 ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil 42. Kuzey Ege Havzası Ġçin Su Rezervi (Arzı) ve Talebi ġekil 43. Kuzey Ege Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası ġekil 44. Kuzey Ege Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ġekil 45. Kuzey Ege Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu ġekil 46. Mahmudiye Belediyesi Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması ġekil 47. Geyikli Belediyesi Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması ġekil 48. Ayvacık Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması ġekil 49. Altınoluk Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması ġekil 50. Edremit Körfezi Belediyeler Birliği Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması ġekil 51. Burhaniye Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması ġekil 52. Karaağaç Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması ġekil 53. Gömeç Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması ġekil 54. Ar-Tur Tatil Sitesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması ġekil 55. Kuzey Ege Havzası Mevcut Katı Atık Düzenli/Düzensiz Depolama Sahaları ve Birlikler ġekil 56. Kuzey Ege Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası Durumu Haritası ġekil 57. Kuzey Ege Havzası Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları ġekil 58. Kuzey Ege Havzası A Grubu (Fiziksel ve Ġnorganik) Parametrelere Göre Su Kalitesi ġekil 59. Kuzey Ege Havzası B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları. 219 ġekil 60. Kuzey Ege Havzası C Grubu (Ġnorganik Kirlenme) Parametrelere Göre Su Kalitesi ġekil 61. Kirlilik Kaynakları ġekil 62. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi

11 Sayfa/Toplam Sayfa: 11 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 63. Kuzey Ege Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları ġekil 64. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol ġekil Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi ġekil Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri ġekil 67. Kuzey Ege Havzası nda KOĠ, Toplam N ve Toplam P Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi ġekil 68. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Havza Ġçi ve Havza DıĢı Endüstriyel Debi Dağılımı243 ġekil 69. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Havza Ġçi ve Havza DıĢı Endüstriyel Yük Değerleri244 ġekil 70. Kuzey Ege Havzası Havza Ġçi ve Havza DıĢı Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi ġekil 71. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Havza Ġçi Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin Arıtılma Durumu ġekil 72. Kuzey Ege Havzası Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin Yıllara Göre Arıtılma Durumları ġekil 73. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Debi Dağılımı ġekil 74. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan KOĠ Dağılımı ġekil 75. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan BOĠ Dağılımı ġekil 76. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Toplam N Dağılımı ġekil 77. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Toplam P Dağılımı ġekil 78. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan AKM Dağılımı ġekil 79. Balıkesir Ġli Yıllara Göre Kirletici Yük Dağılımı ġekil 80. Çanakkale Ġli Yıllara Göre Kirletici Yük Dağılımı ġekil 81. Ġzmir Ġli Yıllara Göre Kirletici Yük Dağılımı ġekil 82. Manisa Ġli Yıllara Göre Kirletici Yük Dağılımı ġekil 83. Kuzey Ege Havzası Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Atık Birlikleri Haritası ġekil 84. Noktasal ve Yayılı Kaynak Kirliliğine Dahil Olan Sızıntı Suyu Miktarlarının Yüzdelik Dağılımları ġekil 85. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Noktasal Toplam Azot Yükü Dağılımı ġekil 86. Kuzey Ege Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Azot Yükü DeğiĢimi ġekil 87. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Noktasal Toplam Fosfor Yükü Dağılımı ġekil 88. Kuzey Ege Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Azot Yükü DeğiĢimi ġekil 89. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı

12 Sayfa/Toplam Sayfa: 12 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 90. Kuzey Ege Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi ġekil 91. Kuzey Ege Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan Toplam N Yükü ġekil 92. Kuzey Ege Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan Toplam P Yükü ġekil 93. Kuzey Ege Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Toplam N Yükü ġekil 94. Kuzey Ege Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Toplam P Yükü ġekil 95. Kuzey Ege Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Toplam N Yükü ġekil 96. Kuzey Ege Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Toplam P Yükü ġekil 97. Kuzey Ege Havzası Atmosferik TaĢınım Ġle OluĢan Toplam N Yükü ġekil 98. Kuzey Ege Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Toplam N Yükü ġekil 99. Kuzey Ege Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Toplam P Yükü ġekil 100. Kuzey Ege Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Toplam N Yükü ġekil 101. Kuzey Ege Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Toplam P Yükü ġekil 102. Kuzey Ege Havzası Yayılı Toplam N Yükü Dağılımı ġekil 103. Kuzey Ege Havzası Yayılı Toplam N Yükü ġekil 104. Kuzey Ege Havzası Yayılı Toplam N Yükü Dağılımı ġekil 105. Kuzey Ege Havzası Yayılı Toplam N Yükü ġekil 106. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı Toplam N Yükü Dağılımı ġekil 107. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı Toplam P Yükü Dağılımı ġekil 108. Kuzey Ege Havzası Noktasal ve Yayılı Toplam Azot Yükleri DeğiĢimi ġekil 109. Kuzey Ege Havzası Noktasal ve Yayılı Toplam Fosfor Yükleri DeğiĢimi ġekil 110. Atıksu Arıtımı ve Yeniden Kullanımı Ġçin Uygulanabilecek Yöntemler ġekil 111. Zeytinyağı Üretim Prosesleri ġekil 112. AB Üyesi Akdeniz Ülkeleri nde Zeytinyağı Üretim Teknolojilerinin Durumu ġekil 113. Islah Sonrası Atık Depolama Tesisi Üst Örtü Detayı ġekil 114. Fransa da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması ġekil 115. Ġngiltere de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması ġekil 116. Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması ġekil 117. Ġspanya da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi ġekil 118. ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su Ġle Ġlgili Diğer Kurumlarla Birlikte) ġekil 119. Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması 361 ġekil 120. BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanmaları ġekil 121.Kuzey Ege Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri ġekil 122.Kuzey Ege Havzası AAT Planlama Haritası

13 Sayfa/Toplam Sayfa: 13 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TABLO LĠSTESĠ Tablo 1. CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB dan Temin Edilen Veriler...82 Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları...89 Tablo 3. Kuzey Ege Havzasında Yer Alan Ġller ve Alanları...96 Tablo 4. Kuzey Ege Havzasındaki Önemli Akarsular ve Uzunlukları Tablo 5. Kuzey Ege Havzasındaki Meteoroloji Ġstasyonları Bilgileri Tablo 6. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları Tablo 7. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma Tablo 8. Havza Arazi Kullanım Değerleri Tablo 9. Havza Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Değerleri Tablo 10. Ġller Bazında Arazi Kullanım Değerleri Tablo 11. Çanakkale Ġlinin Havza Ġçindeki Ġlçelerinin Tarım Alanları Dağılımı Tablo 12. Balıkesir Ġlinin Havza Ġçindeki Ġlçelerinin Tarım Alanları Dağılımı Tablo 13. Balıkesir Ġli Zeytin Üretimi Bilgileri Tablo 14. Manisa Ġlinin Havza Ġçindeki Ġlçelerinin Tarım Alanları Dağılımı Tablo 15. Ġzmir Ġlinin Havza Ġçindeki Ġlçelerinin Tarım Alanları Dağılımı Tablo 16. Havzadaki Gübre Tüketimi Verileri Tablo 17. Kuzey Ege Havzası Zirai Mücadele Ġlaçları Tüketimi Verileri Tablo 18. Kuzey Ege Havzası Hayvancılık Verileri Tablo 19. Çanakkale Ġli Sanayi Tesisleri Tablo 20. Balıkesir Ġli Sanayi Tesisleri Tablo 21. Manisa Ġli Sanayi Tesisleri Tablo 22. Aliağa OSB Genel Bilgileri Tablo 23. Aliağa OSB Tesis Bilgileri Tablo 24. Kuzey Ege Havzası ndaki Korunan Alanlar Tablo 25. Kuzey Ege Havzası ndaki Baraj Gölleri Tablo 26. Kuzey Ege Havzası ndaki Göletler Tablo 27. Balıkesir Ġli Yeraltı Suyu Bilgileri Tablo 28. Manisa Ġli Yeraltı Suyu Bilgileri Tablo 29. Ġzmir Ġli Yeraltı Suyu Bilgileri Tablo 30. Kuzey Ege Havzası ndaki Önemli Deniz DeĢarjları Tablo 31. Türkiye de Nehir Havzası Karakteristikleri

14 Sayfa/Toplam Sayfa: 14 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 32. Türkiye de Su Kullanımı Planlaması Tablo 33. Sucul Ekosistem Ve Mesire Maksatlı Kulanım Ġçin Gerekli Akarsu Debileri Tablo 34. Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant Yöntemine Göre Sucul Ekosistem Kalitesi Tablosu Önerisi Tablo 35. Havza Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu Tablo Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi Tablo Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri Tablo 38. Kuzey Ege Havzası Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi Tablo 39. Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları Tablo 40. Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri Tablo 41. Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri Tablo 42. Havzadaki Kırsal ve Kentsel Nüfusun Su Ġhtiyacı Tahmini Tablo 43. Kuzey Ege Havzası Mevcut ve Yapım Halinde Olan Atıksu Arıtma Tesisleri Tablo 44. Kuzey Ege Belediye Katı Atık Birlikleri Tablo 45. Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri Tablo 46. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri Tablo 47. Kuzey Ege Havzası Minimum ve Maksimum Su Sıcaklıkları Tablo 48. Kuzey Ege Havzası Nüfus Tahminleri Tablo 49. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri Tablo 50. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri Tablo 51. Kuzey Ege Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri Tablo 52. Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyon Değerleri Tablo 53. Yıllar Bazında Kullanılan Arıtma Performansı Katsayıları Tablo 54. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Debi ve Kirlilik Yükleri Tablo 55. Kuzey Ege Havzası Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi. 244 Tablo 56. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Havza Ġçi Endüstriyel Debi ve Kirletici Yükleri Tablo 57. Kuzey Ege Havzası 2020 Yılı Havza Ġçi Endüstriyel Debi ve Kirletici Yükleri Tablo 58. Kuzey Ege Havzası 2030 Yılı Havza Ġçi Endüstriyel Debi ve Kirletici Yükleri Tablo 59. Kuzey Ege Havzası 2040 Yılı Havza Ġçi Endüstriyel Debi ve Kirletici Yükleri Tablo 60. Kuzey Ege Havzası Ġçin Sızıntı Suyu Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Atık Yönetim Birlikleri Tablo 61. Düzensiz Depolama Sahaları Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları 258 Tablo 62. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı Tablo 63. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı Tablo 64. Düzenli Depolama Tesisleri Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları

15 Sayfa/Toplam Sayfa: 15 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 65. Hücre Alanları ve Ömürleri (1) Tablo 66. Hücre Alanları ve Ömürleri (2) Tablo 67. Kuzey Ege Havzası Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükleri Tablo 68. Kuzey Ege Havzası Noktasal Toplam Azot Yükleri Tablo 69. Kuzey Ege Havzası Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Tablo 70. Kuzey Ege Havzası Noktasal Toplam Azot Yükleri Tablo 71. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler Tablo 72. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları Tablo 73. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen Toplam N Yükü Tablo 74. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen Toplam P Yükü Tablo 75. Kuzey Ege Havzası Noktasal ve Yayılı Kirlilik Yükleri Tablo 76. Ham Gri Su ve Siyah Su Karakterizasyonu Tablo 77. Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri Tablo 78. Düzensiz Depolama Alanlarının Tehlike Potansiyelinin Değerlendirilmesi Ġçin Kontrol Listesi Tablo 79. Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları Tablo 80. AB Su Çerçeve Direktifi nin Uygulanması Tablo 81. Türkiye de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu Tablo 82. Atık Yönetimi Ġle Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma Tablo 83. Planlama ÇalıĢmaları AAT Proses Seçim Tablosu Tablo 84. Kuzey Ege Havzası nda Aktif Çamur Sistemi Olarak Planlanan AAT ler Tablo 85. Kuzey Ege Havzası nda Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan AAT ler Tablo 86. Kuzey Ege Havzası AAT Toplam Maliyetleri Tablo 87. Kuzey Ege Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetler. 377 Tablo 88. Kentsel YerleĢimler AAT ĠĢletmeye Alma Tarihleri

16 Sayfa/Toplam Sayfa: 16 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

17 Sayfa/Toplam Sayfa: 17 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Hızlı nüfus artıģına bağlı olarak artan su ihtiyacına karģın, uygun kaynak varlığının azlığı ve gün geçtikçe geliģen sanayi ve tarımsal faaliyetlere paralel olarak ortaya çıkan aģırı kullanım ve kirlilik oluģumu nedeniyle yaģanan sorunlar, özellikle havza bazında su kaynakları yönetiminin önemini bir kat daha arttırmıģtır Sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı TeĢkilât ve Görevleri Hakkında Kanun un 9. maddesinde Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ne (ÇYGM) Su kaynakları için koruma ve kullanma plânları yapmak, kıta içi su kaynakları ile toprak kaynaklarının havza bazında bütüncül yönetimini sağlamak için gerekli çalışmaları yapmak görevi verilmiģtir. Ayrıca 2004 Tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nin 5. maddesinde, Havza Koruma Eylem Planları, DSİ Genel Müdürlüğü ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Çevre ve Orman Bakanlığınca yapılır ve/veya yaptırılır. ifadesi yer almaktadır. Bu çerçevede, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) tarafından Havza Koruma Eylem Planları Hazırlanması çalıģmaları baģlatılmıģ olup; ilk önce havzadaki su kalitesi, kirletici kaynaklar, korunan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne alınarak ülkemiz coğrafyasındaki 25 adet hidrolojik havza puanlandırılmıģtır. Yapılan bu önceliklendirme doğrultusunda 4 havza için koruma eylem planları tamamlanmıģ olup, geri kalan 21 adet havzadan 11 inin koruma eylem planının hazırlanması iģi 12 Ağustos 2009 tarihinde ÇYGM ile TÜBĠTAK BaĢkanlığı tarafından imzalanarak baģlatılmıģtır. Proje özellikle atıksu arıtma tesis planlamalarında meydana gelen değiģikliklerin tamamlanması ile tarihinde bitirilmiģtir. Havza Koruma Eylem Planları hazırlanması çalıģmaları, Avrupa Birliği (AB) adaylık sürecinde olan Türkiye için tüm AB su direktiflerinin çerçevesini oluģturan ve 2000 yılında yürürlüğe giren Su Çerçeve Direktifi nin gereklerinin yerine getirilmesine katkı sağlayacak; direktifin gerekliliklerini içeren Nehir Havzası Yönetim Planlarının oluģturulması ve uygulanabilmesi sürecinin altlığını oluģturacaktır. Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan yerleģimlerin toplam nüfusu ile Türkiye nüfusunun %52 sine karģılık gelmektedir (ġekil Y1). Proje kapsamında yer alan yerleģim yerlerinin alan bazında dağılımı yapıldığında ise toplam alan değeri ile Türkiye nin %40 ına karģılık gelmektedir (ġekil Y2).

18 Sayfa/Toplam Sayfa: 18 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: ; 48% ; 52% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM NÜFUS PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM NÜFUS ; 60% ; 40% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM ALAN PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM ALAN ġekil Y1. Proje Bölgesi Nüfusu ġekil Y2. Proje Bölgesi Alanı Proje kapsamında, aģağıdaki 11 adet hidrolojik havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları nın hazırlanması iģi gerçekleģtirilmiģtir (ġekil Y3). Kuzey Ege Havzası Marmara Havzası Susurluk Havzası Küçük Menderes Havzası Büyük Menderes Havzası Burdur Havzası Yeşilırmak Havzası Kızılırmak Havzası Konya Kapalı Havzası Seyhan Havzası Ceyhan Havzası

19 Sayfa/Toplam Sayfa: 19 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y3. Proje Kapsamındaki Havzalar Projede öncelikle ilgili havzada oluģan kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileģtirilmesi için su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesini dikkate alarak mevcut durum tespiti yapılmıģtır. Daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamalar yapılmıģ, yapılan tüm çalıģmalar baģta Çevre Orman Bakanlığı olmak üzere havzadaki sorumlu kurum ve kuruluģlarla paylaģılmıģtır. Projenin genel çalıģma planı çerçevesinde danıģmanlık hizmeti için Biosfer DanıĢmanlık Mühendislik ve Ticaret Ltd. ġti. den, proje kapsamındaki önemli iģ paketlerinden biri olan kentsel atıksu arıtma tesisi planlama ve fizibilite çalıģmaları iģi için Mimko Mühendislik Ġmalat MüĢavirlik Koordinasyon ve Ticaret A.ġ den hizmet alımı yapılmıģtır. Proje kapsamında gerçekleģtirilen iģ paketleri Ģunlardır: 1. Havzanın Genel Durumunun Tespiti Bu iģ paketi kapsamında havzanın konumu, coğrafi özellikleri, su kaynakları durumu, meteorolojik bilgileri, tarım, hayvancılık ve sanayi durumu gibi havzayı tanımlayan bilgiler derlenmiģ ve bu bilgiler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) enstrümanları kullanılarak haritalandırılmıģtır.

20 Sayfa/Toplam Sayfa: 20 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada Öne Çıkan Baskı - Etkiler ve Sıcak Noktalar Bu bilgiler doğrultusunda havzada önemli ölçüde çevresel baskı oluģturan faktörler Ģu Ģekilde sıralanabilir; Havzanın tümünde, özellikle sahile yakın kesimlerde yoğun olarak yürütülen zeytinyağı üretimi, TKĠ Ege Linyitleri ĠĢletmeleri ne bağlı kömür madeni ve özel kömür iģleme tesisleri, Süt ürünleri iģleme tesisleri, Otel, motel, tatil köyü vb turistik tesisler, Havzanın verimli ovalarında yürütülen tarım ve hayvancılık faaliyetleri, Arıtılmadan deģarj edilen evsel ve endüstriyel atıksular, Özellikle yüzeysel akarsular kenarında bulunan katı atık düzensiz depolama sahaları. Sözü edilen bu baskıların neticesinde Bakırçay Nehri ve bu nehre bağlanan tüm akarsular, Edremit Körfezi kıyıları, içme ve kullanma suyu temini amacıyla kullanılan Bayramiç, Güzelhisar ve Madra baraj gölleri, sanayinin yoğun olduğu Aliağa Ağır Sanayi Bölgesi havzadaki sıcak noktalar olarak tespit edilmiģtir. 2. Su Kaynaklarının Tespiti ve Ġlgili Planlamaların Değerlendirilmesi Havzadaki yüzeysel ve yeraltı su kaynakları potansiyeli ve kullanım amaçlarına göre mevcut veriler ile su kaynaklarının tahsisi ve gelecekteki planlamaları belirtilmiģ ve havzadaki su ihtiyaçları dikkate alınarak arıtılmıģ atıksuyun yeniden kullanımı değerlendirilmiģtir. 3. Çevresel Altyapı Tesislerinin Yerinde Görülmesi ve Değerlendirilmesi Nüfusuna bakılmaksızın belediyesi olan tüm yerleģim yerleri ve N>2000 olan köyler, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), havza için öncelikli sorun oluģturan ve alıcı ortama deģarj yapan önemli diğer kirletici kaynaklar, aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları yerinde görülerek mevcut altyapı durumu incelenmiģtir. Bu kapsamda ilgili yerlerin koordinatları alınmıģ, kentsel atıksu arıtma tesisleri, havza için öncelikli sorun oluģturan ve alıcı ortama deģarj yapan münferit endüstrilerin ve OSB atıksu arıtma tesislerinde mevcut durum değerlendirilmiģtir. Saha çalıģması neticesinde elde edilen bilgiler excel tablolarına iģlenmiģ ve ayrıca CBS ortamında kayıt altına alınmıģtır. Proje kapsamında toplam 1435 yerleģim yerine gidilmiģ, 192 adet evsel atıksu arıtma tesisi (AAT), 1295 adet düzensiz katı atık depolama sahası, 29 adet düzenli katı atık depolama sahası,

21 Sayfa/Toplam Sayfa: 21 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: adet AAT si olan münferit tesisler,142 adet AAT olmayan sanayi tesisleri ve 70 adet OSB yerinde incelenmiģtir. Kuzey Ege Havzası saha çalıģmalarında ise havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında saha çalıģması yapılan (tüm belediyeler ve N>2000 olan köyler) 51 yerleģim yeri incelenmiģtir. Bu kapsamda 9 adet evsel AAT, 47 adet katı atık düzensiz depolama sahası, henüz faaliyete geçmemiģ olan 1 adet düzenli katı atık depolama sahası, AAT si olan 11 adet münferit tesis, 5 adet AAT olmayan sanayi tesisi ve 1 adet OSB yerinde incelenmiģtir. Havzadaki mevcut ve inģaat aģamasındaki AAT bilgileri Tablo Y1 de, havzada bulunan OSB nin AAT durumu Tablo Y2 de verilmektedir. Arazi çalıģması sırasında incelenen ve koordinatları alınan çevresel altyapı mevcut durum haritası ġekil Y4 te gösterilmiģtir. Tablo Y1. Kuzey Ege Havzası Mevcut ve ĠnĢaat Halinde Olan AAT leri BULUNDUĞU YER DURUMU DEġARJ NOKTASI ĠġLETMEYE ALMA YILI Mevcut Ç.Kale/Ezine/Mahmudiye Biyolojik Drenaj K Ç.Kale/Ezine/Geyikli Ġleri Biyolojik Drenaj K Ç.Kale/Ayvacık Biyolojik Geme D Balıkesir/Edremit/Altınoluk Biyolojik ġahin D Balıkesir/Edremit/Akçay Biyolojik Ege Denizi 1998 Balıkesir/Burhaniye Biyolojik Ege Denizi 2002 Balıkesir/Gömeç/Karaağaç Biyolojik Karaağaç D Balıkesir/Gömeç Biyolojik Ege Denizi 2009 Ġzmir/Aliağa Ġleri Biyolojik Güzelhisar Ç ĠnĢaat AĢamasında Balıkesir/Ayvalık/Altınova Ġleri Biyolojik Ege Denizi 2011 Balıkesir/Ayvalık/Küçükköy Ġleri Biyolojik Ege Denizi 2011 Ġzmir/Bergama Ġleri Biyolojik Bakırçay N Tablo Y2. Kuzey Ege Havzası OSB Durumu OSB ADI BULUNDUĞU YER FAALĠYET DURUMU AAT DURUMU Aliaağa OSB Ġzmir/Aliağa Faal Evsel AAT mevcut

22 Sayfa/Toplam Sayfa: 22 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y4. Kuzey Ege Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası

23 Sayfa/Toplam Sayfa: 23 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Su Kalitesinin ve Kirlilik Yüklerinin Belirlenmesi Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ den temin edilen yüzeysel su kaynaklarına ait yıllarını kapsayan ölçüm ve analiz verileri kullanılmıģtır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiģtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametrelerden olan KOĠ, BOĠ 5, NH 4 -N, NO 2 -N ve NO 3 -N (ġekil Y5-Y8) cinsinden su kalitesi sınıfları (I, II, III, IV) tespit edilmiģ ve CBS yardımı ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Ayrıca, SKKY Tablo 1 de verilen ana parametre gruplarına (A, B, C) göre de su kalite sınıfları (I, II, III, IV) belirlenmiģ ve yine CBS ortamında haritalandırılmıģtır. Kentsel, endüstriyel, aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları ve yayılı kirleticilerle ilgili kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. Yayılı kirleticilerden kaynaklanan kirlilik yükleri de havza bazında olmak üzere CBS ortamında haritalandırılmıģtır. Kirlilik yüklerinin hesaplaması ile ilgili olarak; kentsel alanların 2020, 2030 ve 2040 yıllarına ait 30 yıllık nüfus projeksiyonları yapılmıģ ve bu projeksiyonlara bağlı olarak gelecekteki kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. Nüfus tahminleri yapılırken, yerleģimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiģimini olabildiğince gerçekçi bir Ģekilde tahmin etmek amaçlanmıģtır. Proje kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleģimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal, yazlık/kıģlık ve eģdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluģturulmuģtur. Bu senaryolar içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiģtir. Kirlilik Yükleri ile ilgili çalıģmalar neticesinde Kuzey Ege Havzası için elde edilen veriler Ģu Ģekilde özetlenmektedir: Kentsel Kirlilik: Mevcut durumda Kuzey Ege Havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 51 yerleģim yerinin (tüm belediyeler ve N>2.000 olan köyler) 13 ünde atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havzada bulunan 9 adet kentsel atıksu arıtma tesisi ile kiģiye hizmet verilmekte olup; bu durum havza nüfusunun %32 sine karģılık gelmektedir. Buna göre 2009 yılında üretilen kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaģan kısımları KOĠ için %44, t-n için %51 ve t-p için %51 dir yılında havzaya ulaģan KOĠ yükü ton/yıl, t-n yükü ton/yıl, t-p yükü 191 ton/yıl dır.

24 Sayfa/Toplam Sayfa: 24 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y5. Kuzey Ege Havzası Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları

25 Sayfa/Toplam Sayfa: 25 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y6. Kuzey Ege Havzası A Grubu (Fiziksel ve Ġnorganik) Parametrelere Göre Su Kalitesi

26 Sayfa/Toplam Sayfa: 26 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y7. Kuzey Ege Havzası B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları

27 Sayfa/Toplam Sayfa: 27 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y8. Kuzey Ege Havzası C Grubu (Ġnorganik Kirlenme) Parametrelere Göre Su Kalitesi

28 Sayfa/Toplam Sayfa: 28 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Endüstriyel Kirlilik: Havzada oluģan ve alıcı ortama verilen endüstriyel atıksuların %30 u havza içine, geri kalan %70 lik kısmı ise Ege Denizi ne (havza dıģına) deģarj edilmektedir yılı havzaya ulaģan KOĠ yükü ton/yıl, t-n yükü 217 ton/yıl, t-p yükü 32 ton/yıl dır. Üretilen endüstriyel kirlilik yüklerinin giderim yüzdeleri ise sırası ile KOĠ de %67, AKM de %58, t-n da %19 ve t-p da ise %6 olarak hesaplanmıģtır. Düzenli Depolama Sahaları Sızıntı Sularından Kaynaklanan Kirlilik: Kirlilik oluģumunda düzensiz katı atık depolarından kaynaklanan sızıntı sularının önemli bir payı bulunmaktadır. Havza sınırları içerisinde bulunan katı atık bertaraf tesislerinde oluģan sızıntı sularından kaynaklanan yüklerin hesabında, bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan kirlilik yükleri mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespit edilmiģtir. Kuzey Ege Havzası nda 2010 yılı için düzenli katı atık depo sahalarından kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 72, Toplam N için 18, Toplam P için ise 0,18 ton/yıl mertebesindedir. Yüklerin Katı Atık Ana Planı na bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iģletmeye alınmalarının ardından ani bir artıģ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 551, Toplam N için 89, Toplam P için ise 1 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru yavaģ bir azalma olması beklenmektedir. Yayılı Yüklerden Kaynaklanan Kirlilik: Yayılı kirlilik yükleri besi maddesi parametreleri olan azot (N) ve fosfor (P) bazında hesaplanmıģtır. Ġleride yapılacak planlama çalıģmalarına temel teģkil etmesi açısından 2010 yılı için hesaplanan besi maddesi yükleri 2020, 2030 ve 2040 yılları için tahmini ve alansal dağılım olarak verilmiģtir. Yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiģtiriciliğinden kaynaklanmaktadır. Kuzey Ege Havzası nda, toplam yayılı kirleticilerde, N yükü açısından %36 ile baģı çeken gübre kullanımını, %30 ile arazi kullanımı kaynaklı kirlilik (orman, çayırmera-otlak, kentsel ve kırsal yerleģim alanları yüzeysel akıģları) ve %22 ile hayvancılık faaliyetleri takip etmektedir. Atmosferik taģınım, düzensiz katı atık depo alanları kaynaklı sızıntı suyu yükleri ve foseptiklerden çıkıģ suları kaynaklı yayılı yükler, t-n açısından toplamda %12 lik bir paya sahiptir. Yayılı yükler t-p parametresi açısından incelendiğinde ise kirlilikteki en büyük payın yine tarımsal gübre kullanımı olduğu (%50) görülmektedir. Gübre

29 Sayfa/Toplam Sayfa: 29 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kullanımını takiben hayvancılık %28, foseptikler %11 ve, çayır-meralar ile ormanlardan kaynaklanan fosfor yükleri %10 luk bir paya sahiptir yılı havzaya ulaģan t-n yükü ton/yıl, t-p yükü 500 ton/yıl dır. Kuzey Ege Havzası na ait t-n ve t-p yük haritaları ġekil Y9 ve Y10 da, dağılımları ise ġekil Y11 de verilmektedir.

30 Sayfa/Toplam Sayfa: 30 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y9. Kuzey Ege Havzası Yayılı Toplam N Yükü

31 Sayfa/Toplam Sayfa: 31 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y10. Kuzey Ege Havzası Yayılı Toplam P Yükü

32 Sayfa/Toplam Sayfa: 32 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yayılı Toplam N Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) 197 ; 3% 262 ; 4% ; 36% 334 ; 5% ; 22% Sızıntı Suyu Fosseptik Atmosferik Taşınım Hayvancılık Arazi Kullanımı ; 30% Gübre Kullanımılı Yayılı Toplam P Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) 7 ; 1% 51 ; 10% 54 ; 11% Sızıntı Suyu Arazi Kullanımı 252 ; 50% Fosseptik Hayvancılık 137 ; 28% Gübre Kullanımı ġekil Y11. Kuzey Ege Havzası Yayılı Toplam N ve Toplam P Yükü Dağılımı Noktasal ve Yayılı Kirlilik Yükleri Havzadaki kentsel alanlardan ve endüstriyel tesislerden kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir yılı için havza genelindeki noktasal yükün toplam yüke oranı, toplam N parametresi bazında %17, toplam P parametresi bazında %31 dir. Noktasal toplam N yükleri 2010 yılında ton/yıl iken, 2040 yılında ton/yıl

33 Sayfa/Toplam Sayfa: 33 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 değerine inmektedir. Toplam P yükleri bu 30 yıllık bu zaman diliminde az bir artıģla 223 ton/yıl dan 241 ton/yıl değerine ulaģmaktadır. Noktasal yüklerdeki bu küçük değiģimlere rağmen, yayılı yüklerde daha yüksek mertebelerde bir değiģim söz konusudur yılında ton/yıl olan yayılı toplam N yükü, 2040 yılında ton/yıl seviyesine inmekte olup; %30 oranında bir azalma söz konusudur. Toplam P yükleri değeri de benzer Ģekilde 500 ton/yıl dan 332 ton/yıl değerine inmektedir. Kuzey Ege Havzası ndaki toplam kirlilik yükleri genel özeti Tablo Y3 te verilmektedir. Tablo Y3. Kuzey Ege Havzası Toplam Kirlilik Yükleri YILLAR Toplam Azot (TN) TOPLAM YÜKLER (ton/yıl) Toplam Fosfor (TP) Noktasal Noktasal Yayılı Toplam Kentsel Endüstriyel Kentsel Endüstriyel Yayılı Toplam Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Planlanması ve Fizibilite ÇalıĢmaları Kentsel AAT planlama ve fizibilite çalıģmaları, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iģ adımı, proje kapsamındaki tüm yerleģim birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan tesisler için fizibilite çalıģmalarının yapılması, AAT lere atıksu taģıyacak kolektör hatlarının güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması gibi faaliyetleri kapsamaktadır. Planlanan kentsel atıksu arıtma tesisleri özellikleri ile birlikte CBS ortamında yerini almıģtır. Mevcut AAT lerin değerlendirilmesi aģamasında; havzalarda gerçekleģtirilen saha çalıģmaları kapsamında mevcut kentsel AAT leri yerinde incelenmiģ, ve yenileme veya kapasite artıģı ihtiyaçları tespit edilmiģtir. Bu tespitler planlama çalıģmalarına da yansıtılmıģtır. Ayrıca, planlama çalıģmalarında oluģturulan arıtma senaryolarında öngörülen esaslara göre, çevresindeki yerleģim birimlerinin atıksularını arıtması planlanan mevcut AAT ler için gerekli kapasite artıģları ve buna bağlı maliyet değerlendirmeleri de planlama çalıģmalarında yer almaktadır. Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, ÇOB) AAT ler için yapılmıģ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise, bunlar da ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiģ ve planlama çalıģmalarında yer almıģtır.

34 Sayfa/Toplam Sayfa: 34 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu kapsamda ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak, 3 farklı senaryo için AAT planlamalarının alternatifleri üretilmiģtir: 1. Alternatif: Maksimum sayıda AAT ve minimum uzunlukta kolektör hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak üzere tüm yerleģim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıģtır. 2. Alternatif: Minimum sayıda AAT ve maksimum uzunlukta kolektör hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç olmak üzere havza içindeki yerleģim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda AAT de arıtılması planlanmıģtır. 3. Alternatif: Optimum sayıda AAT ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Teknik olarak birleģmeleri mümkün olmayanlar hariç olmak üzere AAT ler, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe sınırları içerisinde ortak olarak planlanmıģtır. Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler herhangi bir AAT den faydalanmayan yerleģim birimleri için planlanmıģtır. Ayrıca, AAT ye bağlı olan ancak AAT de yenileme yapılması gereken yerleģim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıģı yapılması gereken yerleģim birimleri de çalıģmalara dâhil edilmiģtir. Herhangi bir AAT ye bağlı olan, atıksuları %90 ın üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleģim birimleri maliyet analizi ve fizibilite çalıģmalarına dâhil edilmemiģtir. Planlanan AAT ler için proses seçimi gerçekleģtirilirken, söz konusu tesisten faydalanacak nüfus değeri esas alınmıģtır. Planlanan AAT leri için proses seçimi gerçekleģtirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz önünde bulundurulmuģtur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmelikleri nde belirlenen hususlar ıģığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiģtir. Bu bağlamda tesise bağlı nüfus değerine göre proses seçimi Tablo Y4 te verildiği gibi yapılmıģtır.

35 Sayfa/Toplam Sayfa: 35 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y4. Proses Seçim Kriterleri NÜFUS ARALIĞI YERLEġĠM DURUMU PROSES TĠPĠ ARITMA MERTEBESĠ ÖN ARITMA* ÇAMUR ARITMA N<2000 Ġçme Suyu Havzası Paket Arıtma Ġkincil KI Çamur Kurutma Yatakları Hassas Alan Doğal Arıtma/Paket Arıtma Ġkincil KI/Foseptik -/Kurutma Yatakları Diğer Doğal Arıtma/Paket Arıtma Ġkincil KI+Foseptik -/Kurutma Yatakları 2000<N<10000 Ġçme Suyu Havzası Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi Ġkincil/ileri KI+ĠI+YAKT Hassas Alan ** Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi Ġkincil KI+ĠI+YAKT Diğer ** Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi Ġkincil KI+ĠI+YAKT Graviteli Yoğ. + Mekanik/Kurutma Yatakları 10000<N<50000 Ġçme Suyu Havzası *** BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Mekanik Hassas Alan *** BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+YAKT Mekanik Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi Ġkincil Graviteli Yoğ. + Mekanik Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri 50000<N< Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+HKT Mekanik Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi Ġkincil Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri <N< Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+HKT Mekanik Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri N> Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+HKT Çamur Çürütme + Mekanik Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri * KI:Kaba Izgara ĠI:Ġnce Izgara YAKT: Yatay AkıĢlı Kum Tutucu HKT: Havalandırmalı Kum Tutucu ** Nüfusu ile arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleģim birimleri için aktif çamur sistemi öngörülmüģtür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıģ/ inģaata baģlamıģ veya tesisi iģletmeye almıģ yerleģimler için ön görülen kriterlerin dıģına çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıģtır. *** Nüfusu ile arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleģim birimleri için ileri arıtma yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüģtür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıģ/ inģaata baģlamıģ veya tesisi iģletmeye almıģ yerleģimler için ön görülen kriterlerin dıģına çıkılarak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi planlanmıģtır Maliyet Analizi ve Fizibilite ÇalıĢmaları Maliyet analizi ve fizibilite çalıģmaları yukarıda açıklanmıģ olan 3 arıtma senaryosunun her biri için tekrarlanmıģtır. Maliyet analiz çalıģmalarında 3 alternatif senaryo arasında ekonomik olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıģtır.

36 Sayfa/Toplam Sayfa: 36 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Fizibilite çalıģmaları öngörülen 3 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel AAT lerin her biri için ilk yatırım maliyetleri, inģaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon maliyetlerini içerecek biçimde yıllık bazda hesaplanmıģtır. Ayrıca AAT lerin ilk yatırım maliyetleri ve 30 yıllık toplam iģletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan toplam atıksu arıtma maliyetleri, arıtılan atıksuyun m 3 ü baģına toplam iģletme maliyetleri ile toplam atıksu arıtma maliyetleri de hesaplanmıģtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri için inģaat maliyetleri ile terfi merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde, bunların ilk yatırım ve iģletme maliyetleri de dikkate alınmıģtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu karģılaģtırmalı maliyet analizi çalıģması yapılmıģtır. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi için, 3 alternatif için aynı yöntem ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde bulundurulmuģtur. ÇalıĢmalar kapsamında Kuzey Ege Havzası nda kurulması planlanan AAT ler, arıtma teknolojilerine göre gruplandırılarak Tablo Y5 ve Tablo Y6 da verilmektedir. Tablo Y5. Kuzey Ege Havzası nda Aktif Çamur Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri Atıksu Toplama ADI Alanı ĠL ĠLÇE BELDE-KÖY I-1 Çanakkale Bayramiç Merkez I-2 Çanakkale Ezine Merkez I-3 Çanakkale Merkez Kumkale I-4 Çanakkale Ayvacık Gülpınar I-5 Çanakkale Bozcaada Merkez II-1 Çanakkale Ayvacık Küçükkuyu II-2 Balıkesir Burhaniye Pelitköy II-3 Balıkesir Ayvalık Merkez II-4 Ġzmir Dikili Merkez * II-5 Balıkesir Havran Merkez II-6 Balıkesir Havran Büyükdere II-7 Balıkesir Edremit Kızılkeçili II-8 Balıkesir Edremit Avcılar II-9 Balıkesir Edremit Altınoluk ** II-10 Balıkesir Edremit Güre III-1 Balıkesir SavaĢtepe Sarıbeyler III-2 Balıkesir SavaĢtepe Merkez III-3 Ġzmir Kınık Poyracık III-4 Ġzmir Kınık Merkez III-5 Ġzmir Dikili Çandarlı III-6 Ġzmir Aliağa YeniĢakran III-7 Manisa Kırkağaç Karakurt

37 Sayfa/Toplam Sayfa: 37 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Atıksu Toplama ADI Alanı ĠL ĠLÇE BELDE-KÖY III-8 Ġzmir Bergama Zeytindağ III-9 Manisa Soma Cenkyeri III-10 Manisa Soma Avdan III-11 Manisa Kırkağaç Merkez+Bakır III-12 Manisa Kırkağaç Gelenbe * : Ġzmir/Dikili ilçesinde ön arıtma ve sonrasında derin deniz deģarjı mevcuttur. Planlama çalıģmalarında aktif çamur sistemli AAT planlaması yapılmıģtır. ** : Balıkesir/Edremit/Altınoluk beldesinde mevcut olan AAT de kapasite yetersizliği olduğu için beldeye yeni bir AAT yapılması planlanmıģtır. Tablo Y6. Kuzey Ege Havzası nda Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri Atıksu Toplama ADI Alanı ĠL ĠLÇE BELDE-KÖY III-1-D Manisa Soma Yağcılı III-2-D Manisa Kırkağaç Ġlyaslar III-3-D Ġzmir Bergama Göçbeyli III-4-D Ġzmir Bergama Ayaskent III-5-D Ġzmir Bergama Bölcek III-6-D Ġzmir Bergama Yenikent III-7-D Ġzmir Kınık Yayakent Fizibilite çalıģması yapılan 3 farklı arıtma senaryosu içinde maliyet açısından en uygun olan Alternatif 1 olarak belirlenmiģtir. Her üç alternatif için elde edilen toplam maliyetler Tablo Y7 de verilmiģtir. Diğer arıtma senaryolarına göre toplam maliyetler açısından en düģük olan arıtma senaryosu Alternatif 1 dir. Bu senaryo kapsamında planlanan AAT lerin tamamlanma ve iģletmeye alınma zamanları, Çevre Kanunu Geçici Madde 4 ve ilgili diğer yönetmeliklerde verilmiģ olan süreler göz önüne alınarak, belediye nüfuslarına göre arasındaki yıllara kadar olacaktır. Buna göre planlanan AAT lerin tamamlanma zamanları nüfusu den fazla olan belediyeler için 2010; arasındaki belediyeler için 2012; arasındaki belediyeler için 2014; arasındaki belediyeler için 2017 yılıdır.

38 Sayfa/Toplam Sayfa: 38 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y7. Kuzey Ege Havzası AAT Toplam Maliyetleri Atıksu Arıtma Maliyetleri ( ) Senaryo Aktif Çamur AAT Ġlk Yatırım Maliyeti Doğal Arıtma Yenileme Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti ( ) Kolektör Maliyeti ( ) Toplam Yatırım Maliyeti ( ) Toplam Maliyet ( ) I. Alternatif II. Alternatif III. Alternatif Taslak raporda fizibilitesi yapılarak en uygun arıtma senaryosu olarak seçilen I. Alternatif, havzada 3 kez gerçekleģtirilen paydaģ toplantılarında proje paydaģı olan belediyeler ve ilgili diğer kurum ve kuruluģların görüģüne sunulmuģtur. AAT planlamaları, paydaģ toplantıları sonrasında değiģikliklerin birinci alternatife iģlenmesi ile nihai halini almıģtır. Nihai atıksu arıtma senaryosuna ait toplam maliyetler Tablo Y8 de verilmiģtir. Tablo Y8. Kuzey Ege Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri Atıksu Arıtma Maliyetleri ( ) Aktif Çamur AAT Ġlk Yatırım Maliyeti Doğal Arıtma Yenileme Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti ( ) Kolektör Maliyeti ( ) Toplam Yatırım Maliyeti ( ) Toplam Maliyet ( ) Planlaması yapılan kentsel AAT lerin yılları arasındaki nüfus aralıklarına göre ilk yatırım maliyeti ile kümülatif ilk yatırım maliyetlerine ait grafikler ġekil Y.12 de verilmektedir. Buna göre müstakil olarak planlanan AAT lerin hizmet ettiği belediye nüfusu den fazla ise AAT nin iģletmeye alma yılı 2010, arasında ise 2012; arasında ise 2014; den az ise 2017 olarak alınmıģtır. Birden fazla yerleģimin aynı AAT ye bağlı olduğu durumlarda (ortak arıtma), AAT nin hizmet ettiği nüfusa bakılmaksızın. AAT ye bağlı ve nüfusu en büyük olan yerleģim yeri için mevzuatta öngörülen süreye kadar tesisin iģletmeye alınacağı kabul edilerek grafiklerde gösterilmiģtir. Bununla birlikte nüfusu üzerinde olan yerleģim yerleri için verilen süre dolduğundan eylem planı takviminde söz konusu yerler için bu süre 2012 olarak öngörülmüģtür. Kuzey Ege Havzası nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıģ ve iģletmeye alınması için; 2012 yılına kadar süresi olan AAT lerin ĠYM , 2014 yılına kadar süresi olan AAT lerin ĠYM ; 2017 yılına kadar süresi olan AAT lerin ĠYM dur. Kuzey Ege Havzası nda planlanan AAT ler ġekil Y.13 de verilmiģtir.

39 İlk Yatırım Maliyeti (Euro) İlk Yatırım Maliyeti (Euro) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 39 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Kuzey Ege Havzası Planlanan Kentsel AAT İlk Yatırım Maliyetleri <N> <N< N< N> * Yıllar Kuzey Ege Havzası Planlanan Kentsel AAT Kümülatif İlk Yatırım Maliyetleri Proje Kapsamındaki Tüm Yerleşim Yerleri N> N> N> * Yıllar * Nüfusu 'den fazla olan yerleģim yerlerinde, Çevre Kanunu Geçici Madde 4'e göre belirlenmiģ olan AAT'yi iģletmeye almak için aģılmaması gereken süredir. Ancak bu süre dolduğundan iģ takviminde 2012 yılı olarak öngörülmüģtür. ġekil Y12. Kuzey Ege Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri

40 Sayfa/Toplam Sayfa: 40 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y13. Kuzey Ege Havzası AAT Planlama Haritası

41 Sayfa/Toplam Sayfa: 41 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: ÇalıĢmaların Coğrafi Bilgi Sistemine (CBS) Aktarılması Proje kapsamında öngörülen çalıģmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıģ olup, proje kapsamında üretilen tüm veriler CBS ortamında ÇOB sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıģtır. Bilindiği gibi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaģan CBS teknolojisi mekansal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniģ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS 'nin etkin bir Ģekilde kullanılması bir zorunluluk haline gelmiģtir. Burada unutulmaması gereken diğer bir husus, klasik yöntemlerle bir yıllık bir sürede Türkiye nin %52 nüfusuna hitap eden ve belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının hazırlanmasının hem çok zor olacağı ve hem de doğruluk açısından aynı hassasiyeti taģımayacağıdır. Bu nedenle, CBS kullanımı bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir aracı olmuģtur. Bütüncül bir yaklaģımla CBS ile 11 havza için yapılan çalıģmaların tamamlanmasında elde edilen faydalar aģağıda özetlenmiģtir. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teģkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olmuģtur. Havzalar bazında toplanmıģ tüm veriler, CBS ortamına aktarıldığı için zaman içerisinde gerek yeni toplanmıģ, süreç içerisinde toplanan veri ve gerekse mevcut verilerin güncellenmesi daha kolay ve ucuz olmuģtur. Havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümünde oluģturulan CBS önemli bir altlık olacaktır. OluĢturulan CBS tabanı sayesinde, havzalar bazında zamanla artacak veri ve bilgi yoğunluğu karģısında verilerin daha hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edilmesine olanak sağlanacaktır. Projede her havza için ayrı ayrı veri katmanı oluģturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluģturma yoluna gidilmiģtir. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iģlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi sağlanmıģtır.

42 Sayfa/Toplam Sayfa: 42 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzalar bazında oluģturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıģmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. 7. Havzalarda Yapılan PaydaĢ Toplantıları Yukarıda bahsedilen proje çalıģmaları sırasında projenin amaç ve kapsamının anlaģılabilir olması ve projede yapılan çalıģma sonuçlarının proje tamamlandıktan sonra sürdürülebilir olması açısından havza bazında açılıģ ve paydaģ toplantıları baģlığı altında toplantılar düzenlenmiģtir. Bu toplantılar, baģta ÇYGM BaĢkanlığı nda olmak üzere; Havza koordinatörü olan Ġl Çevre Orman Müdürlükleri ile havzadaki diğer Çevre ve Orman Ġl Müdürlükleri, TÜBĠTAK MAM, proje danıģmanları ve hizmet alımı yapılan firmalar, havzada yer alan Belediyeler, Ġller Bankası, Ġl Özel Ġdareleri, Tarım Ġl Müdürlükleri ve havzada yer alan Sivil Toplum KuruluĢlarının katılımıyla gerçekleģtirilmiģtir. AçılıĢ toplantıları her bir havzadaki koordinatör ilde Ekim-Aralık 2009 tarihlerinde gerçekleģtirilmiģtir. Proje çalıģmalarının ilerlemesi ve Havza bazında atıksu arıtma tesisi planlamalarının tamamlanması sonucunda Mayıs-Temmuz 2010 tarihlerinde yine 11 havzada paydaģ toplantıları düzenlenmiģtir. Kuzey Ege Havzası açılıģ toplantısı 04 Aralık 2009, I. paydaģ toplantısı 07 Temmuz 2010 tarihinde Çanakkale ilinde, II. paydaģ toplantısı ise tarihinde Ġzmir de, III. paydaģ toplantısı ise tarihinde Çanakkale de gerçekleģtirilmiģtir. PaydaĢlarla yapılan bu toplantılar neticesinde alınan geri bildirimler değerlendirilmiģ olup, özellikle planlamalara ve projenin diğer kısımlarına yansıtılmıģtır. 8. Eylem Planlarının Hazırlanması Proje kapsamında yapılan çalıģmalar neticesinde havzadaki sorunlar ve çözüm önerilerine yönelik Eylem Planları hazırlanmıģtır. Eylem planlarında yapılması gereken iģlerin süresi ve iģi yapacak sorumlu kurum ve kuruluģlarda belirtilmiģtir. Proje faaliyetlerine iliģkin iģ termin planı Bölüm 8.4 te detaylı olarak anlatılmıģtır. Kuzey Ege Havzası için önerilen eylem planı kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler Ģeklinde gruplandırılmıģtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte ilk 5 yıl ( ) kısa vade, ikinci 5 yıl ( ) orta vade ve sonraki 20 yıl ( ) ise uzun vade olarak belirlenmiģtir. Bu zaman aralıkları, tespit edilen planlamaların öncelik ve uygulanabilirlik sırasına göre değerlendirilmiģtir.

43 Sayfa/Toplam Sayfa: 43 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kısa Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Kuzey Ege Havzası nda yılları arasındaki dönemi kapsayan ilk 5 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir: Nüfusu den büyük olan tüm yerleģim yerlerinde mevzuata uygun olarak 2014 yılının 6. ayına kadar kentsel AAT lerin yapılması gerekmektedir. Tüm tekil endüstrilerin ve OSB lerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deģarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inģaatı, deģarj izninin alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Özellikle Edremit Körfezi kıyılarında ve havzanın tüm kıyı bölgesinde yer alan otel, motel, tatil köyü vb. turistik tesislerin atıksu altyapıları, en geç 2012 yılı sonuna kadar ilgili mevzuat Ģartlarını sağlayacak Ģekilde iyileģtirilmelidir. Zeytinyağı üretimi yapan iģletmelerde, zeytin karasuyundan kaynaklanan kirliliğin önlenmesi için sektörel iģbirliği toplantıları yapılmalı ve neticede belirlenecek olan çözüm yöntemlerinin 2015 yılı sonuna kadar uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir. Bunun yanında bu tür tesislerden kanalizasyona ve alıcı ortama yapılan tüm kontrolsüz deģarjların acilen önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması Ģarttır. Havzada yer alan tüm yerleģim yerlerinde, ait oldukları katı atık birliklerinin nüfusuna bağlı olarak, en geç 2014 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu in üzerinde olan tüm yerleģim yerlerinde, 2015 yılı baģlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonu tamamlanmalıdır. Tehlikeli ve özel atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile sorumlu kurum ve kuruluģların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüģtür. Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru olan taģocakları ve maden sahaları en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmelidir. Aliağa Ağır Sanayi Bölgesi nde faaliyet gösteren gemi söküm tesisleri ve demir-çelik üretim tesislerinde mevzuata uygun çevre yönetim sistemlerinin en geç 2 yıl içerisinde (2012 yılı sonuna kadar) hazırlanması ve uygulamaya geçilmesi gerekmektedir. Bölgede hava kirletici emisyonlardan kaynaklanan hava kirliliğinin tespiti için izleme sisteminin 2015 yılına kadar kurulması önerilmektedir. Aynı zaman

44 Sayfa/Toplam Sayfa: 44 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 zarfı içerisinde hava kirleticilerin su kaynaklarına olan etkilerinin de belirlenmesi için gerekli çalıģmaların tamamlanması gerektiği düģünülmektedir. Havzada içme ve kullanma suyu temini amacıyla kullanılan Bayramiç, Ayvacık ve Madra Barajlarında özel hüküm belirleme çalıģmalarının 2012 yılı sonuna kadar tamamlanmıģ olması gerektiği düģünülmektedir. Ayrıca Güzelhisar Barajı ile ilgili olarak özel hüküm belirlenmesine gerek olup olmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıģmaları kapsamında gerçekleģtirilecek olan etüt ve projelendirme çalıģmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir. Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter çalıģmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleģtirilmiģ olması gerektiği düģünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması, akarsu ıslah çalıģmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanmıģtır. Orta Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Kuzey Ege Havzası nda yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir: Nüfusu in altında olan belediyeler ile nüfusu in üzerinde olan kırsal yerleģimlerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir. Havzada yer alan ve bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu in altında olan tüm belediyelerde 2017 yılı baģlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonu tamamlanmalıdır. Tarım ve hayvancılık gibi faaliyetlerden kaynaklanan yayılı kirliliğin önlenmesi amacıyla yapılacak olan envanter oluģturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıģmalarının 2019 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düģünülmektedir. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Kuzey Ege Havzası nda yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir:

45 Sayfa/Toplam Sayfa: 45 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Eylem planı kapsamında gerçekleģtirilecek tüm faaliyetler Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB) tarafından devamlı surette izlenecek ve mevzuata uygunluğu denetlenecektir.

46 Sayfa/Toplam Sayfa: 46 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

47 Sayfa/Toplam Sayfa: 47 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 EXECUTIVE SUMMARY Increasing water demand with an increasing population, problems related to scarcity of water resources, overconsumption and pollution of water in parallel to developing industrial and agricultural activities, increased the importance of water resources management on watershed basis. On the 9 th article of No:4856 Act on the Organization and Missions of Ministry of Environment and Forestry, General Directory of Environment was nominated by doing the necessary work in order to prepare plans for water protection and usage, and providing an integrated watershed-based management of terrestrial water and soil resources. Besides on the 5 th article of Water Pollution Control Act published in 2004 in Official Gazette with an issue number of 25687, it was stated that Water Protection Action Plans are made by Ministry of Environment and Forestry by consulting with General Directorate of DSĠ (State Water Works) and other related enterprizes. Within this framework, work on preparation of Watershed Protection Action Plans was started by the Ministry of Environment and Forestry of Turkish Republic. Initially, 25 hydrological watersheds of our country were rated considering the water quality, pollutant sources, protection areas and drinking water resources in the watershed. Based on this prioritization, protection action plans were already completed for 4 watersheds. Preparation of protection action plans for 11 of the remaining 21 watersheds were undertaken by TUBITAK Marmara Research Center and started after being signed by the Ministry of Environment and Forestry- General Directorate of Environmental Management and TUBITAK Governorship on August 12, The project was finalized on December 3, 2010 with the completion of amendments in planning of wastewater treatment facilities. Watershed Protection Action Plans will contribute to Türkiye in the process of nomination for European Union in order to comply with Water Framework Directive which came into force in 2000 and forms a basis for all EU water directives, and to form a basis for preparation and application of River Basin Management Plans which will include the necessities of the directive. The total population of the residential areas within the scope of the Project is according to the census of population by the year 2009 with respect to the address-based registration system. This population refers to 52% of the total population of Türkiye (Figure

48 Sayfa/Toplam Sayfa: 48 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Y1). The total area considered in the Project equals to 40% of the total area in Türkiye (Figure Y2). Figure Y1. Population of Project Area Figure Y2. Project Area Within the scope of the Project, Watershed Protection Action Plans were prepared for the following 11 hydrological watersheds based on 5 th article of Water Pollution Control Act (Figure Y3). Kuzey Ege (North Aegean) Basin Marmara Basin Susurluk Basin Küçük Menderes Basin Büyük Menderes Basin Burdur Basin Yeşilırmak Basin Kızılırmak Basin Konya Closed Basin Seyhan Basin Ceyhan Basin

49 Sayfa/Toplam Sayfa: 49 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y3. Watersheds within the Scope of the Project Within the Project, in order to prevent pollution and protection or rehabilitation of water resources, present situation of the watershed was initially determined in terms of water resources potential, point and non-point sources of pollution and water quality. Later, short, medium and long term planning was made considering priorities, technological and economical feasibility and sustainability. All those works were shared with the authorities in the watershed, the Ministry of Environment and Forestry holding the first place. Within the general work plan of the Project, consultancy service was undertaken by Biosfer Consultancy Engineering and Trade Ltd. Corp.. One of the important work packages of the Project consisting of municipal wastewater treatment plant planning and feasibility works was undertaken by Mimko Engineering Manufacturing Consultancy Coordination and Trade Corp. through service procurement. The work packages accomplished within the concept of the Project are as follows: 1. Determination of the General Situation of the Watershed Within this work package, location, geographical characteristics, water resources, meteorological characteristics, agricultural and industrial properties which define the watershed were compiled and mapped through Geographical Information Systems tools.

50 Sayfa/Toplam Sayfa: 50 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Leading Environmental Pressures and Hot Spots in the Watershed According to the obtained data, factors which lead to environmental pressure on the watershed are; Widespread olive oil production throughout the whole basin, particularly in regions close to the coast, Coal Mine of TKĠ Ege Linyitleri ĠĢletmeleri and private coal processing facilities, Dairies, Turistic facilities, Agriculture and animal farming in the productive plains of the basin, Untreated domestic and industrial wastewaters, Solid waste dumping sites, particularly those located next to surface waters. As a result of these pressures, Bakırçay River and its branches, coasts of Edremit Bay, Bayramiç, Güzelhisar and Madra dam lakes which are used as sources for potable water, Aliağa Heavy Industrial Area where industry is dense were determined as hot spots. 2. Determination of Water Resources and Evaluation of Related Planning Present data on potential of surface and groundwater resources, their usage purposes, and allowance of water resources and future planning were specified. Considering the water requirement in the watershed, reuse of treated wastewater was evaluated. 3. On-Site Examination of Environmental Infrastructure All municipalities regardless of the population, villages with N>2000, organized industrial areas, other important pollution sources which discharge into receiving water resources, working and abandoned solid waste disposal sites were visited and the present infrastructure was investigated on-site. Within this scope, coordinates of the related places were recorded, and the present situation of the municipal wastewater treatment plants, wastewater treatment plants of individual industries and organized industrial areas which discharge into receiving water bodies and which account for priority problems for the watershed were investigated. Data obtained as a result of fieldwork were inserted into Excel tables and recorded under GIS. Within the scope of Project, 1435 residential centers were visited, 192 domestic wastewater treatment (WWTP) plants, 1295 solid waste dumping areas, 29 sanitary landfills, 509 individual industrial plants with WWTP, 142 individual industrial plants without WWTP, and 70 organized industrial areas were examined on-site.

51 Sayfa/Toplam Sayfa: 51 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 During the field work for Kuzey Ege (North Aegean) Watershed, 51 residential centers were visited, 9 domestic wastewater treatment (WWTP) plants, 47 solid waste dumping areas, 1 sanitary landfill not yet in operation, 11 individual industrial plants with WWTP, 5 individual industrial plants without WWTP, and 1 organized industrial area were examined on-site. WWTPs in operation and under construction are listed in Table Y1; in addition Table Y2 shows the organized industrial areas and their situation of WWTP. The locations of environmental infrastructural facilities examined during field work are illustrated in Figure Y4. Table Y1. WWTPs in operation and under construction in North Aegean Basin LOCATION SITUATION In Operation DISCHARGE MEDIA YEAR OF START OF OPERATION Ç.Kale/Ezine/Mahmudiye Biological Drainage Canal 1998 Ç.Kale/Ezine/Geyikli Advanced Drainage Canal 2009 Ç.Kale/Ayvacık Biological Geme Creek 2008 Balıkesir/Edremit/Altınoluk Biological ġahin Creek 1997 Balıkesir/Edremit/Akçay Biological Aegean Sea 1998 Balıkesir/Burhaniye Biological Aegean Sea 2002 Balıkesir/Gömeç/Karaağaç Biological Karaağaç Creek 2007 Balıkesir/Gömeç Biological Aegean Sea 2009 Ġzmir/Aliağa Advanced Güzelhisar Creek 2010 Under Construction Balıkesir/Ayvalık/Altınova Advanced Aegean Sea 2011 Balıkesir/Ayvalık/Küçükköy Advanced Aegean Sea 2011 Ġzmir/Bergama Advanced Bakırçay River 2011 Table Y2. Organized Industrial Areas in North Aegean Basin OIA NAME LOCATION SITUATION WWTP SITUATION Aliaağa OIA Ġzmir/Aliağa In operation There is a domestic WWTP

52 Sayfa/Toplam Sayfa: 52 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y4. Environmental Infrastructure Map for North Aegean Basin

53 Sayfa/Toplam Sayfa: 53 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Determination of Water Quality and Pollution Loads For water quality classification, measurements and analysis of water resources between obtained by DSĠ (State Hydraulic Works) were used. Surface water quality classes were determined based on the quality classes criteria for terrestrial water resources described in Table 1 of Water Pollution Control Act. As long as there was sufficient data, for each DSĠ station, water quality classes (I,II,III,IV) were determined for COD, BOD 5, NH 4 -N, NO 2 -N and NO 3 -N which are important water quality parameters in terms of organic matter and nitrogen pollution (Figure Y5). Water quality parameters were also determined with respect to main parameter groups (A, B, C) described in the same table. All these data were inserted into maps prepared by the use of GIS. (Figure Y6 - Y8) Pollution loads exerted by municipal and industrial wastewaters, working or abandoned solid waste disposal sites and non-point sources were calculated. Pollutant loads from point and non-point sources were mapped using GIS for each watershed. Pollutant loads were calculated for 2020, 2030 and 2040 based on 30-years projections of urban populations. The purpose of making population projections is estimating the future population changes as realistic as possible. Within the scope of the Project, population projection scenarios were developed for 30 years (until 2040) for the residential areas based on urban/rural, summer/winter and equivalent populations. The scenario which best reflects the characteristics of the watershed area was selected and used in load calculations Results obtained for Kuzey Ege (North Aegean) Watershed as a result of pollutant load calculations is as follows: Pollution from Urban Wastewater: In present, only 13 of 51 residential centers (municipalities and villages with N>2000) treat their domestic wastewaters in treatment plants in the Kuzey Ege (North Aegean) Watershed. 9 domestic wastewater treatment plants in the watershed serve to people which refer to 32% of watershed population. In 2009, the fractions of pollutant loads from urban wastewater sources which were discharged to the watershed were 44% for COD, 51% for total-n and 51% for total-p. The loads of COD, t-n and t-p discharged to the watershed in 2009 are , and 191 tons/year respectively.

54 Sayfa/Toplam Sayfa: 54 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y5. Water Quality for North Aegean Basin Based on Important Parameters (KOĠ, NH 4-N, NO 2-N and NO 3-N)

55 Sayfa/Toplam Sayfa: 55 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y6. Water Quality for North Aegean Basin Based on Group A (Physical-inorganic) Parameters

56 Sayfa/Toplam Sayfa: 56 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y7. Water Quality for North Aegean Basin Based on Group B (organic) Parameters

57 Sayfa/Toplam Sayfa: 57 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y8. Water Quality for North Aegean Basin Based on Group C (inorganic pollution) Parameters

58 Sayfa/Toplam Sayfa: 58 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Pollution from Industrial Wastewater: Industrial wastewater produced in the watershed is discharged into receiving media with a ratio of 30% into the watershed area and the remaining 70% into the Aegean Sea. The loads of COD, t-n and t-p discharged from industrial facilities to the watershed in 2010 are 4.956, 217 and 32 tons/year respectively. The removal ratios calculated for industrial pollution load produced is 67% for COD, 58% for TSS, 19% for total-n and 6% for total-p. Pollution from Leachates of Solid Wastes of Sanitary Landfills: Solid waste leachates constitute an important portion in the formation of pollution. In the calculation of pollutant loads originating from leachates of solid waste disposal sites in the watershed, future pollution loads were realistically estimated taking the present situation as basis. Point-source pollutant loads from sanitary landfill leachates in North Aegean Basin for the year 2010 are at levels of 72 tons/year for COD, 18 tons/year for total-n and 0.18 ton/year for total-p. These loads are expected to dramatically increase when the sanitary solid waste landfills will be put into operation by the year 2016 according to the Solid Waste Master Plan. Therefore, loads will be 551 tons/year for COD, 89 tons/year for total-n and 1 ton/year for total-p in Later loads from sanitary landfill leachates are expected to decrease through Pollution from non-point sources: Non-point pollution loads were calculated based on the important nutrients nitrogen (N) and phosphorus (P). In order to provide basis for future planning, nutrient loads calculated for 2010 and estimations for 2020, 2030 and 2040 were reported as area-based distributions. Non-point nitrogen pollution dominantly results from agricultural activities and animal farming. In the North Aegean Basin, fertilizers lead the sources of non-point pollutants in terms of N with a ratio of 36% in total, followed by pollution caused by land use with 30%, and animal farming with 22%. Atmospheric deposition, landfill leachates and septic tanks contribute 12% in total in terms of total-n. An investigation of non-point loads in terms of total-p show that the largest portion (50%) belongs to agricultural fertilizer use. Fertilizer use is followed by animal farming (28%), septic tanks (11%) and phosphorus from agricultural land, grass field, meadows and forests (10%). The discharged loads in 2010 are and 500 tons/year in terms of t-n and t-p respectively. The maps of loads from non-point sources in North Aegean Watershed are shown in Figures Y9 and Y10; and the distributions are shown in Figure Y11.

59 Sayfa/Toplam Sayfa: 59 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y9. Map for North Aegean Basin Showing the Total N Loads from Non-point Sources

60 Sayfa/Toplam Sayfa: 60 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y10. Map for North Aegean Basin Showing the Total P Loads from Non-point Sources

61 Sayfa/Toplam Sayfa: 61 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Non point T-N Loads(ton/yıl, %) 197 ; 3% 262 ; 4% ; 36% 334 ; 5% ; 22% Sızıntı Suyu Fosseptik Atmosferik Taşınım Hayvancılık Arazi Kullanımı ; 30% Gübre Kullanımılı Non point T-P Loads (ton/yıl, %) 7 ; 1% 51 ; 10% 54 ; 11% Sızıntı Suyu Arazi Kullanımı 252 ; 50% Fosseptik Hayvancılık 137 ; 28% Gübre Kullanımı Figure Y11. The Distribution of Non point Total N and Total P Loads for North Aegean Basin Comparison of Point and Non-point Pollution Loads: A comparison of pollution loads from non-point sources with point sources from urban areas, industrial facilities and solid wastes show that loads originating from point sources comprise a smaller fraction in total loads as expected. For 2010, the fraction of point sources is 17% in terms of total-n and 31% in terms of total-p. Total point-source nitrogen loads was calculated as 1376 tons/year for 2010, and will decrease to 1320 tons/year in Total point-source

62 Sayfa/Toplam Sayfa: 62 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 phosphorus loads will increase a little from 223 tons/year to 241 tons/year during this 30 year time span. Despite those small changes in loads from point-sources, the amount of change is much higher in the case of non-point sources. Total non-point source nitrogen load of tons/year in 2010 will decrease to tons/year in Similarly, total phosphorus load will decrease from 500 tons/year to 332 tons/year. Summary of total pollution load in North Aegean Basin is shown in Table Y3. Table Y3. Total Pollution Load in North Aegean Basin TOTAL LOADS (tons/year) YEARS Total Nitrogen (TN) Total Phosphorus (TP) Point Point Nonpoint Total Domestic Industrial Domestic Industrial Nonpoint Total Planning of Municipal Wastewater Treatment Plants and Feasibility Studies Planning of municipal wastewater Treatment plants and feasibility studies is one of the most important steps of the project Preparation of Watershed Protection Action Plans. This work package involves planning of municipal wastewater treatment plants with several alternatives, performing feasibility studies for the planned facilities, determination of the route for wastewater collector lines and making cost analysis. Planned wastewater treatment plants and their characteristics were placed into GIS. During the fieldwork in the watersheds, present municipal WWTP plants were investigated on-site and requirements were determined for renewal or capacity increase. These were incorporated into the planning. Additionally, according to the basis anticipated by the treatment scenarios formed during the planning studies, capacity increases required for present WWTPs in order to treat the wastewaters of the surrounding municipalities and cost analysis related to these also take place in planning. Besides the present facilities, feasibility

63 Sayfa/Toplam Sayfa: 63 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 or final WWTP projects made by other enterprises (Municipalities, Provinces Bank, Ministry of Environment and Forestry) were placed into planning after being discussed with the related enterprises. Three different scenarios were produced for WWTP planning considering the economical and topographical aspects: Alternative 1: Planning scenario was based on providing maximum wastewater treatment plant and minimum collector line. Separate WWTPs were planned for all residential centers except those technically mandatory to use a collective treatment system. Alternative 2: This scenario involved planning based on minimum WWTP and maximum collector line. It was planned to treat wastewaters with a minimum number of WWTPs as long as possible except those technically impossible to make a collective treatment. Alternative 3: Planning scenario was prepared to obtain an optimum number of WWTPs and optimum length of collector lines. Except the residential areas which are technically impossible to make a collective treatment, WWTPs were planned separately or collectively. WWTPs suggested in treatment scenarios were planned for residential areas which do not discharge into any present WWTPs. In addition, residential areas, the WWTPs of which require renewals or capacity increases were also involved in planning studies. Residential areas which discharge into a WWTP and more than 90% of their wastewater being treated in these WWTPs and WWTPs of which do not require a renewal were not involved in cost analysis and feasibility studies. In process selection for planned WWTPs, Turkish legislations were taken as basis. Criteria for process selection (Table Y.4) were determined based on the populations and considering the requirements given in Municipal Wastewater Treatment Act- Vulnerable and Less Vulnerable Areas Declaration and Water Pollution Control Act. It was considered if the facility was located in a drinking water catchment basin or a vulnerable area. Hence, all the treatment facilities for population above 2000 and located in a drinking water catchment area, and those for population above and located in a vulnerable area were planned to be able to remove nutrients (N.P). The existing and planned WWTPs are shown in Figure Y.13.

64 Sayfa/Toplam Sayfa: 64 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y4. Criteria for Process Selection Population Location Process Treatme nt Level Pretreatment* Sludge Treatment N< <N< <N< <N< <N< N> Drinking Water Basin Package Treatment Secondar Vulnerable Area Natural Treatment/ Package y Secondar Others Natural Treatment/ Package y Secondar CS CS/Septic tank CS/Septic tank Drying Beds Drying Beds Drying Beds Drinking Water Basin Extended Aeration Activated Sludge y Sec./Adv. CS+FS+HFGC Gravity thickener + Vulnerable Area** Extended Aeration Activated Sludge Secondar Others Extended Aeration Activated Sludge y Secondar Drinking Water Basin*** BNR (Carbon + Nutrient Removal) y Advance Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) d Advance Others Extended Aeration Activated Sludge d Secondar Drinking Water Basin Sistemi BNR (Carbon + Nutrient Removal) y Advance CS+FS+HFGC CS+FS+HFGC CS+FS+HFGC Mechanical/ Drying Beds Mechanical Mechanical Grav. Thick.+ Mech. d CS+FS+AGC Mechanical Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advance d Others Extended Aeration Activated Sludge Secondar Drinking Water Basin BNR (Carbon + Nutrient Removal) y Advance d CS+FS+AGC Mechanical Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advance d Others BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advance Drinking Water Basin BNR (Carbon + Nutrient Removal) d Advance Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) d Advance d Others BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advance CS+FS+AGC Sludge Digestion + Mechanical d * CS:Coarse Screen FS:Fine Screen HFGC: Horizontal Flow Grit Chamber AGC: Aerated Grit Chamber ** Activated sludge treatment was planned for populations between which are not in a drinking water Basin. However natural treatment was planned if its project has been prepared or its construction has already started. *** Activated sludge treatment plants included biological nutrient removal for populations between if they are in a drinking water Basin or vulnerable area. However conventional activated sludge was planned if its project has been prepared or its construction has already started Cost analysis and Feasibility Studies Cost analysis and feasibility studies were performed for the three scenarios explained above. In cost analysis, it was aimed to determine the economically most feasible option between these three scenarios. In feasibility studies, primary investment costs were calculated on yearly basis to involve costs of construction, mechanical equipment, electricity and automation required for each of the WWTPs determined by three different scenarios. In addition, total wastewater treatment costs and treatment costs per m 3 of wastewater were calculated to include both investment

65 Sayfa/Toplam Sayfa: 65 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 costs and total operation costs required for 30 years. Besides, construction costs for each collector line and whenever required investment and operation costs for pumping stations were also considered. A relative cost analysis study was performed over total costs as a result of a comparison of three different scenarios. In order to make a good comparison, the same methodology and assumptions were used in the calculations of each alternative. WWTPs planned for North Aegean Basin are shown in Table Y5 and Table Y6 depending on their treatment technologies. Table Y5. Wastewater Treatment Plants Planned As Activated Sludge Systems WWTP PROVINCE RESIDENTIAL AREA COUNTY I-1 Çanakkale Bayramiç Merkez I-2 Çanakkale Ezine Merkez I-3 Çanakkale Merkez Kumkale I-4 Çanakkale Ayvacık Gülpınar I-5 Çanakkale Bozcaada Merkez MUNICIPALITY- VILLAGE II-1 Çanakkale Ayvacık Küçükkuyu II-2 Balıkesir Burhaniye Pelitköy II-3 Balıkesir Ayvalık Merkez II-4 Ġzmir Dikili Merkez II-5 Balıkesir Havran Merkez II-6 Balıkesir Havran Büyükdere II-7 Balıkesir Edremit Kızılkeçili II-8 Balıkesir Edremit Avcılar II-9 Balıkesir Edremit Altınoluk II-10 Balıkesir Edremit Güre III-1 Balıkesir SavaĢtepe Sarıbeyler III-2 Balıkesir SavaĢtepe Merkez III-3 Ġzmir Kınık Poyracık III-4 Ġzmir Kınık Merkez III-5 Ġzmir Dikili Çandarlı III-6 Ġzmir Aliağa YeniĢakran III-7 Manisa Kırkağaç Karakurt III-8 Ġzmir Bergama Zeytindağ III-9 Manisa Soma Cenkyeri III-10 Manisa Soma Avdan III-11 Manisa Kırkağaç Merkez+Bakır III-12 Manisa Kırkağaç Gelenbe

66 Sayfa/Toplam Sayfa: 66 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y6. Wastewater Treatment Plants Planned As Natural Treatment Systems WWTP PROVINCE RESIDENTIAL AREA COUNTY III-1-D Manisa Soma Yağcılı III-2-D Manisa Kırkağaç Ġlyaslar III-3-D Ġzmir Bergama Göçbeyli III-4-D Ġzmir Bergama Ayaskent III-5-D Ġzmir Bergama Bölcek III-6-D Ġzmir Bergama Yenikent III-7-D Ġzmir Kınık Yayakent MUNICIPALITY- VILLAGE Total costs obtained for each of the three alternatives are shown in Table Y7. Alternative 1 was determined to be the most feasible option in terms of cost out of 3 different treatment scenarios examined for feasibility. Considering the deadlines suggested in the Environment Law, termination of the WWTPs planned under this scenario will be between 2010 and Accordingly, deadlines for termination of these WWTPs will be 2010 (2012 in the action plan) for a municipality population over , 2012 for , 2014 for , and 2017 for Table Y7. WWTP Total Costs For North Aegean Basin According To Three Different Scenarios Scenario Activated Sludge Wastewater Treatment Costs ( ) WWTP Investment Costs Natural Treatment Renovation Total Operating Costs Collector Costs ( ) Total Investment Costs ( ) Total Costs ( ) Alternative I Alternative II Alternative III The first alternative which was determined to be the most feasible option in the draft report was shared in the three meetings with the stakeholders in the watershed. According to their responses, WWTP plannings were finalized. Total costs finalized according to the selected scenario are shown in Table Y8. Table Y8. WWTP Total Costs For North Aegean Basin According To The Finalized Scenario Activated Sludge Wastewater Treatment Costs ( ) WWTP Investment Costs Natural Treatment Renovation Total Operating Costs Collector Costs ( ) Total Investment Costs ( ) Total Costs ( )

67 Sayfa/Toplam Sayfa: 67 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Based on the treatment scenario selected for North Aegean Watershed, the initial investment costs will be for planned WWTPs with a municipality population of , for , for less than Figure Y12 shows the cumulative initial investment costs of WWTPs planned for between Figure Y13 shows the existing and planned WWTPs in North Aegean Basin.

68 Initial Investment Costs (Euro) Initial Investment Costs (Euro) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 68 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Initial Investment Costs of Planned WWTPs in North Aegean Basin <N> <N< N< N> * Years Cumulative Initial Investment Costs of Planned WWTPs in North Aegean Basin All residential areas within the scope of the project N> N> N> * Years (*)According to the provisional 4 th article of Environmental Law, deadline is 2010 for commencing operation of WWTPs of municipalities with population above However, since this deadline has expired, termination of these WWTPs was foreseen as 2012 in the action plan. Figure Y.12. Initial Investment Costs of Planned Municipal WWTPs in North Aegean Basin

69 Sayfa/Toplam Sayfa: 69 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.13. Existing and Planned WWTPs for North Aegean Basin

70 Sayfa/Toplam Sayfa: 70 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Transfer of Accomplishments into Geographical Information Systems (GIS) In order to accomplish the planned work timely and properly during the project, GIS technologies were effectively used. All data produced within the scope of the project were prepared in the GIS environment to be integrated with the system of Ministry of Environment and Forestry. As already known, the use of GIS has been increasingly prevalent in our country as well as the whole world. GIS is advantageous in terms of providing a rapid completion of projects and achieving fast and accurate planning activities. Particularly, for very large areas, effective use of GIS has been obligatory for data acquisition, implementation, analysis and presentation. It is very important to note that preparation of watershed protection action plans comprising 52% of total population of Türkiye would be very difficult and imprecise using classical methods to obtain the determined aims. Therefore, GIS has been the most important and indispensable technological tool of this project. With an integrated approach, benefits obtained by using GIS during accomplishment of studies for 11 watersheds are summarized below. Compared to classical systems, it has been easier and faster to make calculations and inquiries, and to produce and map all information forming a basis for activities such as planning. Since all data collected on watershed basis was transferred into the GIS environment, it has been much easier and cheaper either to update data or to add new data. GIS will be an important database for determination and solution of environmental problems which could occur throughout the watershed. GIS will provide a faster and accurate analysis of the data and information expected to increase in time. In spite of producing databases for each watershed, a unique database was produced including 11 watersheds. Hence, number of databases were reduced and it was provided to be able to make analysis and mapping in one run for all 11 watersheds. By updating GIS database in time, it will be possible to follow up the contributions obtained by works on the field throughout the watershed. 7. Stakeholder Meetings During the project works mentioned above, opening and stakeholder meetings were made for each watershed in order to make the objective and scope of the project comprehensible

71 Sayfa/Toplam Sayfa: 71 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 and to obtain sustainability of the results of the works after the completion of the project. These meetings were made with the participation of principally Environmental Management General Directorate of Ministry of Environment and Forestry, all Provincial Environment and Forestry Directorates in the watershed, TUBITAK-MRC, project consultants, service providing firms, Municipalities in the watershed, State Water Works, Provincial Bank, Special Provincial Administrations, Agriculture Provincial Directorates and non-governmental organizations in the watershed area. Opening meetings were organized in each watershed coordinator provinces between October-December With the development of the project and completion of planning for wastewater treatment plants, stakeholder meetings were organized in 11 watersheds between May-July After the completion of draft report, 2. stakeholder meeting were made in October Opening meeting was made in December 4, 2010, 1. stakeholder meeting was made on July 7, 2010 in Çanakkale, 2. stakeholder meeting was made in Ġzmir on October 6, 2010 and 3. meeting was made in Çanakkale on December 24,2010 for North Aegean Watershed. The feedback obtained as a result of these meetings with stakeholders were evaluated and reflected particularly in planning as well as other sections of the project report. 8. Preparation of Action Plans As a consequence of the works accomplished within the scope of the project, an Action Plan was prepared for problems in the watershed and suggestions for solution of them. In the Action Plans, the responsible enterprises to accomplish the required works and duration of the works were also specified. Work deadline plan related to project activities is given below which is also explained in detail in Section 8.4.

72 Sayfa/Toplam Sayfa: 72 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

73 Sayfa/Toplam Sayfa: 73 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: GĠRĠġ Günümüzde su, insan hayatı ve sağlığı ile ekosistemler için yaģamsal bir öneme sahip olması yanında, ülkelerin kalkınmasında temel bir ihtiyaçtır. Su kıtlığı giderek belirgin ve yaygın bir sorun haline gelmekte; su kalitesi hemen her ülkede hızla bozulmaktadır. Bu problem sosyal ve ekonomik açıdan zincirleme pek çok soruna da neden olmaktadır. Doğal kaynaklarımızın korunarak kullanılması ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması açısından, koruma-kullanma dengesinin ülkemizin sosyoekonomik Ģartlarına göre ayarlanması çok önemlidir ve önemli olduğu kadar da zor bir görevdir. Tüm bu unsurlar da ancak sürdürülebilir su yönetimi kapsamı içinde değerlendirilebilir. Su kaynakları yönetimi açısından günümüzde geliģen yaklaģım, kaynak yönetiminin havza bazında ve diğer doğal kaynaklarla entegre biçimde gerçekleģtirilmesidir. Enerji, tarım, sağlık ve çevre gibi sosyoekonomik kalkınmanın baģlıca sektörleri için itici güç olan su kaynaklarının, çevreyle uyumlu ve entegre yönetimi, sürdürülebilir kalkınmanın temel bileģenlerinden biridir. Su kaynakların verimli kullanılabilmesi kadar, doğal yenilenme sürecinin temel alınarak gelecek nesillerin ihtiyacının da dikkate alınması büyük önem taģımaktadır. Özellikle havza bazında koruma planları yapılırken tüm geliģmelere ve kullanımlara kontrollü bir Ģekilde yön verilmesi gerekmektedir Entegre havza yönetiminin ana hedefi mevcut su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının teģvik edilmesi ve sağlanması, su ekosistemlerinin ve bunlara bağlı diğer ekosistemlerin iyileģtirilmesi ve tahribatının önlenmesidir. Sürdürülebilir havza yönetiminde; Havzanın çevresel özelliklerinin tanımlanması, Hâlihazır ve gelecekteki yararlı kullanımları için gerekli kalite ölçütlerinin saptanması, Kirletici kaynakların tanımlanması, hâlihazır su kalitesinin yararlı kullanımlara göre değerlendirilmesi, Mevcut kirliliğin kontrolü için uygun strateji belirlenmesi, en önemli unsurlardır (Tanık, 2007). Farklı sektörlerin ve kaynak kullanıcılarının birarada düģünüldüğü, tehdit ve olanakların uzun vadeli değerlendirildiği bir alana yapılan müdahalenin yarattığı olumlu ve olumsuz etkilerin izlendiği en uygun ölçek havzadır. Bu nedenle, doğal kaynakların yönetiminde havza ölçeği esas alınmalıdır. ( Dawei ve Jingsheng, 2001).

74 Sayfa/Toplam Sayfa: 74 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzalarda sık rastlanan ve sürdürülebilir yönetime gereksinim olduğunu gösteren problemler aģağıda verilmektedir. Bunlar; Ötrofikasyon, Sularda kalıcı ve toksik maddelerin birikimi, Yüzme alanlarında sağlıksız koģullar ve Biyolojik çeģitliliğin azalması ve tehlikeye düģmesi olarak sayılabilir. Su kaynaklarının gelecek nesillere temiz ve sağlıklı Ģekilde ulaģtırılması için suyun toprakcanlı-iklim iliģkileri çerçevesinde, bütün ihtiyaçların dikkate alınması ve korunarak kullanılması gerekmektedir. Teknolojinin ilerlemesi, su kaynaklarından azami faydanın sağlanmasına aracı olmakla birlikte, bu ilerlemeye paralel olarak sanayileģmenin ve ĢehirleĢmenin de artması sonucunda özellikle 1980 li yıllarda çevre kirliliği sorunları baģ göstermiģ; bu sorunlardan en geniģ çapta etkilenen doğal kaynaklar da su kaynakları olmuģtur. SanayileĢme çağı ile birlikte baģlayan ve 20. yy ortalarında ivme kazanan endüstri faaliyetlerindeki ve insan nüfusundaki artıģlar bütün çevresel kalitenin bozulmasına sebebiyet vermiģtir. Özellikle evsel atıksu ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan organik madde ve besin (azot, fosfor) tuzları girdileri, iç sularda doğal ekolojik özelliklerin çok aģırı değiģimi ve yoğun plankton üretime kadar varan problemlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Suyun kalitesinin bozulması, kullanılabilir su kaynaklarını daha da sınırlı hale getirmeye baģlamıģtır. Su kaynaklarının yönetiminde, yukarıda sözü edilen kapsam ve ölçek değiģiklikleri, geliģtirilmesi gereken çözümlerin de aynı kapsam ve boyutta ele alınmasını gerektirmektedir. Esas itibariyle, yukarıda sözü edilen nedenlerle, bu yaklaģımın en doğru çözüm olduğu kabul edilmektedir Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim AB'nin su politikalarının değiģimi uzunca bir süredir devam etmektedir. Literatürde üç büyük dalga halinde incelenen AB Su Politikalarının geliģimi 2000 yılında benimsenen "Su Çerçeve Direktifi" (2000/60/EC) (SÇD) ile farklı bir boyut kazanmıģtır. Avrupa Birliği'nin su politikasının "anayasası" olarak kabul edilen Direktif, önemli yenilikler içermesinin yanında Ģimdiye kadar olan su politikalarının çerçevesini belirlemesi açısından da önem taģımaktadır. Avrupa Su Hukuku'nun geliģimindeki birinci dalga arasında gerçekleģmiģ ve bu süreçte "Çevresel Kalite Standartları" ve "Emisyon Limit Değerleri" tespit edilmiģtir

75 Sayfa/Toplam Sayfa: 75 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: yıllarını kapsayan ikinci dalgada ise, 1991 tarihli "Kentsel Atıkların Ele Alınması Direktifi" ve "Nitratlar Direktifi", 1996'da benimsenen "Entegre Kirlenmenin Önlenmesinin Kontrolü için Direktif" ve 1998'de benimsenen "Ġçme Suyu Direktifi" önemli geliģmelerdir. Üçüncü ve son dalga ise, 1995'ten günümüze kadar geçen süredir ve bu dönemde su politikaları ile ilgili temel bir yeniden ele alıģın gerektiği vurgulanmıģtır. Ayrıca, yine 1995'ten itibaren, birçok ve dağınık kanun yerine, daha bütünsel ve kapsamlı bir yasa öngörülmüģtür. Bu kapsamda SÇD için hazırlıklar baģlatılmıģ ve 1995 ortasından 2000 yılına kadar sürmüģtür. 22 Kasım 2000'de SÇD yürürlüğe girmiģtir (Çiçek N, 2009). Su kirliliğinin giderek önemli boyutlara ulaģması, ülkeleri bu konuda ciddi önlemler almaya zorlamıģ, bu da bu alanda pek çok mevzuatın oluģması sonucunu doğurmuģtur. Bu kapsamda iyi su kalitesine ulaģmayı hedefleyen SÇD 2000 yılında Avrupa Birliği tarafından kabul edilmiģtir. Bütün su kaynaklarının korunması ve iyileģtirilmesi için tutarlı bir yönetim çerçevesi çizen AB SÇD nin nehir havzaları üzerine kurulu sürdürülebilir su kaynakları yönetimi ilkesi halkın özellikle uygulayıcıların yerel ölçekte her seviyede katılımını öngörmektedir. Öncelikle havzayı tanımlamak gerekirse; havza bir akarsuyun kaynağıyla-sonlandığı yer arasında kalan ve ona su veren tüm kolları kapsayan alandır. Yalnızca suyun değil, aynı zamanda bütün doğal kaynakların örneğin ekosistemin, bütünleģik ve sürdürülebilir olarak kullanımını sağlayarak korunabilmesi için seçilebilecek en uygun birimdir. Direktif su yönetimi açısından Nehir Havzası Bölgeleri ne (NHB'lere) dayanan ve tanımlanmıģ nehir havzası bölgeleri içindeki tüm yüzey suları ve yeraltısularının 2015 e kadar iyi su durumu na ulaģmasını gerektiren yeni bir perspektifi tanıtmakta, tüm su kütlelerine yönelik çevresel ve ekolojik hedeflerin oluģturulması yoluyla buna nasıl ulaģılacağını açıklamaktadır. Yüzey suları için iyi durum, iyi ekolojik durum ve iyi kimyasal durum ile belirlenmektedir. Ekolojik durum; hidromorfolojik, fiziko-kimyasal kalite unsurları ile desteklenen biyolojik kalite unsurları ile belirlenmektedir. Referans noktası ya hiç insan etkisine maruz kalmamıģ ya da çok az maruz kalmıģ olan bozulmamıģ koģullar üzerinden tanımlanmaktadır. Ġyi yeraltısuyu durumu ise yeraltı suyu kütlesinin hem miktar hem de kalite açısından en az iyi durumda olması anlamına gelmektedir. Ayrıca, yeraltısuları için iyi durum gerekliliklerine ek olarak, herhangi bir kirletici yoğunluğunda önemli ve sürekli artıģ eğilimi belirlenmeli ve bu eğilim önlemler programı yoluyla tersine döndürülmelidir. Tüm su kütleleri için iyi su durumu hedefine mevzuatın yürürlüğe girdiği 2000 yılından itibaren 15 yıl içinde ulaģılması

76 Sayfa/Toplam Sayfa: 76 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gerekmektedir. Yürürlüğe giriģ tarihinden itibaren Üye Devletler SÇD yi baģarıyla uygulayabilmek için gerekli adımları atmaya baģlamıģlardır. Türkiye için iyi su durumu hedefine hangi tarihte ulaģılması gerektiği müzakerelerin bir parçasıdır. SÇD'nin amaçları Ģu Ģekilde özetlenebilir: çok iyi duruma sahip olan su kütlelerinde çok iyi durum un korunması; suların mevcut durumundaki her türlü bozulmanın önlenmesi; ve tüm sularda 2015 e kadar en azından iyi durum a ulaģılmasıdır. Direktifte bu amaç ve hedeflerin nehir havzası yönetim planında açıkça belirtileceği bildirilmektedir; nehir havzası yönetim planı ayrıca bu hedeflere ulaģılmasını güvence altına almayı amaçlayan önlemler programını da içermelidir. Ġyi su durumuna; çevresel, ekonomik ve sosyal etkenler dikkate alınarak ulaģılacaktır. SÇD'nin uygulanması zorlayıcı olup sıkı bir program dâhilinde birçok zorluğu ortaya çıkarmaktadır. Bu hedeflere ulaģmak için önlemler programını uygulamak üzere eģgüdümlü ve bütüncül bir yaklaģımın temin edilmesi önem arz etmektedir. SÇD, Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi ve Tehlikeli Maddeler Direktifi uyarınca, Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetim Planı nihai taslağı, ilgili kurumlar ile birlikte hazırlanmıģtır. Bu süreç Türkiye de Su Sektörü için Kapasite GeliĢtirilmesi EĢleĢtirme Projesi nin bir bileģenini oluģturmuģtır. SÇD; Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi, Tehlikeli Maddeler Direktifi ve diğer kardeģ direktifler, Yüzme Suları Direktifi, Nitrat Direktifi, Habitat ve KuĢ Direktifleri gibi ekolojik ve kimyasal açıdan iyi su durumuna ulaģmayı hedefleyen su ile ilgili direktifleri bütünleģtiren bir çerçeve oluģturmakta ve entegre nehir havzası yönetiminin genel ilkelerini sunmaktadır.(çob, 2010) Bu nedenle SÇD, daha önce yayımlanmıģ olan Kentsel Atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif 91/271EEC (1991); Nitrat Direktifi (1991), Ġçme Suyu Direktifi (1998), BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü (IPPC) Direktifi (1996), Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi (1991) gibi suyla ilgili tüm mevzuatı da kapsamaktadır. Bu amaçla Avrupa Komisyonu (EC) tarafından ortak bir uygulama stratejisi oluģturulmuģtur. Bu ortak uygulama stratejisi, direktifin uygulanması aģamasında izlenmesi gereken yönteme iliģkin bilimsel ve teknik esasları ortaya koymaktadır. Ayrıca SÇD, üye ülkelerin, direktifle ilgili uygulama planlarını 2009 yılına kadar oluģturmalarını zorunlu kılmakta idi. SÇD'nin önemli özelliklerinden biri de uygulamada ulaģılması gereken aģamalar için kesin tarihleri tanımlamıģ olmasıdır. Direktifin tanımladığı en önemli kilometre taģları aģağıda verilmektedir.

77 Sayfa/Toplam Sayfa: 77 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Direktifin yürürlüğe girmesi, Ulusal mevzuata uyum, Nehir havzalarının ve ilgili otoritelerin tanımlanması Nehir havzalarının karakterizasyonu: Kirletici kaynaklar ve ekonomik analiz,2004. Ġzleme ağlarının kurulması, Kamu ile iģbirliği, Taslak nehir havza yönetim planlarının sunulması, Nehir havza yönetim planlarının tamamlanması (ölçüm programları dahil), Fiyatlandırma politikalarının oluģturulması, ĠĢlevsel ölçüm programlarının gerçekleģtirilmesi, Çevresel hedeflere eriģim, Ġlk yönetim döngüsünün sonu, Ġkinci yönetim döngüsünün sonu, hedeflere ulaģmak için nihai tarih, SÇD'deki en önemli kavram Nehir Havzası Yönetimi dir ve her bir nehir havzası için Nehir Havzası Yönetim Planı (NHYP) oluģturulması istenmektedir. Aday ülkelerin katılım sürecinde SÇD gerekliliklerini yerine getirmeleri gerekmektedir. Nehir havzasının özellikleri, insan aktivitelerinin etkileri ve su kullanımının ekonomik analizi gibi çalıģmaların yapılması, bu direktiflerin öngördüğü hedeflerin yerine getirilmesi açısından önemlidir. Nehir havzası yönetimi, aslında nehrin alt havzaları bazında uygulanması gereken çevresel önlemleri içeren bir yaklaģım metodudur. Önlemleri sıralayabilmek de havzaya iliģkin tüm geri plan bilgilerini detaylıca incelemekten ve irdelemekten geçer. BütünleĢik havza yönetiminde, nehir havza yönetim planlarının (NHYP) yapılması esastır. Bu planların yapımına dair herhangi bir reçete, yol veya yaklaģım önermek günümüzün en çok tartıģılan konularından biridir. SÇD ye göre, NHYP unsurları aģağıda sıralanmaktadır; Nehir havzasının karakterizasyonu, Ġnsan aktivitelerinin önemli baskı ve etkilerinin özeti, Koruma alanlarının belirlenmesi ve haritalandırılması, Ġzleme ağlarının haritası, Çevresel hedefler listesi, Ekonomik analiz, Önlemler programı,

78 Sayfa/Toplam Sayfa: 78 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Detaylı önlemlerin listelenmesi ve özetlenmesi, Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve konu ile ilgili danıģılması, karģılıklı fikir alıģveriģinin ve bilgi paylaģımının sonuçları da içerecek Ģekilde özetlenmesi, Yetkili otoritelerin listesi, Kamuoyundan arka plan bilgisi ve yorum edinmek için irtibat noktalarının ve izlenecek prosedürlerin belirlenmesi (Tanık, 2007). Kentsel Atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif, (1991); (Türkiye de 2006), Nitrat Direktifi (1991); (Türkiye de 2004), Ġçme Suyu Direktifi, (1998); (Türkiye de TS ) BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü (IPPC) Direktifi (1996); Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi (1991); (Türkiye de 2006). 21 Aralık 2009 da, Brüksel de gerçekleģtirilen Hükümetler Arası Katılım Konferansı nda Çevre Faslı müzakereleri resmen açılmıģtır. Ġlgili sektörler arasında en önemli ve maliyeti en fazla olan Su Kalitesi Sektörü dür. AB ye giriģ sürecinde ülkemizde özellikle son yıllarda kurumsal altyapı kuvvetlendirilmiģ ve yasal mevzuat geliģtirilmiģ olmakla birlikte, henüz Ģemsiye niteliğinde görev yapabilecek bir ulusal Su Çerçeve Yönetmeliği geliģtirilmemiģtir. Bu kapsamda Türkiye için en önemli kapanıģ kriterleri, SÇD yi kapsayacak Ģekilde bir mevzuat düzenlemesidir. Diğeride Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim Planlarına dönüģtürülmesidir. Bakanlığa bağlı ÇYGM Su Kalitesi Sektörü açısından genel koordinasyon ve uygulamalardan sorumludur. ÇYGM, kapanıģ kriterleri doğrultusunda Çevre Kanunu ve SKKY kapsamında revizyon çalıģmalarını devam ettirmekte olup, ayrıca SÇD yi kapsayacak Ģekilde Havza Koruma Yönetmeliği çalıģmalarını devam ettirmektedir.(çob, 2010). Bununla birlikte, bu konudaki çalıģmalara esas olacak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Havzalarda Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmalarına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Tebliği 2009 yılının Haziran ayında yayınlanmıģtır. Akabinde içme suyu amaçlı kullanılan su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi için özel hüküm belirleme çalıģmaları baģlatılmıģtır (Gürel vd, 2010). Bunun dıģında yine Bakanlığın koordinasyonunda son yıllarda ülkemizde su kaynaklarının havza bazlı yönetimine yönelik 25 havzada çalıģmalar hızlanmaktadır (ġekil 1). Bu bağlamda 11 havzada Havza Koruma Eylem Planları TÜBĠTAK MAM tarafından yapılmıģtır. Söz konusu Havza Koruma Eylem Planları, SÇD nin gereği olarak hazırlanmıģtır. Bu

79 Sayfa/Toplam Sayfa: 79 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 planların hazırlanması önemli bir baģlangıç noktası olup, AB Çevre Faslı açılıģ sürecinde önem kazanmıģtır (Sarıkaya ve Çiçek, 2010). ġekil 1.Türkiye Su Havzaları Haritası Türkiye deki duruma bakıldığında Avrupa Birliği adaylık sürecindeki ivme, bu kavramların daha doğru ve hızlı bir Ģekilde gündeme alınmasına katkı sağlamıģtır. Özellikle ÇOB bu süreçte etkin rolünü almıģ olup, ÇYGM Su Kalitesi Sektöründe kendisine verilen görevler çerçevesinde Avrupa Birliği standartlarını da dikkate alarak planlarını geliģtirmektedir. Hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaģımıyla paralel ruhta olup, Türkiye nin bu süreçte elini güçlendiren dokümanlar olmuģtur. Bu planların AB normlarına çevrilmesi güç olmayacaktır. Türkiye uyumlaģtırma sürecinde gösterdiği baģarıyı uygulamaya da bu planlar vasıtasıyla taģıma olanağı yakalamıģtır Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaģan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), mekânsal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniģ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS'nin etkin bir Ģekilde kullanılması hemen hemen bir gereklilik haline gelmiģtir. Nitekim "Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması" projesinde, öngörülen çalıģmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıģ olup proje kapsamında

80 Sayfa/Toplam Sayfa: 80 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 üretilen tüm veriler CBS ortamında Bakanlık sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıģtır. Bütüncül bir yaklaģımla 11 havza için yapılan çalıģmaların tamamlanması sonucunda sağlanacak faydalar aģağıda özetlenmiģtir. 1. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama vb faaliyetlere altlık teģkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması daha kolay ve hızlı olacaktır. 2. Havzalar bazında toplanmıģ tüm veriler CBS ortamına aktarıldığı için gelecekte sisteme yapılacak ilave ve güncellemeler daha kolay ve ucuz olacaktır. 3. OluĢturulan CBS, havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümlenmesinde önemli bir altlık olacaktır. 4. OluĢturulan CBS nin yapısı, gelecekte karģılaģılacak ve zamanla giderek artacak veri/bilgi yoğunluğunu sorunsuzca iģleyebilecek,hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edebilecek Ģekilde tasarlanmıģtır. 5. Projede her bir havza için ayrı ayrı veri katmanı oluģturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluģturulmuģtur. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iģlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi sağlanacaktır. 6. Havzalar bazında oluģturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıģmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. Yukarıda sayılan faydaları daha da arttırmak mümkündür. Burada unutulmaması gereken nokta, klasik yöntemlerle yaklaģık bir yıllık bir sürede Türkiye nin yarısından fazla bir alanının belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının hazırlanmasının güç olacağıdır. Bu nedenle CBS bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir teknolojik aracı olmuģtur. CBS'nin etkin olarak kullanıldığı proje kapsamında yapılan çalıģmalar ġekil 2 de verilen süreçlere uygun olarak 5 ana baģlık altında yürütülmüģtür.

81 Sayfa/Toplam Sayfa: 81 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler Projede gereken verilerin temin edilmesi çalıģmanın ilk adımını oluģturmuģtur. Havza sınırları bazında sayısal olarak temin edilen veriler daha sonra amaca uygun olarak yeniden derlenmiģ ve düzenlenmiģtir. Üçüncü aģamada arazi çalıģmaları kapsamında toplanan verilere uygun olarak bir veri modeli tasarlanmıģ ve bilgiler modeldeki veritabanı uygun Ģekilde entegre edilmiģtir. Arazi çalıģmaları kapsamında toplanan veriler derlenmiģ olan diğer veriler ile birlikte analiz edilerek yeni kurulacak AAT'lerin planlanması dördüncü aģamayı oluģturmaktadır. Son aģamada ise, proje kapsamında üretilen tüm verilerin Bakanlık CBS genelgesine uygun olarak düzenlenmesi çalıģmaları tamamlanmıģtır. Yukarıda özetlenen tüm çalıģmaların detayları aģağıda verilmiģtir Veri Temini CBS ortamında yapılacak çalıģmalarda kullanılmak üzere projenin baģlangıcından taslak rapor teslim sürecine kadar geçen sürede Tablo 1 de özetlenen veriler sayısal olarak ÇOB dan her bir havza için ayrı ayrı temin edilmiģtir.

82 Sayfa/Toplam Sayfa: 82 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 1. CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB dan Temin Edilen Veriler NO DOSYA ADI FORMATI AÇIKLAMA 1 arazi_kullanımı.shp SHAPE Tüm havzaları içeren 2000 ve 2006 yıllarına ait CORINE arazi sınıflarını içermektedir. 2 baraj_golet.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı baraj ve göletleri içermektedir. 3 gol.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı gölleri içermektedir. 4 Havza_siniri.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı havza sınırlarını içermektedir. 5 hidroelektrik_santral.shp SHAPE Büyük Menderes, Ceyhan, Kızılırmak, Seyhan, Susurluk ve YeĢilırmak havzaları için hidroelektrik santralleri içermektedir. 6 il_merkez.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı il merkezlerini içermektedir. 7 il_sinir.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı il sınırlarını içermektedir. 8 ilce.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe sınırlarını içermektedir. 9 ilce_merk.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe merkezlerini içermektedir. 10 ozelcevrekoruma_alan.shp SHAPE Büyük Menderes, Konya Kapalı ve Kuzey Ege havzası için ÖÇK alanlarını içermektedir. 11 sulanan_alan.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı sulanan alanlara ait bilgileri içermektedir. 12 yagis.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ortalama yağıģ ile ilgili bilgileri içermektedir. 13 Yerlesim_merkezi.shp SHAPE Her havza için ayrı ayrı yerleģim merkezlerini içermektedir. 14 akarsu.shp SHAPE Büyük Menderes havzası hariç olmak üzere akarsulara ait bilgileri içermektedir. 15 yukpaf E00,DGN Her havza için ayrı ayrı 1: ölçekli sayısal yükseklik paftalarını içermektedir. 16 Korunan Alanlar SHAPE Her havza için ayrı ayrı korunan alanlara ait bilgileri içermektedir. 17 pafta_25 SID Her havza içi ayrı ayrı 1: ölçekli raster paftaları içermektedir. 18 Pafta_100 SID Her havza için ayrı ayrı 1: ölçekli raster paftaları içermektedir. 19 TURKIYE_100BIN MDB Tüm Türkiye için 1/ ölçekli haritalardan sayısallaģtırılmıģ detayları içeren veri setidir. ÇOB dan alınan Hata! BaĢvuru kaynağı bulunamadı. deki verilerin haricinde Meteoroloji Ģleri Genel Müdürlüğü nden resimler halinde (JPG formatında); buharlaģma, güneģ radyasyonu, günlük maksimum yağıģ, kapalılık, karla kaplı gün, ortalama sıcaklık ve toplam yağıģ haritaları daha sonra sayısallaģtırılmak üzere temin edilmiģtir Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları Toplamda 11 havzada yapılacak olan çalıģmanın en önemli aģaması temin edilen verilerin amaca uygun olarak yeniden derlenmesi ve düzenlenmesidir. Özellikle her havza için ayrı

83 Sayfa/Toplam Sayfa: 83 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ayrı olan veri setlerine aynı iģlemi 11 kere tekrarlamak yerine tüm havzaları içerecek Ģekilde tek veri setinin hazırlanması hem gereksiz tekrarlama hem de veri katmanı sayısının artıģına engel olacaktır. Diğer taraftan temin edilen verilerde topolojik hataların giderilmesi ve yerleģim merkezleri gibi önemli veri katmanlarının güncellenmesi, özellikle planlamalar açısından daha doğru kararların alınmasında etkili olacaktır. AĢağıda veri derleme ve düzenlemeye yönelik olarak yapılan çalıģmalar detaylandırılmıģtır. Havzaların oluģmasında önemli olan akarsu verisinde, hem topolojik hem de veritabanı anlamında tespit edilen eksikliklerin giderilmesine yönelik bir çalıģma yapılmıģ ve her bir havza için önemli olan akarsuları içeren yeni bir akarsu veri katmanı oluģturulmuģtur (ġekil 3 ġekil 4). Kuru dereleri de içeren yoğun akarsu verisinden yeni akarsu katmanı oluģturulurken akarsuyun büyüklüğünün yanında DSĠ'nin yaptığı su kalitesi ölçümleri en önemli kıstaslardan birisi olmuģtur. ġekil 3. Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi

84 Sayfa/Toplam Sayfa: 84 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 4. Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması Belediyelerin il, ilçe ve belde statülerinin yıllar içerisinde değiģmesi nedeniyle güncelliğini yitirmiģ olan yerleģim merkezleri verisi Türkiye Ġstatistik Kurumu ndan alınan 2009 yılı adrese dayalı nüfus bilgileri kullanılarak güncellenmiģtir. Daha sonra yerleģim birimlerinin haritadaki konumları belirlenerek güncel veri katmanı oluģturulmuģtur (ġekil 5).

85 Sayfa/Toplam Sayfa: 85 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri

86 Sayfa/Toplam Sayfa: 86 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeni yerleģim merkezlerinin oluģturulmasından sonra il ve ilçe sınırları bazında yapılacak mekânsal sorgulama ve analizlerde doğru sonuçlara ulaģmak için, yerleģim merkezinin ait olduğu ilçe bilgisine göre il ve ilçe sınırları yeniden düzenlenmiģtir (ġekil 6). ġekil 6. Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi Veri derleme ve düzenleme çalıģmaları kapsamında yapılan en önemli çalıģmalardan biri de 11 havza için ayrı ayrı 1: ölçekli sayısal yükseklik veri katmanlarının oluģturulmasıdır. Toplamda 2458 adet DGN ve E00 formatlarında bakanlıktan temin edilen sayısal eģyükseklik eğrileri ve kot noktaları her havza için ayrı ayrı birleģtirilmiģtir. Özellikle Marmara ve Susurluk havzalarında bazı paftalarda ortaya çıkan kenar uyuģmazlıkları ve hatalı girilmiģ yükseklik değerleri düzeltildikten sonra tüm havzalar için 10 m çözünürlüklü sayısal yükseklik modeli raster veri seti halinde hazırlanmıģtır. OluĢturulan sayısal yükseklik modelleri küçültülmüģ resimler halinde ġekil 7 de verilmiģtir.

87 Sayfa/Toplam Sayfa: 87 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri 11 havza için temin edilen 196 adet 1: ve adet 1: ölçekli taranmıģ raster paftalar birleģtirilerek raster katalog halinde veritabanına aktarılmıģtır. Bu iģlem sırasında karģılaģılan en önemli sorun ġekil 8 de görüldüğü gibi yan yana açılan paftaların siyah kenar dolgularının birbirleri üzerine gelmesi ve veri kaybına neden olmasıdır. ġekil 8. 1: Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah Dolgular

88 Sayfa/Toplam Sayfa: 88 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu amaçla pafta kenar çizgileri kullanılarak raster paftalar teker teker kırpılmıģ ve siyah dolgulardan arındırılmıģ raster veri setleri oluģturulmuģtur. Daha sonra oluģturulan tüm raster veri setleri kullanılarak raster katalog üretilmiģtir. Örnek olarak 1/ 'lik raster paftalardan oluģan katalog ġekil 9 da verilmiģtir. ġekil 9. 1/ Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog Su kaynakları kalite sınıflandırması çalıģmaları kapsamında, DSĠ Su Kalite Gözlem Ġstasyonları ölçüm sonuçları CBS ortamına aktarılmıģ, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta Ġçi Su Kaynakları Sınıfları nda yer alan kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıflandırması yapılmıģtır. ÇalıĢmada öncelikle gözlem istasyonlarına ait konumsal hatalar düzeltilmiģ, daha sonra belirlenen sınıflara göre yüzeysel su kalitesi haritaları oluģturulmuģtur. Yapılan çalıģmalar neticesinde elde edilen sonuçlar ve CBS ortamında oluģturulan haritalar Bölüm 6.1 de verilmektedir Arazi ÇalıĢmaları Bir önceki baģlıkta anlatılan çalıģmalar mevcut verilerin CBS ortamında yeniden derlenmesi ve güncellenmesine yönelikti. Bu baģlık altında yapılan çalıģmalar, araziden veri toplama, yeni veri katmanlarının üretilmesi ve CBS ortamına entegrasyonunu içermektedir. Her havza için oluģturulan ekipler belirlenen yerleģim yerlerini ziyaret ederek GPS desteği ile atıksu arıtma tesisleri, katı atık bertaraf tesisleri ve deģarj noktalarına iliģkin bilgileri toplamıģlardır. Toplanan verilerin CBS ortamına entegrasyonu için öncelikle toplanan verilere uygun olarak

89 Sayfa/Toplam Sayfa: 89 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ArcGIS CBS yazılımı için ġekil 10 da verilen bir veri modeli tasarlanmıģtır (EK I). OluĢturulacak veri katmanlarını ve bu veri katmanlarının birbirleri ile olan iliģkilerini gösteren söz konusu veri modeline uygun olarak CBS ortamında Ģablon Geodatabase oluģturulmuģ ve arazi çalıģmasında toplanan veriler sisteme entegre edilmiģtir. Bu kapsamda oluģturulan ana veri katmanları aģağıda listelenmiģtir. 1. YerleĢim Merkezleri 2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri 3. Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisleri 4. Katı Atık Bertaraf Tesisleri 5. DeĢarj Noktaları Planlama ÇalıĢmaları Temin edilen verilerin derlenmesi sonucunda oluģturulan veri katmanları ile arazi çalıģmaları kapsamında üretilen veri katmanları birlikte değerlendirilerek üç farklı senaryoya uygun olacak Ģekilde yeni kurulacak AAT'ler ile kolektörlerin yerleri belirlenmiģ ve üç ayrı veri seti halinde üretilerek CBS ortamına entegre edilmiģtir. Her bir veri seti içerisinde bulunan veri katmanları Tablo 2 de verilmiģtir. Havza bazında yapılan AAT planlama çalıģmaları sonucunda ortaya çıkan en düģük maliyetli senaryo için hazırlanmıģ olan harita EK IX da verilmiģtir. Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları NO VERĠ SETĠ SENARYO DOSYA ADI AÇIKLAMA ADI 1 Maksimum AAT_bolge_1 Maksimum AAT Minimum Kolektör için AAT Alanları 2 AAT AAT_guzergah_1 Maksimum AAT Minimum Kolektör için Senaryo1 Minimum Boru Güzergâhları 3 Kolektör AAT_yer_1 Maksimum AAT Minimum Kolektör için AAT Noktaları 4 AAT_bolge_2 Maksimum 5km Kolektör için AAT Alanları 5 Maksimum AAT_guzergah_2 Maksimum 5km Kolektör için AAT Boru Senaryo2 5km Kolektör Güzergâhları 6 ve AAT AAT_yer_2 Maksimum 5km Kolektör için AAT Noktaları 7 Maksimum AAT_bolge_3 Maksimum Kolektör Minimum AAT için AAT Alanları 8 Kolektör AAT_guzergah_3 Maksimum Kolektör Minimum AAT için Senaryo2 Minimum Boru Güzergâhları 9 AAT AAT_yer_3 Maksimum Kolektör Minimum AAT için AAT Noktaları

90 Sayfa/Toplam Sayfa: 90 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 10. ArcGIS Veri Modeli

91 Sayfa/Toplam Sayfa: 91 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI Projenin amacı, havzadaki yüzey ve yeraltı sularının özelliklerinin ve kirlilik durumu ile kentsel, endüstriyel, tarımsal, ekonomik vb. faaliyetlere bağlı olarak oluģan baskı ve etkilerin tespit edilmesi, havza bazında tespit edilen kirlilik kaynaklarının ve yüklerinin ayrıntılı olarak incelenmesi, havzanın çevresel altyapı durumunun tespit edilmesi, havzada meydana gelen kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileģtirilmesi için havzadaki tüm paydaģların katılımı ile kısa, orta ve uzun vadede alınacak tedbirlere yönelik çalıģmaların ve planlamaların yapılması amacıyla aģağıdaki 11 havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları nın hazırlanmasıdır. Kuzey Ege Havzası Marmara Havzası Susurluk Havzası Küçük Menderes Havzası Büyük Menderes Havzası Burdur Havzası Yeşilırmak Havzası Kızılırmak Havzası Konya Kapalı Havzası Seyhan Havzası Ceyhan Havzası SÇD nin gereği olarak hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaģımıyla benzer niteliklere sahiptir. AB ile üyelik müzakereleri sürecinde Türkiye nin elini güçlendirecek nitelikte olan bu dokümanların AB normlarına çevrilmesi güç olmayacaktır. Ülkemizin AB mevzuatı ile uyumlaģtırma sürecinde gösterdiği baģarı, bu planlar vasıtasıyla uygulamaya taģınmıģ olacaktır. Proje kapsamında, Kuzey Ege Havzası nda su kalitesini iyileģtirmek amacıyla su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesi dikkate alınarak;

92 Sayfa/Toplam Sayfa: 92 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 öncelikle mevcut durum tespiti ve daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamaların hazırlanması iģleri, havzadaki tüm paydaģların katılımı ile gerçekleģtirilmeye çalıģılmıģtır. Kuzey Ege Havzası Koruma Eylem Planı Taslak Raporu ndaki eksiklikler ve gerekli görülen düzenlemeler, havzada yer alan tüm paydaģ kurumların görüģleri neticesinde belirlenmiģ, değiģiklikler yapıldıktan sonra Havza Koruma Eylem Planı Nihai Raporu hazırlanmıģtır. Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sayım sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan 11 havzadaki yerleģim yerlerinin ilçeler bazında toplam nüfusu kiģidir. Bu değer Türkiye nüfusunun %52 sine karģılık gelmektedir. (ġekil 11) Proje kapsamında Koruma Eylem Planları Hazırlanacak olan 11 havza içerisinde en yüksek nüfusa sahip olan havza kiģi ile Marmara Havzası iken; en düģük nüfusa sahip olan havza kiģinin yaģadığı Burdur Havzası dır. Havzadaki tüm ilçelerin, havzaya giren ve girmeyen bölümlerindeki kentsel ve kırsal nüfusların toplamı dikkate alındığında Kuzey Ege Havzası nın toplam nüfusu kiģidir. Bu sayı Türkiye nüfusunun yaklaģık %1 ine karģılık gelmektedir. Proje kapsamındaki havzaların nüfus dağılımları ġekil 12 de görülmektedir ; 48% ; 52% PROJE BÖLGESİ TOPLAM NÜFUS PROJE BÖLGESİ DIŞI TOPLAM NÜFUS ġekil Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı

93 Sayfa/Toplam Sayfa: 93 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kuzey Ege Havzası nın toplam alanı; yapay alanlar, tarımsal alanlar, orman ve yarı doğal alanlar, ıslak alanlar ve su yüzeyleri dâhil olmak üzere ha olup, havza izdüģümü alanının Türkiye izdüģümü alanına oranı %1,3 kadardır. Nüfus ve alan bilgilerine göre havza genelinin nüfus yoğunluğu 79 kiģi/km 2 olup, TÜĠK tarafından Türkiye geneli için hesaplanan 94 kiģi/km 2 değerinden bir miktar daha düģüktür. 21% MARMARA KIZILIRMAK KÜÇÜK MENDERES SUSURLUK KONYA 48% 5% YEŞİLIRMAK BÜYÜK MENDERES 5% SEYHAN 4% CEYHAN KUZEY EGE 4% BURDUR 3% 3% 4% PROJE BÖLGESİ DIŞI 0% 1% 2% ġekil 12. Havzaların Nüfus Dağılımları

94 Sayfa/Toplam Sayfa: 94 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

95 Sayfa/Toplam Sayfa: 95 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: HAVZA GENEL DURUMU Kuzey Ege Havzası Anadolu nun kuzeybatısında, kuzey enlemleri ile doğu boylamları arasında yer almakta ve Ege Denizi ne sularını boģaltan Karamenderes Çayı, Tuzla Çayı, Havran Çayı, Madra Çayı, Güzelhisar Çayı ve Bakırçay Nehri nin su toplama alanlarını kapsamaktadır. Havza sınırı kuzeyde Çanakkale Boğazı ndan baģlayıp Kayalıdağ (879 m), Kazdağ (1.766 m) ile Kocakatran Dağları su bölümü çizgisinden geçmekte; doğuda Havran, Bergama, Soma ve Kırkağaç ilçelerinin sınırlarını izlemekte; güneyde Kılıçdağ, Dumanlıdağ (1.098 m) su bölümü çizgisinden geçerek Foça ilçesi yakınlarında Ege Denizi ne bağlanmaktadır. Anadolu Yarımadası nın bir bölümü olan Kuzey Ege Havzası içerisinde bazı küçük adacıklarla beraber Çanakkale Boğazı giriģindeki Bozcaada ve Ayvalık ilçesi karģısında Alibey Adası da ele alınmaktadır. Havzanın belli baģlı akarsuları, Yağcılar Çayı nı da içine alan Bakırçay Nehri, Karamenderes Çayı, Havran Çayı, Güzelhisar Çayı ve Madra Çayı dır. Bunlar dıģında daha çok mevsimlik yağıģlardan oluģan irili ufaklı pek çok akarsu da havzanın su potansiyeline katkıda bulunmaktadır. Toplam yağıģ alanı km 2 olan Kuzey Ege Havzası nın yıllık ortalama yağıģ yüksekliği 624 mm; yıllık ortalama akıģı ise 43,93 m 3 /s dir. Yıllık ortalama verimi 4,86 L/s/km 3 olan havzadaki akıģın yağıģa oranı 0,25 iken; iģtirak oranı %0,75 tir YerleĢim Yerleri Kuzey Ege Havzası nda Çanakkale, Balıkesir, Ġzmir ve Manisa illeri yer almakta; ancak bu illerden hiçbirinin merkez ilçesi havza içerisine girmemektedir. Ġllerin havza sınırları içerisinde kalan alanlarının büyüklükleri Tablo 3 te, illerin yüzölçümlerinin havza alanına göre dağılımı ise ġekil 13 te verilmektedir.

96 Sayfa/Toplam Sayfa: 96 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 3. Kuzey Ege Havzasında Yer Alan Ġller ve Alanları ĠLLER ĠLĠN TOPLAM ALANI (ha) ĠLĠN HAVZA ĠÇĠNDEKĠ ALANI (ha) ĠL ALANININ HAVZAYA GĠREN KISMI (%) HAVZANIN ĠLLERE GÖRE DAĞILIMI (%) Çanakkale ,99 31,37 Balıkesir ,56 22,40 Manisa ,36 15,80 Ġzmir ,23 30,43 Kaynak: ÇOB, 2009; TUBĠTAK MAM CBS ; 16% ; 22% ; 31% ÇANAKKALE İZMİR BALIKESİR MANİSA ; 31% ġekil 13. Kuzey Ege Havzasında Yer Alan Ġllerin Alansal Dağılımı Çanakkale Çanakkale ili topraklarının büyük kısmı Marmara Bölgesi nin Güney Marmara Bölümü ne, Edremit Körfezi kıyısındaki küçük bir alan ise Ege Bölgesi ne girer doğu meridyenleri ile kuzey paralelleri arasında yer alan il km 2 lik bir alanı kaplamaktadır. Anadolu Yarımadası nın en batı noktası Baba Burnu ile Türkiye nin en batı noktası olan Gökçeada daki Ġnci Burnu, il sınırları içinde kalmaktadır. Ege Denizi'nde bulunan Türkiye'ye ait en büyük adalar, Bozcaada ve Gökçeada Çanakkale iline bağlıdır. Ġlin 2009 yılı nüfus sayımlarına göre toplam nüfusu kiģi, Ģehir merkezinin deniz seviyesinden yüksekliği ise 2 m dir. Çanakkale ilinin toplam 12 ilçesi, 22 beldesi ve 568 köyü

97 Sayfa/Toplam Sayfa: 97 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 bulunmaktadır. Ġlin Kuzey Ege Havzası sınırları içinde kalan ilçeleri Ayvacık, Bayramiç, Bozcaada ve Ezine dir. Balıkesir Balıkesir ili, Anadolu Yarımadası nın kuzeybatısında ve önemli bir bölümü Marmara Coğrafi Bölgesi nin Güney Marmara Bölümü nün Karesi Yöresi nde; diğer küçük bir bölümü ise, Ege Coğrafi Bölgesi Ege Bölümü nün Kuzey Ege kesiminde yer alır. Ege Denizi ndeki kıyılarının uzunluğu 115,5 km, Marmara Denizi ndeki kıyı uzunluğu ise 175,25 km dir. Ġlin yüzölçümü km 2, kent merkezinin rakımı 139 m, 2009 yılı ADNKS sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu tir. Ġlde merkez ilçe dâhil olmak üzere toplam 19 ilçe ve 53 belediye bulunmaktadır. Bunlardan Kuzey Ege Havzası sınırlarında kalanlar Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Gömeç ve Havran ilçeleridir. Manisa Manisa ili Türkiye nin batısında, Ege Bölgesi nin, Ege Bölümü nde yer almaktadır. Ġl topraklarının büyük bir bölümü Gediz Havzası içinde, kuzeybatı tarafındaki küçük bir bölümü ise Kuzey Ege Havzası nın alt havzası olan Bakırçay Nehri Havzası içerisinde bulunmaktadır. Ġlin yüzölçümü km 2 olup, merkez ilçenin deniz seviyesinden yüksekliği 71 m dir. Ġlin 2009 yılı ADNKS nüfus sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu dir. Ġlde merkez ilçe ile beraber 16 ilçe, 84 belediye, 781 köy bulunmaktadır. Bu ilçelerden Kuzey Ege Havzası sınırları içinde kalanlar Soma ve Kırkağaç ilçeleridir. Ġzmir Ġzmir ili Anadolu Yarımadası nın batısında ve kıyı Ģeridinde, Ege Denizi nin doğusunda kuzey enlemi, doğu boylamı arasında bulunmaktadır. Batıda Ege Denizi ile çevrili olan Ġzmir, kuzeyde Balıkesir, doğuda Manisa, güneyde Aydın illeri ile komģudur. Ġlin yüzölçümü km 2, kent merkezinin rakımı ise 30 m dir. Ġzmir ilinin toplam nüfusu 2009 yılı genel nüfus sayımına göre dir. Ġlin 28 ilçesi vardır. Bu ilçelerden Kuzey Ege Havzası sınırları içinde kalanlar Bergama, Aliağa, Dikili ve Kınık tır. Kuzey Ege Havza sınırları içerisinde kalan ve belediye teģkilatı olan yerleģim yerlerinin 2009 yılı ADNKS sayım sonuçlarına göre Ģehir merkezi nüfusları EK II de, havza siyasi haritası ġekil 14 te, havza sınırları içerisinde yer alan yerleģim yerlerinin haritası ise ġekil 15 te verilmiģtir.

98 Sayfa/Toplam Sayfa: 98 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 14. Kuzey Ege Havzası Siyasi Haritası

99 Sayfa/Toplam Sayfa: 99 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 15. Kuzey Ege Havzası YerleĢim Yerleri Haritası

100 Sayfa/Toplam Sayfa: 100 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Coğrafi Durum Türkiye nin alan olarak yaklaģık %1,3 ünü kapsayan havzanın toplam alanı yaklaģık ha dır. Daha çok doğu-batı yönünde uzanan dağ sisteminin görüldüğü havzada topografya küçük akarsu vadileri ile taban arazilerinin dıģında genellikle dalgalı, tepelik ve yarıntılıdır. Havzanın yaklaģık %60 ı, %12 üzerindeki bir eğimde dik, çok dik ve sarp arazilere sahiptir. Bu araziler çoğunlukla çam ve meģe ormanları ile kaplı olmakla birlikte, aralarında yer yer tarla için açılmıģ veya yozlaģarak çalılık halini almıģ alanlara da rastlanmaktadır. Havza toprakları doğal olarak verimli olmakla beraber, engebeli alanlarda erozyon nedeniyle bu verim gücünü büyük oranda yitirmiģtir. Kuzey Ege Havzası iklimi, yazların kurak ve sıcak, kıģların ise yağıģlı ve ılık oluģu ile tipik Akdeniz iklimi özelliğindedir. Bu bakımdan her türlü endüstri bitkileri ile çeģitli meyve ve narenciyenin yetiģebildiği tarımsal değeri yüksek bir havzadır. Dağlar Bütün Ege Bölgesi nde olduğu gibi Kuzey Ege Havzası içerisinde de engebeler doğu-batı yönünde uzanmaktadır. Bölgenin oluģum dönemlerinde kıvrılmaların biçimi, enlemlere paralel bir doğrultuda geliģmiģ ve kıyı da buna uyarak girintili çıkıntılı bir durum almıģtır. Havzadaki engebe sistemi, Alp-Himalaya kıvrımlarının bir parçası olan Kuzey Anadolu Dağ Sistemi nin alçalmıģ, kısmen tatlılaģmıģ ve biraz dağılmıģ bir devamıdır. Birçok yerde tepe ve dağ uzantıları parmak biçiminde denize sokulmuģ ise de Edremit Körfezi nin kuzeyinde, Biga Yarımadası nın dağ yükseltisi kıyıya paralel, oldukça dik ve hemen hemen hiç düzlük bırakmayacak biçimde yer almıģtır. Havza baģlıca tepelik ve fazla yüksek olmayan dağlık yüksek arazi ile hemen hemen düz alüvyal taban araziler olmak üzere iki değiģik fizyografik yapı göstermektedir. Havzanın %60 ından fazlasını kaplayan yüksek arazilerin en yaygın olanı m arasındadır. Yer yer m ye kadar varan araziler içinde pek az yerde m ye ulaģılmaktadır. Kuzeyde Kaz Dağı (1.766 m), Ayvalık ın doğusunda Yaylacık Dağı (1.114 m) ve güneyde Dumanlı Dağı (1.098 m) havzanın belli baģlı yükseltileridir. Ovalar Havzanın Çanakkale ili sınırları içerisinde kalan bölgesinde Karamenderes Çayı nın aktığı alanda Bayramiç ve Ezine Ovaları; Balıkesir ili sınırları içerisinde ise Körfez Ovaları olarak adlandırılan ve Akdeniz ikliminin tipik Ģekli görülen Edremit, Burhaniye ve Ayvalık Ovaları yer

101 Sayfa/Toplam Sayfa: 101 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 almaktadır. Havzadaki en önemli ova, Bakırçay Nehri nin yatağı boyunca devam ederek Ġzmir de Çandarlı Körfezi nde Ege Denizi ne kadar uzanan Bakırçay Ovası dır. Kuzey Ege Havzası fizîki haritası ġekil 16 da verilmektedir. ġekil 16. Kuzey Ege Havzası Fiziki Haritası

102 Sayfa/Toplam Sayfa: 102 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Akarsular 1 milyon hektara yakın bir alanı kapsayan Kuzey Ege Havzası nın aldığı yağıģları, küçüklü büyüklü pek çok akarsu Ege Denizi ne boģaltmaktadır. Havzada devamlı veya kısa süreli akan, fakat hepsi de küçük pek çok akarsu bulunmaktadır. Bunların çoğu yüzey akıģlarını Ģiddetli yağıģların olduğu mevsimlerde taģıyan yazın kuru derelerdir. Devamlı akanlar ise debileri yine yağıģlara bağlı olarak sık sık değiģen küçük akarsulardır. Havzanın büyük bir kısmının tepelik ve dağlık oluģu, yüzey akıģını hızlandırmakta, dolayısıyla hem tarımsal toprağın taģınmasına hem de taban arazide sel basmalarına neden olmaktadır. Havzada büyük bir alan tutan çoğunlukla taģlı kolüvyaller, düzensiz ve hızlı yüzey akıģının bir sonucudur. Havzanın bazı akarsularının yıllık akım sonuçları incelendiğinde en yüksek ve en düģük debiler arasında büyük farklılıklar olduğu görülmektedir. Bu durum, hem sulu tarım hem de su ve elektrik eldesi için bu akarsulara güvenilemeyeceğini açıkça ortaya koymaktadır. Havzanın önemli akarsularının havza sınırları içerisinde kalan alandaki uzunluk bilgileri Tablo 4 te verilmiģtir. Tablo 4. Kuzey Ege Havzasındaki Önemli Akarsular ve Uzunlukları NO AKARSU ADI UZUNLUĞU (m) 1 Bakırçay (Gelenbe Ç., Koza Ç.) Karamenderes Çayı Madra Çayı (Kozak Ç., Kumlu Ç.) Tuzla Çayı Koca Çayı Güzelhisar Çayı Havran Çayı Edremit Çayı Akçin Çayı Kaynak: ÇOB, TUBĠTAK MAM CBS Bakırçay Kuzey Ege Havzası nın en önemli akarsuyudur. Gölcük Dağları nın doğu yamaçlarından kaynaklanan Bakırçay, Kırkağaç ve Soma yakınlarından geçerek Kınık ın kuzeyinde Yağcı Çayı ile birleģir. Maden ve Kabak Dereleri ile birleģtikten sonra Bergama yakınlarında güneybatıya yönelerek Çandarlı Körfezi nden Ege Denizi ne dökülür. DSĠ ölçümlerine göre su

103 Sayfa/Toplam Sayfa: 103 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 toplama alanı km 2, debisi ise saniyede m 3 tür. 1 yılda akıttığı toplam su miktarı ise 465 milyon m 3 dolayındadır. Çayın akıģı düzensizdir. Karamenderes Çayı Karamenderes Çayı, Kocakatran Dağları ndan doğduktan sonra Bayramiç ten geçer ve birçok küçük dereyi alarak Ezine yakınlarında kuzeye yönelip Çanakkale Boğazı nda denize kavuģur. Havran Çayı Çal ve Musluk Dağları ndan kaynağını alan Havran Çayı, bazı yan derelerle beslenerek Havran da güneybatıya yönelir ve Burhaniye nin kuzeyinde Edremit Körfezi ne kavuģur. Güzelhisar Çayı Ġzmir in Manisa sınırındaki Yunt Dağları'ndan doğan çay, Aliağa sınırları içerisinden geçerek Ege Denizi ne dökülmektedir. Çay üzerinde Aliağa Rafinerisi ne su temini amacı ile yılları arasında inģa edilmiģ bir baraj bulunmaktadır. Madra Çayı Yükseltisi m yi bulan Madra Dağı'nın güneybatı yamaçlarından doğan çay, Altınova dan geçerek Balıkesir-Ġzmir il sınırı çizgisinden Ege Denizi ne dökülmektedir. En uzun kolunun boyu 66,5 km olan Madra Çayı; üzerine kurulmuģ olan Madra Barajı ile Altınova nın verimli ovasını sulamaktadır. Göller Çanakkale ili sınırları içinde kayda değer önemli bir göl yoktur. Manisa ilinin tek doğal gölü olan Marmara Gölü havza sınırları içerisinde yer almamaktadır. Balıkesir ve Ġzmir ili sınırları içerisinde kalan alanda doğal göl bulunmamaktadır. Havzanın önemli akarsularını, göllerini ve ÇOB tarafından belirlenmiģ olan alt havzaları gösteren harita ġekil 17 de verilmiģtir.

104 Sayfa/Toplam Sayfa: 104 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 17. Kuzey Ege Havzası Göller ve Akarsular Haritası

105 Sayfa/Toplam Sayfa: 105 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toprak Yapısı ve Jeolojik Durum Kuzey Ege Havzası nın en yaygın toprak grubu kireçsiz kahverengi orman toprağı olup; ha. ile %48 oranında bir alanı kaplamaktadır. Havzada akarsu çevreleri ve kıyı düzlükleri dıģında Bakırçay ın kuzeyinde kalan bütün alan tamamen kireçsiz kahverengi orman toprağıdır. Bakırçay ın baģlangıç bölümleri ile güneyinde yerini ikinci yaygın toprak grubu olan kireçsiz kahverengi topraklara bırakmıģtır. Kireçsiz kahverengi orman topraklarının kapladığı alanın %90 ında eğim %12 nin üzerindedir. Buna bağlı olarak çok küçük bir alan dıģında toprak derinliği 50 cm nin altındadır. Kahverengi orman toprakları havzanın yaklaģık %15 i oranında bir alanı kaplamaktadır. Bu topraklar havzada küçük parçalar halinde dağınık bir yayılım gösterseler de, Ezine-Bayramiç çizgisinin kuzeyinde, Biga Yarımadası nın Çanakkale Boğazı giriģ bölümüne doğru ve Ayvalık-Edremit arası kıyı kesimi ile Soma-SavaĢtepe yöresinde oldukça toplu ve geniģtir. Kireçsiz kahverengi topraklar havzanın daha çok güney yarısında toplanmıģtır. Bakırçay ın kuzey tarafında ince bir Ģerit; Dikili-Kınık ilçe çizgisi ile Foça arasında kalan üçgenin hemen tamamı bu toprak grubuna girmektedir. Toplamda havzanın %13 ü kadar bir alanının kaplamaktadır. Kırmızı kahverengi Akdeniz toprakları; Kuzey Ege Havzası nın yaklaģık %5 lik kısmını kaplamaktadır. Yayılım alanı Karamenderes Çayı nın iki yakasında, Ezine-Bayramiç arası ile Bakırçay ın güney yakası boyunca uzanmaktadır. Ege Havzası nda Rendzina toprakları, %4,8 oranında bir alanı kaplayarak yedinci sırayı almaktadır. Çanakkale Boğazı ağzı, Ayvalık dolayı ve Soma-Kırkağaç-SavaĢtepe bölümünde olmak üzere baģlıca üç bölgede toplu yayılım göstermektedir. Kuzey Ege Havzası nda Alüvyal Topraklar, %7 civarındaki bir oranla önemli bir alanı kaplamaktadır. Havza alüviyalleri baģlıca Karamenderes Çayı, Havran Çayı, Bakırçay ve Madra Çayları tarafından yatak çevrelerinde oluģturulmuģtur. Bu tip topraklar, geniģ ovalardan çok, akarsu boyunca topoğrafik yapı gereği birkaç parçaya ayrılmıģ küçük, oval veya dar, uzun alanlarda birikmiģlerdir. Bunlar dıģında geçici, küçük derelerin oluģturduğu alüviyal topraklar da havzanın çeģitli yerlerinde dağınık olarak bulunmaktadır.

106 Sayfa/Toplam Sayfa: 106 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Meteorolojik Bilgiler Akdeniz in bir yan uzantısı durumunda olan Ege Denizi iklim yönünden hemen hemen Akdeniz iklimini andırır. Yazları kurak ve sıcak, kıģları ılık ve yağıģlı mezotermal, su fazlası kıģ, su eksikliği yaz mevsiminde olan bir iklim sınıfındadır. Ege Denizi nin etkisi havzanın tamamına yakın kısmında kendini göstermektedir. Yükselti dizilerinin doğu-batı yönünde ve kıyıya dik doğrultuda oluģu, denizin etkisinin havzanın içlerine kadar girmesini sağlar. Ancak Soma, Kırkağaç ve SavaĢtepe ilçelerinin kıyıdan daha içeride olması, bu ilçelerin yer aldığı bölümün ikliminin havzanın diğer kesimlerine göre biraz daha karasal olmasına sebep olmaktadır. Kuzey Ege Havzası meteorolojik verilerin oluģturulması amacıyla havza sınırları içerisinde kalan Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü gözlem istasyonlarına ait bilgiler kullanılmıģtır. Bu istasyonlara ait bilgiler Tablo 5 te verilmektedir. Tablo 5. Kuzey Ege Havzasındaki Meteoroloji Ġstasyonları Bilgileri ĠSTASYON ADI ĠSTASYON NO RAKIM (m) ENLEM BOYLAM Çanakkale Edremit Ayvalık Dikili Bergama Kaynak: DMĠ Sıcaklık Kuzey Ege Havzası sıcaklık bakımından kıyı bölgelerimiz içerisinde Akdeniz den sonra, Karadeniz ve Marmara dan önce gelmektedir. Havza genelinde en düģük ortalama sıcaklıklar 6,2 ile 7,8 arasında ocak ayında; en yüksek ortalama sıcaklıklar ise 24,9 ila 26,8 arasında temmuz ayında ölçülmüģtür. Havza içerisinde yer alan istasyonlardan elde edilen, aylara göre ortalama sıcaklık değerlerini gösteren sayısal veriler ve ilgili grafik ġekil 18 de verilmektedir.

107 Sıcaklık ( C) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 107 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Ortalama Sıcaklık ( ) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ÇANAKKALE 6,2 6,3 8,2 12,5 17,4 22,3 24,9 24,7 20,8 16,0 11,3 8,1 EDREMĠT 7,2 7,5 9,9 14,3 19,6 24,3 26,8 26,3 22,2 17,1 11,8 8,8 AYVALIK 7,7 7,9 10,3 14,6 19,6 24,4 26,8 26,3 22,3 17,4 12,5 9,4 DĠKĠLĠ 7,8 8,1 10,4 14,5 19,0 23,7 26,0 25,4 21,8 17,4 12,6 9,4 BERGAMA 6,8 7,2 9,8 14,3 19,5 24,4 26,8 26,2 22,4 17,3 11,7 8,3 ġekil 18. Kuzey Ege Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık DeğiĢimi YağıĢ Tipik Akdeniz ikliminin görüldüğü Kuzey Ege Havzası nda en yüksek yağıģ ortalamaları aralık ayında, en düģük yağıģ ortalamaları ise ağustos ayında görülmektedir. Havza yağıģın neredeyse hepsini yağmur Ģeklinde almaktadır. Kar yağıģı yüksek dağ kesimleri dıģında pek önemli değildir. Sahil kesiminde kar yağıģı pek sık görülmemektedir. Yapılan ölçümlere göre Kuzey Ege Havzası nda en yüksek karla örtülü gün sayısı 1,3 ile ocak ve Ģubat aylarında Çanakkale de ölçülmüģtür. Havzada yer alan meteoroloji istasyonlarından elde edilen aylara göre ortalama toplam yağıģ değerlerini gösteren grafik ve ilgili sayısal veriler ġekil 19 da verilmektedir. Rüzgâr Rüzgâr toprak eğimine ve havanın ısı koģullarına bağlı olarak erozyon ve yaprak buharlaģmasını artırıcı yönde etkili olan bir kuvvettir. Kuzey Ege Havzası nda rüzgârın yaprak buharlaģmasını artırıcı etkisi varsa da genellikle denizden esmesi bunun az seviyede kalmasına sebep olmaktadır. Havzada Ayvalık dıģında en hızlı rüzgâr yönü genellikle batıgüneybatı; Ayvalık ta ise kuzey-kuzeydoğudur.

108 YağıĢ (mm) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 108 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Toplam YağıĢ Ortalaması ( ) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ÇANAKKALE 84,7 62,5 65,9 47,9 32,8 20,7 12 4,7 19,3 46,8 90,6 102,7 EDREMĠT 91,2 80,5 64,5 55,4 34,1 20,5 6,7 3,9 19,7 51,8 117,8 120,3 AYVALIK 97,8 89,8 67,6 44,1 26,7 9,2 2,3 2,7 17,9 45, ,2 DĠKĠLĠ 93,3 81,2 68,1 47,5 19,7 10,1 3,3 2 14,6 36,9 91,5 109,7 BERGAMA 96,7 78, , ,7 6,3 5,4 17,6 42,7 99,2 112,2 ġekil 19. Kuzey Ege Havzası Toplam YağıĢ Ortalaması DeğiĢimi Bulutluluk En yüksek bulutluluk değeri 6,3 ile aralık ayında Çanakkale de; en düģük bulutluluk değeri ise 0,8 ile ağustos ayında Dikili de ölçülmüģtür. GüneĢlenme Ülkemizin turizm açısından önemli bir bölgesini içine alan Kuzey Ege Havzası nda yıllık ortalama güneģlenme 7,4 sa/gün değerindedir. GüneĢlenmenin en yoğun olduğu aylar haziran-temmuz ve ağustos (ortalama 11,3 sa/gün), en az olduğu dönem ise aralık ve ocak aylarıdır. (ortalama 3,5 sa/gün) Havza içerisinde yer alan istasyonlardan elde edilen yıllık ortalama bulutluluk, güneģlilik ve buharlaģma ilgili sayısal veriler ile bu verilere dayanılarak hazırlanan grafikler ġekil 20 de verilmiģtir.

109 Sayfa/Toplam Sayfa: 109 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yıllık Ortalama BuharlaĢma & GüneĢlilik & Bulutluluk 1000,0 100,0 10,0 1,0 ÇANAKKALE EDREMĠT AYVALIK DĠKĠLĠ BERGAMA Ort. BuharlaĢma (mm) 120,0 107,0 110,1 97,1 126,2 GüneĢlilik (sa-da) 7,5 7,1 7,9 8,2 7,8 Bulutluluk 4,1 3,9 3,6 3,2 3,8 ġekil 20. Kuzey Ege Havzası Toplam YağıĢ Ortalaması DeğiĢimi DMĠ tarafından uzun yıllar ( ) verilerine dayanılarak tüm Türkiye için hazırlanmıģ olan haritalar kullanılarak Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde kalan bölge için oluģturulan haritalar ġekil de verilmiģtir. ġekil 21. Kuzey Ege Havzası Günlük Maksimum YağıĢ Haritası

110 Sayfa/Toplam Sayfa: 110 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 22. Kuzey Ege Havzası Ortalama Toplam YağıĢ Haritası ġekil 23. Kuzey Ege Havzası BuharlaĢma Haritası

111 Sayfa/Toplam Sayfa: 111 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 24. Kuzey Ege Havzası Ortalama Sıcaklık Haritası ġekil 25. Kuzey Ege Havzası Karlı Kaplı Gün Haritası

112 Sayfa/Toplam Sayfa: 112 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 26. Kuzey Ege Havzası Bulutluluk (Kapalılık) Haritası ġekil 27. Kuzey Ege Havzası GüneĢ Radyasyonu Haritası

113 Sayfa/Toplam Sayfa: 113 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Arazi Kullanımı Arazi kullanımına ait sayısal haritalar, ÇOB dan elde edilen CORINE Arazi Sınıflandırma Sistemi temel alınarak hazırlanmıģtır. CORINE Sınıflandırma Sistemi, Coordination of Information on the Environment (Çevresel Bilginin Koordinasyonu) Projesi kapsamında oluģturulmuģtur ve 1990 yılından beri tüm AB ye üye ülkelerde kullanılan ortak sınıflandırma sistemidir. Ülkemizde projenin uygulanmasına 1998 yılında ÇOB tarafından baģlanmıģ, 2006 yılı Landsat uydu görüntüleri kullanılarak yapılan ilk çalıģma 2008 yılı ortalarında tamamlanmıģtır. CORINE Sistemi 4 temel amaca hizmet etmektedir: 1. Avrupa Birliği'nin bütün üye devletleri için belirlenmiģ öncelikli konulara göre çevrenin durumu ile ilgili bilgilerin toplanması, 2. Üye devletler içinde ya da uluslararası düzeyde, verilerin toplanması ve bilgilerin uyumlu hale getirilmesi, 3. Bilgilerin tutarlılığının ve verilerin uyumluluğunun sağlanması, 4. Avrupa Çevre Ajansı kriterlerine göre Arazi Kullanım haritalarının oluģturulması. Ayrıca CORINE Sistemi ile farklı düzeylerde (uluslararası, birlik, ulusal ve bölgesel) yapılan çok sayıdaki çalıģma ile toplanan çevresel bilgilerin yıllar itibarıyla değiģiminin izlenmesi sağlanmaktadır. CORINE Arazi Örtüsü Sınıflandırma Sistemi, Avrupa Çevre Ajansı tarafından belirlenen üç hiyerarģik seviyeden oluģmaktadır. Birinci seviyede; Yapay Bölgeler, Tarım Alanları, Orman ve Yarı Doğal Alanlar, Sulak Alanlar, Su Kütleleri, olmak üzere 5 ana grup, ikinci seviyede 15 ve üçüncü seviyede kullanılması zorunlu olan 44 alt sınıf mevcuttur. Üçüncü hiyerarģik seviyede ilave ulusal sınıflar kullanılabileceği ancak bunun Avrupa veri standardının bütünlüğü açısından üçüncü seviyeye ilave edilmesi gerektiği CORINE Teknik Kılavuzu nda belirtilmektedir. Bu kapsamda ülkemizdeki arazi yapısının çeģitliliğine bağlı olarak 44 sınıfa ilave olarak 12 sınıf daha eklenmiģtir. CORINE

114 Sayfa/Toplam Sayfa: 114 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Arazi Örtüsü Sınıflandırması Tablo 6 da, bu sınıfa ilave olarak ülkemiz için hazırlanan ek sınıflandırma Tablo 7 de verilmiģtir. Tablo 6. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları SINIF ARAZĠ KULLANIMI SINIF ARAZĠ KULLANIMI KODU KODU 1 Yapay Bölgeler 3 Orman ve Yarı Doğal Alanlar 11 ġehir Yapısı 31 Orman 111 Sürekli ġehir Yapısı 311 GeniĢ Yapraklı Ormanlar 112 Kesikli ġehir Yapısı 312 Ġğne Yapraklı Ormanlar 12 End. Tic.ve UlaĢım Birimleri 313 KarıĢık Ormanlar 121 Endüstriyel veya Ticari Alanlar 32 Maki veya Otsu Bitkiler 122 Karayolları, Demiryolları ve Ġlgili Alanlar 321 Doğal Çayırlıklar 123 Limanlar 322 Fundalıklar 124 Havaalanları 323 Sklerofil Bitki Örtüsü 13 Maden, BoĢaltım, ĠnĢaat Sahaları 324 Bitki DeğiĢim Alanları 131 Maden Çıkarım Sahaları 33 Bitki Örtüsü az ya da Olmayan Alanlar 132 BoĢaltım Sahaları 331 Sahil, Kumsal, Kumluk 133 ĠnĢaat Sahaları 332 Çıplak Kayalıklar 14 Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan 333 Seyrek Bitki Alanları 141 YeĢil ġehir Alanları 334 YanmıĢ Alanlar 142 Spor ve Eğlence Alan 4 Sulak Alanlar 2 Tarımsal Alanlar 41 Karasal Bataklık 21 Ekilebilir Alanlar 411 Bataklıklar 211 Sulanmayan Ekilebilir Alanlar 412 Turbalıklar 212 Sürekli Sulanan Alanlar 42 Denize Yakın Islak Alanlar 213 Pirinç Tarlaları 421 Tuz Bataklığı 22 Sürekli Ürünler 422 Tuzlalar 221 Üzüm Bağları 423 Gel-git ile OluĢan Düzlükler 222 Meyve Bahçeleri 5 Su Yapıları 223 Zeytinlikler 51 Karasal Sular 23 Meralar 511 Su Yolları 231 Meralar 512 Su Kütleleri 24 KarıĢık Tarım Alanları 52 Deniz Suları 242 KarıĢık Tarım Alanları 521 Kıyı Lagünleri 243 Doğal Bitki Örtüsü ile Bulunan Tarım Alanları 522 Nehir Ağızları Kaynak: ÇOB 523 Nehir ve Okyanus

115 Sayfa/Toplam Sayfa: 115 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 7. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma SINIF KODU SINIF ADI 1121 Kesikli ġehir Yapısı 1122 Kesikli Kırsal Yapı 2111 Sulanmayan Ekilebilir Alan 2112 Sulanmayan Sera 2121 Sulanan Alan 2122 Sürekli Sulanan Ekilebilir Alan, sera 2221 Sulanmayan Meyve Bahçesi 2222 Sürekli Sulanan Meyve Bahçesi 2421 Sulanmayan KarıĢık Tarım 2422 Sürekli Sulanan KarıĢık tarım 3321 Çıplak Kaya 3322 Çok Yukarılarda Çıplak Kaya Kaynak: ÇOB Kuzey Ege Havzası, büyük kesiminin dalgalı, tepelik, hatta dağlık ve toprakça yetersiz olmasına karģın, iklim kuģağı yönünden tarımsal değeri yüksek bölgelerimizden biridir. CORINE arazi sınıflandırmasına göre Kuzey Ege Havzası ndaki en büyük alanı, %56,88 ile orman ve yarı doğal alanlar kaplamaktadır. Orman ve yarı doğal alanlar içerisinde; geniģ ve ince yapraklı ormanlar, karıģık ormanlar, maki ve otsu bitkilerin kapladığı alanlar ile bitki örtüsü az olan ya da hiç olmayan kumsallar, kayalıklar ve yanmıģ alanlar gibi alanların tamamı yer almaktadır. Ġkinci sırada %39,52 ile tarımsal alanlar gelmektedir. Her türlü ekilebilir alanlar, sürekli ürünler, meralar ve karıģık tarım alanlarını kapsayan tarımsal alanlar havzada yaklaģık ha lık bir alana yayılmıģtır. Tarım dıģı alan olarak da ifade edilen Ģehir, kasaba vb. yapay alanların toplamı %2,6 iken; bataklıklar ve tuzlalar gibi ıslak alanların toplamı %0,1 lik bir alanı kaplamaktadır. Her türlü karasal su kütleleri ile kıyı lagünleri, nehir ağızları ve akarsuların toplam alanı yaklaģık ha ile havzanın %0,9 unu kaplamaktadır. Havzadaki arazi kullanım durumu ġekil 28 de gösterilmektedir. ġekil 28 deki harita daha büyük ölçekli olarak EK III te verilmiģtir.

116 Sayfa/Toplam Sayfa: 116 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 28. Kuzey Ege Havzası Arazi Kullanım Haritası

117 Sayfa/Toplam Sayfa: 117 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza arazi kullanım değerleri CORINE 1. düzey sınıflandırmasına göre Tablo 8 de, bu sınıflandırmaya göre arazi kullanım dağılımı ġekil 29 da verilmektedir. 2. düzey sınıflandırmasına göre arazi kullanım durumu ve dağılımı ise Tablo 9 de ve ġekil 30 da verilmiģtir. Tablo 8. Havza Arazi Kullanım Değerleri NO ARAZĠ KULLANIMI ALAN (ha) ALAN (%) 1 Yapay Alanlar ,60 2 Tarımsal Alanlar ,52 3 Orman ve Yarı Doğal Alanlar ,88 4 Sulak Alanlar ,10 5 Su Yüzeyleri ,90 TOPLAM Kaynak: ÇOB, 2009; TUBĠTAK MAM CBS ; 57% ORMAN VE YARI DOĞAL ALANLAR TARIMSAL ALANLAR ; 39% YAPAY ALANLAR SU YÜZEYLERİ ISLAK ALANLAR 1.032; 0% 8.946; 1% ; 3% ġekil 29. Kuzey Ege Havzası Arazi Kullanım Dağılımı

118 Sayfa/Toplam Sayfa: 118 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 9. Havza Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Değerleri CORĠNE KODU ARAZĠ KULLANIMI ALAN (ha) ALAN (%) Yapay Alanlar ġehir Yapısı ,45 Endüstriyel, Ticari ve UlaĢım Alanları ,25 Maden, BoĢaltım ve ĠnĢaat Sahaları ,72 Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan ,18 Tarımsal Alanlar Ekilebilir Alanlar ,19 Orman ve Yarı Doğal Alanlar Sürekli Ürünler ,12 Meralar ,79 KarıĢık Tarım Alanları ,41 Orman Alanları ,30 Maki veya Otsu Bitki Alanları ,99 Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar ,59 Sulak Alanlar Karasal Sulak Alanlar 244 0,02 Kıyısal Sulak Alanlar 788 0,08 Su Yüzeyleri Karasal Sular ,29 Kaynak: ÇOB, 2009; TUBĠTAK MAM CBS Deniz Suları , Orman Alanları Maki veya Otsu Bitki Alanları Karışık Tarım Alanları Ekilebilir Alanlar Sürekli Ürünler Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar Şehir Yapısı Meralar Maden, Boşaltım ve İnşaat Sahaları Deniz Suları Karasal Sular Endüstriyel, Ticari ve Ulaşım Alanları Yapay Tarımsal Olmayan Yeşil Alan Kıyısal Sulak Alanlar Karasal Sulak Alanlar ġekil 30. Kuzey Ege Havzası Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Dağılımı

119 Sayfa/Toplam Sayfa: 119 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada yer alan iller bazında arazi kullanım değerleri Tablo 10 da verilmiģtir. Tablo 10. Ġller Bazında Arazi Kullanım Değerleri ĠLLER ARAZĠ KULLANIMI ALAN (ha) Balıkesir Yapay Alanlar 6.807,59 Tarımsal Alanlar ,29 Orman ve Yarı Doğal Alanlar ,59 Sulak Alanlar 97,54 Su Yüzeyleri 758,98 Çanakkale Yapay Alanlar 3.023,83 Tarımsal Alanlar ,25 Orman ve Yarı Doğal Alanlar ,93 Sulak Alanlar 161,57 Su Yüzeyleri 1.079,17 Ġzmir Yapay Alanlar 7.713,36 Tarımsal Alanlar ,42 Orman ve Yarı Doğal Alanlar ,20 Sulak Alanlar 638,22 Su Yüzeyleri 1.155,01 Manisa Yapay Alanlar 7.772,73 Tarımsal Alanlar ,65 Orman ve Yarı Doğal Alanlar ,45 Sulak Alanlar 0 Su Yüzeyleri 890,29 Kaynak: ÇOB, 2009; TUBĠTAK MAM CBS 3.5. Tarım ve Hayvancılık Tarım Çanakkale Çanakkale ilinde arazi yapısının ekime elveriģli oluģu ve tarım dıģı alanların sınırlı oluģu, tarımsal verimde oldukça büyük bir etken olmuģtur. Fazla geniģ olmamakla birlikte ovalar çeģitli türdeki bitkilerin ekimine elveriģlidir. Ekili alanlarındaki geliģme yılları arasında olmuģtur. Bu dönemde ekili alanlar ha dan ha a çıkarak %40 civarında bir artıģ göstermiģtir. Havza içerisinde kalan bölgede toplam tarım arazisi varlığı en yüksek olan ilçe Bayramiç iken, meyve alanı en yüksek olan ilçe Ayvacık tır. Ġlin Kuzey Ege Havza sınırları içerisinde kalan ilçelerindeki tarımsal alan dağılımı Tablo 11 de verilmiģtir.

120 Sayfa/Toplam Sayfa: 120 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 11. Çanakkale Ġlinin Havza Ġçindeki Ġlçelerinin Tarım Alanları Dağılımı ĠLÇELER TOPLAM ALAN (ha) EKĠLEN TARLA ALANI (ha) NADAS ALANI (ha) SEBZE BAHÇELERĠ ALANI (ha) MEYVE ALANI (ha) Ayvacık , , , ,8 Bayramiç , ,2 100, , ,1 Bozcada 1.618,2 56, , ,5 Ezine , , , ,5 Kaynak: TÜĠK, 2008 Çanakkale nin zeytincilik alanı il merkezi ile Balıkesir sınırı arasında kalan Ege Denizi kıyılarıdır. Ezine ilçesinin Geyikli beldesi, Ayvacık ilçesinin Küçükkuyu ve Gülpınar beldeleri ile kısmen Eceabat ilçesi, zeytinciliğin merkezi durumundadır. Ġlde 2000 yılı verilerine göre toplam meyve veren zeytin ağacından ton zeytin üretimi gerçekleģmiģ, bu miktarın tonu sofralık zeytin olarak ayrılırken, tonu yağı çıkarılmak üzere yağhanelere gönderilmiģtir. Balıkesir Balıkesir, Türkiye tarım ve hayvancılığında önemli bir yere sahiptir. Ġklimi ve toprak karakteri itibariyle ekonomik anlamdaki tropikal ürünlerin dıģında, hemen hemen her türlü bitkisel ürünün yetiģmesi için uygundur. Tarımsal üretim bakımından Manyas, Gönen, Balıkesir, Edremit, Havran, Burhaniye ve Sındırgı ovaları önemli yer tutar. Ġldeki toplam tarım arazilerinin ( ha) ha ı sulanabilecek alandır. Bunun il tarım alanlarına oranı %55,58 dir. Ġlde toplam sulanan alan ha olup, toplam sulanabilir alana oranı %33 tür. Sulanan arazilerin ha ı (%59) devlet sulaması, ha ı (%41) halk sulaması Ģeklindedir. Havza içerisindeki ilçelerdeki tarım alanlarının ISIC sınıflamasına göre dağılımı Tablo 12 de verilmiģtir. Tablo 12. Balıkesir Ġlinin Havza Ġçindeki Ġlçelerinin Tarım Alanları Dağılımı ĠLÇELER TOPLAM ALAN (ha) EKĠLEN TARLA ALANI (ha) NADAS ALANI (ha) SEBZE BAHÇELERĠ ALANI (ha) MEYVE ALANI (ha) Ayvalık , ,2 15, , ,5 Burhaniye , ,7 320, , ,6 Edremit , ,4 14,0 953, ,5 Gömeç , ,6 75,0 408, ,6 Havran , ,9 10, , ,2 SavaĢtepe , ,3 190, ,7 547,8 Kaynak: TÜĠK, 2008

121 Sayfa/Toplam Sayfa: 121 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ülkemizde en fazla zeytin üretimi yapılan il Balıkesir dir. Zengin tarımsal ürünleri ile Ġstanbul ve diğer büyük illere de ürünlerini gönderen il, geniģ bir tarımsal alana sahiptir. Tarım arazisinin toplam araziye oranı %35 tir. Yemeklik ve yağlık zeytin üretiminin önemli bir yeri olan Balıkesir in Edremit Körfezi, Küçükkuyu dan baģlayıp Ayvalık - Altınova sınırına kadar uzanan bölgeyi kapsayan, ağırlıklı olarak Ayvalık çeģidi zeytinin yetiģtiği (Edremit yağlık, Ada, ġakran, Midilli isimleri ile de bilinir), dünyanın en kaliteli zeytinyağının üretildiği bölgedir. Balıkesir ilindeki 2008 yılına ait zeytin üretimi bilgileri Tablo 13 te verilmiģtir. Tablo 13. Balıkesir Ġli Zeytin Üretimi Bilgileri Meyve veren yaģta ağaç sayısı (adet) Meyve vermeyen yaģta ağaç sayısı (adet) Üretim (ton) Sofralığa ayrılan (ton) Yağlığa ayrılan (ton) Kaynak: Balıkesir Tarım Ġl Müdürlüğü, 2009 Manisa Manisa bir sanayi ili olmasının yanında, geniģ bitkisel ve hayvansal ürün yelpazesi ile Türkiye tarımında çok önemli bir yere sahiptir. Türkiye de üretimi yapılan önemli kültür bitkilerinden kuru ve yaģ üzüm, zeytin, pamuk, tütün, kiraz ve hububatlar en önemli ürünlerdir. Ġlin havza sınırları içerisinde kalan bölümünde yer alan ve Bakırçay ın suları ile sulanan Soma-Kırkağaç Ovası nda sanayi bitkileri baģta olmak üzere tüm tarla bitkileri yetiģtirilmektedir. Kırkağaç ın doğusu ile Soma nın doğu ve güneyini çevreleyen ovanın uzunluğu 30 km, geniģliği ise 10 km kadardır. Manisa ili tarım arazileri alanları Tablo 14 te verilmiģtir. Tablo 14. Manisa Ġlinin Havza Ġçindeki Ġlçelerinin Tarım Alanları Dağılımı ĠLÇELER TOPLAM ALAN (ha) EKĠLEN TARLA ALANI (ha) NADAS ALANI (ha) SEBZE BAHÇELERĠ ALANI (ha) MEYVE ALANI (ha) Kırkağaç , ,3 74, , ,5 Soma , ,9 759, , ,0 Kaynak: TÜĠK, 2008 Ġzmir Ġzmir ilinde tarım yapılan toprakların büyüklüğü ha olup; ilin yaklaģık %28,54 ünü oluģturmaktadır. Tarım alanlarının %51.45 ini oluģturan ha lık alan sulanmakta, geri kalan kısımda ise kuru tarım yapılmaktadır. Ġlde halen 115 tür bitkisel ürün yetiģtirilmektedir. YetiĢtirilen en önemli ürünler zeytin, pamuk, tütün, hububat, üzüm, domates ve biberdir.

122 Sayfa/Toplam Sayfa: 122 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza sınırları içerisinde kalan bölümde özellikle Bergama ilçesinde yoğun Ģekilde salçalık sebze üretimi ve yine Bergama ve Dikili de artan oranda seracılık faaliyeti söz konusudur. Ayrıca ilin havza sınırları içerisinde kalan Bergama, Dikili ve Kınık ilçelerinde ülkemizin ve dünyanın en kaliteli pamuğu olan mıntıka pamuğu ekimi yapılmaktadır. Ancak son yıllarda üretim maliyetinin artması, satıģ fiyatını düģmesi ve ithalat nedeniyle üretim alanı hızla azalmıģtır yılı verilerine göre Ġzmir ilinde kullanım Ģekline göre tarım arazisi dağılımı Tablo 15 te verilmektedir. Tablo 15. Ġzmir Ġlinin Havza Ġçindeki Ġlçelerinin Tarım Alanları Dağılımı ĠLÇELER TOPLAM ALAN (ha) EKĠLEN TARLA ALANI (ha) NADAS ALANI (ha) SEBZE BAHÇELERĠ ALANI (ha) MEYVE ALANI (ha) Aliağa , ,7 93,0 242, ,0 Bergama , ,0 50, , ,6 Dikili , ,3 145,0 210, ,5 Kınık , ,3 20, ,6 902,6 Kaynak: TÜĠK, Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı Kuzey Ege Havzası nda bütün bölgelerde tarımsal faaliyet söz konudur. Özellikle Bakırçay ve kolları tarafından sulanan verimli ovalarda sebze üretimi yapılmaktadır. Havzada yer alan gübrelenen alanlarda kullanılan gübre miktarları ile ilgili bilgi Tablo 16 da verilmektedir. Tablo 16. Havzadaki Gübre Tüketimi Verileri ĠLLER ĠLÇE Saf K 2 O lu (ton) SAF N li (ton) SAF P 2 O 5 li (ton) Çanakkale Ayvacık Bayramiç Bozcada Ezine Balıkesir Ayvalık Burhaniye Edremit Gömeç Havran SavaĢtepe Manisa Kırkağaç Soma Ġzmir Aliağa Bergama Dikili Kınık Kaynak: ĠLEMOD, 2007

123 Sayfa/Toplam Sayfa: 123 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza sınırları içerisinde kalan illerdeki zirai mücadele ilaçları kullanım bilgileri Tablo 17 de verilmiģtir. Tablo 17. Kuzey Ege Havzası Zirai Mücadele Ġlaçları Tüketimi Verileri ĠLLER TOPLAM TÜKETĠM (ton) Çanakkale 513 Balıkesir 738 Manisa Ġzmir Kaynak: Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı, Hayvancılık Çanakkale Çanakkale de hayvancılık köylünün önde gelen geçim kaynaklarından birisi olarak tarım sektöründe önemli bir yere sahiptir. Ġldeki hayvancılık faaliyetleri sonucu zaman zaman çevre kirliliğine yönelik Ģikâyetler de olmaktadır. Özellikle hayvan ve tavuk besihaneleri, yerleģim yerlerine yakınlığı ve çevrenin estetik değerleri açısından lokalize oldukları yöre halkından tepki almaktadırlar. Balıkesir Balıkesir ilinde meralar ve çayırlar ile yüksek kesimlerde küçük ve büyük baģ hayvancılık yapılmakta olup, il 2007 yılında kırmızı et üretiminde birinci olmuģtur. Ülkedeki tavuk iģletmelerinin %9'unu barındıran Balıkesir in merkez ilçesi ile Havran, Ġvrindi, Susurluk, Manyas ve SavaĢtepe ilçelerinde peynir ve yoğurt mandıraları yaygındır. Manisa Manisa ilindeki hayvancılık faaliyetleri Ege Bölgesi ndeki diğer illere göre daha ileri seviyelerdedir. Ġlde büyük ve küçükbaģ hayvancılığın yanı sıra kümes hayvancılığı ve su ürünleri üretiminde önemli geliģmeler kaydedilmektedir. Ġzmir Havzanın önemli bir kısmını oluģturan Ġzmir ilinin özellikle Bergama ilçesinde tarımla birlikte hayvancılık faaliyeti de yürütülmektedir. Havza içerisine giren ilçelerdeki büyükbaģ, küçükbaģ ve kümes hayvanlarının 2008 yılı sayıları Tablo 18 de özetlenmiģtir.

124 Sayfa/Toplam Sayfa: 124 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 18. Kuzey Ege Havzası Hayvancılık Verileri ĠLLER ĠLÇELER BÜYÜKBAġ (adet) KÜÇÜKBAġ (adet) KÜMES (adet) Çanakkale Ayvacık Bayramiç Bozcada Ezine Balıkesir Ayvalık Burhaniye Edremit Gömeç Havran SavaĢtepe Manisa Kırkağaç Soma Ġzmir Aliağa Bergama Dikili Kınık Kaynak: TÜĠK, Sanayi Durumu Tekil Sanayi Tesisleri Çanakkale Çanakkale ili sanayi yönünden 1970 li yılların baģına kadar yeterli seviyede geliģmemiģ olmakla birlikte 1973 yıllında ilin kalkınmada öncelikli iller arasına alınması neticesinde özellikle doğal kaynaklara dayalı orta ve büyük ölçekli sanayi yatırımları gerçekleģtirilmiģtir. Tarımsal faaliyetlerin geliģiminin bir sonucu olarak, Dardenel ÖnentaĢ Konserve Sanayi, Yenice Gıda Sanayi, Tahsildaroğlu Süt Ürünleri gibi tarıma dayalı üretimde bulunan önemli sanayi tesisleri bulunmaktadır. Bunlardan Tahsildaroğlu havza içerisinde kalan Bayramiç ilçesindedir. Ayvacık, Ezine ve Bayramiç ilçelerinde ise çok sayıda irili ufaklı zeytinyağı iģletmeleri ile süt ürünleri iģleme tesisleri vardır. Bu tesisler nispeten küçük ölçekli olmalarına rağmen il ekonomisi içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Çanakkale ilinin Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde kalan bölgesinde yer alan sanayi tesislerinin dağılımı Tablo 19 da verilmiģtir.

125 Sayfa/Toplam Sayfa: 125 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 19. Çanakkale Ġli Sanayi Tesisleri ĠLÇELER SANAYĠ TESĠSLERĠ SAYISI Ayvacık KarıĢım Kul. Deterjan Eldesi : 1 Süt Ürünleri ĠĢleme : 11 Turizm ĠĢletmesi (Belgeli) : 8 Un Sanayi : 1 Zeytinyağı Ġmalathanesi : 22 Bayramiç Süt Ürünleri ĠĢleme : 12 Zeytinyağı Ġmalathanesi : 8 Toplam: 43 Toplam: 20 Bozcaada ġarap Ġmalathanesi : 5 Toplam: 5 Ezine Çimento Sanayi : 1 Enerji Üretimi (Doğalgaz) : 1 Kürk ĠĢleme : 1 Mermer Atölyesi : 1 Süt Ürünleri ĠĢleme : 21 Zeytinyağı Ġmalathanesi : 21 Un Sanayi : 1 Kaynak: Çanakkale ĠÇOM, 2010 Balıkesir Toplam: 47 Balıkesir ili sanayi yapısı bakımından Ege ve Marmara Bölgeleri nin genel karakteristik yapısını taģımakta ve Ġstanbul, Ġzmir ve Bursa gibi sanayi Ģehirlerine kara, deniz ve demiryolları ile bağlantısı bulunmaktadır. Ayrıca iklim Ģartları bakımından bütün yıl boyunca her türlü sanayi çalıģmalarına uygundur. Edremit Körfezi ndeki Ayvalık, Edremit, Burhaniye ilçeleri öteden beri zeytinyağı ve sabun sanayisinin merkezleri olarak bilinirler. Buralarda bulunan orta ölçekli zeytinyağı ve sabun fabrikalarının birçoğu üretim tekniklerini yenilemiģlerdir. Havza içerisinde kalan bölge için Balıkesir ilinde sanayinin ilçelere göre dağılımı Tablo 20 de verilmektedir. Tablo 20. Balıkesir Ġli Sanayi Tesisleri ĠLÇELER TESĠS SAYISI TOPLAM ĠÇĠNDEKĠ YÜZDE Ayvalık 33 4,9 Burhaniye 21 3,1 Edremit 55 8,2 Gömeç 9 1,3 Havran 18 2,7 SavaĢtepe 1 0,1 ĠL TOPLAMI Kaynak: Balıkesir ĠÇDR, 2008

126 Sayfa/Toplam Sayfa: 126 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Manisa Ege Bölgesinin Ġzmir den sonra ikinci büyük ticari merkezi olan Manisa, Ġç Anadolu ile bağlantısı olması nedeniyle ticari potansiyeli yüksek bir ildir. Ancak Manisa nın havza içerisinde kalan Soma ve Kırkağaç ilçelerinde önemli sanayi tesisi bulunmamaktadır. Bölgedeki en önemli endüstriyel tesis SEAġ Soma Elektrik Üretim Ticaret A.ġ. Termik Santrali dir. Ayrıca TKĠ Ege Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi nin ve yöredeki diğer özel kömür iģletmelerinin ilçe ekonomisine önemli katkıları vardır. Soma ve Kırkağaç ilçelerinde sanayi siciline kayıtlı sanayi kuruluģlarının sayıları Tablo 21 de verilmektedir. Tablo 21. Manisa Ġli Sanayi Tesisleri ILÇELER TESĠS SAYISI TOPLAM ĠÇĠNDEKĠ YÜZDE Kırkağaç 11 1,40 Soma 19 2,42 ĠL TOPLAMI Kaynak: Manisa ĠÇDR, 2007 Ġzmir Ġzmir, Ġstanbul ve Kocaeli ile birlikte, ülkemizde sanayinin en fazla geliģtiği üç ilden biridir. Sahip olunan hammadde kaynakları, nitelikli iģ gücü, ulaģım olanakları, iç ve dıģ piyasalara yakınlık sanayinin geliģmesi için itici güç olmuģtur. Günümüzde sanayi yapılaģması PınarbaĢı-IĢıkkent-KemalpaĢa, Çiğli-Aliağa ve Karabağlar-Torbalı-Menderes aksları olmak üzere, üç temel aks boyunca yerleģmiģ ve geliģme göstermiģ olup, bu doğrultuda devam etmektedir. Ġzmir in havza içerisinde giren ilçelerinden Dikili bir turizm bölgesi olup; ilçede kayda değer bir sanayi geliģimi mevcut değildir. Kınık ve Bergama da ise tarım ürünlerine dayalı küçük ölçekli iģletmeler faaliyet göstermektedir. Endüstriyel faaliyetler açısından Kuzey Ege Havzası içerisinde önemli bir konuma sahip olan Aliağa ilçesi ise, kuzeyden güneye doğru Çandarlı, Aliağa, Nemrut Körfezleri ile sunmuģ olduğu doğal liman olanağı, kara ve deniz ulaģımının kolay olması, sosyo-ekonomik özellikleri ve coğrafi konumu nedeniyle çeģitli sanayi yatırımları için çekim merkezi olmuģtur. Bu bölge daha önceleri tarımsal yoğunluklu ekonomik etkinliğe sahipken, 1970'lerden itibaren sanayi yoğunluklu ekonomiye dayalı bir karakter kazanmaya baģlamıģtır. Aliağa Nemrut Ağır Sanayi Bölgesi nde farklı amaçlar için kurulmuģ çok sayıda sanayi tesisi vardır. Bu tesislerin içinde en önemli olanları ham petrol rafinasyonu yapan TÜPRAġ Rafinerisi ile PETKĠM Petrokimya Tesisi dir.

127 Sayfa/Toplam Sayfa: 127 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu büyük tesislerinin yanında ilçede 6 adet demir-çelik fabrikası, 2 adeti ALOSBĠ de bulunan toplam 8 adet haddehane, 7 adet LPG dolum tesisi, 6 adet akaryakıt dolum tesisi, 6 adeti iģletmelerle entegre olarak bulunan toplam 11 adet liman, 1 adet kâğıt ve selüloz ürünleri fabrikası, 1 adet gübre fabrikası, 2 adet doğalgaz çevrim santrali bulunmaktadır. Bunların yanında bu bölgede değiģik sektörlerde hizmet veren irili ufaklı birçok sanayi tesisi bulunmaktadır. Ayrıca ilçede 1 adet organize sanayi bölgesi ve 3 adet küçük sanayi sitesi bulunmaktadır Organize Sanayi Bölgeleri Aliağa Organize Sanayi Bölgesi Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde yalnızca Ġzmir in Aliağa ilçesinde OSB bulunmakta olup; bünyesinde 23 ü inģa halinde, 11 i ise iģletmede olan toplam 34 iģyeri yer almaktadır. OSB ile ilgili genel bilgiler Tablo 22 de, OSB bünyesinde yer alan endüstriyel tesisler ilgili bilgiler ise Tablo 23 ve ġekil 31 de verilmektedir. Tablo 22. Aliağa OSB Genel Bilgileri Ağırlıklı Sektör 1. Kimya, 2. ĠnĢaat, 3. Makine, 4. Metal, 5. Plastik Su Kaynağı Derin Su Kuyuları Su Tüketimi (m 3 /gün) 377 Arıtma Tesisi Evsel Ön Arıtma Var (2 tesis) Yağmur Suyu ĠnĢaatı (%) Tamamlandı Kanalizasyon ĠnĢaatı (%) Tamamlandı Kaynak: URL 3

128 Sayfa/Toplam Sayfa: 128 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 23. Aliağa OSB Tesis Bilgileri NO SEKTÖR ĠNġAAT HALĠNDEKĠ TESĠS SAYISI ÇALIġAN TESĠS SAYISI TOPLAM TESĠS SAYISI 1 Muhtelif Yiyecek Maddeleri Sanayi Zeytinyağı Sanayi Alkollü ve Alkolsüz Ġçki San Mobilya San Plastik San Kauçuk San Kimya San Isıtma-Soğutma ve Klima San Demir-Çelik San Döküm San Seri Makine Ġmalatı Elektrik Makineleri ve Aygıtları San Çelik Kons. ve Madeni Yapı Elemanları Enerji Üretimi 1 1 OSB TOPLAMI Kaynak: URL 4, ; 9% 1; 9% Kimya San. Döküm San. 8; 73% 1; 9% Çelik Kons.ve Madeni Yapı El. San. Enerji Üretimi ġekil 31. Aliağa OSB Firma Sektörel Dağılımları 3.7. Korunan Alanlar Kuzey Ege Havzası nda yer alan korunan alanlar ve büyüklükleri Tablo 24 te, korunan alanları gösteren harita ise ġekil 32 de verilmektedir.

129 Sayfa/Toplam Sayfa: 129 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 24. Kuzey Ege Havzası ndaki Korunan Alanlar NO TÜRÜ ADI ĠLĠ ALANI (ha) 1 Özel Çevre Koruma Böl. Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi Ġzmir 714,4 2 Tabiat Parkı Ayvalık Adaları Tabiat Parkı Balıkesir Milli Parklar Kazdağ Milli Parkı Balıkesir Milli Parklar Troya Milli Parkı Çanakkale ,2 5 Tabiat Koruma A. Kazdağı Göknarı Tabiat Koruma Alanı Balıkesir 254,5 6 Özel Avlak A. Narlı Avlak Alanı (Domuz) Balıkesir Özel Avlak A. Kalkım Avlak Alanı (Domuz) Çanakkale 2.007,2 8 Sulak A. Bakırçay Deltası Ġzmir 1.185,6 9 Sulak A. Ayvalık Sulak Alanları Balıkesir 954,4 Kaynak: ÇOB, 2009; TUBĠTAK MAM CBS Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi Foça, Ege Bölgesi nde gerek doğal güzellikleri, gerekse tarihsel nitelikleri ve mitolojideki yeri bakımından değer taģıyan, pek çok kıyı yerleģim birimlerine göre daha az yapılaģma gösteren ve nispeten bozulmamıģ bir yerleģim merkezidir. Nesli tükenme tehlikesiyle karģı karģıya olan Akdeniz Fok Balığı nın (Monachus monachus) halen görülebildiği Akdeniz ülkeleri arasında Türkiye ikinci sırada yer almaktadır. Bölgenin sahip olduğu doğal ve kültürel değerlerin, çevre kirlenmesine ve bozulmasına karģı korunması, doğal değerlerin ve tarihsel yapının gelecek nesillere aktarılmasının güvence altına alınması amacıyla tarih ve 2072 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan tarih ve 90/1117 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak tespit ve ilan edilmiģtir. Ayvalık Adaları Tabiat Parkı Ayvalık Adaları Bakanlar Kurulu Kararı ile 21 Nisan 1995 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak tabiat parkı ilan edilmiģtir. Ayvalık Adaları Tabiat Parkı, 19 ada ve denizin bir bölümünü de içine alacak Ģekilde toplam ha lık alandan oluģmaktadır. Bu alanın ha ı orman, ha ı hazine arazisi, 872 ha ı özel mülkiyet ve ha ı denizdir. Kazdağı Milli Parkı Batıda Dede Dağı, ortada Kazdağı, doğuda Eybek Dağı, kuzeydoğuda Gürgen, Kocakatran ve Susuz (Sakar) Dağları ndan oluģan ve Biga Yarımadası nın en yüksek kütlesi (KarataĢ Tepe m) olan Kazdağı'nın güney yüzü, Zeytinli Çayı ndan Altınoluk un batısına kadar olan Damlatepe bölümü ile bu bölümün zirveye kadar devam eden yüksekliklerinin kapsadığı

130 Sayfa/Toplam Sayfa: 130 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: ha lık alan 1993 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile milli park ilan edilmiģtir. Kazdağı Milli Parkı bünyesindeki 250 ha lık alanda Kazdağı Göknarı Tabiat Koruma Alanı da yer almaktadır. Bu alan endemik ve nesli tehlikede olan Kazdağı Göknarı (Abies equi-trajani) mevcudiyeti ile zengin bir yaban hayatı potansiyeline sahip eģsiz bir orman ekosistemi özelliği göstermektedir. Troya Milli Parkı Troya antik kenti ve çevresi; Milli Savunma, Bayındırlık ve Ġskân, Kültür, Turizm ve Çevre Bakanlıkları nın uygun görüģlerine dayanan Orman Bakanlığı nın tarih ve 2743 sayılı yazıları üzerine, 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 3. Maddesi ne göre, tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile Troya Tarihi Milli Parkı olarak belirlenmiģtir.

131 Sayfa/Toplam Sayfa: 131 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 32. Kuzey Ege Havzası Korunan Alanlar Haritası

132 Sayfa/Toplam Sayfa: 132 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Su Kaynakları Barajlar Kuzey Ege havzası sınırları içerisinde kalan alanda mevcut durumda çalıģır durumda olan, inģaatı devam eden ve planlama çalıģmaları süren toplam 17 adet baraj bulunmaktadır. Havzadaki baraj göllerinin il, akarsu, alan ve kullanım amacı bilgileri Tablo 25 te verilmiģtir. Tablo 25. Kuzey Ege Havzası ndaki Baraj Gölleri NO ADI ĠLĠ AKARSUYU GÖL ALANI AġAMASI KULLANIM (ha) AMACI 1 Bayramiç B. Çanakkale Karamenderes Ç. 58,4 ĠĢletme S, Ġ, E 2 Ayvacık B. Çanakkale Tuzla Ç. 34,2 ĠĢletme S, Ġ 3 Madra B. Balıkesir Madra Ç. 27 ĠĢletme S, Ġ 4 Sarıbeyler B. Balıkesir Yağcılı Ç. 14 ĠĢletme S 5 Havran B. Balıkesir Havran Ç. 31,5 ĠnĢaat S 6 Ġnönü B. Balıkesir Eğri D. 66,3 Planlama S, Ġ 7 Karakoç B. Balıkesir Karakoç D. 22,1 Planlama Ġ 8 ReĢitköy B. Balıkesir Karıncadere 62 Proje S 9 Zeytinli B. Balıkesir Zeytinli Ç. 28,2 Planlama S, Ġ 10 Kestel B. Ġzmir Kestel Ç. 136 ĠĢletme S,T 11 Güzelhisar B. Ġzmir Güzelhisar Ç. 620 ĠĢletme S,SA, Ġ 12 Çaltıkoru B. Ġzmir Ġlyas Ç. 146 ĠnĢaat S 13 Yortanlı B. Ġzmir Yortanlı D. 523 ĠnĢaat S 14 Kapıkaya B. Ġzmir Kırkgeçitdere 176 Planlama S 15 Karadere B. Ġzmir Karadere 149 Planlama S 16 Kunduz B. Ġzmir Kunduz Ç. 357 Proje Ġ 17 Musacalı B Ġzmir Kocadere 78 Planlama S 18 Sarıcalar B Ġzmir Ilıcadere 251 Planlama S 19 Yukarı Geyikli B Ġzmir Geyiklidere 124 Planlama S 20 SeviĢler B. Manisa Yağcılı Ç. 719 ĠĢletme SA, S *: S: Sulama, T: TaĢkın Koruma, Ġ: Ġçme Suyu Temini, E: Enerji Üretimi, SA: Sanayi Kullanma Suyu Temini Kaynak: DSĠ Güzelhisar Barajı Aliağa ilçe merkezinin 12 km doğusunda Güzelhisar Çayı üzerinde bulunan baraj, PETKĠM Petrokimya Tesisleri nin ihtiyacı olan sanayi suyunu karģılama amacı ile yapılmıģtır. Projesi ve inģaatı Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan baraj, 1982 yılında tamamlanarak PETKĠM tesislerine su vermeye baģlamıģtır. PETKĠM ile DSĠ arasında, barajdaki su kullanımını düzenleyen bir protokole göre Aliağa Belediyesi, PETKĠM tesisleri

133 Sayfa/Toplam Sayfa: 133 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 içinde bulunan ve 1993 yılında Ġller Bankası nca yapılmıģ olan içme suyu arıtma tesisinden ilçeye içme ve kullanma suyu almaktadır. Ġçme suyu arıtma tesisi 2006 yılında ĠZSU Genel Müdürlüğü ne devredilmiģtir. Bayramiç Barajı Bayramiç ilçesinin kuzeydoğusunda, ilçeye yaklaģık 4 km mesafede bulunan baraj, Karamenderes Çayı suları ile beslenmektedir. %92 si sulama, %4 ü enerji üretimi ve %4 ü içme suyu temini amacıyla kullanılan baraj 1992 yılında hizmete alınmıģtır. Ayvacık Barajı Ayvacık Barajı Tuzla Çayı üzerinde, Ayvacık ilçesine 8 km mesafede yılları arasında inģa edilmiģtir. Baraj, sulama ve içme suyu temini amacıyla kullanılmaktadır. Madra Barajı Altınova ilçesinin 6 km kuzey doğusunda olan baraj, Madra Çayı üzerine 1998 yılında kurulmuģtur ha lık sulama alanına sahiptir. Sarıbeyler Barajı Balıkesir-SavaĢtepe ve Sarıbeyler Ovaları ndaki ha lık arazinin sulanması için Sarıbeyler Çayı üzerinde inģa edilmiģtir yılında iģletmeye alınan barajın yağıģ alanı ha dır. SeviĢler Barajı Manisa ili, Soma ilçesi, SeviĢler köyü, Yağcılı Çayı üzerinde kurulmuģ olan baraj 1981 yılında iģletmeye açılmıģtır. SEAġ Termik Santrali nin soğutma suyu ihtiyacını karģılamak için kurulan barajdan tarımsal sulama amacıyla da faydalanılmaktadır. Barajın yağıģ alanı 444 km 2 dir Göletler Havza içerisinde yer alan göletlere ait bilgiler Tablo 26 da verilmiģtir.

134 Sayfa/Toplam Sayfa: 134 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 26. Kuzey Ege Havzası ndaki Göletler NO ADI ĠLĠ AKARSUYU AġAMA KULLANIM AMACI 1 Uluköy G. Çanakkale KörüktaĢı D. ĠĢletme S. 2 Tavaklı AlemĢah G. Çanakkale AlemĢah D. ĠĢletme S. 3 Akçin G. Çanakkale Akçin Ç. ĠnĢaat S. 4 Ġntepe G. Çanakkale Çatı D. ĠĢletme S. 5 Örenli G. Çanakkale Viranlı D. S. 6 Kalabak G. Balıkesir Kalabak D. Planlama S. 7 Bakır G. Manisa Kerimağa D. ĠnĢaat S. 8 Aydıncık G. Manisa Akçay D. Proje S. 9 Çaltıcak G. Manisa Ġndere ĠnĢaat S. 10 Çamlık G. Manisa Yayla D. Planlama S. 11 Köseler Göleti Manisa Köseler D. ĠĢletme S. 12 KüçükdereGöleti Manisa Küçük D. Planlama S. 13 PelitalanGöleti Manisa TaĢaltı D. Proje S. 14 Sarısu Göleti Manisa Sarısuder Ġlk Ġnceleme S. 15 Yağcılı G. Manisa Killik D. Planlama S. 16 Ġlyaslar G. Manisa Karalar D. Ġlk Ġnceleme S. 17 Çamavlu G. Ġzmir Hasan D. Planlama S. 18 Çıtak G. Ġzmir Yörük D. Planlama S. 19 Harputlu G. Ġzmir Hamam D. Proje S. 20 Karalar Göleti Ġzmir Köyyeri D. Planlama S. 21 Tekkedere G. Ġzmir Tekke D. Planlama S. 22 Yukarıkırıklar G. Ġzmir Nohutlu D. Planlama S. *: S: Sulama, T: TaĢkın Koruma, Ġ: Ġçme Suyu Temini, E: Enerji Üretimi, SA: Sanayi Kullanma Suyu Temini Kaynak: DSĠ Yeraltı Suları Kuzey Ege Havzası birçok küçük akarsu havzasının oluģturduğu bir bütündür. Bu bakımdan genel hidrojeolojik yapı ve yer altı su durumu bu küçük alanların durumlarının birleģtirilmiģ hali Ģeklindedir. Çanakkale Çanakkale ili ve ilçelerinde yeraltı suyu önemli bir yer tutmaktadır. Yenice, Gökçeada ve Bozcaada bu konuda biraz daha fakirdir. Özellikle Biga, Umurbey, Ayvacık, Gülpınar ve Tuzla bölgeleri, yeraltı su rezervlerinin azalmasından dolayı yeraltı suyu iģletmesine kapalıdır. Ġl genelinde yeraltı sularının bulunduğu ovalık bölgeler 749 km 2 lik bir alan kaplamaktadır. Bu ovalık alanlarda yeraltı suyu iģletme rezervi 66,5 hm 3 /yıl civarında olup, emniyetli olarak çekilebilir yıllık su miktarı ise 88 hm 3 dolaylarındadır.

135 Sayfa/Toplam Sayfa: 135 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Balıkesir Balıkesir ili sınırları içinde DSĠ 25. Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan çalıģmalar neticesinde tespit edilmiģ 19 adet yeraltı su havzası bulunmaktadır. Bu havzalardan Kuzey Ege Havzası sınırları içerisine girenlere ait bilgiler Tablo 27 de verilmiģtir. Tablo 27. Balıkesir Ġli Yeraltı Suyu Bilgileri NO YER ALTI SUYU HAVZASI KULLANIM AMACI 1 SavaĢtepe Ġçme, kullanma, sulama 2 Edremit-Burhaniye-Havran Ġçme, kullanma, sulama 3 Gömeç (Armutova) Ġçme, sulama 4 Altınova Ġçme, kullanma, sulama 5 Ayvalık Ġçme, kullanma, sulama Kaynak: Balıkesir ĠÇDR, 2008 Manisa Manisa kentinde su temini amaçlı DSĠ içme ve kullanma suyu projesi bulunmamaktadır. Ġl sınırları içerisindeki alanın saptanmıģ emniyetli yer altı suyu rezerv miktarı 210 hm 3 /yıl olup; kaynaklarla beraber bu değer 443 hm 3 /yıl a ulaģmaktadır. Manisa ili yeraltı suyu rezerv durumu Tablo 28 de verilmektedir. Tablo 28. Manisa Ġli Yeraltı Suyu Bilgileri SUYUN REZERV ĠÇME VE KULLANMA SULAMA VE ENDÜSTRĠ ATIK REZERV NĠTELĠĞĠ (hm 3 /yıl) SUYU (hm 3 /yıl) (hm 3 /yıl) (hm 3 /yıl) Yeraltı suyu Kaynak Kaynak: Manisa ĠÇDR, 2008 Ġzmir Ġzmir ili yer altı suyu miktarı kaynaklar dahil 494 hm 3 /yıl dır. Ġlin toplam yeraltı suyu rezerv durumu Tablo 29 da verilmektedir. Tablo 29. Ġzmir Ġli Yeraltı Suyu Bilgileri SUYUN REZERV ĠÇME VE KULLANMA SULAMA VE ENDÜSTRĠ ATIK REZERV NĠTELĠĞĠ (hm 3 /yıl) SUYU (hm 3 /yıl) (hm 3 /yıl) (hm 3 /yıl) Yeraltı suyu Kaynak Kaynak: Ġzmir ĠÇDR, 2008

136 Sayfa/Toplam Sayfa: 136 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Deniz DeĢarjı Havzada yer alan önemli deniz deģarjlarına ait bilgiler Tablo 30 da verilmiģtir. Tablo 30. Kuzey Ege Havzası ndaki Önemli Deniz DeĢarjları ĠLĠ ĠLÇESĠ TESĠSĠN VEYA BELEDĠYENĠN ADI AAT DEġARJ TÜRÜ Var Yok Evsel Endüstriyel Balıkesir Ayvalık Ayvalık Bld. X X Balıkesir Burhaniye Burhaniye Bld. X X Balıkesir Edremit Edremit Bld. X X Balıkesir Ayvalık Tekel Tuz ĠĢletmeleri X Balıkesir Gömeç Ar-Tur Tatil Sitesi X X Ġzmir Dikili Dikili Bld. X X Ġzmir Aliağa TüpraĢ A.ġ. X X Ġzmir Aliağa Petkim A.ġ. X X Ġzmir Aliağa ENKA X Ġzmir Aliağa EÜAġ X Kaynak: Saha ÇalıĢmaları ve ĠÇOM leri. Not: Atıksu debisi düģük tesisler tabloya iģlenmemiģtir.

137 Sayfa/Toplam Sayfa: 137 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLANAN DURUMU 4.1. Türkiye Geneli Türkiye nin Su Potansiyeli Türkiye nin dönemi hidrometeorolojik verileri ile ortalama yağıģ yüksekliği 643 mm/yıl olup; yılda ortalama 501x10 9 m 3 suya tekabül etmektedir. DüĢen yağıģın ~%55 i (274x 10 9 m 3 ) buharlaģma ve terleme yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69x10 9 m 3 lük kısmı (~%14 ü) yüzey altı ve yeraltı sularını beslemekte, 158x10 9 m 3 (%31) lik kısmı ise akıģa geçerek akarsular vasıtası ile denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boģalmaktadır (ÇOB, 2008.a). Yüzey altı ve yeraltı sularını besleyen 69x10 9 m 3 lük suyun 28x 10 9 m 3 lük kısmı (~%41) pınarlar vasıtası ile tekrar yer üstü suyuna katılmaktadır. Böylece yıllık toplam akıģ (158+28) x10 9 m 3 = 186x10 9 m 3 olmaktadır. Ayrıca komģu ülkelerden gelen ~ 7x10 9 m 3 / yıl su bulunmaktadır. Böylece ülkemizin brüt yer üstü su potansiyeli 193x10 9 m 3 e ulaģmaktadır. Yeraltı suyunu besleyen 41x10 9 m 3 de dikkate alınmakla ülkenin toplam yenilenebilir su potansiyel, 243x10 9 m 3 / yıl olarak hesaplanmaktadır (ġekil 33). (ÇOB, 2008.a) ġekil 33. Ülkemiz Su Potansiyeli

138 Sayfa/Toplam Sayfa: 138 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Teknik ve ekonomik Ģartlar çerçevesinde çeģitli maksatlar için tüketilebilecek yer üstü suyu potansiyeli, yurt içindeki akarsulardan 95x10 9 m 3 ve komģu ülkelerden gelen akarsulardaki 3x10 9 m 3 su ile birlikte yıllık ortalama olarak 98x10 9 m 3 tür. Teknik ve ekonomik olarak çekilebilir yeraltı suyu potansiyeli de 14x10 9 m 3 (toplamın~%34 ü) olarak hesaplanmıģtır. Dolayısıyla ülkemizde mevcut durumda kullanılabilir yer üstü ve yeraltı suyu potansiyeli 112x10 9 m 3 (toplamın~%58 i) alınabilir. Hâlihazırda toplam kullanılabilir su potansiyelinin 40x10 9 m 3 ü (toplamın~%36 sı) kullanılmaktadır. Önemli kurak dönemleri kapsayan dönemi verileri dikkate alındığında, yıllık brüt akıģ dönemi ortalaması olan 186x10 9 m 3 /yıl yerine ~170x10 9 m 3 /yıl (~%9 daha düģük) gibi değerlere düģebilmektedir. Aynı Ģekilde ekstrem kuraklıkların yaģandığı bazı dönemlerde yıllık brüt akıģlar (örneğin 2001 yılı) uzun dönem ortalamalarının ~%40 altında değerler alabilmektedir (ġekil 34) (Yıldız ve diğ, 2007). Ġklim değiģikliği modellerine göre yüzey suyu kaynakları, kar depolaması ve yeraltı suyu potansiyelinde uzun dönemde ~%20 lere varan azalmalar olabileceği öngörülmektedir (ÇOB, 2008). Yüzeysel su potansiyelindeki söz konusu azalmanın özellikle Ġç Anadolu Bölgesi nde hissedileceği tahmin edilmektedir. ġekil 34. Ortalama Nehir Akımlarının Mekânsal Dağılımı EĠEĠ ve ĠTÜ tarafından Türkiye deki 26 havzada EĠEĠ nin AkıĢ Gözlem Ġstasyonları nda (AGĠ)GĠ ölçülen dönemi akıģları esas alınarak yürütülen bir çalıģmada, yıllık ortalama akıģ miktarı ~184x10 9 m 3 /yıl olarak bulunmuģtur (Yıldız ve diğ, 2007). Aynı

139 Sayfa/Toplam Sayfa: 139 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çalıģmada yıllık ortalama akıģların 26 havzadaki dağılımı da güncel olarak verilmiģtir (Tablo 31). (Yıldız ve diğ., 2007) Tablo 31. Türkiye de Nehir Havzası Karakteristikleri HAVZA NO HAVZA ADI Toplam YağıĢ Alanı Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği Yıllık Ortalama AkıĢ Yıllık Ortalama AkıĢ Yıllık Ortalama AkıĢ Yüksekliği Yıllık Ortalama Verim AkıĢ YağıĢ Oranı ĠĢtirak Oranı (km²) (mm) (m³/s) (Milyar m³) (mm) (L/s/km²) (%) 1 Meriç ,06 0,06 129,42 4,10 0,21 3,49 2 Müt.Marmara Suları (Marmara Havzası) ,19 5,08 210,93 6,69 0,29 2,77 3 Susurluk ,26 4,14 174,18 5,52 0,24 2,25 4 Müt.Ege Suları (Kuzey Ege Havzası) ,93 1, ,86 0,25 0,75 5 Gediz ,44 1,09 63,45 2,01 0,11 0,59 6 Küçük Menderes ,16 0,54 75,54 2,40 0,10 0,29 7 Büyük Menderes ,28 2,00 80,13 2,54 0,12 1,09 8 Müt.Batı Akdeniz ,47 7,11 314,41 9,97 0,36 3,87 9 Müt.Orta Akdeniz ,96 13,0 881,83 27,96 0,88 6, Burdur Gölü Kapalı Havzası Afyon Suları Kapalı Havzası ,94 0,25 28,58 0,91 0,06 0, ,09 0,26 30,44 0,97 0,07 0,14 12 Sakarya ,29 5,02 88,9 2,82 0,17 2,73 13 Müt.Batı Karadeniz ,65 9,36 315,18 9,99 0,39 5,09 14 YeĢilırmak ,43 5,28 146,14 4,63 0,29 2,87 15 Kızılırmak ,15 5,18 65,82 2,09 0,15 2,82 16 Konya Kapalı Havzası ,53 6, ,39 0,26 3,29 17 Müt.Doğu Akdeniz ,94 9, ,34 0,56 5,15 18 Seyhan ,07 6,66 321,08 10,18 0,51 3,62 19 Hatay Suları ,65 2,07 82,03 3,00 0,10 1,13 20 Ceyhan ,29 6,51 306,55 9,72 0,42 3,54 21 Fırat - Dicle Havzası Fırat K ,61 261,43 8,29 0,48 17,21 22 Müt. Doğu Karadeniz ,23 17,86 743,35 23,57 0,62 9,72 23 Çoruh ,81 6,36 319,92 10,14 0,51 3,47 24 Aras ,06 4,76 172,92 5, , Van Gölü Kapalı Havzası Fırat - Dicle Havzası Dicle K ,32 3,01 197,07 6,25 0,42 1, , ,44 0,56 12,77 TOPLAM ,7 5824,31 183,68 ORTALAMA 659,02 236, ,36 DSĠ Genel Müdürlüğü bölge bazında (toplam 26 bölge) örgütlendiği için, su bütçeleri de genelde bölge esaslı olarak oluģturulmaktadır. Ancak son yıllarda, özellikle AB Su Çerçeve

140 Sayfa/Toplam Sayfa: 140 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Direktifi uyarınca su yönetiminin havza bazlı yürütülmesi gereği dikkate alınarak, DSĠ Bölge Müdürlükleri nce su bütçesinin 26 ana havza için güncel verilerle hesabı çalıģmaları baģlatılmıģtır. DSĠ Etüt ve Plan Dairesi BaĢkanlığı koordinasyonunda yürütülmekte olan Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıģmalarının 2010 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüģtür. TUBĠTAK tarafından Koruma Eylem Planı hazırlanan 11 havza için bu aģamada mevcut DSĠ Su Bütçesi sonuçları kullanılacaktır. On bir havzanın her biri için su bütçesi değerlendirmesi, raporların ilgili bölümlerinde sunulmuģtur Sektörel Su Kullanımları Ülkemizde kullanılabilir su potansiyelinin (112 milyar m³) 40 milyar m³ ü (toplamın %36 sı) kullanılmaktadır. Sektörel olarak mevcut su tüketimi; sulamada 29,5 milyar m³ (%74), içme ve kullanma suyunda 6,2 milyar m³ (%15), sanayide ise 4,3 milyar m³ tür (%11) (Tablo 32). (Eroğlu, 2007) Tablo 32. Türkiye de Su Kullanımı Planlaması Sektörler Toplam Su Kullanımı Yılar Sulama Kentsel Endüstriyel Milyon m 3 % (*) % % % * 112 milyar m 3 kullanılabilir su potansiyeli üzerinden Ülkemizde yeraltı suları ile ilgili faaliyetler DSĠ tarafından 167 sayılı Yeraltısuları Hakkında Kanun esaslarına göre sürdürülmektedir. Yeraltı suyu potansiyelinin tamamının tahsis edildiği ovalarda sulamalar için yeni yeraltı suyu tahsisi yapılmamaktadır. Ülkemizde teknik ve ekonomik olarak kullanılabilir tatlı su potansiyeli olan 112 milyar m 3 suyun baģta DSĠ olmak üzere diğer kamu kurum ve kuruluģları ile özel sektör tarafından geliģtirilecek projeler ile tamamlanarak 2030 yılında kullanıma sunulabileceği tahmin edilmektedir. Gelecekte (2030 yılı ve sonrası) su potansiyelinin tümünün kullanılması halinde sektörlere ayrılan su oranlarının ġekil 35 teki gibi olacağı tahmin edilmektedir.

141 Sayfa/Toplam Sayfa: 141 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 35. Sektörel Su Kullanım Durumu Sektörel bazda yapılan su tüketim tahminlerinde, ülkemizin teknik ve ekonomik olarak sulanabilir toprak kaynağı olan brüt 8,5 milyon ha lık alanın tamamının, 2030 yılında sulamaya açılması ve sulama suyu tüketiminin 72 milyar m 3 e ulaģması öngörülmektedir. Böylece 2000 yılı baģında toplam su tüketimindeki payı %75 olan sulamanın 2030 yılındaki payının %65 seviyesine düģürülmesi hedeflenmektedir (Tablo 32). DSĠ, kuruluģ kanunu gereği, nüfusu den fazla Ģehirlerin kentsel ve endüstriyel su ihtiyacını karģılamakla görevlidir. Kurum, Bakanlar Kurulu kararı ile 48 ile su temin etmek üzere yetkilendirilmiģtir. DSĠ, 2010 yılı itibarı ile 40 Ģehirden 20 sine 2,6 x 10 9 m 3 /yıl içmekullanma suyu temin etmektedir. Gelecek için içme - kullanma suyu tüketimi tahmininde, ülkemizin bugün için yaklaģık olarak yılda %2 civarında olan nüfus artıģ hızının azalarak devam edeceği göz önünde bulundurularak nüfusun 2030 yılında 100 milyona ulaģması beklenmektedir. Bu durumda 2030 yılı için kiģi baģına düģen kullanılabilir su miktarının m 3 /yıl civarında olacağı söylenebilir. Ayrıca 2000 yılı itibariyle takriben yıllık 5 milyar m 3 olan içme-kullanma suyu ihtiyacının 2030 yılında 18 milyar m 3 e ulaģacağı tahmin edilmektedir. Ülkemizde geliģen diğer bir sektör olan sanayinin ise 2030 yılına kadar yılda ortalama %4 oranında bir büyüme göstereceği kabul edilerek 2000 yılı baģında 4,2 milyar m 3 olan sanayi suyu tüketiminin 2030 yılında 22,0 milyar m 3 e ulaģması beklenmektedir. Böylece Türkiye de

142 Sayfa/Toplam Sayfa: 142 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sektörel bazda 2030 yılında toplam 112 milyar m 3 suyun tamamının kullanılabileceği tahmin edilmektedir. Sektörel su kullanımının 11 havza bazında durumunu ortaya koymak üzere, DSĠ Etüt Plan Daire BaĢkanlığı ndan temin edilen mevcut yer üstü ve yeraltı su potansiyeli durumu ile geçerli tahsisler çerçevesinde yapılan değerlendirmeler Bölüm 4.2 de sunulmuģtur ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme ve evlerde tuvalet sifon suyu, yeģil alan sulaması vb. amaçlı yeniden kullanımı dünya genelinde giderek yaygınlaģmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıģ atıksuların yeniden kullanım oranı %80 lere ulaģmıģ bulunmaktadır. Bu itibarla konu ülkemiz bakımından da büyük önem taģımaktadır. TUĠK ADNKS verilerine göre Türkiye nin 2009 yılı sonu itibarıyla nüfus dağılımı aģağıdaki gibidir; Belde, köy nüfusu (kırsal nüfus) = (%24) Ġl/Ġlçe nüfusu (kentsel nüfus) = (%76) Toplam = Sızma dâhil, kiģi baģına atıksu oluģumu ~200 L/N.gün alınmak ve AAT lerde ~%5 lik su kaybı esas alınmakla, kentsel yerleģim AAT lerinden geri kazanılabilecek atıksu potansiyeli, 2010 yılı itibarı ile; Q GKAS 0,76 x x 0,2 x 365 x 0,95 3,8x10 9 m 3 /yıl mertebesindedir. Bu miktar suyun 2/3 ünün teknik ve ekonomik olarak yeniden kullanımının mümkün olduğu kabulü ile pratikte geri kazanılabilecek arıtılmıģ atıksu miktarı ~2,5x10 9 m 3 /yıl dır. Bu değer ülkemizin tatlı su potansiyelinin %2,2 sine ve sulamaya tahsis edilen su miktarının ise ~%3 üne karģı gelmektedir. Dolayısıyla arıtılmıģ atıksuların öncelikli olarak sulamada kullanımı sonucu, 2010 yılı itibarıyla ~2,5x10 9 m 3 /yıl miktarında sulama suyunun evsel ve endüstriyel kullanıma tahsisi mümkün olabilecektir. ArıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taģımaktadır. ArıtılmıĢ atıksuların 11 havza itibarı ile yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite çalıģması sonuçları doğrultusunda belirlenmiģtir. ArıtılmıĢ suların dönemi için mevcut ve gelecekteki yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite Raporu nda belirlenen arıtılmıģ atıksu

143 Sayfa/Toplam Sayfa: 143 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 debileri esas alınarak, 11 havza için ayrıntılı olarak Bölüm 4.2 de sunulmaktadır. Özellikle tarımsal/endüstriyel ihtiyaçlar için yoğun yeraltı suyu çekimi yapılan Küçük/Büyük Menderes, Gediz, Ergene ve Konya Kapalı Havzaları nda arıtılmıģ atıksuların yeniden kullanımı yeraltı suları üzerindeki söz konusu yoğun baskının azaltılması bakımından büyük önem taģımaktadır Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi Konunun Anlam ve Önemi Dünya genelinde mevcut ve planlanan su talebindeki artıģ, akarsuların su ve enerji temini maksadıyla düzenlenmesi ile biyoçeģitlilik bozmadan entegre ekosistemler olarak korunması arasındaki karmaģık uyuģmazlığı arttırmaktadır. ÇeĢitli su talepleri karģılandıktan sonra akarsuyu ekosisteminin sürdürülebilirliği için gerekli ekolojik ihtiyaç debisi veya çevresel debinin belirlenmesi çok yönlü ve detaylı bir araģtırma alanıdır. Bu Bölüm de akarsularda ekolojik ihtiyaç debisi tahmini ile ilgili olarak dünya ölçeğinde yaygın biçimde kullanılan baģlıca yöntem ve yaklaģımlar özetlenerek Türkiye için uygulanabilir yöntemler önerilmektedir. Akarsu Düzenlemeleri Dünya genelindeki ulaģılabilir su kaynaklarının %50 den fazlası insan kullanımına tahsis edilmiģ durumda olup 2025 yılı itibarı ile bu oranın %70 e ulaģması beklenmektedir (Postel, 1998). Su kaynakları geliģtirme planlaması kapsamında gerçekleģtirilen biriktirme yapıları (baraj, rezervuar ve göletler), regülatörler, havzalar arası su transferleri, taģkın kontrol ve akifre besleme sistemleri ile akarsu havzasının hidrolik rejiminin değiģtirilmesi dolayısıyla nehir ekosisteminde öngörülemeyen etkiler ortaya çıkabilmektedir. Kuzey Amerika, Avrupa ve Eski Sovyetler Birliği sınırları içindeki 139 en büyük akarsuyun %77 sinde kuvvetli veya orta derecede debi (akarsu) düzenlemesi uygulaması yapılmıģ durumdadır (Dynesius ve Nilsson, 1994). Dünya daki akarsuların %60 ında nehir havzası hidrolojik rejimi değiģtirilmiģ olup, önemli havzaların %46 sında asgari 1 baraj yer almaktadır (Revenga vd., 2000). AB üyesi ülkelerdeki akarsuların %60-65 i ve Asya ülkelerindeki nehirlerin ise ~ %50 sinde akarsu havzalarına müdahale edilmiģ bulunmaktadır (WCD, 2000). ABD de iç suların %85 i 6575 baraj/rezervuar ile yapay olarak kontrol edilmekte olup, akarsu havzalarının sadece %2 sinde doğal akım Ģartları mevcuttur (WCD, 2000).

144 Sayfa/Toplam Sayfa: 144 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Akarsu havzası düzenlemelerinde biriktirme yapıları çok büyük bir ağırlık teģkil etmekte olup 140 ülkede ~ büyük baraj bulunmaktadır. Dünya nın en fazla barajına sahip ilk 5 ülkesi (Çin (%46,2), ABD (%13.8), Hindistan (%9), Japonya (%5,6), Ġspanya (% 2,5)) Dünya genelindeki barajların ~ %80 ini barındırmaktadır. Baraj sayısı sıralamasında 625 baraj (% 1,3) ile Türkiye 8. sırada yer almaktadır (WCD, 2000). Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizinin GeliĢim Süreci Bir akarsu için Çevresel Ġhtiyaç Debisi (ÇĠD) analizi, öngörülen bir ekolojik statüyü sürdürebilmek üzere akarsuyun orijinal (düzenlenmemiģ) akım rejiminin belli bir su yapısı mansabında akarsuyun kendisi ve taģkın yatağında ne oranda muhafaza edileceğinin ortaya konması olarak ifade edilebilir. ÇĠD analizi bir akarsuda önceden belirlenmiģ ekolojik statü durumu için bir veya birden fazla tadil edilmiģ akım rejimi ve çevresel ihtiyaç debisi önerisini içerebilir. Akarsu ekosisteminin bir bütün olarak korunması ve geliģtirilmesine yönelik olarak belirlenen ekolojik hedefler, kaynaktan denize kadar sucul ortam ve akarsu enkesitindeki geçiģ bölgesindeki biyolojik hayat, ticari balıkçılığın en üst seviyeye çıkarılması, tehlike altındaki türlerin ve/veya bilimsel, kültürel ve rekreasyon değerlerinin korunmasını gerektirebilir. ÇĠD analizi, tipik olarak mevcut düzenlenmiģ veya su kaynakları geliģtirilmesi planlanan akarsu sistemleri ile debiyle ilintili akarsu restorasyonu faaliyetlerine dönük karar verme sürecini desteklemek üzere yürütülmektedir. Bu tür çalıģmalar sonucu önerilen ÇĠD ile tek bir yıllık akıģ hacmi ve/veya yılın değiģik mevsimleri için öngörülen farklı debilerle akarsuyun hedeflenen ekolojik statüsünün korunmasına çalıģılır. ÇĠD nin akarsuyun düzenlenmiģ ve düzenlenmemiģ kolları veya tamamını (özellikle akarsu restorasyon projelerinde) kapsamak üzere belirlenmesi gerekebilir. Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizi ile ilgili ilk yöntemler 1940 lı yıllarda ABD nin batı eyaletlerinde geliģtirilmiģtir. ÇĠD analizi çalıģmaları, yeni çevre ve su mevzuatının uygulanmaya baģlandığı, ayrıca büyük su yapısı (barajlar, regülatörler ) planlama ve uygulamalarının yoğun olarak gerçekleģtirildiği 1970 li yıllarda sayıca en yüksek değerlere ulaģmıģtır. ABD dıģındaki ülkelerdeki ÇĠD analizi çalıģmaları özellikle 1980 sonrasında belirgin bir geliģme göstermiģtir. Doğu Avrupa, çoğu Latin Amerika, Afrika ve Asya ülkelerinde ÇĠD analizi henüz yeterince geliģmiģ bir alan değildir ve konu ile ilgili olarak ancak sınırlı sayıda yayın bulunmaktadır (Tharme, 2003).

145 Sayfa/Toplam Sayfa: 145 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 BaĢlıca ÇĠD Hesap Yöntemleri Dünya genelinde çevresel ihtiyaç debisi analizinde baģlıca aģağıdaki yöntemler kullanılmaktadır: Hidrolojik yöntemler Habitat benzeģimini esas alan yöntemler Hidrolik yöntemler BirleĢik (Kombine) yöntemler BütünleĢik yöntemler Diğer yöntemler Yukarıda sıralanan yöntemlerin dünya ölçeğindeki sayı ve yüzdeleri ġekil 36 da verilmiģtir. Bu Bölüm de anılan yöntemlerden ilk üçünün tanıtımı aģağıda kısaca verilmiģ olup diğer yöntemlere iliģkin detaylı bilgi için Tharme (2003) e baģvurulabilir. ġekil 36. ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı Hidrolojik Yöntemler Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizinde en yaygın olarak kullanılan Hidrolojik Yöntem Tennant veya Montana Yöntemi dir. Tennant Yöntemi, Tennant (1975) tarafından Montana Bölgesi ndeki nehirlerin akım ve ekolojik verileri esas alınarak geliģtirilen ve Montana Yöntemi olarak da anılan bir ekolojik ihtiyaç debisi hesap tekniğidir. Tennant; Montana, Nebraska ve Wyoming deki 11 akarsu üzerinde seçilen 58 istasyonda (enkesit) elde edilen

146 Sayfa/Toplam Sayfa: 146 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 akım ve sucul ekosistem gözlem sonuçlarını kullanmıģtır. Söz konusu akarsu enkesitlerinden derlenen detaylı verilerle özellikle balık yaģamının özellikleri karakterize edilmiģtir. Bu kapsamda akarsu yatak geniģliği, su derinliği, hızı ve sıcaklığı, yatak örtüsü, balık göçleri, balıkçılık, botla avlanma/gezinme, estetik ve doğal güzellikler vb. hususlar incelenmiģtir. Tennant bu gözlem ve incelemeleri sonunda akarsudaki akım (debi) ile balık, yaban hayatı ve mesire/dinlenme bileģenleri arasında bir iliģki tespit etmiģtir (Mann, 2005). Tennant (1975) tarafından bulunan bu iliģki oldukça sınırlı sayıda veri ile akarsulardaki sucul ekosistemin durumunu anlamaya ve test etmeye imkân veren standart bir yöntem halini almıģtır. Bu yöntemde sadece akarsuyun ortalama debisi esas alınır ve ortalama debinin yüzdesi cinsinden ifade edilen debilere bağlı olarak Ocak- Mart ve Nisan-Eylül dönemlerinde akarsuyun doğal ekosistem kalitesi durumu tanımlanır (Tablo 33). Bu suretle atıksu deģarjları ile kirletilmemiģ temiz bir akarsuda kalite denetimi yapan merciler, sadece mevcut debinin yıllık ortalama % si olarak miktarı ve içinde bulunulan ayı dikkate alarak sucul ekosistem kalitesi ile ilgili hızlı, kolay ve isabetli bir değerlendirme yapabilmektedir. Tablo 33. Sucul Ekosistem Ve Mesire Maksatlı Kulanım Ġçin Gerekli Akarsu Debileri Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite Sınıfı Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi Ekim-Mart Nisan-Eylül Mükemmel Çok iyi Ġyi Orta Kötü veya asgari Çok kötü * Bu yöntemin eğimi %1 den büyük akarsularda (vahşi dereler) revize edilmeden kullanımı önerilmemektedir. ( Mann,2006) Tennant Yöntemi akarsudaki ekosistem kalitesini sabit bir debiye (ekolojik ihtiyaç debisi) bağlı olarak izleyip garanti etmeyi hedefleyen standart bir metot olarak bilinmektedir. Böylece büyük emek, zaman ve mali harcama yapılmaksızın mevcut akarsu akım kayıtları kullanılmak suretiyle nehir ekosistemi kalite sınıfı hedeflerinin izlemesi ve kontrolü sağlanabilmektedir. Herhangi bir akarsuda Tennant Yöntemi nin uygulanabilmesi için gerekli Ģartların ne olduğu konusunda tam anlamıyla kesin ve net bir kriter mevcut değildir. Bu yüzden, kullanımı çok basit olmakla birlikte Tennant Yöntemi nin yerel Ģartlara göre revize edilmeden doğrudan uygulanması düģünülmemelidir. Bu kapsamda özellikle Tennant tarafından önerilen iki

147 Sayfa/Toplam Sayfa: 147 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 dönem, akarsu havzasının yer aldığı iklim ve coğrafi Ģartlara göre farklılık gösterebilmektedir. Örneğin Oklahama Nehri Havzası nda araģtırmalar yapan Orth ve Maughan (1981), Tennant Yöntemi nde ki dönemlerin Temmuz-Aralık ve Ocak Haziran olarak ayrılmasının sucul ekosistem kalitesinin izlenmesi bakımından daha anlamlı olduğunu tespit etmiģlerdir. Ayrıca akarsu ekosistem kalite izlemesi ve kontrolü amacıyla üzerinde yorum ve değerlendirmeye imkan tanımayan tek bir ekolojik ihtiyaç debisi tanımlayan Tennant Yöntemi nin uygulanmasının çok da kolay ve yerinde olmadığı (Mosley, 1983) ve özellikle eğimi %1 den büyük akarsular içinde ancak koruma maksatlı olarak ve ihtiyatla kullanılabileceği (Mann, 2006) belirtilmektedir. Ancak bütün bu eleģtirilere rağmen Tennant Yöntemi, diğer alternatif yöntemlere (su yüzeyi profili modelleri, R2 enkesit yöntemi, ıslak çevre yöntemi vb.) göre daha yaygın olarak kabul görmektedir (Parker ve diğ., 2004). Tennat Yöntemi nin mevsimlik akımları (debi) çok geniģ bir aralıkta değiģen (genelde Türkiye deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1 den büyük olan düzenlenmemiģ (vahģi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı (coğrafi bölge, iklim, doğal ekosistem vb.) faktörler ıģığında tadil edilmeksizin bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Tennant Yöntemi nden hareketle ÇĠD analizinde Ġspanya yıllık ortalama akımın %10 u, Portekiz de ise %2,5-5 i ilk yaklaģımda çevresel ihtiyaç debisi olarak alınmaktadır. ÇĠD analizinde kullanılan diğer bir yaklaģım ise günlük akımların debi süreklilik çizgisine bağlı olarak belli bir aģılma ihtimaline karģı gelen günlük akım değerinin ÇĠD olarak esas alınmasıdır. Aralarında Ġngiltere, Bulgaristan, Tayvan ve Avustralya nın da bulunduğu bazı ülkelerde aģılma ihtimali %5 olan veya zamanın %95 inde akarsuda mevcut olan debi (Q 95 ); Brezilya (bazı eyaletler), Kanada ve Ġngiltere (bazı havzalar) zamanın %90 ında akarsuda mevcut günlük debi (Q 90 ) ve çoğu Avrupa ülkesinde ise zamanın %99 unda akarsuda mevcut günlük debi (akım) (Q 99 ) ÇĠD olarak esas alınmaktadır. AĢılma ihtimali %10 olan 7 Günlük minimum debi de (7 Q 10 ) yine bazı ülkelerde (özellikle Brezilya nın çoğu eyaletinde) ÇĠD olarak kullanılmaktadır. Türkiye de de bilhassa küçük Hidroelektrik Santral (HES) projelerinde, son 10 yılın günlük akımları üzerinden hesaplanan yıllık ortalama akımın en az %10 unun (Tennant Yöntemi) ÇĠD olarak mansaba bırakılması öngörülmektedir (DSĠ, 2009). Ġlgili DSĠ Yönetmeliği öncesinde özellikle HES tesisleri için ÇĠD hesaplarında akarsulardaki 3 kurak dönem akımlarının istatistiki analizini esas alan yaklaģımlar da kullanılmıģtır.

148 Sayfa/Toplam Sayfa: 148 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Habitat BenzeĢim Yöntemi Bu yöntem hidrolojik yöntemlerden sonra en yaygın ölçüde kullanılan bir ÇĠD analiz yöntemi olup hidrolik ve habitat simülasyonu yöntemlerinin birlikte kullanımı yoluyla akarsuda ıslak kesiti ve yan Ģevlerdeki sucul ekosistemin debi (akım) değiģimlerine olan etkileģiminin ortaya konarak korunması gerekli kritik biotanın varlığının sürdürülmesini esas alır. Bu suretle kritik habitatın varlığını sürdürebilmesi için akarsu yapıları mansabında oluģturulması gerekli hidrolojik akım rejimi tanımlanmıģ olmaktadır (Waddle, 1998 a,b). Bu tür modellerde korunması hedeflenen canlı türü çoğu kere balıktır. Ancak son yıllarda akarsu ıslak kesiti ve yan Ģevlerinde yaģayan diğer ekosistem bileģenlerinin korunması ve sediment yıkanmasının temininin hedeflendiği ÇĠD analizi çalıģmalarına da rastlanmaktadır (Tharme, 2000). Son dönemde hidrolik ve habitat benzeģimi modellerinin uygulanması ile ilgili genel eğilim, iki veya üç boyutlu habitat mekansal dağılım matrisleri ve coğrafi bilgi sistemlerini esas alan görsel unsurları güçlü platformların kullanılması yönündedir (Waddle, 1998 b). Hidrolik Yöntemler Dünya genelinde en yaygın biçimde uygulanan hidrolik ÇĠD analizi yöntemi ıslak çevre yöntemi olarak bilinen hesap tekniğidir (Reiser vd., 1989). Bu yöntemde akarsu bütünlüğünün öncelikle ıslak çevre büyüklüğü ile doğrudan iliģkili olduğu akarsu Ģevleri ve yatağındaki kritik biotanın korunması esas alınır. Çevresel Ġhtiyaç Debisi, kritik kesit için üretilen boyutsuz Islak Çevre (IC/IC maks ) ve debi (Q/Q maks ) grafiğindeki doğrusallıktan sapma noktasına karģı gelen kritik debi olarak tanımlanır.

149 Sayfa/Toplam Sayfa: 149 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Islak çevre yönteminin Avustralya, Avrupa ve ABD nin bazı bölgelerindeki akarsulara uygulandığı bilinmektedir (Gippel ve Stewerdson, 1998). Bu yöntem Karakaya ve Gönenç (2006) tarafından Büyük Melen Çayı na da uygulanmıģtır. Türkiye deki Mevcut Durum Mevzuat Türkiye de akarsu yapıları ve restorasyon projelerinde mansaba bırakılması gereken su miktarı (ÇĠD) ile ilgili yasal çerçeve DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından 18 Ağustos 2009 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlatılarak yürürlüğe konan Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile belirlenmiģtir. Bu yönetmeliğin 7. Maddesi nde akarsular üzerinde yapımı planlanan nehir tipi santraller (küçük HES) ile diğer su yapılarından (baraj, regülatör, su alma yapı ve sistemleri) mansaba bırakılacak su miktarı aģağıdaki gibi tanımlanmaktadır: Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son on yıllık ortalama akımın en az %10 u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi durumunda miktar artırılabilecektir. Belirlenen bu miktara mansaptaki diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve kesin proje çalışmaları belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Nehirde son on yıllık ortalama akımın %10 undan daha az akım olması halinde suyun tamamı doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacaktır. Dolayısıyla ülkemizdeki mevcut mevzuata göre Çevresel Ġhtiyaç Debisinin (mansapta daha önce tesis edilmiģ su hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer aldığı kesitteki son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10 undan daha az olamayacağı (Tennant Yöntemi-asgari ekolojik statü durumu) hükmü getirilmektedir. HES Tesisleri Özelinde ÇĠD Analizi Önerisi Daha önce de değinildiği üzere, Tennat Yöntemi nin mevsimlik akımları (debi) çok geniģ bir aralıkta değiģen (genelde Türkiye deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1 den büyük olan düzenlenmemiģ (vahģi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı coğrafi bölge, iklim, doğal eko sistem vb. faktörler ıģığında tadil edilmeksizin, bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Bu yüzden özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi akarsuları için, akım karakteristikleri bakımından Temmuz Ekim (yaz /

150 Sayfa/Toplam Sayfa: 150 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kurak ) ile Kasım Haziran (kıģ/bahar) olmak üzere iki farklı dönem dikkate alınarak, akarsuda orta-iyi (iyiye yakın) bir ekosistem statüsü hedeflenmek üzere koruma-kullanma dengesi de gözetilerek ve HES Tesisleri ile yenilenebilir enerji üretimini de fizibil kılmak üzere nehir tipi HES ler de regülatörden mevcut akarsu yatağına yıl boyu bırakılması gereken ağırlıklı ortalama çevresel ihtiyaç debisi; 0,15 8 0,20 4 QEk Qort 0, 17Q 12 Ġfadesine göre hesaplanabilir (Tablo 34). Bu ifadede, ort 0,15 : Kasım Haziran dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/Q Ort ) 0,20 : Temmuz Ekim dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/Q Ort ) 8 : Yılın Kasım Haziran dönemindeki ay sayısını 4 : Yılın Temmuz Ekim dönemindeki ay sayısını göstermektedir. DSĠ tarafından öngörülen ÇĠD, akarsuyun ekolojik statüsü izlenerek kontrollü olarak uygulanmalı, öngörülen ekolojik statüden daha kötü bir duruma doğru gidildiğini gösterir somut bilimsel bulgular elde edildiği taktirde çevresel ihtiyaç debisinin ilk yaklaģımda Tablo 34 de önerilen değerlere yükseltilmesi yoluna gidilmelidir. Ayrıca HES su alma/çevirme yapılarında yukarı (menba) yönlü balık göçünün sürekliliğini sağlayan balık geçitleri/merdivenleri de bulunmalıdır. Tablo 34. Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant Yöntemine Göre Sucul Ekosistem Kalitesi Tablosu Önerisi Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite Sınıfı Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi Kasım-Haziran Temmuz-Ekim Orta Ġyi (~iyi) Dik eğimli yamaç ve vadilerden akan Doğu Karadeniz Bölgesi dereleri ve benzeri akarsularda özellikle 500 metreden yüksek kotlarda birkaç yüz metre aralıklarla ana akarsuya sağlı sollu pek çok yan kol katılımı söz konusu olduğundan, Regülatör mansabındaki mevcut akarsu yatağındaki akım (debi) ilk yan kol katılımından itibaren (Regülatörden birkaç yüz metre aģağıda) hızlı bir Ģekilde artarak deredeki sucul hayat için gerekli kritik değerin yıl boyu daima üzerinde kalacak seviyeye ulaģmaktadır. Regülatör kesiti ile HES türbin deģarjı arasındaki kesimde Q EI debisine ek olarak akarsu yatağına katılacak ilave debi (Q ĠK ) aģağıdaki Ģekilde belirtildiği üzere

151 Sayfa/Toplam Sayfa: 151 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Q İK Q R A A İK R olarak hesaplanabilir. Burada; A R A ĠK Q R : Regülatör kesiti menbasındaki akarsu drenaj alanını : HES deģarj noktası ile Regülatör arasındaki dere drenaj alanını : Regülatör kesitindeki akım/debi değerini göstermektedir. Bu durumda ilk yan katılımdan itibaren regülatör HES arasındaki debi hızla artarak HES deģarj membaında mevcut doğal akım değeri olan Q EI + Q ĠK seviyesine ulaģılacaktır. Dolayısıyla Regülatör mansabındaki sucul ekosistem için en kritik kısım ilk yan kol katılımına kadarki birkaç yüz metrelik bölümdür. Bu bölümdeki akım (Q EI ), regülatör kesitindeki yıllık ortalama debinin %17 sinden veya zamanın %99 unda akarsuda mevcut olan günlük akımdan (Q 99 ) (hangisi büyükse o esas alınarak) daha az tutulmamalıdır. Q 99, regülatör kesitindeki günlük akımların debi süreklilik eğrisinde aģılma ihtimali %1 olan günlük akıma karģı gelir. Yukarıda kısaca açıklanan ÇĠD analizi yaklaģımı sadece HES tesisleri değil, akarsular üzerindeki mevcut ve planlanan her türlü su yapısının (bilhassa sulama ve içmesuyu temini ile ilgili su yapıları) iģletimde mutlaka uygulanmalıdır.

152 Sayfa/Toplam Sayfa: 152 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 BiyoçeĢitliliğin çok zengin olduğu kritik havza ve akarsulardan baģlanarak, Çevresel Ġhtiyaç Debisi ile ilgili mevcut mevzuat ve metodolojinin hidrolik durum ve habitat benzeģimine dayalı olarak geliģtirilmesi önem taģımaktadır. Bu kapsamda kıtaiçi sularımızda, AB Su Çerçeve Direktifi uyarınca, su kalitesi yanında biyolojik parametreleri de içeren etkin bir izleme ve kontrol sistemi ile sucul ortamların ekolojik statüsünün belirlenmesine imkan veren yeterli bilimsel, teknik ve kurumsal kapasitenin acilen oluģturulması gerekmektedir. Su kalitesi izleme ve denetiminin AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu hale getirilmesi faaliyetleri ile eģ zamanlı olarak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği alıcı ortama deģarj limitlerinin de alıcı ortamlarda öngörülen su kalitesi ve ekolojik statüye ulaģılmasına imkan verecek tarzda (uygun modelleme çalıģmaları ile desteklenerek) yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir Kuzey Ege Havzası Havza Su Potansiyeli Yüzeysel Su Potansiyeli Tablo 31 de 4 No lu havza olan Kuzey Ege Havzası için verilen yıllık ortalama akıģ, 1,39 x 10 9 m 3 (4,86 L/s.km 2 ) olup, Türkiye nin yüzeysel su potansiyelinin ~%0,75 ini teģkil etmektedir. Bunun kullanılabilir kısmı ise, ortalama kullanılabilir yüzeysel su oranı ~%50 alınarak (ġekil 33) ~ 0,695 x 10 9 m 3 /yıl olarak tahmin edilmiģtir. Yeraltı Suyu Potansiyeli DSĠ Genel Müdürlüğü Etüt Plan Dairesi BaĢkanlığı ile Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltı Suları Daire BaĢkanlığı ndan alınan verilere göre 11 havzanın yeraltı suyu potansiyeli, tahsis durumu ve sulanan alanların durumu Tablo 35 te topluca özetlenmiģtir. Kuzey Ege Havzası nın yeraltı suyu iģletme rezervi ~187 x 10 6 m 3 /yıl olup yeraltı suyu potansiyelinin (iģletme rezervinin yeraltı suyu potansiyelinin ~%70-80 (75) i olduğu kabulü ile) ~249 x 10 6 m 3 /yıl olacağı tahmin edilmektedir.

153 Sayfa/Toplam Sayfa: 153 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 35. Havza Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu Havza Adı Havza No Yeraltı Suyu ĠĢletme Rezervi (hm3/yıl) KiĢilere Ġçme- Kullanma, Sulama, Sanayi Vb. Amaçlı Verilen Kullanma Belgesi Tahsisleri (hm3/yıl) Yeraltı Suyu Sulama Projelerine Tahsis Edilen Rezerv (hm3/yıl) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ile Planlanan Sulama Alanı (Dekar) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ile Planlanan Kuyu Adedi (adet) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Kuyu (Ad) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Sulama Alanı (De) Marmara 2 296,96 273,73 23, , ,00 Susurluk 3 503,29 284,78 71, , ,00 Kuzey Ege 4 186,66 119,01 56, , ,00 K. Menderes ,61 68, , ,00 B. Menderes 7 700,24 137,00 169, , ,00 Burdur ,86 129, , ,00 YeĢilırmak ,62 167,81 146, , ,00 Kızılırmak ,30 354, , , ,00 Konya ,00 285, , , ,00 Seyhan ,50 254,93 15, , ,00 Ceyhan ,90 449,93 155, , ,00 Toplam Su Potansiyeli Havzadaki 1,39 x 10 9 m 3 /yıl yüzeysel ve ~249 x 10 6 m 3 /yıl yeraltı suyu potansiyeli dikkate alındığında toplam su potansiyeli: 1,639 x 10 9 m 3 /yıl olarak hesaplanır. Havzanın kullanılabilir su potansiyeli de 0,695 x 10 9 m 3 /yıl kullanılabilir yüzeysel su ve ~187 x 10 6 m 3 /yıl yeraltı suyu iģletme rezervleri göz önünde tutulmakla 0,882 x 10 9 m 3 /yıl olarak bulunur Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu Sulama Suyu Tahsisleri Kuzey Ege Havzası nda kiģilere, içme, kullanma ve sanayi suyu olarak ve sulama kooperatiflerine (yeraltı suları ile yürütülen sulama faaliyetleri) tahsis edilen yeraltı suyu miktarı (119, ,48) x 10 6 = 175,49 x 10 6 m 3 /yıl olup mevcut yeraltı suyu iģletme rezervinin (186,66 x 10 6 m 3 /yıl) ~ %94 üne karģı gelmektedir (Tablo 35). Kuzey Ege Havzası nda aģırı çekim dolayısıyla yer altı su kaynaklarının risk altında olduğu görülmektedir. Havzada yüzeysel su kaynaklarına dayalı (baraj ve göletlerden alınarak,

154 Sayfa/Toplam Sayfa: 154 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sulama birliklerince iģletilen sulama Ģebekesine verilen) sulama suyu tahsislerinin, DSĠ Genel Müdürlüğü verileri ile dönemindeki durumu ġekil 37 de verilmiģtir. ġekilden de görüldüğü üzere Kuzey Ege Havzası nda, sulama birliklerince iģletilen sulama Ģebekelerine döneminde tahsis edilen ortalama su miktarı ~103,4 ± 32 milyon m 3 /yıl dır. Kuzey Ege Havzası "Şebekeye Alınan Su (hm3)" 105,6 122,5 137,3 135,8 135,1 125,8 ORT: 103,4 71,1 59,3 61,2 79,8 STD SAPMA: 32, ġekil 37. Kuzey Ege Havzası Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu Durumu Ġçme, Kullanma ve Sanayi Suyu Tahsisleri Havzada sulama ve sulama dıģı faaliyetlere tahsis edilen toplam su miktarları sırası ile ~160 x 10 6 m 3 /yıl (103,4 +56,48) ve 0,722 x 10 9 m 3 /yıl ( ,9) olarak hesaplanmıģtır. Dolayısıyla Kuzey Ege Havzası toplam su potansiyelinin ~ %18 i sulama, %82 si ise sulama dıģı (içme, kullanma, sanayi vb.) faaliyetlerde kullanılmaktadır ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Havzadaki mevcut ve planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerinin dönemi kapasiteleri Tablo 36 da verilmiģtir. Tablo Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi Yıl Kentsel AAT Toplam Kapasitesi (milyon m 3 /yıl) , , , ,47

155 Sayfa/Toplam Sayfa: 155 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada sulama, endüstriyel ve ticari maksatlı olarak yeniden kullanılabilecek arıtılmıģ atıksu potansiyellerinin Tablo 37 deki gibi olması beklenmektedir. Hesaplarda, döneminde yeniden kullanılabilecek arıtılmıģ atıksu potansiyelinin arıtılan atıksuyun %65- %80 i aralığında olabileceği kabul edilmiģtir. Bugün itibarı ile yeniden kullanılabilecek atıksu miktarı üst limiti olarak %80 lik oran esas alınmıģtır. Tablo Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri Ġleri Derecede ArıtılmıĢ Atıksu Yeniden Kullanılabilecek Yıl Kapasitesi, m 3 /yıl Atıksu Potansiyeli ,64 (%65) 10, ,91 (%70) 13, ,47 (%75) 15, ,20 (%80) 16, Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar Kuzey Ege Havzası genelinde, kirlenmiģ durumdaki ve kirlenme riski taģıyan yüzeysel su kaynaklarının detaylı değerlendirmeleri Su Kalitesi Sınıflamaları ve Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Bölümü nde (Bölüm 6) sunulmuģtur Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri Kuzey Ege Havzası ndaki mevcut toplam su potansiyeli ile kullanılabilir su rezervinin dönemi itibarı ile durumu Tablo 38 de verilmiģtir. Söz konusu su rezervinin sulama ve sulama dıģı sektörler itibarı ile kullanımı için de tablonun 5. ve 6. satırlarında verilen planlama önerisi sunulmuģtur. Tarım ve hayvancılık, turizm ve sanayi faaliyetlerinin yoğun olduğu Kuzey Ege Havzası nda, sulama suyu tahsisinin toplam rezervin %50 sini geçemeyeceği kabul edilmiģtir. Bu durumda su rezervinin %50 sinin havzadaki yerleģim birimleri ve sanayi tesislerinin içme- kullanma suyuna tahsisi öngörülmüģtür. Sulamaya tahsis edilen gerçek su miktarının DSĠ ve diğer kiģi/kurumlarca planlanan sulama projeleri ıģığında daha detaylı olarak tahmini gerekmektedir. Bu yüzden bu raporda önerilen değerler ilk yaklaģımda bir ön tahmin (kılavuz değer) olarak dikkate alınmalıdır. Havzadaki yüksek kalitede belediye atıksu arıtma tesisi çıkıģlarının özellikle sulama, binaların tuvalet sifon suyu, endüstriyel proses suyu vb. maksatlarla kullanımı mümkündür. Ancak arıtılmıģ atıksuların özellikle sulama maksatlı kullanımında, soğuk ve yağıģlı dönemlerde 3~6 aylık bir depolamaya ihtiyacı olacağı için, ortalama 3 aylık bir depolama kabulü ile ancak %75 inin sürekli kullanıma hazır tutulabileceği, bunun da %65~80 inin fiilen

156 Sayfa/Toplam Sayfa: 156 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kullanılabileceği öngörülmektedir. Havzadaki yeniden kullanılabilir arıtılmıģ atıksu rezervi Tablo 38 in 7. satırında verilmiģtir. Bu durumda havzanın revize edilmiģ toplam su rezervi 8. satırdaki gibi olacaktır. Ġklim değiģikliği ve kuraklıklar dolayısıyla Türkiye nin yıllık yağıģ miktarı ve su potansiyelinde %20 lere varan bir azalma yaģanabileceği öngörülmektedir (Yıldız v.d., 2007 ve ÇOB, 2008). Bu itibarla 2010 sonrası dönemlerde yaģanabilecek muhtemel su potansiyeli azalması dolayısıyla ortaya çıkacak su arzı açığının öncelikle sulamada modern teknolojilerin kullanılması sonucu kazanılacak ek rezervden karģılanması öngörülmektedir. Ġklim değiģikliği senaryolarına göre öngörülen bu değerler üzerinde henüz yeterli mutabakat sağlanmadığı için bu aģamada Tablo 38 deki Su Kaynakları Planlaması na yansıtılmasının uygun olmayacağı düģünülmektedir. Tablo 38. Kuzey Ege Havzası Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi Su Kaynakları milyon m 3 / yıl 1 Toplam Su Potansiyeli Toplam Kullanılabilir Su Rezervi Havza DıĢından Transfer Edilebilir Rezerv Toplam Su Rezervi (2+3) Sulama Suyu Rezervi (%30) 353 (%40) 441 (%50) 6 7 Ġçme, Kullanma, Sanayi Suyu (Sulama DıĢı Kullanım) Rezervi Belediye Atıksu Arıtma Tesisi ÇıkıĢlarının Yeniden Kullanımı Yoluyla Kazanılabilecek Su Rezervi 722 (%86) 617 (%70) 529 (%60) 441 (%50) 10,82 13,24 15,35 16,96 8 Revize EdilmiĢ Toplam Su Rezervi (5+6+7) 892,82 895,24 897,35 898, döneminde, revize edilmiģ toplam su rezervinin; sulama suyu, içme/kullanma ve sanayi suyu ile AAT çıkıģlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervince paylaģımı aģağıdaki Ģekillerde (ġekil 38-41) gösterilmiģtir:

157 Sayfa/Toplam Sayfa: 157 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1% 18% Sulama Suyu Rezervi İçme, Kullanma, Sanayi Suyu Rezervi (Sulama Dışı Kullanım) 81% Belediye AAT Çıkışlarının Yeniden Kullanımı Yoluyla Kazanılabilecek Su Rezervi ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı 1% 30% Sulama Suyu Rezervi İçme, Kullanma, Sanayi Suyu Rezervi (Sulama Dışı Kullanım) 69% Belediye AAT Çıkışlarının Yeniden Kullanımı Yoluyla Kazanılabilecek Su Rezervi ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı

158 Sayfa/Toplam Sayfa: 158 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2% Sulama Suyu Rezervi 59% 39% İçme, Kullanma, Sanayi Suyu Rezervi (Sulama Dışı Kullanım) Belediye AAT Çıkışlarının Yeniden Kullanımı Yoluyla Kazanılabilecek Su Rezervi ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı 2% Sulama Suyu Rezervi 49% 49% İçme, Kullanma, Sanayi Suyu Rezervi (Sulama Dışı Kullanım) Belediye AAT Çıkışlarının Yeniden Kullanımı Yoluyla Kazanılabilecek Su Rezervi ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı Su Ġhtiyacı Tahmini Su ihtiyacı tahmini hesaplarında kullanılan birim net su ihtiyaçları, nüfusa bağlı olarak değiģmektedir. Havzada bulunan ilçe ve beldeler için, nüfusları ve nüfusları oranında değiģkenlik gösteren birim su ihtiyacı çarpımı ile yerleģimin insani kullanım amaçlı ihtiyaç

159 Sayfa/Toplam Sayfa: 159 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 duyacağı su miktarları hesaplanmıģtır. ihtiyaçları Tablo 39 daki gibidir. Belli nüfus aralıkları için öngörülen birim net su Tablo 39. Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları EĢdeğer Nüfus (kiģi) Birim Net Su Ġhtiyacı (l/kiģi.gün) Ġsale hattı kayıpları insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisinin, Ģebekede karģılaģılacak kaçak ve kayıplar ise isale kayıpları ve insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisi toplamının belli bir yüzdesi olarak kabul edilmiģtir (Tablo 40). Su boruları ve bağlantı ekipmanlarının sızdırmazlığı yıllara göre azalacağından isale ve Ģebeke kayıplarındaki azalma da hesaplamalara yansıtılmıģtır: Tablo 40. Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri Yıllar Ġsaledeki Kayıplar ġebeke Kayıp/Kaçakları (%) (%) , , Son olarak isale ve Ģebeke kayıpları ile rezervlerden çekilebilecek içme ve kullanma suyu miktarlarına endüstriyel amaçlı (sanayi/ticaret ve OSB) kullanılan su miktarı eklenmiģtir. Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı, insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su miktarı,

160 Sayfa/Toplam Sayfa: 160 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 isale ve Ģebeke kayıp/kaçakları toplamının bir yüzdesi olarak kabul edilmiģ ve yıllara göre değiģimi hesaplamalara yansıtılmıģtır (Tablo 41). Tablo 41. Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri Yıllar Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı (%) Özet olarak su ihtiyacı tahmini hesabı aģağıdaki gibi yapılmıģtır; Q su q (1 net xn xq ) isale xq END Q = Rezervlerden çekilecek içme/kullanma suyu (m 3 ) su q net = Birim net su ihtiyacı (m 3 /N.yıl) N = EĢdeğer Nüfus = ġebeke kayıp/kaçak yüzdesi Q = Ġsaledeki su kaybı yüzdesi isale Q END = Endüstriyel amaçlı kullanım için gerekli su yüzdesi Havzadaki kırsal ve kentsel yerleģimlerin nüfus ve su ihtiyaçları Tablo 42 de verilmiģtir. Su kaynaklarının içme suyu amaçlı kullanımının planlanmasında Tablo 32 de verilen miktarlar rehber değer olarak kullanılabilir. Su ihtiyacı; isaledeki kayıplar (%3-%2), Ģebekedeki kayıp/kaçaklar (%45-%25) ile endüstriyel alanda su kullanımı ve bu değerlerin yıllara göre değiģimi göz önüne alınarak hesaplanmıģtır. Tablo 42. Havzadaki Kırsal ve Kentsel Nüfusun Su Ġhtiyacı Tahmini Yıllar EĢdeğer Nüfus Kentsel Alan Kırsal Alan Havza Genel Su Ġhtiyacı EĢdeğer Su Ġhtiyacı EĢdeğer (milyon m 3 ) Nüfus (milyon m 3 ) Nüfus Su Ġhtiyacı (milyon m 3 ) , , , , , , , , , , , ,6 Havzada yer alan sanayi tesislerinde, tesis içi önlemler ve iyi arıtma uygulamaları yoluyla %50 lere varan oranlarda su tasarrufuna gidilebileceği düģünülmektedir. Bu yüzden sanayi

161 Sayfa/Toplam Sayfa: 161 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 için tahsisi düģünülen su miktarlarında döneminde mevcut su rezervlerini zorlayacak mertebede bir artıģ beklenmemektedir. Kuzey Ege Havzası nın su arzı (revize edilmiģ toplam su rezervi) ile havzadaki yerleģimlerin içme kullanma suyu ihtiyacının dönemindeki beklenen seyri ġekil 42 de verilmiģtir. ġekilden de görüldüğü üzere havzanın mevcut su kaynakları, olağanüstü derecede Ģiddetli ve uzun süreli kurak dönemler hariç, su talebini karģılayacak düzeydedir. Revize edilmiģ su rezervi (Tablo 36, satır 8) Sulama Ve Sanayi Kullanımına Ayrılabilecek Rezerv Ġçme ve kullanma suyu ihtiyacı (Tablo 40) ġekil 42. Kuzey Ege Havzası Ġçin Su Rezervi (Arzı) ve Talebi Havzadaki su kaynaklarının entegre yönetimi ve planlaması ile ilgili olarak kısa ve orta dönemde aģağıdaki hususlara riayet edilmesi önerilebilir: Kısa Vadeli Öneriler ( Dönemi): Suyun Etkin ve Verimli Kullanımın Temini: ġebekeye kayıp ve kaçaklarının mevcut %45-55 lik değerlerden ilk etapta <%30 a çekilmesi,

162 Sayfa/Toplam Sayfa: 162 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġebekelerde SCADA sistemi kurularak etkin basınç yönetimi sağlanması (sadece gece saatlerinde etkin basınç sağlanabilir.), yönetimi ile ~%30 luk kayıp/kaçak azatlımı Bütün kullanıcıların su tüketiminin ölçülmesi ve faturalı tahsilât oranının azami düzeye getirilmesi, Binalarda (özellikle otel, büyük siteler, hastaneler vb. olmak üzere) banyo sularının uygun ön arıtma sonrası tuvalet sifon suyu olarak kullanımını sağlayacak eğitim, bilinçlendirme, mevzuat geliģtirme ve pilot uygulama faaliyetlerinin gerçekleģtirilerek ~%30 düzeyinde su tasarrufu imkânı kazanılması, Binalarda çatı yağmursularının ayrı toplanarak bir depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik maksatlı kullanımıyla ilgili eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulamalar gerçekleģtirilmesi, Büyük su tüketicisi konumundaki sanayi kollarının iyi iģletme/arıtma uygulamaları ile suyu verimli kullanmalarının teģviki ve pilot uygulamalar yaptırılması, Ġleri derecede arıtılmıģ kentsel atıksuların, B kalite su olarak uygun tarife yapısı ile (normal A Sınıfı içme suyuna göre %50 daha ucuz) kullandırılması (sulama, araç yıkama, sanayi suyu vb.) ile ilgili eğitim, bilinçlendirme ve mevzuat geliģtirme çalıģmalarının yürütülmesi; Yer Altı Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi ÇalıĢmaları: Havzadaki bütün akiferlerde, yer altı suyu kuyularının kayıt altına alınıp, YASS izlemesi ile Yer altı suyu rezervlerinin durumunun ortaya konması ve aģırı YAS çekimi yapılan bölgelere müdahale edilmesi, AĢırı su çekimi yapılarak tuzlanmıģ akiferlerin belirlenerek rehabilitasyon planları hazırlanması (bu kapsamda, yağmursuyu, yüzeysel su ve ileri düzeyde arıtılmıģ atıksu ile suni besleme düģünülebilir.), Yağmur sularının daha yüksek oranda yer altı suyu kaynaklarını beslemesini sağlamak ve aynı zamanda taģkın kontrolüne destek vermek üzere, kent içi geçirimli kaldırım, yapay göletler ve sızdırma alanlarının oluģturulması ile ilgili pilot uygulamalar baģlatılması;

163 Sayfa/Toplam Sayfa: 163 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yüzeysel Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi: Yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıfının korunup geliģtirilmesi ile ilgili izleme, denetim ve kontrol faaliyetlerinin etkin biçimde sürdürülmesi, Havzadaki yerleģimlerin iklim değiģikliği ve kuraklık etkilerine karģı direncini arttırmak üzere baraj rezervuar kapasitelerinin arttırılması ve gerektiğinde havzalar arası su transferleri ile acı ve tuzlu sulardan (deniz suyu) tatlı su üretimi de içeren alternatif çözümler geliģtirilmesi; Eğitim ve Bilinçlendirme: Okul öncesi eğitimden baģlayarak suyla ilgili bütün paydaģların, suyun etkin ve verimli kullanımı ile su kaynaklarının korunması alanında gerekli her türlü araçları kullanarak eğitilip bilinçlendirilmesi faaliyetlerinin sürdürülmesi, Orta Vadeli Öneriler ( Dönemi): Suyun Etkin ve Verimli Kullanımı: ġebeke kayıp ve kaçaklarının < %15 e çekilmesi, Binalarda gri suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanımının yaygınlaģtırılması, Binalarda çatı yağmur sularının ayrı toplanarak depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik için kullanımının yaygınlaģtırılması, Suyun sanayide bilinçli ve etkin kullanımı yoluyla su/enerji tasarrufu uygulamalarının sanayi tesislerinde yaygınlaģtırılması, Ġleri derecede arıtılarak uygun akiferlere beslenen veya rezervuarlarda depolanan atıksuların, ikinci Ģebekeden B kalite su olarak dağıtımı ile ilgili yaygınlaģtırma faaliyetlerinin planlanması; Yer Altı Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi ÇalıĢmaları: Havzadaki YAS kaynaklarının CBS ortamında model destekli olarak izlenerek beslenme miktarı üzerinde aģırı kullanımının önlenmesi, Akifer rehabilitasyonu uygulamalarının yaygınlaģtırılması ve bazı akiferlerde B kalite su rezervleri oluģturulması, Kent içinde yağmur suyu hasat/tutulması uygulamalarının yaygınlaģtırılması;

164 Sayfa/Toplam Sayfa: 164 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yüzeysel Su Kaynaklarının Korunması ve GeliĢtirilmesi: AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu olarak havzadaki yüzeysel su kaynaklarının kalite statüsünün yükseltilmesi, Ekolojik denge ve sürdürülebilirlik ilkeleri gözetilerek, uygun/fizibil havzalar arası su transferi projelerinin uygulanması; Eğitim ve Bilinçlendirme: Suyun etkin ve verimli kullanımı ile enerji verimliliği alanlarındaki eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerinin sürdürülmesi.

165 Sayfa/Toplam Sayfa: 165 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ Bu bölümde ve EK IV te verilen bilgiler saha çalıģmalarının gerçekleģtirildiği Eylül-Ekim 2009 dönemindeki durumu yansıtmaktadır. Proje kapsamında çevresel altyapı tesislerine yönelik sahada gerçekleģtirilen çalıģmalar kentsel atıksu altyapı durumu tespiti, endüstriyel atıksu altyapı durumu tespiti, tekil endüstriler, tatil siteleri ve oteller ve katı atık yönetimi durumu tespitine yönelik olmuģtur. Bu kapsamda sahada kentsel ve endüstriyel (OSB ler ve tekil endüstriler, otel, motel ve tatil siteleri) atıksu arıtma tesisi deģarj noktaları, doğrudan deģarj noktaları, derin deniz deģarj noktaları ile düzenli ve düzensiz katı atık depolama sahalarının koordinatları alınmıģ ve durum tespiti ile ilgili teknik cetveller doldurulmuģtur. Arazi çalıģmaları neticesinde elde edilen verilerle üretilmiģ olan ve havzadaki evsel ve endüstriyel atıksu deģarj noktaları ile katı atık düzenli/düzensiz depolama sahalarını gösteren harita ġekil 43 te, arazi çalıģmalarını içeren teknik cetveller ise EK IV te verilmiģtir. ġekil 43 teki harita, daha büyük ölçekli olarak EK V te verilmektedir. Saha çalıģmalarında gerçekleģtirilen temel iģ adımları aģağıda sıralanmıģtır: 1. Kentsel Atıksu Altyapı Durumunun Tespiti: a. YerleĢim birimlerinin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi, b. Atıksu arıtma tesisi olmayan yerleģim birimlerinin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deģarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, c. YerleĢim birimlerinin evsel atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, g. Arıtma tesisi çıkıģ noktası koordinatlarının alınması, h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan yerleģim birimleri için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması. 2. Endüstriyel Atıksu Altyapı Durumu Tespiti: Organize Sanayi Bölgeleri: a. OSB nin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi,

166 Sayfa/Toplam Sayfa: 166 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 b. Atıksu arıtma tesisi olmayan OSB lerin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deģarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, c. OSB atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, g. Arıtma tesisi çıkıģ noktası koordinatlarının alınması, h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan OSB ler için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması. Tekil Endüstriler, Tatil Siteleri ve Oteller: a. Mevcut durumun değerlendirilmesi, b. Yeterlilik durumlarının tespiti, c. Revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, d. Koordinatlarının alınması, e. Tesisin her biriminin fotoğraflanması, f. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan tekil endüstriler, tatil siteleri ve yerleģim birimleri için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması. 3.Katı Atık Yönetimi Durumu Tespiti: a. Aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve vahģi katı atık depolama sahaları, b. Depolama alanı sızıntı suyu deģarj yerlerinin tespiti, c. Tesisin koordinatlarının alınması d. Katı atık düzenli depolama sahası belediye birliklerine ait bilgiler e. TÜBĠTAK MAM tarafından verilecek katı atık tesisleri tablosunun doldurulması ve tesisin her biriminin fotoğraflanması

167 Sayfa/Toplam Sayfa: 167 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 43. Kuzey Ege Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası

168 Sayfa/Toplam Sayfa: 168 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Kentsel Atıksu Altyapısı Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu Proje kapsamında gerçekleģtirilen arazi çalıģmaları esnasında belediyelerden elde edilen bilgiler ile ve Ġller Bankası Genel Müdürlüğü ve Türkiye Ġstatistik Kurumu ndan alınan verilere dayanılarak her bir havzanın 2009 yılı atıksu altyapı durumu tespit edilmiģtir. Mevcut durumda Kuzey Ege Havzası nın bütünü için kanalizasyona bağlı olan nüfus ile havza nüfusunun %87 sine karģılık gelmektedir. (ġekil 44) 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ; 13% Kanalizasyona Bağlı Olan Nüfus Kanalizasyona Bağlı Olmayan Nüfus ; 87% ġekil 44. Kuzey Ege Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde kalan ve proje kapsamında incelenen 51 yerleģim yerinin (49 belediye ve nüfusu in üzerinde olan 2 köy) 10 unda atıksu kanalizasyon sistemi faal durumda olmayıp; bunlardan 3 tanesinde halen devam eden atıksu arıtma tesisi inģaatının tamamlanması ile birlikte kanalizasyon sisteminin faaliyete alınması beklenmektedir. Ayrı bir yağmur suyu toplama sistemi mevcut olmayıp tüm yerleģim yerlerinde atıksu kanalizasyon sistemi ile yağmursuyu sistemi birleģik durumdadır. Havza içerisinde yer alan ve belediye teģkilatı olan yerleģim yerlerine ait atıksu altyapı durumu EK I de verilmiģtir Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde arıtma hizmeti veren belediye sayısı Türkiye ortalamasına göre yüksektir. Havza sınırları içerisinde bulunan 49 belediyeden 13 ünde, 9

169 Sayfa/Toplam Sayfa: 169 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 adet evsel atıksu arıtma tesisi ile atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza bütününde atıksuları arıtılan nüfus ile havza nüfusunun %32 sine karģılık gelmektedir. (ġekil 45) 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu ; 32% ; 68% AATye Bağlı Olan Nüfus AATye Bağlı Olmayan Nüfus ġekil 45. Kuzey Ege Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu Çanakkale Çanakkale ilinin havza içerisine giren bölümündeki Ayvacık ilçesinde, Ezine ilçesine bağlı Mahmudiye belediyesi ile turizm açısından önemli bir bölgede bulunan Geyikli beldesinde AAT bulunmaktadır. Balıkesir Balıkesir ilinin havza içerisine giren kısmında yer alan Edremit Körfezi ülkemizin turizm açısından önemli bölgelerindendir. Biraz da bu sebepten ötürü, arıtma hizmeti verilen nüfus ülke ortalamasının üstündedir. Bu bölgede bulunan en büyük tesis Akçay beldesinde bulunan ve Edremit Körfezi Belediyeler Birliği ne bağlı olarak faaliyet gösteren EKKB AAT dir. Edremit ilçesi, Akçay, Kadıköy ve Zeytinli beldelerinin atıksuları ile yazın nüfusun yoğun olduğu dönemde Güre beldesinin atıksularının bir kısmı vidanjörlerle taģınarak bu tesiste arıtılmaktadır. Bu tesisin yanında, Edremit ilçesinin Altınoluk beldesinde, Burhaniye ilçesinde ve Gömeç ilçe merkezi ile bu ilçeye bağlı Karaağaç beldesinde de AAT bulunmaktadır. Mevcut tesislerin yanında Ayvalık ilçesine bağlı Altınova beldesi ile yine Ayvalık a bağlı Küçükköy beldesinde AAT inģaatı devam etmektedir. Bu tesislerin 2011 yılında iģletmeye alınması planlanmaktadır.

170 Sayfa/Toplam Sayfa: 170 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzmir Ġzmir in Aliağa ilçesinde saha çalıģmaları esnasında inģaatı devam eden ve Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi ĠZSU Genel Müdürlüğü tarafından ġubat 2009 tarihinde inģaatına baģlanmıģ olan Aliağa Evsel AAT, tarihinde iģletmeye alınmıģtır. Bunun yanında Bergama ilçesinde AAT inģaatı devam etmekte olup, tesisin 2011 yılında iģletmeye alınması planlanmaktadır. Manisa Manisa nın havza içerisinde kalan bölümünde AAT mevcut değildir. Ancak Soma ilçesi ve bu ilçeye bağlı Turgutalp beldesinin atıksularını arıtacak AAT projesi, ÇOB un iģ tanımıyla AB Hibe Yardım Fonları ndan karģılanacak projeler kapsamındadır tarihinde ÇOB ile Soma Belediyesi arasında projeye yönelik olarak mutabakat zaptı imzalanmıģtır. Proje kapsamına yararlanıcı belediye olarak Soma nın Turgutalp belde belediyesi de dâhil edilmiģtir. AAT nin 2013 yılında iģletme alınması planlanmaktadır. Havzadaki mevcut ve yapım halinde olan AAT lerin durumu Tablo 43 te özetlenmiģtir. Tablo 43. Kuzey Ege Havzası Mevcut ve Yapım Halinde Olan Atıksu Arıtma Tesisleri ATIKSU ARITMA TESĠSĠNĠN YERĠ ARITMA SĠSTEMĠ DURUMU ĠġLETMEYE Türü Teknolojisi ALMA YILI DEġARJ ORTAMI Ç.Kale/Ezine/Mahmudiye Biyolojik Aktif Çamur Faal 1998 Drenaj K. Ç.Kale/Ezine/Geyikli Ġleri Biyolojik Aktif Çamur Faal 2009 Drenaj K. Ç.Kale/Ayvacık Biyolojik Aktif Çamur Faal 2008 Geme D. Balıkesir/Edremit/Altınoluk Biyolojik Aktif Çamur Faal 1997 ġahin D. Balıkesir/Edremit/Akçay Biyolojik Aktif Çamur Faal 1998 Ege Denizi Balıkesir/Burhaniye Biyolojik Aktif Çamur Faal 2002 Ege Denizi Balıkesir/Gömeç/Karaağaç Biyolojik Aktif Çamur Faal 2007 Karaağaç D. Balıkesir/Gömeç Biyolojik Aktif Çamur Faal 2009 Ege Denizi Ġzmir/Aliağa Ġleri Biyolojik Aktif Çamur Faal 2010 Güzelhisar Ç. Balıkesir/Ayvalık/Altınova - - ĠnĢaat a Balıkesir/Ayvalık/Küçükköy - - ĠnĢaat a Ġzmir/Bergama - - ĠnĢaat a Kaynak: Saha ÇalıĢmaları ve Çevre Ġl Müdürlükleri

171 Sayfa/Toplam Sayfa: 171 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Mahmudiye Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi 1998 yılında kurulmuģ olan 700 m 3 /gün kapasiteli tesiste biyolojik arıtma prosesi olarak aktif çamur sistemi kullanılmaktadır. Tesis 2007 yılında revize edilmiģ olup; sürekli sistem kesikli sisteme çevrilmiģ ve havalandırma sistemi yüzeysel havalandırıcıdan difüzörlü sisteme dönüģtürülmüģtür. KıĢ nüfusu yaklaģık olan belediyeden gelen atıksu, kaba ızgara ve siklon kum tutucudan geçirilerek ince ızgaraya iletilmekte ve sonrasında ardıģık kesikli reaktöre alınmaktadır. Tesiste fazla biyolojik çamurun susuzlaģtırılması için kullanılan bant filtre kullanılamaz durumda olup; oluģan çamur Belediye ye ait düzensiz (vahģi) atık depolama sahasında uzaklaģtırılmaktadır. Tesiste herhangi bir laboratuar veya ölçüm cihazı bulunmamaktadır. Proses akım Ģeması ġekil 46 da verilen tesisin deģarjı, DSĠ nin Kırkgöz tarımsal sulama kanalına yapılmakta olup; kanal 10 km sonra denize dökülmektedir. Tarımsal faaliyetin söz konusu olduğu mevsimlerde atıksu sulamada da kullanılmaktadır. ġekil 46. Mahmudiye Belediyesi Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması

172 Sayfa/Toplam Sayfa: 172 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Mahmudiye AAT Tesis Genel Görünüm Mahmudiye AAT Ġnce Izgara Mahmudiye AAT Havalandırma Havuzu Mahmudiye AAT Kullanılmayan Son Çöktürme Tankı Geyikli Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Kültür ve Turizm Bakanlığı desteğiyle Mayıs 2008 tarihinde yapımına baģlanan Geyikli Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi 2009 yılı baģlarında hizmete alınmıģtır. Bademlikuyu mevkisinde m 2 lik alanda kurulu olan m 3 /gün kapasiteli bu tesis, mevcut durumda beldenin tüm atıksularını arıtmaktadır. Yazın kiģilik nüfusa sahip olan beldenin sahil kesimindeki yazlıkların atıksularının da yapılacak bir hatla tesise iletilmesi planlanmaktadır. Tesise iletilen atıksu otomatik temizlemeli 1 adet kaba ızgara ve havalandırmalı kum tutucudan geçtikten sonra carousel tipi oksidasyon hendeğine alınmaktadır. Havalandırmada hava üfleyici ve difüzör sistemi kullanılmaktadır. KıĢ mevsiminde 2 paralel modül halindeki

173 Sayfa/Toplam Sayfa: 173 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 havalandırma havuzlarından biri çalıģtırılmaktadır. 2 adet havalandırma tankı ve 1 adet dairesel son çökeltim havuzundan ibaret olan biyolojik arıtma birimleri, karbon gideriminin yanında azot ve fosfor giderimini de içerecek biçimde tasarlanmıģtır. Havalandırma havuzları tamamen anoksik ve aerobik Ģartlarda iģletilmektedir ve tank tabanları membran difüzörlerle donatılmıģtır. Azot giderim mekanizması olarak eģzamanlı nitrifikasyon-denitrifikasyon prosesi esas alınmaktadır. Fosfor giderim mekanizması demir tuzları ile kimyasal arıtma esasına dayanmaktadır. Havalandırma havuzu giriģ borusuna otomatik dozlama sistemi ile FeCl 3 verilmektedir. Havalandırma havuzundan çıkan atıksu 1 adet dairesel planlı son çökeltim havuzuna alınmaktadır. Daha sonra klorlama ünitesinde dezenfekte edilen atıksular tesisin hemen yanından geçen sulama kanalına deģarj edilmektedir. Sistemden atılan fazla çamurun bertarafı için bir çamur dengeleme tankı, bant filtre ve otomatik polielektrolit dozlama sisteminin yer aldığı bir çamur susuzlaģtırma birimi mevcuttur. Tesise ait akım Ģeması ġekil 47 de verilmektedir. ġekil 47. Geyikli Belediyesi Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması

174 Sayfa/Toplam Sayfa: 174 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Geyikli AAT Atıksu GiriĢi Geyikli AAT Havalandırmalı Kum Tutucu Geyikli AAT Dezenfeksiyon Ünitesi ve Debi Ölçer Geyikli AAT Otomasyon Sistemi Bilgi Ekranı Tesisin tasarım ve iģletme Ģartları açısından iyi durumda olduğu gözlenmiģtir. ĠĢletme için gerekli verilerin düzenli olarak depolandığı ve tesisin her noktasının otomatik olarak kontrol edilebildiği bir otomasyon sisteminin olması tesisin iģletilmesinde büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Tesis içinde bulunan laboratuarın henüz hazır hale gelmemiģ olması tesisin göze çarpan en önemli eksikliğidir. Tesisin sağlıklı bir biçimde iģletilebilmesi için laboratuarın en kısa sürede iģletmeye dâhil edilmesi gerekmektedir. Ayvacık Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Ġller Bankası kredisi ile yapılan ve 2008 yılı Ocak ayında tamamlanan tesis ( EN) m 3 /gün kapasiteli tip projeye uygun Ģekilde inģa edilmiģtir. Tesise açık kanalla gelen atıksular kaba ızgara, ince ızgara ve yatay akıģlı kum tutucudan geçtikten sonra 3 adet dalgıç pompa ile terfi edilerek m 3 hacimli carousel tipi oksidasyon havuzuna

175 Sayfa/Toplam Sayfa: 175 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 alınmaktadır. Havalandırma havuzunda 2 adet fırça tipi havalandırıcı ve 2 adet dalgıç karıģtırıcı bulunmaktadır. Havalandırma havuzundan çıkan atıksu, 2 adet dairesel planlı konik tabanlı son çöktürme tankından sonra dezenfeksiyon ünitesine iletilmektedir. Tesiste çamur susuzlaģtırma ekipmanı olarak bant filtre yer almaktadır. Bu ekipmanın gerektiği gibi çalıģtırılamadığı gözlenmiģtir. Tesise ait proses akım Ģeması ġekil 48 de verilmektedir. Ayvacık AAT Atıksu GiriĢ Yapısı ve Izgaralar Ayvacık AAT Kum Tutucu Ünitesi Ayvacık AAT Fırça Tipi Havalandırıcı Ayvacık AAT Son Çökeltim Tankı Mevcut durumda Ayvacık belediye sınırları içerisinde yer alan ve atıksu üreten kaynakların tamamı kanalizasyon hattına bağlıdır. Bu hat birden çok noktadan açık kanal olarak inģa edilen toplayıcı kanala bağlanmakta olup; atıksular arıtma tesisine bu açık kanalla iletilmektedir. Tesis kapasitesinin, kanalın debisinden az olması sebebiyle bu suyun tamamı değil, ancak m 3 lük kısmı arıtılabilmektedir. Arıtılan atıksu tekrar bu kanala geri

176 Sayfa/Toplam Sayfa: 176 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 verilmekte ve kanalın devamında arıtılmayan suyla karıģarak Gemedere ye deģarj edilmektedir. Bu sorunun çözülmesi maksadıyla Belediye tarafından projesi hazırlatılmıģ olan kolektör hattının yapılarak atıksuların bu kapalı kolektör hattı ile taģınması ve böylece tesisin daha iģlevsel bir Ģekilde kullanılmasının sağlanması gerekmektedir. ġekil 48. Ayvacık Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması Altınoluk Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Balıkesir in Edremit ilçesine bağlı Altınoluk beldesi, Edremit'e yaklaģık 24 km mesafede Kaz Dağları Milli Parkı nın hemen yanında ve ülkemizin turizm açısından önemli bölgelerinden biri olan Edremit Körfezi nde yer almaktadır. Altınoluk beldesinde oluģan evsel atıksuların arıtılması amacıyla 1997 yılında kurulan arıtma tesisinin Ģu anki kapasitesi m 3 /gün dür. KıĢ nüfusu yaklaģık olan ancak yaz nüfusu i bulan beldenin atıksularının %70 i Altınoluk Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisine aktarılmaktadır. Tesiste karbon giderimi ve nitrifikasyon gerçekleģmekte olup; besi maddesi giderimi yapılmamaktadır. Atıksular tesise giriģ yaptıktan sonra elle temizlemeli kaba ızgaradan geçmektedir. Izgaraların düzenli biçimde temizlenememesi nedeniyle ızgara kanallarının tıkalı olduğu ve ızgara öncesi kabarma olduğu gözlenmiģtir.

177 Sayfa/Toplam Sayfa: 177 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Altınoluk AAT Kaba Izgara Aralıkları Altınoluk AAT TıkanmıĢ Durumdaki Kum Tutucu Kanalları Altınoluk AAT Otomatik Temizlemeli Ġnce Izgara Altınoluk AAT ParĢal Savak ve Ultrasonik Debi Ölçer Izgara sonrasında 2 adet paralel havalandırmalı kum tutucu bulunmaktadır. Kum tutucu kanalların tamamen katı maddeyle dolu olduğu gözlenmiģtir. Ayrıca kum tutucu üzerindeki gezer köprü de çalıģmamaktadır. Kum tutucudan çıkan atıksular parģal savağından geçerek terfi merkezine dökülmekte, buradan dalgıç pompalarla havalandırma havuzlarına basılmaktadır. Tesiste 4 adet m 3 hacimli dairesel planlı havalandırma havuzu bulunmakta olup; havalandırma havuzları ile son çökeltim havuzları iç içe olacak Ģekilde tasarlanmıģtır. ġekil 49 da verilen tesise ait akım Ģemasında görüldüğü gibi, son çökeltim ve havalandırma tanklarının iç içe tasarlandığı bu konfigürasyon özellikle arazi bulma sorunu yaģanılan tesisler için yerinde bir uygulamadır. Altınoluk AAT için bu tip bir konfigürasyonun tasarlanmıģ olmasının en önemli sebebi de yeterli alanın bulunmasında yaģanan zorluklardır.

178 Sayfa/Toplam Sayfa: 178 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havalandırma tankında aktif çamur flok oluģumunun oldukça iyi olduğu ve biyolojik arıtma kısmının baģarılı bir Ģekilde iģletildiği gözlenmiģtir. Havalandırma tankının hava ihtiyacı hava üfleyiciler ve membran difüzörler vasıtasıyla sağlanmaktadır. Aktif çamur floklarının çökelme özelliklerinin iyi olduğu ve çıkıģ savaklarından katı madde kaçıģının olmadığı gözlenmiģtir. ġekil 49. Altınoluk Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması Yaz aylarına göre daha az atıksu giriģinin olduğu kıģ döneminde dört adet tanktan yalnızca biri kullanılmaktadır. Son çökeltim çıkıģından sonra dezenfeksiyon ünitesinde klorlanan atıksu, yaklaģık 1 km sonra Edremit Körfezi ne akan ġahin D. ne deģarj edilmektedir. Tesiste fiziksel arıtma birimlerinde oluģan kokunun önlenmesi amacıyla koku giderim sistemi bulunmaktadır. Sistemin faydalı olduğu ve koku sorununun olmadığı gözlenmiģtir. Altınoluk AAT Havalandırma ve Son Çökeltim Havuzları Altınoluk AAT Çamur YoğunlaĢtırma Tankı

179 Sayfa/Toplam Sayfa: 179 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tesiste 2 adet dairesel planlı çamur yoğunlaģtırma tankı ve çamur susuzlaģtırma için bant filtre ünitesi bulunmaktadır. YoğunlaĢtırma tankı karıģtırma ve sıyırma sistemi düzgün biçimde çalıģmaktadır. YoğunlaĢtırıcı savaklarından çıkan üst sular havalandırma tankları öncesindeki terfi merkezlerine iletilmektedir. YoğunlaĢmıĢ çamurlar bant filtreye iletilerek susuzlaģtırılmaktadır. Bant filtre düzgün bir Ģekilde iģletilmekte ve yaklaģık %22 katı madde ihtiva eden çamur keki elde edilmektedir. SusuzlaĢtırılan çamur kekleri, tesis içerisinde yer alan açık alana serilerek kurutulmaktadır. Ancak bu alanın sızdırmazlığının sağlanamamıģ olması nedeniyle toprak ve yer altı suyu kirliliği riski mevcuttur. Altınoluk AAT SusuzlaĢtırılmıĢ Çamur Altınoluk AAT Kurutma Amacıyla Sahaya Serilen SusuzlaĢtırılmıĢ Çamur Tesisin eski olmasından dolayı mekanik ekipmanlarda, borularda ve betonarme yapılarda zamana bağlı aģınma ve yıpranmalar söz konusudur. Özellikle fiziksel arıtma ünitelerinin mekanik aksamında bir yenilemeye gidilmesi gerekmektedir. Tesis kapasitesi yazın yaģanan nüfus artıģına cevap verememektedir. Yazın belde içinde yaģayan nüfus mertebelerini bulmasına rağmen, tesis mevcut haliyle azami kiģinin atıksularını arıtma kapasitesine sahiptir. Bu nedenle tesise ilave üniteler eklenmesi gerekmektedir. Ayrıca belediye sınırları içinde henüz atıksu arıtma tesisine bağlı olmayan %30 luk nüfusun atıksularının da arıtılması için yeni bir tesise ihtiyaç duyulmaktadır. Mevcut tesisin geniģletilmesi için yeterli alan bulunmamaktadır. Altınoluk belediyesi yetkilileri mevcut tesis için fazla gelen atıksular ve atıksuları arıtılmayan %30 luk kısmın atıksuları için yeni bir AAT yapılmasının planlandığını beyan etmiģlerdir. Bu planlamanın hayat geçirilmesi ve mevcut tesisin revizyonunun tamamlanması önemli bir turizm merkezi olan Altınoluk beldesinin plaj suyu kalitesine olumlu yönde yansıyacaktır.

180 Sayfa/Toplam Sayfa: 180 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Edremit Körfezi Belediyeler Birliği Atıksu Arıtma Tesisi Balıkesir in Edremit ilçesi ile Akçay, Zeytinli ve Kadıköy beldelerinin atıksularının arıtıldığı Edremit Körfezi Belediyeler Birliği Atıksu Arıtma Tesisi, 1998 yılında Turizm Bakanlığı tarafından Edremit Çayı kenarı Akçay beldesi sınırları içerisinde kurulmuģtur. Tesise 2 ayrı atıksu hattı giriģi mevcut olup; Edremit belediyesinin atıksuları cazibe ile, diğer yerleģim yerlerinin atıksuları ise terfi istasyonu vasıtası ile tesise iletilmektedir. Nüfusun yoğun olduğu yaz döneminde kanal Ģebekesine bağlı olmayan Güre beldesinin atıksularının bir kısmı da vidanjörlerle taģınarak tesise iletilmektedir. Edremit ten gelen hat üzerinde ızgara ve kum tutucu bulunurken diğer hatta bu birimler yer almamaktadır m 3 /gün kapasiteli tesiste 4 adet yatay akıģlı kum tutucudan 2 si devrededir. Kum tutucularda gezer köprü ve kum pompası bulunmaktadır. Kum tutucu tabanında biriken kumlar kum pompaları vasıtasıyla kum yıkama ekipmanına basılmaktadır. EKBB AAT Otomatik Temizlemeli Ġnce Izgara EKBB AAT ParĢal Savağı

181 Sayfa/Toplam Sayfa: 181 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 EKBB AAT Kum Tutucu Ekipmanı EKBB AAT Kum Tutucuda Tutulan Katı Maddeler Kum tutucudan sonra 8 adet oksidasyon hendeği (carousel tipi) yer almakta olup; tesise gelen atıksu debisine bağlı olarak bu havuzlardan bazıları devre dıģı tutulmaktadır. Her bir havuzda 1 adet yüzeysel havalandırıcı bulunmaktadır. Yüzeysel havalandırıcıların karıģtırma kabiliyetinin kanallarda yeterli akıģ hızını sağlamak için yeterli olmadığı; ayrıca havuzlar içerisinde ilave bir karıģtırma tertibatının olmadığı görülmüģtür. Bu sebeple aktif çamur floklarının askıda kalması sağlanamamaktadır. Ayrıca havuz içerisinde oksijen prob unun olmaması sebebiyle havalandırma tankındaki çözünmüģ oksijen seviyesinin izlenemediği gözlenmiģtir. Terfi ile tesise atıksu getiren hatta fiziksel arıtma yapılamadığı için havalandırma havuzuna çok miktarda kaba madde girdiği gözlenmiģtir. Yapılan incelemede havalandırma havuzu içinde herhangi bir bakteriyolojik faaliyetin olmadığı ve aktif çamur floklarının oluģmadığı gözlenmiģtir. EKBB AAT Havalandırma Havuzları EKBB AAT Havalandırma Havuzları Tesiste biyolojik arıtma mekanizması çalıģmamakta ve atıksular yalnızca fiziksel olarak arıtılmaktadır. Kısmen arıtılmıģ yüksek miktarda çözünmüģ organik madde ve besi maddesi

182 Sayfa/Toplam Sayfa: 182 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 içeren çıkıģ atıksuları derin deniz deģarjı yöntemi ile denize deģarj edilmektedir. DeĢarj hattının deniz içinde kalan bölümünün boyu 600 m dir. Son difüzörün bulunduğu deģarj hattının en uç noktası 16 m derinlikte bulunmaktadır. Tesise ait akım Ģeması ġekil 50 de verilmektedir. Belediye ziyaretleri esnasında Birliğe bağlı Edremit Belediyesi tarafından, tesisin bağlı olduğu Edremit Körfezi Belediyeler Birliği nde çeģitli idari sıkıntıların olduğu belirtilmiģtir. Ayrıca medyaya yansıyan haberlerden de anlaģıldığı üzere, tesisin çalıģması ile ilgili maddi ve teknik konularda belediyeler arasında mutabakat sağlanamamaktadır. Birliğe üye 5 belediyeden Güre belde belediyesi birlikten çıkma aģamasındadır. Birliğe bağlı en büyük belediye olan Edremit belediyesi ise arıtmanın istenildiği seviyede gerçekleģmemesi gerekçesiyle kendi payına düģen aidatı yatırmamaktadır. Tesisin verimli çalıģtırılması ve körfezde daha önce de yaģanan kirlilik sorununun tekrarlanmaması için birliğin yapılanması ve tesis iģletiminin gözden geçirilmesi gerekmektedir. ġekil 50. Edremit Körfezi Belediyeler Birliği Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması

183 Sayfa/Toplam Sayfa: 183 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 EKBB AAT Havalandırma Havuzu Ġçerisindeki Kaba Katı Atıklar EKBB AAT Flok OluĢumu Gözlenemeyen Havalandırma Havuzu Numunesi Burhaniye Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Balıkesir in nüfuslu Burhaniye ilçesinin atıksularının arıtıldığı bu tesisin kapasitesi m 3 /gün dür. Tesis yalnızca karbon giderimi esas alınarak tasarlanmıģ olup besi maddesi giderimi öngörülmemiģtir. Tesise gelen atıksu elle temizlenen kaba ve otomatik temizlemeli ince ızgaradan geçtikten sonra havalandırmalı kum tutucuya alınmaktadır. 2 adet havalandırmalı kum tutucudan 1 i kullanılmaktadır. Özellikle havalandırma sisteminin yıprandığı ve yenilenmesi gerektiği tespit edilmiģtir. Kum tutucudan çıkan atıksular 2 adet dairesel planlı ön çökeltim havuzuna girmektedir. Bu havuzların çamur sıyırma ve savak yapıları iģler durumdadır. Ön çökeltim tankından çıkan atıksular, yüzeysel havalandırıcılarla havalandırılan 2 adet dikdörtgen planlı havalandırma havuzuna alınmaktadır. Mevcut 2 havuzdan birisinin kullanılması mevcut (kıģlık) kapasitenin karģılanması için yeterli olmaktadır. Her havuzda 2 adet yüzeysel havalandırıcı bulunmakta ancak havuz içinde çözünmüģ oksijen konsantrasyonunu ölçen oksijen probları bulunmamaktadır. Havalandırma tankından çıkan atıksular 4 adet daire planlı son çökeltim tankına alınmaktadır. Tesise gelen atıksu debisine göre havuzların bazıları çalıģtırılmamaktadır.

184 Sayfa/Toplam Sayfa: 184 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burhaniye AAT Atıksu GiriĢ Yapısı Burhaniye AAT Havalandırmalı Kum Tutucular Biyolojik arıtma sisteminden yeterli sıklıkta fazla biyolojik çamur uzaklaģtırma iģleminin yapılamadığı ve bu nedenle AKM nin yüksek olduğu görülmüģtür. Burhaniye AAT Ön Çökeltim Havuzu Burhaniye AAT Havalandırma Havuzu Burhaniye AAT Son Çökeltim Tankı Burhaniye AAT Son Çökeltim Tankı

185 Sayfa/Toplam Sayfa: 185 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Proses akım Ģeması ġekil 51 de verilen tesiste ön çökeltim tanklarından çıkan birincil çamur ve biyolojik arıtma sisteminden çıkan fazla biyolojik çamur dairesel planlı graviteli çamur yoğunlaģtırma ünitesine alınmaktadır. Burada yoğunlaģmıģ çamur aerobik çamur çürütücülere alınmaktadır. Her bir çürütücü tankında 2 adet yüzeysel havalandırıcı kullanılmaktadır. Yoğun çamurun uçucu askıda katı madde oranının %50 nin altına indirerek, kokuģmayan, stabilize olmuģ bir çamur elde etmek amacıyla uygulanan çürütme iģleminin ardından çürümüģ çamur, susuzlaģtırma ünitesi olarak kullanılan bant filtre birimine basılmaktadır. Tesiste yaz mevsiminde 4 ton/gün, kıģ mevsiminde 1 ton/gün civarında susuzlaģtırılmıģ çamur oluģmaktadır. Tesiste oluģan çamur kekleri Karınca D. mevkisindeki düzensiz katı atık döküm sahasında uzaklaģtırılmaktadır. ġekil 51. Burhaniye Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması Tesisin genel olarak yeterli olduğu görülmüģ, ancak tesis içi yolların bazı noktalarda çökmüģ olduğu, havuzlar içerisinde ve tesisin geri kalan kısmında bazı mekanik ekipman ve ünitelerin korozyona bağlı olarak yıprandığı tespit edilmiģtir. Tesiste laboratuar bulunmayıģı ve gerekli analizlerin düzenli olarak yapılmıyor olması da bir diğer önemli eksiklik olarak tespit edilmiģtir.

186 Sayfa/Toplam Sayfa: 186 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burhaniye AAT BozulmuĢ Tesis Ġçi Yollar Burhaniye AAT Korozyona Maruz Ekipmanlar Karaağaç Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Balıkesir in Gömeç ilçesine bağlı yaklaģık nüfuslu Karaağaç beldesinin atıksularının arıtıldığı tesis 2007 yılında devreye alınmıģtır kiģi eģdeğer nüfus kapasiteli tesiste atıksular öncelikle bir dengeleme tankına alınmaktadır. Dengeleme tankında bulunan 1 adet muz tipi dalgıç mikser çökelme yaģanmasını önlemektedir. Atıksular dengeleme tankından dalgıç pompa vasıtasıyla havalandırma ve son çökeltim tankının iç içe inģa edildiği biyolojik arıtma birimine aktarılmaktadır. Havalandırma havuzu köprüye monte edilmiģ 2 adet jet havalandırıcı ile havalandırılmaktadır. Ġç kısımdaki çökeltim tankında çamur sıyırma sistemi çalıģır haldedir ancak yüzer maddeleri sıyırma özelliği yoktur. Tesiste 1 adet dairesel planlı graviteli çamur yoğunlaģtırıcı bulunmaktadır ancak bu birimin iģler durumda olmadığı gözlenmiģtir. Biyolojik arıtmadan çıkan fazla çamur doğrudan araziye deģarj edilmektedir. Tesiste çamur susuzlaģtırma için herhangi bir ünite bulunmamaktadır. Havalandırma havuzu içinde aktif çamur oluģumunun iyi seviyede olduğu ve flok oluģumunda sorun yaģanmadığı gözlenmiģtir. Ancak sistemden fazla çamur uzaklaģtırma iģlemi sağlıklı biçimde yapılamadığı için biyokütle konsantrasyonunun yüksek olduğu ve çökelmede problemlerin yaģandığı gözlenmiģtir. Tesise fiziksel arıtma ünitesi ilave edilmesinde fayda görülmektedir.

187 Sayfa/Toplam Sayfa: 187 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Burhaniye AAT GiriĢ Yapısı Dengeleme Havuzu Burhaniye AAT Havalandırma Havuzu ve Son Çökeltim Tankı Burhaniye AAT Jet Havalandırıcı Burhaniye AAT Graviteli Çamur YoğunlaĢtırıcı Tesis tasarım debisi, yalnızca Karaağaç belediyesi sınırları içerisinde oluģan atıksu dikkate alınarak belirlenmiģ olup; yazın nüfusu i bulan beldenin sahil kesimi için de ayrı bir arıtma tesisi yapımı konusunda belediyenin Ġller Bankası ile görüģmeleri devam etmektedir. Tesisin proses akım Ģeması ġekil 52 de verilmiģtir. ġekil 52. Karaağaç Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması

188 Sayfa/Toplam Sayfa: 188 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Gömeç Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi 2009 yılında iģletmeye alınan tesis Ġller Bankası nın 500 m 3 /gün (5.000 EN) kapasiteli tip projesine uygun olarak inģa edilmiģtir. Tesis, Ayvacık Belediyesi AAT ile benzer proses tipi ve arıtma teknolojisi kullanılarak inģa edilmiģtir. Tesisin düzgün çalıģtığı, aktif çamur floklarının oluģtuğu ve berrak bir çıkıģ suyu elde edildiği gözlenmiģtir. Tesis proses akım Ģeması ġekil 53 te verilmiģtir. ġekil 53. Gömeç Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması Gömeç AAT Tesis Genel Görünüm Gömeç AAT Kum Tutucu Ünitesi ĠZSU Aliağa Atıksu Arıtma Tesisi Aliağa da oluģan atıksuların arıtılması için doğal arıtma prensibine dayalı olarak tasarlanan atıksu arıtma tesisi 2006 yılında kurulmuģtur. Tesiste iki adet farklı dane büyüklüğünde doğal taģ filtre ve okaliptüs ağaçları dikili ağaçlık alan bulunmaktadır. Tesis 1 yıllık iģletme süresi

189 Sayfa/Toplam Sayfa: 189 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sonunda istenilen arıtma verimini sağlayamamıģ; arıtılmayan atıksuyun çevredeki tarlalara ve yakındaki Güzelhisar Çayı na taģmasından ötürü çevre kirliliği oluģmuģtur. Aliağa AAT Kullanılmayan Doğal Arıtma Aliağa Doğal AAT Dengeleme Havuzu ve Arkada Okaliptüs Ağaçları Aliağa AAT ĠnĢaatı Devam Etmekte Olan Tesis ġantiyesinden Görünüm Aliağa AAT ĠnĢaatı Devam Etmekte Olan Tesis Tabelası Doğal arıtma teknolojisi prensiplerine dayalı olarak tasarlanan tesisten kaynaklanan olumsuzluğun ortadan kaldırılması amacıyla Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi ĠZSU Genel Müdürlüğü tarafından ġubat 2009 tarihinde yeni bir atıksu arıtma tesisinin inģasına baģlanmıģtır yılı fiyatlarına göre TL bedelle ihale edilen tesisin inģaatı Haraççıbahçe mevkiinde devam etmekte olup; 2010 yılı içerisinde devreye alınması planlanmaktadır. Biyolojik arıtma sistemine göre tasarlanan tesisin kapasitesi m 3 /gün olacaktır. Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde yapımı devam eden bir diğer evsel atıksu arıtma tesisi Balıkesir in Ayvalık Ġlçesine bağlı Altınova Beldesi ndeki tesistir. YaklaĢık nüfuslu

190 Sayfa/Toplam Sayfa: 190 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 beldede yapımı devam eden arıtma tesisi kiģiye hizmet verecek Ģekilde tasarlanmıģ olup; inģaatın 2010 yılı içerisinde tamamlanması planlanmaktadır. Kanalizasyon Ģebekesi tamamlanmıģ olan beldede arıtma tesisi inģaatının tamamlanmasının ardından, evlerin Ģebekeye bağlanması iģlemi gerçekleģtirilecektir TL bedelle ihale edilen AAT inģaatı ile birlikte derin deģarj hattının ihale süreci de devam etmektedir. Altınova AAT ĠnĢaatı Devam Etmekte Olan Tesis ġantiyesinden Görünüm Altınova AAT ĠnĢaatı Devam Etmekte Olan Tesis Tabelası Ar-Tur Tatil Sitesi Atıksu Arıtma Tesisi Kuzey Ege Havza sınırları içerisinde belediyelere ait evsel atıksu arıtma tesisleri yanında, bölgedeki çok sayıda irili ufaklı tatil sitesi, otel vb turistik tesisin münferit veya paket tip evsel atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Bu tesisler içerisinde nüfus açısından en büyük olanı, Balıkesir in Gömeç ilçesinde yer alan yaklaģık hane kapasiteli Ar-Tur Tatil Sitesi dir. Site içerisinde yer alan konutlarda oluģan evsel atıksu, m 3 /gün kapasiteli biyolojik atıksu arıtma tesisinde arıtılmaktadır. Tesiste tambur elek, yüzeysel havalandırıcılı havalandırma havuzu ve dikdörtgen planlı son çökeltim havuzları bulunmaktadır. Biyolojik arıtma sistemi yalnızca karbon giderimi sağlanacak biçimde tasarlanmıģtır. Tesiste besi maddesi giderimi söz konusu değildir.. Tesisin muntazam tasarlandığı, ekipman ve inģaat kalitesinin yüksek olduğu gözlenmiģtir. Havalandırma havuzu alansal olarak 1 e 4 oranında bölünmüģtür ve nüfusun azaldığı kıģ döneminde havalandırma havuzunun küçük bölmesi kullanılmaktadır. KıĢ mevsiminde kullanılan küçük bölmede 1 adet olmak üzere havuzun tamamında toplam 4 adet yüzeysel havalandırıcı bulunmaktadır. Çamur susuzlaģtırma için bant filtre kullanılmakta, oluģan çamur site içerisindeki zeytinliklerde gübre olarak

191 Sayfa/Toplam Sayfa: 191 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 değerlendirilmektedir. Tesiste arıtılan atıksu 350 m uzunluğundaki derin deniz deģarjı hattı ile Edremit Körfezi ne deģarj edilmektedir. Proses akım Ģeması ġekil 54 te verilen tesisin iyi iģletildiği, iģletme ve arıtma verimi açısından bir sorununun olmadığı gözlenmiģtir. Tesiste görülen tek eksiklik temel analizlerin yapılabileceği bir laboratuarın bulunmamasıdır. ġekil 54. Ar-Tur Tatil Sitesi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akım ġeması Ar-Tur Tatil Sitesi AAT Tambur Elek Ar-Tur Tatil Sitesi AAT Havalandırma Havuzu ve Yüzeysel Havalandırıcılar

192 Sayfa/Toplam Sayfa: 192 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ar-Tur Tatil Sitesi AAT Son Çökeltim Havuzu ve Yüzeysel Sıyırıcılar Ar-Tur Tatil Sitesi AAT Tesisten Edremit Körfezi nin Görünümü Yukarıda detaylı olarak incelenen Ar-Tur Tatil Sitesi Kuzey Ege Havza sınırları içerisindeki en büyük kapasiteli yazlık site olma özelliğine sahiptir. Bu tesisin haricinde; Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde; 50 si Çanakkale, 89 u Balıkesir ve 127 si Ġzmir il sınırları içerisinde olan toplamda 266 adet yazlık site, otel, motel vb. evsel atıksu kaynağı durumunda turistik tesis bulunmaktadır. Sözü edilen bu tesislerin inceleme ve denetimi Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri tarafından düzenli olarak yapılmaktadır Endüstriyel Atıksu Altyapısı Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde yer alan ve kirlilik oluģumu açısından risk unsuru olan temel endüstriyel faaliyetler aģağıdaki Ģekilde özetlenebilir: Edremit Körfezi ve Balıkesir in Ayvalık ilçesi çevresinde zeytinyağı üretimi; Aliağa Nemrut Ağır Sanayi Bölgesi nde rafineri, petrokimya tesisi, demir çelik üretim tesisleri, haddehaneler ve gemi söüm tesisleri; Manisa nın Soma ilçesinde TKĠ Ege Linyit ĠĢletmeleri ve diğer özel kömür iģletmeleri; Bakırçay Ovası nda yer alan ve tarıma dayalı üretim yapan gıda sanayi tesisleri; Havza için çevresel açıdan önem arz eden endüstriyel faaliyetler ve bu faaliyetler sonucu oluģan riskler Bölüm 7 de detaylı olarak verilmiģtir. Bu bölümde yalnızca havza için kirlilik oluģturma riski yüksek olan ve saha çalıģmaları esnasında ziyaret edilen sanayi tesislerinin atıksu altyapı durumları ile ilgili bilgi verilecektir.

193 Sayfa/Toplam Sayfa: 193 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu Havza içerisinde yalnızca Ġzmir in Aliağa ilçesinde OSB bulunmakta olup; bünyesinde 23 ü inģa halinde, 11 i ise iģletmede olan toplam 34 iģyeri yer almaktadır. Bu iģletmelerden yalnızca 2 tanesinde proses atıksuyu oluģumu söz konusu olup; oluģan atıksu alıcı ortama deģarj standartlarında arıtıldıktan sonra OSB nin atıksu toplama kanalına deģarj edilmektedir. OSB de bulunan 100 ton/gün kapasiteli paket AAT de evsel atıksuların ile endüstriyel atıksuların birlikte arıtılmaktadır tarih ve 556 nolu deģarj izin belgesine sahip OSB nin AAT çıkıģ suyu deģarjı Kunduz D. ne yapılmaktadır. Aliağa OSB Mevcut Paket Evsel AAT Aliağa OSB Atıksu Arıtma Tesisi DeĢarjı Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu Havza içerisinde yer alan ve önemli kirletici kaynak vasfına sahip sanayi tesisleri aģağıda sıralanmıģtır. TÜPRAġ Aliağa Rafinerisi PETKĠM Aliağa Kompleksi Yudum Gıda San. A.ġ. Ayvalık Yağ Üretim Fabrikası SEAġ Soma Termik Santrali TARĠġ S.S. 80 No.lu Küçükkuyu Zeytin ve Zeytinyağı Tarım SatıĢ Kooperatifi Viking Kâğıt ve Selüloz A.ġ.

194 Sayfa/Toplam Sayfa: 194 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜPRAġ Aliağa Rafinerisi 1972 yılında Türkiye'nin artan petrol ürünleri talebini karģılamak amacıyla 3 milyon ton/yıl ham petrol iģleme kapasitesi ile üretime baģlamıģ olan Türkiye Petrol Rafinerileri A.ġ. Aliağa Rafinerisi, Ģirketin 2005 yılında özelleģtirilmesinin ardından özel kuruluģ bünyesindeki faaliyetlerine devam etmektedir. Yıllık 11 milyon ton ham petrol iģleme kapasitesine sahip bu önemli sanayi tesisinde, 2008 yılında toplam 9,6 milyon ton LPG, nafta, kurģunsuz benzin, jet yakıtı, motorin, madeni yağ, kalorifer yakıtı, fuel oil, asfalt, vaks vb. petrol ürünü üretilmiģtir. Rafineri bünyesinde gerçekleģtirilen faaliyetler neticesinde oluģan ve yüksek oranda petrol türevli kirletici içeren atıksu ile saha zeminindeki döküntü ve serpintilerin karıģtığı yağmur suları kompleks bünyesinde bulunan 2 adet arıtma tesisinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik arıtmaya tâbi tutularak arıtılmaktadır. 600 m 3 /saat kapasiteli 2 tesisten birinde yalnızca proses atıksuyu, diğerinde ise proses atıksuyu ile birlikte kompleks içerisinde oluģan evsel atıksular arıtılmaktadır. Tesislerde arıtma iģlemi, temel olarak petrolün yüzdürülerek sudan ayrılması prensibine dayalıdır. Arıtma tesisine gelen atıksu önce kum tutucuda çökelebilen maddelerden arındırılmaktadır. Yağ içeren atıksu daha sonra bu tür tesislerde dünya çapında yaygın olarak kullanılan ve standartları American Petroleum Institute tarafından belirlenmiģ olan API Seperatörlü havuzlara alınmakta; burada hem dibe çöken hem de yüzeye çıkan petrol ve diğer yağlı artıklar giderilmektedir. TÜPRAġ AAT Kum Tutucu Havuzu TÜPRAġ AAT Kum Tutucu Havuzundan Çökeltim Havuzuna GeçiĢ Daha sonra dengeleme havuzuna alınan atıksu; yine yüzebilen maddeler alınarak dairesel planlı DAF (çözünmüģ hava flotasyonu (yüzdürme)) tanklarına pompalanmaktadır. DAF tan

195 Sayfa/Toplam Sayfa: 195 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çıkan atıksu 2 adet dikdörtgen planlı havalandırma tankına iletilmektedir. Havalandırma havuzunda flok oluģumunun iyi durumda olduğu gözlenmiģ; çamur hacim indeksinin istenilen seviyede olduğu tespit edilmiģtir. TÜPRAġ AAT Çökeltme Havuzundaki API Seperatörler TÜPRAġ AAT Dengeleme Havuzu Havalandırma havuzunda sonra 3 adet dairesel planlı son çöktürme tankına alınan atıksu buradan da nihai dengeleme tankına alınarak dinlendirilmektedir. Son çöktürme tanklarında yüzey sıyırıcı ve üçgen savak bulunmamaktadır. TÜPRAġ AAT Çökeltme Havuzundaki API Seperatörler TÜPRAġ AAT Dengeleme Havuzu

196 Sayfa/Toplam Sayfa: 196 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜPRAġ AAT Havalandırma Havuzu TÜPRAġ AAT Son Çökeltim Tankı Ġki arıtma tesisinin yalnızca birinden deģarj yapılmakta olup, deģarj yapılmayan tesiste arıtılan su kum filtreden geçirildikten sonra yeniden proseste kullanılmaktadır. DeĢarj yapılan tesiste arıtılan su ise rafineri kompleksinin Nemrut Körfezi ne açılan noktasından körfeze verilmektedir. PETKĠM Aliağa Kompleksi Birinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı döneminde Türkiye'de petrokimya sanayinin kurulması fikri benimsenmiģ; bunun ardından Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı öncülüğünde 1965 yılında Petkim Petrokimya A.ġ. kurulmuģtur. III. BeĢ Yıllık Kalkınma Planı döneminde Petkim'in ikinci kompleksinin Aliağa'da kurulması kararlaģtırılmıģ olup; 1985 yılında kompleks iģletmeye alınmıģtır. Petkim Aliağa kompleksinde 15 ana üretim fabrikasında rafinerilerden veya dıģ piyasadan alınan petrol ürünleri 50'yi aģan petrokimyasal ürüne çevrilerek; inģaat, tarım, otomotiv, elektrik, elektronik, ambalaj, tekstil, ilaç, boya, deterjan, kozmetik gibi birçok sanayi kolu için hammadde üretimi yapılmaktadır. Komplekste yer alan fabrikalarda gerçekleģen üretim faaliyetleri sonucu yüksek kirletici vasfa sahip atıksu oluģmaktadır. OluĢan bu atıksu, Ģirket verilerine göre %90 BOĠ 5 ve %75 KOĠ arıtma verimine sahip olan arıtma tesisinde arıtılarak Nemrut Körfezi ne deģarj edilmektedir. Petkim Aliağa Kompleksi nde üç türlü atıksu oluģumu söz konusudur. Bunlar kimyasal atıksu, yağlı atıksu ve evsel atıksudur. Arıtma tesisine gelen kimyasal atıksu; nötralizasyon, koagülasyon, flokülasyon ve çökeltim iģlemlerini içeren kimyasal arıtmaya tâbi tutulduktan

197 Sayfa/Toplam Sayfa: 197 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sonra yeniden kulanım için temiz su tankında biriktirilmektedir. Kimyasal atıksu arıtma biriminin kapasitesi m 3 /sa dir. PETKĠM AAT Kimyasal Atıksu Arıtma Tesisi GiriĢi PETKĠM AAT Nötralizasyon Tankı Dozaj Pompaları PETKĠM AAT Kimyasal Atıksu Arıtma Çökeltim Tankı PETKĠM AAT Temiz Su Tankı Komplekste oluģan ve petrol türevli kirletici içeren yağlı atıksu 550 m 3 /saat kapasiteye sahip diğer bir tesiste arıtılmaktadır. Atıksu öncelikle m 3 hacimli dengeleme havuzuna alınmaktadır. Burada hacim ve kirlilik homojenliği sağlanmakta ve yüzeye çıkan yağ alınmaktadır.

198 Sayfa/Toplam Sayfa: 198 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 PETKĠM AAT Yağlı Atıksu Dengeleme Havuzu PETKĠM AAT API Seperatörlü Yağ Kapanı Daha sonra yağ kapanına alınan atıksu içerisindeki yüzen faz API Seperatörleri vasıtasıyla alınmaktadır. Burada tutulan ve yüksek yanıcı özelliğe sahip olan atıklar, kompleks bünyesinde yer alan ve 2003 yılında kurulmuģ olan atık yakma ünitesinde yakılarak bertaraf edilmektedir. Yağ tutucu sonrasında flotasyon tankında çözünmüģ hava ile yüzdürülen ve sudan hafif olan partiküllerden arındırılan atıksu; nötralizasyon, koagülasyon ve flokülasyon aģamalarını içeren kimyasal arıtmaya tâbi tutulmaktadır. Kimyasal arıtma sonrası biyolojik arıtma için 2 adet dikdörtgen planlı havalandırma havuzu mevcuttur. Havalandırma havuzlarında yüzeysel havalandırıcılar vasıtasıyla havalandırma sağlanmakta olup; oksijen seviyesi otomatik olarak ile kontrol edilmektedir. Havalandırma havuzunda flok oluģumun gayet iyi seviyede olduğu gözlenmiģtir. Buna bağlı olarak arıtmanın istenilen seviyede gerçekleģtiği söylenebilir. PETKĠM AAT Yanıcı Yağların Biriktirildiği Tank PETKĠM AAT Kimyasal Arıtma (Flotasyon) Tankı

199 Sayfa/Toplam Sayfa: 199 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 PETKĠM AAT Havalandırma Havuzu Ġçerisinde Yüzeysel Havalandırıcılar PETKĠM AAT Son Çökeltim Tankı ÇıkıĢı Havalandırma sonrası atıksu 36 m çaplı dairesel planlı son çökeltim tankına alınmaktadır. Son çökeltim tankında yüzücü artıkların toplanması için dalgıç perde olmadığı görülmüģtür. OluĢan çamur graviteli yoğunlaģtırıcıda bekletildikten sonra santrifüjlerde susuzlaģtırılmaktadır. SusuzlaĢtırılmıĢ çamur diğer yanıcı atıklarla birlikte yakma tesisinde bertaraf edilmektedir. ArıtılmıĢ atıksu kimyasal arıtmada arıtılan atıksuyun depolandığı temiz su tankına iletilmektedir. ArıtılmıĢ atıksu kompleks içerisinde yer alan fabrikalarda soğutma suyu olarak kullanılmakta olup; fazlası Petkim Limanı nın yanından Ege Denizi ne deģarj edilmektedir. DeĢarj kanalında otomatik numune alma cihazları bulunmaktadır. PETKĠM AAT Çamur YoğunlaĢtırma Tankı Savakları PETKĠM AAT Arıtma Tesisi ÇıkıĢ Kanalı

200 Sayfa/Toplam Sayfa: 200 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 PETKĠM AAT Otomatik Numune Alma Cihazları PETKĠM AAT Deniz DeĢarjı Noktası YUDUM Gıda San. A.ġ. Ayvalık Yağ Üretim Fabrikası Balıkesir in Ayvalık ilçesi Küçükköy mevkiinde bulunan Yudum Gıda Sanayi A.ġ. Ayvalık Yağ Üretim Fabrikası 1984 yılında kurulmuģ olup; tesiste yemeklik ayçiçeği, mısır ve zeytinyağı üretimi yapılmaktadır. Fabrikanın yıllık ton mısırözü ve ayçiçeği yağı, ton zeytinyağı üretim kapasitesi vardır. Tesiste üretim sonucu yağ içeriği ve buna bağlı olarak kirletici vasfı yüksek atıksu oluģumu söz konusudur. OluĢan atıksu fizikokimyasal ve biyolojik arıtma kademelerinde arıtılarak tesisin hemen yanından geçen ve Sarımsaklı Plajı ndan Ege Denizi ne dökülen Nikita D. ne deģarj edilmektedir. Arıtma tesisine iletilen atıksu ilk olarak m 3 hacimli dengeleme havuzuna alınmaktadır. Dengeleme havuzundan sonra yağ kapanında yüzen yağlardan arındırılan atıksu ph ayarlaması için nötralizasyon iģlemine tâbi tutulmaktadır. ÇözünmüĢ hava ile yüzdürme iģlemi için flotasyon tankına alınan atıksu; buradan da koagülasyon, flokülasyon ve çökeltme iģlemlerini kapsayan kimyasal arıtma aģamasından geçirilmektedir.

201 Sayfa/Toplam Sayfa: 201 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 YUDUM GIDA AAT Dengeleme Havuzu YUDUM GIDA AAT Yağ Tutucu Kimyasal arıtma sonrası biyolojik arıtma aģaması gelmektedir. 25 m uzunluğundaki iki adet havalandırma havuzunda havalandırma tertibatı olarak hava üfleyiciler kullanılmaktadır. Havuzlardan alınan numunede flok oluģumun iyi olduğu gözlenmiģtir. Son çökeltim tankının çapı 15 m olup; dipten alınan çamurun susuzlaģtırılması için bant filtre kullanılmaktadır. SusuzlaĢtırılan çamur zeytinliklerde gübre olarak kullanılmaktadır. YUDUM GIDA AAT Kimyasal Arıtma YUDUM GIDA AAT Havalandırma Havuzu

202 Sayfa/Toplam Sayfa: 202 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 YUDUM GIDA AAT Son Çökeltim Tankı YUDUM GIDA AAT DeĢarj Hattı Atıksu arıtma tesisinde yer alan mekanik ekipmanların zamanın etkisine bağlı olarak yıpranmıģ ve paslanmıģ olduğu görülmüģtür. Ayrıca tesiste köpük oluģumu problemi olduğu tespit edilmiģtir. SEAġ Soma Termik Santrali Türkiye Elektrik Üretim A.ġ. ne bağlı olarak çalıģmakta olan Soma Elektrik Üretim A.ġ. Termik Santrali; her biri 22 MW gücünde 2 üniteli Soma-A ve her biri 165 MW gücünde 6 üniteli Soma-B Santralinden oluģmaktadır. Toplam 1034 MW Kurulu gücü olan santralde ana yakıt olarak linyit kömürü, yardımcı yakıt olarak da fuel oil ve motorin kullanılmaktadır. Santralde toplam personel çalıģmakta olup, personelden kaynaklanan evsel atıksuların arıtılması için 1 adet 200 m 3 /gün kapasiteli evsel atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Tesis ızgara sistemi, fiziksel parçalayıcı, havalandırıcı ve çamur kurutma yataklarından oluģmaktadır. Saha çalıģmaları esnasında, tesiste yer alan ekipmanların zamanın etkisine bağlı olarak eskimiģ ve yıpranmıģ olduğu gözlenmiģtir. Manisa Ġl Müdürlüğü tarafından 2010 yılında yapılan denetimlerde tesisteki havalandırma havuzunun çalıģır vaziyette olduğu, havalandırıcı aeratörün yenilendiği ancak havuzdaki savakların ve ızgaraların henüz yenilenmediği tespit edilmiģtir.

203 Sayfa/Toplam Sayfa: 203 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 SEAġ Evsel AAT Havalandırma Havuzu SEAġ Soğutma Suları Toplama Havuzu ĠnĢaatı Santralde oluģan 30 m 3 /saat debiye sahip soğutma suları için 2010 yılı içerisinde toplama havuzu inģa edilmiģtir. Toplama havuzunda biriktirilen su kapalı çevrim kül atma sistemi ile Ayıtlı Kül Barajı na verilecektir. TARĠġ S.S. 80 No.lu Küçükkuyu Zeytin ve Zeytinyağı Tarım SatıĢ Kooperatifi Ege Bölgesi nde zeytincilik faaliyeti yürüten yaklaģık 27 bin üreticinin bağlı olduğu TARĠġ Zeytin ve Zeytinyağı Tarım SatıĢ Kooperatifleri Birliği, 33 adet kooperatifi bünyesinde barındırmaktadır. Bu kooperatiflerden biri olan 80 No lu Küçükkuyu Kooperatifi nin zeytin sıkma kapasitesi 180 ton/gün dür. Tesiste zeytin sıkma sonucu oluģan zeytin karasuyunun arıtılması amacıyla 2009 yılı içerisinde toprak buharlaģtırma lagünü yapılmıģ olup; Çanakkale Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü nce toprak lagünün vasfının 2010 sezonuna kadar iyileģtirilmesi istenmiģtir. Viking Kâğıt ve Selüloz A.ġ. Viking Kâğıt ve Selüloz A.ġ. nin Ġzmir Aliağa da bulunan ton/yıl üretim kapasitesine sahip tesisinde tuvalet kâğıdı, havlu, peçete gibi ev içi ve dıģı kullanıma yönelik temizlik kâğıtları üretimi gerçekleģtirilmektedir. Kâğıt üretimi sonucu oluģan ve ortalama günlük debisi m 3 olan atıksu; kapasitesi m 3 /gün olan arıtma tesisinde arıtılmaktadır. Prosesten kaynaklanan atıksu; öncelikle koagülasyon, flokülasyon ve çökeltme iģlemlerini kapsayan kimyasal arıtma aģamasından geçirilmektedir. Daha sonra biyolojik arıtmaya tâbi tutularak arıtılan atıksu, tesisin hemen yanından geçen ve Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde önemli bir temiz su kaynağı olan Güzelhisar Çayı na deģarj edilmektedir.

204 Sayfa/Toplam Sayfa: 204 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 VĠKĠNG KÂĞIT AAT Kimyasal Arıtma Ünitesi VĠKĠNG KÂĞIT AAT Tesis Ġçinde Biriktirilen Arıtma Çamurları Viking Kâğıt AAT de arıtma sonucu oluģan arıtma çamurları, mevcut durumda tesis sınırları içerisinde depolanmaktadır. Çamur miktarının fazla olması bu depolamanın sürdürülebilir olmasını güçleģtirmektedir. OluĢan çamurların uygun yöntemlerle bertarafı gerçekleģtirilmelidir Katı Atık Yönetimi Altyapısı Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu Kuzey Ege Havzası nda proje kapsamında incelenen yerleģim yerlerinde oluģan katı atıkların hepsi düzensiz depolama sahalarında bertaraf edilmektedir. Genellikle dere ve çay kenarlarına, terk edilmiģ maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiģ arazilere kontrolsüz bir Ģekilde dökülmekte olan atıklar, sızıntı suları ile toprağı, yüzeysel ve yeraltı sularını kirletmektedir. Havza içerisinde Ayvacık, Havran, Burhaniye ve Edremit gibi önemli ilçelerde geçen akarsu kenarlarına; Bakırçay Nehri kenarındaki ilçelerde ise genelde nehrin ve nehre bağlanan dere yataklarına düzensiz ve kontrolsüz atık dökümü yapılması ve bu sebeple kirliliğin doğrudan temiz su kaynaklarına karıģması çevresel riskleri daha da artırmaktadır. Havza içerisinde yer alan tüm yerleģim yerlerine ait katı atık bertaraf durumu özeti EK I de verilmiģtir.

205 Sayfa/Toplam Sayfa: 205 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Edremit Belediyesi Katı Atık Düzensiz Depolama Sahası (Edremit Çayı Kenarı) Burhaniye Belediyesi Katı Atık Düzensiz Depolama Sahası (Karınca D. Kenarı) Soma Belediyesi Katı Atık Düzensiz Depolama Sahası Maden D. Kenarı) Zeytinli Belediyesi Katı Atık Düzensiz Depolama Sahası (Kızılkeçili D. Kenarı) Havzada Ġzmir in Bergama ilçesinde inģaatı tamamlanmıģ ancak henüz iģletmeye alınmamıģ bir katı atık düzenli depolama tesisi bulunmaktadır. ĠnĢaatı 2009 yılı içerisinde tamamlanan tesiste iģletme ruhsatı alınmadığından henüz atık depolanmamaktadır. Sindel mevkisindeki tesis iki hücre Ģeklinde inģa edilmiģ olup; tesiste gaz toplama sistemi ve sızıntı suyu toplama havuzu bulunmaktadır. OluĢan sızıntı suyunun depolanan katı atık üzerine geri devir ettirilmesi öngörülmüģtür. Tesiste ayrıca tıbbi atık sterilizasyon tesis binası da mevcuttur. Tesis inģaatı sözleģme bedeli olan TL nın %90'ı Türkiye'de 13 belediyenin su, atık su ve kanalizasyon problemlerinin çözümü için Dünya Bankası ile Ġller Bankası arasında imzalanan protokol kapsamında alınan krediden, yüzde 10'luk kısmı ise belediye kaynaklarından karģılanmıģtır.

206 Sayfa/Toplam Sayfa: 206 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bergama Belediyesi Katı Atık Depolama Hücresi Bergama Belediyesi Sızıntı Suyu Toplama Havuzu Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde mevcut durumda 4 adet katı atık birliği bulunmaktadır. Bu birliklere ait bilgiler Tablo 44 te verilmiģtir. ġekil 55 te havzadaki mevcut düzenli ve düzensiz depolama sahaları birlik yapılanması ile birlikte harita üzerinde gösterilmektedir. ġekil 56 da ise havzadaki katı atık birliklerinin düzenli depolama sahaları ile ilgili durum ve hangi aģamada oldukları (mevcut, inģaat, planlama) haritalandırılmıģtır. Tablo 44. Kuzey Ege Belediye Katı Atık Birlikleri Birlik Adı Üye Belediyeler Birlik Nüfusu Atık Miktarı (ton/yıl) Son Durum Çanakkale Troas Bölgesi Belediyeleri Katı Atık Yönetim Birliği Ayvacık, Ezine, Bayramiç, Bozcaada, Gülpınar, Küçükkuyu, Geyikli, Mahmudiye Belediyeleri Yer seçimi yapılmıģ, ormanlık alan için ön izin alınmıģtır Balıkesir Körfez Belediyeler Birliği Havran, Ayvalık, Edremit, Gömeç, Burhaniye, Büyükdere, Karaağaç, Altınoluk, Akçay, Zeytinli, Kadıköy, Güre, Pelitköy, Altınova, Küçükköy Belediyeleri Bertaraf tesisi yapılmak üzere 38 ha lık hazine arazisi tarih ve 2010/2 sayılı MÇK kararı ile uygun bulunmuģtur. Proje IPA Programı kapsamında gerçekleģtirilecektir.

207 Sayfa/Toplam Sayfa: 207 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Birlik Adı Üye Belediyeler Birlik Nüfusu Manisa AKÇEB+SOMKIRÇE B Ġzmir Bergama Katı Atık Birliği Manisa Ġl Özel Ġdaresi, Akhisar, Gördes, Gölmarmara, Soma, Kırkağaç Ġlçe ve Belde Belediyeleri Bergama, Dikili, Kınık Ġlçe ve Belde Belediyeleri Atık Miktarı (ton/yıl) Son Durum tarihinde Akhisar ve Soma Belediye BaĢkanlığı temsilcileri ile yer seçimi alternatifleri değerlendirilmiģtir. IPA tarafında teknik yardım projesi Ģartnamesi hazırlanmıģ olup da Merkezi Finans ve Ġhale Birimi ne gönderilmiģtir. Avrupa Delegasyonu onayı alınması halinde teknik yardım projesi ihale iģlemleri baģlatılacaktır Bergama ilçesinde inģaatı 2009 yılında tamamlanmıģ olan katı atık düzenli depolama tesisi henüz iģletme ruhsatı almamıģtır. Kaynak: ÇOB Eylem Planı (2008), Bakanlık verileri (Mart 2010), Belediye görüģmeleri ġekil 55. Kuzey Ege Havzası Mevcut Katı Atık Düzenli/Düzensiz Depolama Sahaları ve Birlikler

208 Sayfa/Toplam Sayfa: 208 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 56. Kuzey Ege Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası Durumu Haritası Tıbbi Atık Bertaraf Durumu Havza sınırları içerisindeki yerleģim yerlerindeki hastane, sağlık ocağı ve polikliniklerde oluģan tıbbi atıkların bertarafı için yapılmıģ herhangi bir bertaraf tesis yoktur. Bu tür atıklar mevcut durumda kireçle muamele edildikten sonra vahģi döküm sahalarında gömülmek suretiyle bertaraf edilmektedir. Bergama Belediyesi düzenli depolama alanı bünyesinde, tıbbi atık bertaraf tesisinin yapılması öncesi ön hazırlık olarak bina inģaatı tamamlanmıģtır. Havza içerisinde oluģan bu tür atıkların mevzuata uygun Ģekilde bertaraf edilmesini mümkün kılmak amacıyla kurulmuģ ve kurulacak olan katı atık birlikleri tarafından yaptırılacak olan katı atık bertaraf tesislerinde tıbbi atık bertarafı için de uygun çözümlerin uygulanması Ģartı sağlanmalıdır.

209 Sayfa/Toplam Sayfa: 209 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI Su kalitesinin korunması amacıyla kaliteyi olumsuz etkileyen faaliyetler havza ölçeğinde belirlenmeli, gerekli önlemlerin alınması için havza bütününde çalıģmalar yapılmalı ve planlar oluģturulmalıdır. AB Su Çerçeve Direktifi de su kaynaklarının korunması için çalıģmaların havza ölçeğinde gerçekleģtirilmesini hedeflemektedir. Su kalitesini etkileyen ve çeģitli faaliyetlerle ortaya çıkan kirletici kaynaklar noktasal veya yayılı karaktere sahiptirler. Noktasal kirleticiler oluģumlarının ardından arıtılarak havza için bir tehdit oluģturmaları önlenebilmektedir. Buna karģın yayılı kirleticilerin oluģtuktan sonra kontrol edilmesi zordur. Bu nedenle yayılı kirleticiler için kaynağında kirlilik azaltmaya yönelik önlemlerin alınması gereklidir. Bu amaçla havzalarda su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için yayılı kirletici kaynakların ve yüklerin belirlenmesi, gelecekte kirlilik yüklerinde azalmaların gerçekleģmesi için önerilerin getirilmesi gereklidir Su Kalitesi Sınıflamaları Yöntem Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ den temin edilen yılları arasındaki su kalitesi ölçüm verileri kullanılarak ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiģtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, BOĠ, NH 4 -N, NO 2 -N ve NO 3 -N cinsinden su kalitesi sınıfları (I, II, III, IV) tespit edilmiģ ve CBS yardımı ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Ayrıca, SKKY Tablo 1 de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I, II, III, IV) belirlenmiģ ve CBS ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Su kalite sınıfları SKKY de Ģu Ģekilde tanımlanmıģtır: Sınıf I Sınıf II Sınıf III Sınıf IV : Yüksek kaliteli su : Az kirlenmiģ su : Kirli su : Çok kirlenmiģ su

210 Sayfa/Toplam Sayfa: 210 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bir su kaynağının bu sınıflardan herhangi birine dâhil edilebilmesi için bütün parametre değerleri, o sınıf için verilen parametre değerleriyle uyum halinde bulunmalıdır. Yukarıda belirtilen kalite sınıflarına karģılık gelen suların, aģağıdaki su kullanım alanları için uygun olduğu kabul edilir. a) Sınıf I - Yüksek kaliteli su; 1) Ġçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yüzeysel sular, 2) Rekreasyonel amaçlar (yüzme gibi vücut teması gerektirenler dahil), 3) Alabalık üretimi, 4) Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı, 5) Diğer amaçlar. b) Sınıf II - Az kirlenmiş su; 1) Ġçme suyu olma potansiyeli olan yüzeysel sular 2) Rekreasyonel amaçlar, 3) Alabalık dıģında balık üretimi, 4) Teknik Usuller Tebliği nde verilmiģ olan sulama suyu kalite kriterlerini sağlamak Ģartıyla sulama suyu olarak, 5) Sınıf I dıģındaki diğer bütün kullanımlar. c) Sınıf III - Kirlenmiş su; gıda, tekstil gibi kaliteli su gerektiren endüstriler hariç olmak üzere uygun bir arıtmadan sonra endüstriyel su temininde kullanılabilir. d) Sınıf IV - Çok kirlenmiş su; Sınıf III için verilen kalite parametrelerinden daha düşük kalitede olan ve üst kalite sınıfına iyileştirilerek kullanılabilecek yüzeysel sulardır. Su potansiyelini korumak amacıyla, Sınıf I suların su toplama havzalarında, halen söz konusu su kaynağından herhangi bir biçimde içme suyu temin edilip edilmediğine bakılmaksızın, su toplama havzasının sınırına kadar olan alandaki faaliyetlerden kaynaklanan atıksuların deģarj standartlarını sağlayarak havza dıģına çıkarılması veya geri dönüģümlü olarak kullanılması zorunludur. Ancak tarihinden veya kaynağın içme ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce bu alanda mevcut olup, uzun mesafeli koruma alanında kalan tesislerden sıvı, gaz ve katı atıklarını ilgili idare tarafından uygun görülen ekonomik uygulanabilirliği ispatlanmıģ ileri teknoloji seviyesinde arıtma ve bertaraf

211 Sayfa/Toplam Sayfa: 211 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 teknikleri ile uzaklaģtırılmasını sağlayanlarda bu esaslar aranmaz. Bu alanda katı atık depolama tesisleri Bakanlığın uygun görüģü alınarak yapılabilir. Sınıf II sulardan içme ve kullanma suyu olarak yararlanma imkânı bulunanların, su alma noktası membaına atık veya atıksu boģaltımı yapılmaması esastır. Bunun dıģında kalan amaçlarla, Sınıf II sularda mevcut kaliteyi korumak esastır. Teknik ve ekonomik açıdan tutarlı ise, Sınıf III sularda kaliteyi iyileģtirmeye çalıģmak esastır. Sınıf IV sularda ise amaç, uzun vadeli bir havza koruma planı çerçevesinde mevcut kaliteyi iyileģtirmektir. Bir gruba (A, B, C, D) ait parametrelerin en düģük kalite sınıfı o grubun sınıfını göstermektedir. Bu çalıģmada ana parametre gruplarına göre tespit edilen su kalite sınıfları, sadece ölçümü yapılmıģ parametreler üzerinden hesaplanmıģtır. Ölçümü yapılmamıģ parametreler değerlendirmeye esas alınmamıģ; çoğu istasyonda hiçbir parametrenin ölçülmediği D (bakteriyolojik) parametre grubunda kalite sınıfı belirlenmemiģtir. Ortam kalitesini belirlemek üzere alınan su numunelerinde herhangi bir parametre için yapılan ölçümlere ait %90 persentil (yüzdelik) değerini gösteren karakteristik değerler hesaplanmıģtır. Uygun olasılık dağılım tablosunda 0,90 olasılık değerine karģı gelen değiģken değerine eģit standardize değiģken veren parametre değeri karakteristik değeri ifade etmektedir. Bir baģka deyiģle %90 olasılıkla aģılmayacak değeri göstermektedir. Karakteristik değerin belirlenmesinde kaza sonucu oluģan durumları yansıtan ve bariz analiz hataları sonucu ortaya çıkan sonuçlar dikkate alınmamaktadır. Herhangi bir su kütlesinin bir noktasında ölçülen kıyaslama parametresinin belirlenecek karakteristik değeri, SKKY Tablo 1 de verilen üst sınırlara göre (Tablo 45), hangi su kalite sınıfının üst değerinden daha küçük ise, numune alma noktası o sınıfa ait olmaktadır.

212 Sayfa/Toplam Sayfa: 212 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 45. Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri SU KALĠTE SINIFLARI SU KALĠTE PARAMETRELERĠ I II III IV A) Fiziksel ve inorganik- kimyasal parametreler 1) Sıcaklık ( o C) > 30 2) ph dıģında 3) ÇözünmüĢ oksijen (mg O 2/L) < 3 4) Oksijen doygunluğu (%) < 40 5) Klorür iyonu (mg Cl /L) > 400 6) Sülfat iyonu (mg SO = 4 /L) > 400 7) Amonyum azotu (mg NH + 4 -N/L) > 2 8) Nitrit azotu (mg NO 2 -N/L) > ) Nitrat azotu (mg NO 3 -N/L) > 20 10) Toplam fosfor (mg P/L) > ) Toplam çözünmüģ madde (mg/l) > ) Renk (Pt-Co birimi) > ) Sodyum (mg Na + /L) > 250 B) Organik parametreler 1) Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOĠ) (mg/l) > 70 2) Biyolojik oksijen ihtiyacı (BOĠ) (mg/l) > 20 3) Toplam organik karbon (mg/l) > 12 4) Toplam kjeldahl-azotu (mg/l) > 5 5) Yağ ve gres (mg/l) > 0.5 6) Metilen mavisi ile reaksiyon veren > 1.5 yüzey aktif maddeleri (MBAS) (mg/l) 7) Fenolik maddeler (uçucu) (mg/l) > 0.1 8) Mineral yağlar ve türevleri (mg/l) > 0.5 9) Toplam pestisid (mg/l) > 0.1 C) Ġnorganik kirlenme parametreleri 1) Civa (μg Hg/L) > 2 2) Kadmiyum (μg Cd/L) > 10 3) KurĢun (μg Pb/L) > 50 4) Arsenik (μg As/L) > 100 5) Bakır (μg Cu/L) > 200 6) Krom (toplam) (μg Cr/L) > 200 7) Krom (μg Cr +6 Ölçülmeyecek /L) kadar az > 50 8) Kobalt (μg Co/L) > 200 9) Nikel (μg Ni/L) > ) Çinko (μg Zn/L) > ) Siyanür (toplam) (μg CN/L) > ) Florür (μg F /L) > ) Serbest klor (μg Cl 2/L) > 50 14) Sülfür (μg S = /L) > 10 15) Demir (μg Fe/L) > ) Mangan (μg Mn/L) > ) Bor (μg B/L) > ) Selenyum (μg Se/L) > 20 19) Baryum (μg Ba/L) > ) Alüminyum (mg Al/L) > 1 21) Radyoaktivite (Bq/L) Alfa-aktivitesi > 5 beta-aktivitesi > 10 D) Bakteriyolojik parametreler 1) Fekal koliform(ems/100 ml) > ) Toplam koliform (EMS/100 ml) > Kaynak: SKKY Tablo 1

213 Sayfa/Toplam Sayfa: 213 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Karakteristik değerler, yüzdelik hesaplarında kullanılan istatistiksel hesaplama yöntemleriyle hesaplanmaktadır. Yüzdelik değer hesaplarında tek bir standart yöntem olmayıp, literatürde kabul edilen çeģitli yöntemler vardır (Hyndmann ve Fan, 1996; Langford, 2006). Karakteristik değerler, değiģik istatistiksel dağılımlar göz önünde bulunularak birden çok yöntem ile hesaplanabilmektedir. Karakteristik değerler Gumbel metodu (Gumbel, 1939) ile (Excel) tespit edilmiģ olup, su kalitesi sınıfını belirleyen sınır değerlere yakın olduğu tartıģmalı durumlarda Hazen metoduyla da (Hazen, 1914) değerlendirme yapılmıģ ve hesaplanan en yüksek karakteristik değer esas alınmıģtır. 5'in altındaki örnek sayılarında kalite sınıfı hesabı yapılmamıģtır. Gumbel ve Hazen metotlarında takip edilen matematiksel yöntemler Tablo 46 da verilmektedir. Tablo 46. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri Metod P değeri Ġlk yüzdelik Son yüzdelik Gumbel = (k - 1) / (n - 1) Hazen = (k - 1/2) / n 50/n /n P: Yüzdelik değer (Su kalitesi hesaplarında P değeri 0,9 alınmıģtır. Ancak çözünmüģ oksijen hesaplarında minimum değerler arandığı için 0,1, ph hesaplarında ise aralık hesaplandığı için hem 0,1 hem de 0,9 üzerinden hesaplamalar yapılmıģtır). n: Örnekleme sayısı k: Küçükten büyüğe sıra (P ve n değerlerinden hesaplanır) Küçükten büyüğe sıralamada k sırasında bulunan örnekleme değeri karakteristik değeri göstermektedir. Eğer hesaplanan k değeri tam sayı değilse küçükten büyüğe sıralamada k nın kesirsiz değerine ve onun bir fazlasına tekabül eden X(k) ve X(k+1) değerleri arasında doğrusal interpolasyon yapılarak karakteristik değer tespit edilmektedir Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları Kuzey Ege Havzası nda, nehir havzası olmamasına bağlı olarak, çok sayıda bağımsız dere ve çay mevcuttur. Bu akarsular, üzerlerindeki evsel ve endüstriyel atıksu baskılarına göre birbirlerinden çok farklı su kalitesi özellikleri göstermektedir. Havza genelinde çeģitli akarsularda önemli parametreler olan KOĠ ve NH 4 -N parametrelerinin Sınıf I den IV e kadar girebildiği tespit edilmiģtir (ġekil 55). Diğer azot parametreleri olan NO 2 -N genelde Sınıf III ya da IV e girerken, NO 3 -N ise çoğunlukla Sınıf I ya da II ye girmektedir (ġekil 55). A grubu (fiziksel ve inorganik kirleticiler) parametrelere göre su kalitesinin çoğunlukla NO 2 -N nedeniyle Sınıf III ya da IV e girdiği görülmektedir (ġekil 56). B grubu (organik) parametreler

214 Sayfa/Toplam Sayfa: 214 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çeģitli akarsularda Sınıf I den IV e kadar görülmektedir (ġekil 57). C grubu (inorganik kirlenme) parametreleri de Sınıf I den IV e kadar görülmektedir (ġekil 58). ġekil de yer alan haritalar daha büyük ölçekli olarak EK VI da verilmiģtir. Havzadaki en önemli akarsulardan olan Bakırçay da, membaına yakın olan Kırkağaç ilçesi sonrasından mansabına kadar organik parametreler olan KOĠ ve BOĠ parametreleri amonyum azotu (NH 4 -N) sınıf IV e, yani çok kirli su sınıfına girmektedir. NO 3 -N parametresi Bakırçay boyunca Sınıf I dir. ÇözünmüĢ oksijen ve renk parametreleri de Bakırçay boyunca Sınıf IV tür. C grubu (inorganik kirlenme) parametreler de Bakırçay boyunca Sınıf III ya da IV tür. C grubu parametrelerden olan Mangan (Mn) çay boyunca Sınıf III olup, bor parametresi de çayın mansabı haricinde Sınıf IV olup, C grubu için sınıf belirleyici olmuģtur. Bakırçay ı kuzeyden besleyen Yortanlı, Kestel, Karalar ve Yağcılar derelerinde KOĠ Sınıf I ya da II, BOĠ Sınıf III, NH 4 -N Sınıf I ya da II, NO 3 -N sınıf I, C grubu ise mangan nedeniyle genelde Sınıf II ya da III olmaktadır. Ancak Yortanlı D. nde bor C grubunu Sınıf IV e indirmektedir. Bakırçay ın güneyinde yer alan ve Aliağa nın kuzeyinden Ege Denizi ne dökülen Güzelhisar Çayı, Güzelhisar Barajı çıkıģında KOĠ açısından Sınıf II olmakla beraber, BOĠ nedeniyle B grubu parametreler açısından Sınıf II ye girmektedir. Azot parametrelerinden NH 4 -N ve NO 3 - N Sınıf I dir. C grubu parametrelerden mangan Sınıf III iken, bor nedeniyle C grubu Sınıf IV olmaktadır. Dikili nin kuzeyindeki Madra Çayı ise Madra Barajı çıkıģında III.sınıfa giren ph ve NO 2 -N dıģındaki A, B ve C grubu parametrelerde Sınıf I e girmektedir, yani çok temiz su kategorisindedir denilebilir. Ayvalık taki Nikita (Karaağaç) D.nde organik parametreler KOĠ ve BOĠ Sınıf IV e girerken hesaplanan karakteristik konsantrasyonlar sırasıyla 403 ve 282 mg/l gibi çok yüksek değerlerdedir. Amonyum azotu da 25 mg/l seviyesindeki çok yüksek karakteristik değerlerle Sınıf IV e girmektedir. ÇözünmüĢ oksijen, sodyum, klorür, sülfat ve bor parametreleri de Sınıf IV e girerken, renk ve toplam çözünmüģ madde de Sınıf III e girmektedir. Bu derede yalnızca NO 3 -N parametresi Sınıf I e girmektedir. Havran ilçesinden geçen Havran Çayı nda Havran Barajı aks yerinde çoğu parametre için Sınıf I olan su kalitesi kısa mesafe içinde Havran öncesinde birçok parametre için sınıf IV e kadar düģmektedir. Havran Çayı nda KOĠ parametresi çeģitli istasyonlarda Sınıf II-IV

215 Sayfa/Toplam Sayfa: 215 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 arasında iken, BOĠ parametresi nedeniyle çayın baraj çıkıģı hariç, çoğu yerinde B grubu organik parametreler Sınıf IV tür. Amonyum azotu da aynı Ģekilde Sınıf IV tür. Havran küçük sanayi sonrasında KOĠ, BOĠ ve NH 4 -N için hesaplanan karakteristik konsantrasyonlar sırasıyla 121, 88 ve 11 mg/l gibi yüksek değerlere sahiptir. C grubu parametreler arasında ise demir ölçülen parametreler arasında belirleyici olmakta ve bu grubun kalite sınıfını çayın çeģitli yerlerinde II-III yapmaktadır. Havran Çayı nı besleyen Palamut D. nde ise KOĠ, BOĠ ve NH 4 -N dahil olmak üzere çoğu parametre Sınıf I olmasına rağmen, sülfat Sınıf III e, Kok D. karıģımı sonrasında ise demir Sınıf III e, ph ise 6 nın altına inen karakteristik değerlerle Sınıf IV e inmektedir. Palamut D. ni besleyen Kok D. nde ise organik parametreler Sınıf I olmasına rağmen, NH 4 -N ve mangan Sınıf III, demir ve sülfat Sınıf IV, ph da 2,7 ye kadar inen oldukça asidik karakteristik değer ile Sınıf IV mertebesindedir. Bu derede önemli ölçüde asit ve metal kirlenmesi olduğu söylenebilir. Edremit Çayı nda KOĠ Sınıf II, BOĠ sınıf III e girerken B grubu BOĠ nedeniyle Sınıf III seviyesindedir. Azot parametrelerinden NH 4 -N IV, NO 3 -N ise Sınıf II dir. ÇözünmüĢ oksijen Sınıf III e girmektedir. C grubu demir nedeniyle Sınıf II ye girerken, bor, mangan ve arsenik sınıf I dir. Edremit in batısındaki Zeytinli Çayı ise sıcaklık hariç ölçülen tüm parametreler için (NO 2 -N dahil) Sınıf I, yani temiz su kategorisindedir. Ayvacık ın güneyinden geçen Tuzla Çayı nda da Ayvalık Barajı çıkıģında organik madde ve NH 4 -N Sınıf I e girerken, NO 3 -N Sınıf III e girmektedir. C grubu parametrelerinden olan demir ve mangan da Sınıf I e girmektedir. Havzanın önemli akarsularından olan Karamenderes Çayı nda KOĠ Sınıf I e girerken, mansabına doğru Sınıf I den III e doğru değiģen BOĠ parametresi B grubunun sınıfını belirlemektedir. NH 4 -N Sınıf I-II ye, NO 3 -N Sınıf I e girmektedir. C grubu parametrelerden ölçülen demir, bor ve mangan da Sınıf I dir. Özetle havzada akarsularda su kalitesi açısından görülen en önemli sorunların baģında havzanın önemli bir akarsuyu olan Bakırçay ın organik madde, çözünmüģ oksijen, amonyum azotu ve renk açısından Sınıf IV, yani çok kirlenmiģ olması gelmektedir. Bir diğer önemli çay olan Havran Çayı da organik madde ve amonyum azotu ile çok kirlenmiģ durumdadır. Ayvalık civarındaki Nikita (Karaağaç) D. de organik madde, çözünmüģ oksijen, amonyum azotu, tuzluluk ve sülfat nedeniyle çok kirli akarsu kategorisindedir. Ayrıca bu akarsu toplam çözünmüģ madde ve renk açısından da kirlidir.

216 Sayfa/Toplam Sayfa: 216 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 DSĠ tarafından yapılan su kalitesi gözlemlerinde B grubu organik parametreler arasında çoğunlukla KOĠ ve BOĠ ölçümleri yapılmıģ, diğer organik parametrelerin ölçümü genelde yapılmadığı için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü olabilir. Toplam P ölçümlerinin yapılmamıģ olması, fosfor kirliliğinin düzeyinin belirlenmesini engellemektedir. Ayrıca, 21 adet olan C grubu parametreleri içinde genellikle sadece 3-4 parametre ölçüldüğü için gerçek su kalitesi tespit edilenlerden daha kötü olabilir. Özellikle sanayinin yoğun olduğu yerlerdeki akarsularda ağır metal parametrelerinin daha sıklıkla izlenmesinde fayda vardır. D grubu parametreler için havzada bulunan DSĠ istasyonlarında ölçüm yapılmamıģtır. Havzada ölçüm istasyonu bulunmayan fakat su kalitesi açısından önemli olabilecek akarsular ġekil de siyah renkle belirtilmiģtir. Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını içermek üzere artırılması ve SKKY deki parametrelerin tamamının ölçülebileceği Ģekilde yeniden organize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca AB sürecinde Su Çerçeve Direktifi ne uyum sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de belirlenmesine ihtiyaç duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik vaziyetini izleyecek bir organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıģmalarının baģlatılmasına ihtiyaç vardır

217 Sayfa/Toplam Sayfa: 217 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 57. Kuzey Ege Havzası Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları

218 Sayfa/Toplam Sayfa: 218 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 58. Kuzey Ege Havzası A Grubu (Fiziksel ve Ġnorganik) Parametrelere Göre Su Kalitesi

219 Sayfa/Toplam Sayfa: 219 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 59. Kuzey Ege Havzası B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları

220 Sayfa/Toplam Sayfa: 220 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 60. Kuzey Ege Havzası C Grubu (Ġnorganik Kirlenme) Parametrelere Göre Su Kalitesi

221 Sayfa/Toplam Sayfa: 221 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su Kaynaklarının Sıcaklıkları DSĠ den temin edilmiģ olan su kalitesi verileri kullanılarak DSĠ istasyonlarında yılları arasında ölçülmüģ olan minimum ve maksimum sıcaklıklar Tablo 47 de verilmektedir. Bu süre zarfında 10 un altında ölçüm yapılmıģ olan DSĠ istasyonları dikkate alınmamıģtır. Tablo 47. Kuzey Ege Havzası Minimum ve Maksimum Su Sıcaklıkları ĠSTASYON NO ĠSTASYON ADI VE YERĠ MĠNĠMUM SICAKLIK ( C) MAKSĠMUM SICAKLIK ( C) Bakırçay-Eğrigöl Bakırçay-Soma Çıkısı Bakırçay-SavaĢtepe Köprüsü Bakırçay-Ördek Köprüsü Güzelhisar D.-Güzelhisar Barajı Çıkısı Yağcılar D.-SeviĢler Barajı Çıkısı Karalar D.-Çaltıkoru Barajı Çıkısı Kestel D.-Kestel Barajı Çıkısı Yortanlı D.-Yortanlı Barajı Çıkısı Havran Çayı - Havran Öncesi (N1) Havran Çayı -Kızıklı Yeni Köprü (N3) Ayvalık Nikita Der. DSĠ Isl. ÇalıĢma BaĢ Ayvalık Nikita Der. HoĢap Yaya Köprüsü Karamenderes-Akçin D. KarıĢım Nok. Öncesi Karamenderes - Akçin D. Kar. Nok. Sonrası (EĠEĠ) Havran Çayı -Balıklı Köprüsü (N4) Zeytinli Çayı - Zeytinli Brj. Aks Yeri Edremit Çayı - Kadıköy Der, Kar. Sonrası (N5) Palamut D- Kok D. Kar. Noktası Öncesi Kok D Palamut D- Kok D. Kar. Nok. Sonrası Palamut D - Köylüce Köyü Köprüsü Havran Çayı - Küçük Sanayi Sonrası (N2) K.Menderes Bayramiç Brj. ÇıkıĢı Çitalan D.SavaĢtepe Sarıbeyler Brj. ÇıkıĢı Madra Çayı Madra Brj. ÇıkıĢı 5 27

222 Sayfa/Toplam Sayfa: 222 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Bu bölümde Kuzey Ege Havzası ndaki baģlıca kirletici kaynaklar tanımlanmaktadır. Bu kapsamda, havzadaki noktasal ve yayılı kaynaklar ile bunların toplamından oluģan besi maddesi (nutrient) yüklerinin (azot ve fosfor) yıllara göre dağılımı verilmektedir. Yük dağılımı il bazında sunulmaktadır. Temel prensip mevcut veriler doğrultusunda kirletici kaynakların geçmiģten bugüne nasıl değiģtiğinin tespiti ve geleceğe uyarlanmasıdır. Bu kapsamda noktasal veya yayılı kirletici kaynaklar için literatürde tanımlanmıģ ve benzer projelerde kullanılmıģ olan birim kirlilik yüklerinden faydalanılmıģtır. Noktasal kirletici kaynaklar içerisinde; evsel atıksular ile kirlenmiģ yüzeysel atıksuların birlikte gruplandığı kentsel atıksular, endüstriyel atıksular ve katı atık düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları ile rehabilite edilecek düzensiz depolama sahalarından toplanacak olan sızıntı suları yer almaktadır. Yayılı kaynaklar içerisinde ise; tarımsal faaliyetlerde kullanılan gübre ve zirai mücadele ilaçları, her türlü hayvancılık faaliyetleri, katı atık düzensiz depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı suları, evsel atıksuların biriktirildiği foseptikler, arazinin doğal yapısı ve atmosferik taģınım yer almaktadır (ġekil 61). Kirlilik Kaynakları Noktasal Kaynaklar Yayılı Kaynaklar Kentsel atıksu deşarjları Endüstriyel atıksu deşarjları Katı atık düzenli depolama sızıntı suları Rehabilite edilen düzensiz depolama sızıntı suları Tarımsal faaliyetler Gübre kullanımı Pestisit kullanımı Hayvancılık faaliyetleri Katı atık düzensiz depolama sızıntı suları Foseptik çıkış suları Arazi kullanımı Atmosferik taşınım ġekil 61. Kirlilik Kaynakları

223 Sayfa/Toplam Sayfa: 223 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Nüfus Tahminleri YerleĢim yerlerinden kaynaklanan kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanması için öncelikle bu yerleģim yerlerinin, proje süresini kapsayan zaman dilimi içerisindeki nüfus tahminlerinin yapılması gerekmektedir. Nüfus tahminleri yapılırken amaç, yerleģimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiģimini, olabildiğince gerçekçi Ģekilde tahmin etmektir. Proje kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleģimler için 30 yıllık (2040 yılına kadar) kentsel/kırsal, yazlık/kıģlık ve eģdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluģturulmuģtur. Bu senaryolar içerisinden havza yapısının en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiģtir. Nüfus tahminleri yapılırken aģağıdaki temel prensipler dikkate alınmıģtır: GeçmiĢe yönelik nüfus sayım sonuçları detaylı çalıģılmıģ, nüfusun geçmiģteki değiģim eğilimlerinden yararlanılarak ileriye yönelik projeksiyonlar yapılmıģtır. Nüfus projeksiyonları 2040 yılına kadar yapılmıģtır, Nüfus tahminlerini ilçe bazlı yapılmıģtır, Her bir ilçenin kentsel/kırsal nüfusları ayrı ayrı hesaplanmıģtır (nüfus sayımları kentsel ve kırsal olarak ayrılmaktadır), Nüfuslardaki yaz ve kıģ farklılıklarının göz önünde bulundurulmuģtur (nüfus sayımları kıģ nüfusuna karģılık gelmektedir, yaz değeri nüfusuyla ilgili olarak sahalardan toplanan veriler kullanılmıģtır veya kıģ nüfusunun %120, %80 gibi sabit bir katı olarak alınmıģtır), Yaz ve kıģ nüfuslarını birlikte ifade eden eģdeğer nüfus her bir ilçe için hesaplanmıģtır. EĢdeğer nüfus kıģ ve yaz nüfuslarının aylara göre ağırlıklı ortalamasıdır. Yaz dönemi 4 ay (Mayıs-Eylül), kıģ dönemi 8 ay (Ekim-Nisan) kabul edilmiģtir, GeçmiĢe yönelik nüfus sayımları çalıģılırken 1975, 1980, 1985, 1990, 2000, 2007, 2008 ve 2009 nüfusları kullanılmıģtır. Bu nüfus sayımları arasından 2007, 2008 ve 2009 sayımlarında, öncekilerden farklı olarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) geçilerek yeni bir metodoloji uygulanmıģtır. Bu durum eski ve yeni nüfus sayımları arasında belirgin fark oluģturmuģtur. Tüm bu durumlar farklı senaryolar için tekrarlanmıģtır. Tahmin ve senaryo sonuçları farklı grafiklere iģlenmiģtir, Seçilen uygun senaryoya göre hesaplamalar belde bazında belirli katsayılar kullanılarak uygulanmıģtır.

224 Sayfa/Toplam Sayfa: 224 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Hesaplamalarda yöntem olarak, azalan hızlı geometrik artıģ yöntemi kullanılmıģtır. Bu yönteme göre, N 0 : Son nüfus sayım değeri (kiģi) N t : Gelecekteki nüfus (kiģi) p : Nüfus artıģ/azalma hızı (%) N t = N 0 (1+p) t t : Son nüfus sayımından itibaren geçen süre (yıl) ġekil 62. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi Bu hesaplama yöntemine göre, zamana karģı nüfusun artıģ hızının azalacağı ve grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacağı varsayılmaktadır. Nüfus ArtıĢ Hızı Tahminlerinde, aģağıdaki senaryolar kullanılmıģtır: UNDP (BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı): Türkiye genelinde yılları için kentsel ve kırsal ayrımlı nüfus artıģ hızı (p katsayısı) belirlenmiģtir. Bu değerler 5 er yıllık olarak tanımlanmıģ, ilçe bazında kullanılarak yılları için nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. UNDP %80: UNDP metodunda kullanılan artıģ hızının %80 i alınarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, yılları arası nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. UNDP %120: UNDP metodunda kullanılan artıģ hızının %120 arttırılarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, yılları arası nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. TÜBĠTAK-MAM: 11 havzadaki her bir ilçe için geçmiģe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2000 yılından itibaren, grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacak Ģekilde p değerleri bulunmuģ ve bu değerler üzerinden 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıģtır.

225 Sayfa/Toplam Sayfa: 225 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBĠTAK-MAM Nüfus Tahmini Tahminler her bir ilçe için geçmiģe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2000 yılından itibaren, grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacak Ģekilde p değerleri bulunmuģtur. p değerleri hesaplanmadan, grafik eğimi üzerinden tahmini olarak bulunmuģtur, Değerler her 5 yılda bir değiģtirilerek, 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıģtır. Grafikteki eğimin 2007, 2008 ve 2009 ADNKS değerleri ile kesiģmesine dikkat edilmiģtir, Nüfuslar kentsel ve kırsal için ayrı ayrı hesaplanmıģtır, Kırsal ve kentsel nüfuslarda eğime bağlı olarak azalmalar olsa bile, düģme eğilimi göstermeyeceği kabulü yapılmıģtır, Proje kapsamında, havza sınırları içine birkaç il girmekte, bu illerin ise tamamı değil ancak bir kısmı havzada yer almaktadır. Bu durumda hesaplamalar il değil, havzaya giren ilçeler bazında yapılmıģtır. Eğer bir ilçe 2 farklı havzaya da giriyorsa hesaplamalar ilçe merkezinin bulunduğu havza için yapılmıģtır. Hesaplamalar yapılırken zamanla illerin idari yapılanmasında farklılıklar olduğu görülmüģtür, yıllara bağlı olarak bazı ilçelerin il olabildiği, ilçelere bağlı beldelerin ise ilçe olabildiği tespit edilmiģtir. Bu durumda idari teģkilatlanmaların ilk hali dikkate alınarak, yerleģkelerin toplam nüfusları üzerinde çalıģılmıģ, sonra her bir ilçe için uyarlanmıģtır. Nüfus Tahmin Senaryosu Seçilirken: Uygulanan yöntemlerden hangisinin seçileceğine karar verilirken, tüm tahmin ve senaryo sonuçları toplam havza nüfusları için grafiklere iģlenerek, gerçek resim görülmüģtür. Bu grafiklerden mümkün olduğunca gerçekçi, S-eğrisini en iyi temsil eden, havzanın durumunu (tarım, sanayi, turizm, vb) en uygun Ģekilde yansıtan (genelde en düģük artıģ olmayan) senaryo seçilmiģtir. 2007, 2008 ve 2009 ADNKS sayım sonuçlarındaki yöntem farklılığı son yıllarda havzaların toplam nüfuslarında değiģiklik göstermesine neden olmuģtur. Bu durum Büyük Menderes, Konya, Kızılırmak, Ceyhan, YeĢilırmak ve Burdur Havzalarının toplam nüfusları için belirgindir. Nüfus tahminlerini diğer senaryolar ile sağlıklı karģılaģtırmak için, söz konusu havzaların MAM tahminleri 2000 yılı; UNDP tahminleri ise 2000 yılı yerine 2009 yılı baz alınarak hesaplanmıģtır.

226 Nüfuslar (Kişi) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 226 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Marmara Havzası nın değiģken idari teģkilatlanmasını doğru yansıtabilmek için hesaplama yöntemlerinin tamamı 2008 yılı baz alınarak hesaplanmıģtır. Küçük Menderes, Susurluk, Seyhan ve Kuzey Ege Havzaları için hesaplama yöntemlerinin tamamı 2000 yılı baz alınarak yapılmıģtır. Elde Edilen Sonuçlar: Yapılan hesaplamalar neticesinde elde edilen nüfuslara bağlı olarak çizilen grafikte (ġekil 63) yer alan eğrilere göre, azalan hızlı geometrik artıģ yöntemine en uygun olan tahmin yöntemi MAM Tahmin Senaryosu dur. Bu sebeple Kuzey Ege Havzası için MAM Tahmin Yöntemi ile elde edilen nüfus değerlerinin kullanılmasına karar verilmiģtir. Seçilen tahmin yöntemine göre 2009 yılından 2040 yılına kadar havza geneli için hesaplanmıģ olan nüfuslar Tablo 48 de verilmektedir KUZEY EGE HAVZASI NÜFUS TAHMİN SONUÇLARI TÜİK Nüfus Sayım Sonuçları MAM Tahmin UNDP Tahmin UNDP %80 Tahmin UNDP %120 Tahmin ADNKS Sayım Sonuçları MAM Tahmin (ED Nüfus) UNDP Tahmin (ED Nüfus) UNDP %80 Tahmin (ED Nüfus) UNDP %120 Tahmin (ED Nüfus) Yıllar ġekil 63. Kuzey Ege Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları

227 Sayfa/Toplam Sayfa: 227 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 48. Kuzey Ege Havzası Nüfus Tahminleri YILLAR Kentsel Kırsal Toplam KıĢ Yaz EĢdeğer KıĢ Yaz EĢdeğer

228 Sayfa/Toplam Sayfa: 228 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Noktasal kaynaklardan gelen kirlilik yükü hesapları, havzayı paylaģan iller bazında yapılmıģtır. Bir havzadaki noktasal kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı ortamlara deģarj edilen kentsel atıksu, endüstriyel atıksular, düzenli depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı sularıdır. Bu kaynaklardan gelen toplam kirlilik yükü genel olarak kentsel ve endüstriyel yüklerin toplamından oluģmaktadır. Bu yüklerin hesaplama yöntemine ait yaklaģımlar aģağıda açıklanmaktadır Kentsel Kirlilik Yükleri Proje kapsamında belediye teģkilatına sahip olan yerleģim yerleri ile nüfusu in üzerinde olan köylerden kaynaklanan kentsel kirlilik yükleri ve atıksu debileri hesaplanmıģtır. Hesaplamalarda tarihli Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği nde yer alan prensipler dikkate alınmıģtır. Tebliğ de yer alan Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi tablosunda, nüfusu ve arasında olan yerleģim yerleri için güncel kiģi baģı atıksu oluģumu değerleri verilmiģtir yılı için verilen kiģi baģı atıksu oluģumu değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimleri için tedrici olarak artırılmıģtır. Bu değerlere yeraltı suyundan atıksu toplama sistemine giren sızma debisi de ilave edilmiģtir. Sızma debisi, yeraltı su seviyesinin yüksekliğine, yerleģim yerinin deniz kenarında olup olmamasına, zemin yapısına, içme suyu Ģebekesinde kaçak oranına ve kanalizasyon Ģebekesinin yaģına vb. bağlı olarak değiģmektedir. Atıksu altyapı sisteminin zamanla iyileģeceği kabulü ile sızma debisinin kiģi baģı atıksu debisine oranı tedrici olarak azaltılmıģtır. Buna göre; kiģi baģı atıksu debisi 2010 yılında %50, 2020 yılında %40, 2030 yılında %35 ve 2040 yılında %30 oranında artırılarak toplam atıksu debisi hesaplanmıģtır. Bu değerler danıģman tahminlerine dayanılarak belirlenmiģtir. Hesaplamalarda kullanılan kiģi baģı atıksu debi değerleri Tablo 49 da verilmektedir.

229 Sayfa/Toplam Sayfa: 229 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 49. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri 2010 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu 2020 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2030 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2040 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: DanıĢman tahminleri) NÜFUS ATIKSU SIZMA DEBĠSĠ TOPLAM ATIKSU OLUġUMU DEBĠSĠ kiģi L/kiĢi-gün L/kiĢi-gün L/kiĢi-gün Kirlilik yükleri hesaplamalarında Tebliğ de yer alan Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi tablosundaki, nüfusu ve arasında olan yerleģim yerleri için güncel kiģi baģı kirlilik yükleri değerleri kullanılmıģtır yılı için verilmiģ olan kiģi baģı kirlilik yükü değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimlerinde tedrici olarak artırılmıģtır. Ayrıca Tebliğ de yer almayan, nüfusu in altında olan yerleģim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri, nüfusu ile in arasında olan yerler için verilmiģ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiģtir. Buna göre hesaplamalarda kullanılan kiģi baģı kirlilik yükleri oluģumu değerleri Tablo 50 de verilmektedir. Ġncelenen yerleģim yerlerinden kaynaklanan kirlilik yükü, kanalizasyon Ģebekesi olan yerlerde noktasal, olmayan yerlerde yayılı kaynak olarak değerlendirilmiģtir. Noktasal kentsel kirlilik yükü, atıksu arıtma tesisi olup olmamasına bağlı olarak doğrudan ya da arıtma tesisinde bir miktar giderildikten sonra havzaya deģarj edilmektedir. Yayılı kirlilik yüklerinin ise foseptiklerde bir miktar giderildikten sonra yüzeysel veya yeraltı sularına karıģarak havzaya ulaģmakta olduğu kabul edilmiģtir. Hesaplamalarda yerleģim yerlerindeki kanalizasyon Ģebekesine bağlı nüfus oranı dikkate alınmıģtır. Kirlilik yükleri hesaplamalarında, kentsel alan içerisinde yaģayan nüfustan kaynaklanan yüklerin yanında, yerleģim yeri sınırları içerisinde bulunan küçük sanayi sitesi, imalathane,

230 Sayfa/Toplam Sayfa: 230 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 vb. endüstriyel atıksu deģarjı yapan çeģitli iģyerleri de dikkate alınmıģtır. Bu tesislerden kaynaklanan yükün hesaplanması için, nüfusa bağlı olarak hesaplanmıģ olan yük değerleri belli bir yüzdeyle artırılmıģtır. YerleĢim yerlerinde üretilen kentsel kirlilik yüklerinin havzaya ulaģma sürecinde izlediği yol ġekil 64 te verilmektedir. Tablo 50. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri 2010 Yılı Ġçin Birim Yükler 2020 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2030 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2040 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) NÜFUS KOĠ BOĠ AKM TN TP kiģi g/kiģi-gün g/kiģi-gün g/kiģi-gün g/kiģi-gün g/kiģi-gün , , , , , , , , , , , , , ,5 Kaynak: SKKY Teknik Usuller Tebliği ve DanıĢman Tahminleri

231 Sayfa/Toplam Sayfa: 231 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 64. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol Yapılan Kabuller: Kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanmasında yapılan kabuller Ģu Ģekildedir: 1. Nüfusu in altında olan yerleģim yerlerinin nüfusları, emniyetli tarafta kalmak amacıyla, 2040 yılına kadar sabit alınmıģtır. 2. Mevcut evsel atıksu arıtma tesislerinden yalnızca ön arıtma (fiziksel arıtım) yapanlarda KOĠ giderme veriminin %10 olduğu, t-n ve t-p da herhangi bir gidermenin olmadığı kabulü yapılmıģtır. Biyolojik arıtım yapılan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri ise KOĠ için %80, t-n için %25, t-p için %10 olarak alınmıģtır. 3. Azot ve fosfor giderimi olan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri KOĠ için %80, t-n için %70, t-p için %70 olarak alınmıģtır. 4. Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, t-n için %20, t-p için %30 olarak alınmıģtır.

232 Sayfa/Toplam Sayfa: 232 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: yılından itibaren (2020 dâhil) tüm yerleģim yerlerinde kanalizasyon Ģebekesinin ve kentsel atıksu arıtma tesislerinin iģletmeye alınmıģ olacağı tahmini yapılmıģtır yılı nüfusu in üzerinde olan yerleģim yerlerinde azot ve fosfor giderimi yapılan arıtma tesislerinin kurulacağı tahmini yapılmıģtır. 7. Kuzey Ege Havzası nda kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan yüklerin hesaplanması için, nüfustan kaynaklanan kirlilik yükleri %10 oranında artırılmıģtır. Elde Edilen Sonuçlar: Kentsel kirlilik yükleri hesaplamalarında Üretilen Yük, Giderilen Yük, Toplam DeĢarj Edilen Yük ve Havza içine DeĢarj Edilen Yük kavramları geliģtirilmiģtir. Üretilen yük, havza içerisinde yaģayanlardan kaynaklanan evsel yüklerin, kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan endüstriyel yükleri de kapsayacak Ģekilde artırılması neticesinde elde edilen toplam yüktür. Giderilen yük ise, atıksu arıtma tesislerinde arıtma yoluyla, foseptiklerde ise toprakta tutunma ve biyolojik bozunma neticesinde atıksudan uzaklaģtırılan yükleri kapsamaktadır. Toplam deģarj edilen yük, havza içerisindeki su kaynakları ile havza dıģında kalan deniz ortamına yapılan deģarjların tümünü içermektedir. Havza içine deģarj edilen yük ise havza sınırları içerisinde alıcı su ortamlarına gelen yük toplamını kapsamaktadır. Kuzey Ege Havzası nda 2009 yılında üretilen ton/yıl KOĠ yükünün yaklaģık %40 ı arıtılmakta ( ton/yıl), %60 ı ise ( ton/yıl) akarsu ve denize deģarj edilmektedir. Toplam deģarjın yaklaģık %73 ü (12.529) havza içerisine yapılmaktadır. Havzada üretilen ton/yıl t-n yükünün ise yaklaģık %18 i (402 ton/yıl) giderilmektedir. Geri kalan ton yükün ise tonluk kısmı ise havzaya ulaģmaktadır. T-P yükünde ise yaklaģık %15 lik bir giderim söz konusudur. Buna göre 367 ton/yıl olan t-p yükünün 191 tonu havzaya kirlilik olarak verilmektedir. Özet olarak 2009 yılında üretilen toplam kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaģan kısımları KOĠ parametresi bazında yaklaģık %44, t-n parametresi bazında %51 ve t-p parametresi bazında ise %52 dir. KOĠ, t-n ve t-p parametreleri bazında 2009 yılı kentsel kirlilik yükleri dengesi miktar ve yüzde olarak ġekil 65 te, havza içine ve dıģına deģarj edilen yüzdeleri ise ġekil 66 da gösterilmektedir.

233 Sayfa/Toplam Sayfa: 233 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen KOİ Toplam N Toplam P 2009 Yılı Evsel Kirlilik Yükleri Dengesi Toplam P Toplam N KOİ 0% 20% 40% 60% 80% 100% KOİ Toplam N Toplam P Giderilen Havza İçine Deşarj Edilen ġekil Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi

234 Sayfa/Toplam Sayfa: 234 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% KOİ Toplam N Toplam P Havza Dışı Havza İçi ġekil Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri Kentsel atıksu arıtma tesisleri planlamalarına bağlı olarak, 2020 yılından sonra tüm yerleģim yerlerinde tesislerin iģletmeye alınacağı öngörüsü yapılmıģtır. Buna göre deģarj edilen ve havzaya ulaģan kirlilik yüklerinde 2020 yılından itibaren bir düģüģ olacaktır yılında üretilen KOĠ yükünün toplamda %60 ı, havza içine ve havza dıģı olarak kabul edilen Ege Denizi ne deģarj edilmektedir. Havza içine deģarj edilen KOĠ yükünün toplam yüke oranı ise %44 dür. Bu değer 2020 yılından itibaren %11 e inmektedir. Benzer Ģekilde havzaya ulaģan t-n yükü oranı %51 den %30 a, t-p yükü oranı ise %52 den %36 ya inmektedir. Tablo 51 ve ġekil 67 de atıksu debileri ve KOĠ, t-n ve t-p parametreleri için kirlilik yüklerinde zamana göre olacak değiģim verilmektedir.

235 Yıllar TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 235 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 51. Kuzey Ege Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri Atıksu Debisi (m 3 /gün) Üretilen (ton/yıl) Kentsel Kirlilik Yükleri Toplam DeĢarj Edilen (ton/yıl) Giderilen (ton/yıl) Havza Ġçine DeĢarj Edilen (ton/yıl) Havza Ġçine DeĢarj Edilen / Üretilen (%) KOĠ t-n t-p KOĠ t-n t-p KOĠ t-n t-p KOĠ t-n t-p KOİ Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen

236 Sayfa/Toplam Sayfa: 236 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toplam N Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen Toplam P Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen ġekil 67. Kuzey Ege Havzası nda KOĠ, Toplam N ve Toplam P Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi

237 Sayfa/Toplam Sayfa: 237 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Endüstriyel Kirlilik Yükleri Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde endüstriyel kirlilik oluģturan en önemli tesisler Ġzmir ilindeki TÜPRAġ Petrol Rafinerisi ve PETKĠM Petrokimya Tesisleri, Manisa ilindeki kömür iģletmeleri ve diğer gıda üretimi yapan sanayi tesisleri olarak sıralanabilir. AĢağıdaki bölümde tekil endüstriler ve OSB lerden kaynaklanan kirlilik yükleri hesaplama metodolojisi ve hesaplama sonuçları verilmektedir. Kirlilik yükü hesaplamalarında, havzada yer alan endüstriyel tesisler dört ana grup baģlığı altında ele alınmıģtır: 1. DeĢarj izni olan endüstriyel tesisler. 2. DeĢarj izni olmayan endüstriyel tesisler. 3. Atıksu arıtma tesisleri olan OSB ler. 4. OSB içerisinde yer alan ve atık sularını beraberce ve direkt olarak alıcı ortamlara deģarj eden endüstriyel tesisler. Tüm endüstriyel tesislerin deģarj izin belgeleri olup olmaması durumuna bağlı olarak iki Ģekilde hesap yapılmıģtır: Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden alınan ve deģarj izin durumlarını gösteren listelere dayanılarak bu tesisler gruplandırıldıktan sonra deģarj izni olanlar için, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) Tabloları nda ilgili sektörün deģarj standartlarında belirlenmiģ olan kirletici yük limit değerleri belli bir emniyet katsayısı ile çarpılarak bulunan konsantrasyonlar dikkate alınmıģtır. Tesislerin atıksu debilerinin belirlenmesi için yine Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden alınan listelerden yararlanılmıģtır. Kullanılan değerler daha önceden yapılan çalıģmalarla (ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008) karģılaģtırılmıģtır. DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için ise yine SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için %80, T-N için %35 ve T-P için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıģtır.

238 Sayfa/Toplam Sayfa: 238 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 OSB ler için aģağıdaki Ģekilde hesap yapılmıģtır: DeĢarj izni olan (OSB nin tek AAT ve/veya OSB de yer alan tüm tesislerin ayrı ayrı AAT mevcut olması durumu) OSB ler için SKKY de yer alan Tablo 19: KarıĢık Endüstriyel Atık Suların Alıcı Ortama DeĢarj Standartları Küçük ve Büyük OSB ler ve Sektör Belirlemesi Yapılamayan Diğer Sanayiler limit değerleri dikkate alınarak yük hesabı yapılmıģtır. DeĢarj izni olmayan (atıksu arıtımı olmaması durumu) OSB ler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan deģarj standardı değerlerinin KOĠ, BOĠ ve AKM için %80, T-N için %35 ve T-P için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıģtır Kirlilik yükü hesaplamaları yapılırken bazı kabuller esas alınmıģtır. Yapılan kabuller aģağıda sıralanmaktadır: Veri Toplama Proje dâhilinde saha çalıģmaları kapsamında ziyaret edilen endüstriyel tesislere ait bilgiler saha çalıģmalarından temin edilmiģtir (2009 Eylül-Aralık arası durumu yansıtmaktadır). Diğer endüstrilere ait Ġl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden alınan isim, debi ve deģarj izin durumları esas alınmıģtır. Endüstriyel tesisler, deģarj izni olup olmamasına göre iki gruba ayrılmıģtır. o o Havza içinde bir alıcı ortama deģarj eden tesisler (havza içi), Denize deģarj eden tesisler (havza dıģı) Önemli kirletici kaynaklar tanımı gereği, havza içinde yer alan ve alıcı ortama deģarj yapan tüm endüstriyel tesisler hesaplamaya dahil edilmiģ; benzin istasyonu, küçük sanayi siteleri gibi tesisler hesaplamalara dahil edilmemiģtir. Bu tür tesisler ve verisine ulaģılmayan diğer tesislerden kaynaklanacak debi ve kirlilik yükü değerlerinin hesabı için elde edilen toplam havza debisi ve toplam kirlilik yükü değerleri, her bir havza özelinde belirlenen bir emniyet faktörü ile çarpılmıģtır. Bu faktör Kuzey Ege Havzası için %5 olarak belirlenmiģtir. Sadece evsel atıksuyu olan (SKKY Tablo 21) endüstriyel tesisler, evsel kirlilik yükü hesaplamalarında ele alındığından, endüstriyel yük hesaplamalarına dâhil edilmemiģlerdir.

239 Sayfa/Toplam Sayfa: 239 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza içinde, belediye kanalizasyonuna arıtma yaparak veya yapmadan atıksuyunu deģarj eden endüstriyel tesislerden gelecek kirlilik yükünü hesaba katabilmek üzere, kentsel kaynaklı kirlilik yüklerinin hesaplanması kısmında, havza özelinde belirlenen bir oran endüstriyel tesislerden kanalizasyona verilen kirlilik yükü olarak ilave edilmiģtir. Kirletici Konsantrasyonlarının Belirlenmesi Sektörel ve alt sektörler bazında SKKY kirlilik konsantrasyonları belirlenirken aģağıdaki kabuller yapılmıģtır; Sektörel ve alt sektörler bazında KOĠ, BOĠ, AKM, T-N, T-P kirleticileri üzerinden hesaplamalar yapılmıģtır. DeĢarj izin belgesi olan tesisler için SKKY Sektörel Tablolarda yer alan 2 saatlik kompozit numune limitleri esas alınmıģtır. DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için %80, T-N için %35 ve T-P için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle, arıtılmamıģ atıksu için yaklaģık konsantrasyon değeri tahmini yapılmıģtır. SKKY de ilgili alt sektör için bahsi geçen kirleticilerden bir veya birkaçına ait konsantrasyon değeri olmadığı durumlar için literatür verilerine dayanarak yapılan oranlar kullanılmıģtır (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 2004; ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008). Her bir endüstri için kabul edilen konsantrasyon değerleri Tablo 52 de verilmiģtir. Tablo 52. Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyon Değerleri SEKTÖR Konsantrasyon KOĠ BOĠ AKM T-N T-P Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) GIDA a

240 Sayfa/Toplam Sayfa: 240 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 SEKTÖR Konsantrasyon KOĠ BOĠ AKM T-N T-P Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) b ĠÇKĠ MADEN CAM KÖMÜR ve ENERJĠ 9 TEKSTĠL 10 PETROL DERĠ SELÜLOZ KĠMYA

241 Sayfa/Toplam Sayfa: 241 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 SEKTÖR Konsantrasyon KOĠ BOĠ AKM T-N T-P Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) a b c KĠMYA a b METAL AĞAÇ MAKĠNE OTOMOTĠV KARIġIK DĠĞER , ,

242 Sayfa/Toplam Sayfa: 242 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yük Hesaplamaları Hesaplamalar 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için yapılmıģtır. Hesaplamalar yapılırken, havzada endüstrilerin 2010 yılı debi değerleri kullanılmıģtır. Bu değerlerin 2020, 2030 ve 2040 yıllarında aynı olacağı kabul edilmiģtir. Debinin havza içi ve denize (havza dıģı) olan dağılımının da 2020, 2030 ve 2040 yıllarında 2010 yılıyla aynı olacağı varsayılmıģtır. Kirletici yük hesaplamaları yapılırken, yıllar bazında arıtma verimleri üzerinde farklar olacağı varsayılmıģtır. Bu sebeple SKKY deģarj limitleri yıllara göre değiģen katsayılarla çarpılmıģtır. Bu katsayılar Tablo 53 te verilmektedir. Tablo 53. Yıllar Bazında Kullanılan Arıtma Performansı Katsayıları YIL KATSAYI AÇIKLAMA 2010 SKKY deģarj limitlerinin %20 fazlası (x1,2) Emniyetli tarafta kalmak için 2020 SKKY deģarj limitleri ile aynı (x1,0) Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek 2030 SKKY deģarj limitlerinin %90 ı (x0,9) Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek 2040 SKKY deģarj limitlerinin %80 i (x0,8) Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek ġeker, zeytinyağı ve gül yağı fabrikalarında sezona bağlı üretim yapıldığı ve sezonun 90 gün olduğu kabulü yapılarak yıllık debi ve kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. 2020, 2030 ve 2040 yılları için havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte ilgili yıllar için hesaplamalar 2010 yılındaki mevcut durum üzerinden yapılmıģtır. YapılmıĢ olan kabullere dayanılarak bulunan sonuçlar havza içi, havza dıģı (denize giden), il toplamı ve havza toplamı olarak gruplandırılarak kolay anlaģılabilir olması amacıyla grafik ve tablolar Ģeklinde de aģağıdaki bölümde özetlenmiģtir. Elde Edilen Sonuçlar: Kuzey Ege Havzası nda endüstriyel tesislerden kaynaklanan kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı ortamlara deģarj edilmektedir. Alıcı ortama deģarj edilen atıksulardan bir kısmı havza içinde kalmakta, diğer bir kısmı ise denize deģarj edilerek havza dıģına taģınmaktadır. Yapılan hesaplamalar sonucunda havza içi ve havza dıģı (Ege Denizi) oluģan debi ve kirletici yükleri 2010 yılı için Tablo 54 te verilmektedir.

243 Sayfa/Toplam Sayfa: 243 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 54. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Debi ve Kirlilik Yükleri Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM T-N T-P Havza içi Havza DıĢı (Ege Denizi) HAVZA TOPLAMI Endüstriyel tesislerden gelen debinin havza içi ve dıģı (Ege Denizi ne) olmak üzere 2010 yılındaki yüzde dağılımı ġekil 68 de verilmiģtir. Ġzmir ilinde bulunan PETKĠM Petrokimya Tesisi ve TÜPRAġ Petrol Rafineri Tesisi nin debisi oldukça büyüktür ve bu da toplam debinin yaklaģık %63 ünü oluģturmaktadır. Büyük bir kısmı oluģturan bu debi ve kirlilik yükü Ege Denizi ne deģarj olmaktadır. ġekil 68. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Havza Ġçi ve Havza DıĢı Endüstriyel Debi Dağılımı ġekil 69 da 2010 yılı için havza içi ve havza dıģı (Ege Denizi) kirletici yükleri verilmektedir. Bu değerlendirmenin 2020, 2030 ve 2040 yılları için toplu Ģekilde gösterimi Tablo 55 ve ġekil 70 de verilmektedir.

244 Kirletici Yükü(ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 244 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: KOİ BOİ AKM T-N T-P Havza içi Havza Dışı (Ege Denizi) ġekil 69. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Havza Ġçi ve Havza DıĢı Endüstriyel Yük Değerleri Havza içi ve dıģı oluģan toplam yıllık kirletici yükleri incelendiğinde havza dıģı oluģan KOĠ, BOĠ, t-n ve t-p kirlilik yükü miktarının daha fazla olduğu ve Ege Denizi ne deģarj edildiği, öte yandan AKM yüklerinin ise havza içinde daha yüksek olduğu görülmektedir. Havza içerisindeki AKM yüklerinin fazla çıkmasında Ġzmir ilindeki kâğıt fabrikası ile Manisa ilindeki kömür iģletmelerinin etkili olduğu düģünülmektedir. Diğer taraftan, sözü edilen kâğıt fabrikasının Güzelhisar Çayı nın denize döküldüğü noktanın çok yakınında faaliyet göstermekte olmasından ötürü, bu tesisten çıkan AKM yükünün havza dıģına deģarj edildiği düģünülebilir. Tablo 55. Kuzey Ege Havzası Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi Kirletici Havza Denize Havza Denize Havza Denize Havza Denize Yük Ġçinde DeĢarj Ġçinde DeĢarj Ġçinde DeĢarj Ġçinde DeĢarj (ton/yıl) Kalan Edilen Kalan Edilen Kalan Edilen Kalan Edilen (Ege (Ege (Ege (Ege Denizi) Denizi) Denizi) Denizi) KOĠ BOĠ AKM T-N T-P

245 Kirletici Yükü(ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 245 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Havza İçi Ege Denizi Havza İçi Ege Denizi Havza İçi Ege Denizi Havza İçi Ege Denizi KOİ BOİ AKM T-N T-P ġekil 70. Kuzey Ege Havzası Havza Ġçi ve Havza DıĢı Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi 2020, 2030 ve 2040 yılları için iller bazında endüstrilerden kaynaklanan debilerin değiģmediği kabul edilmektedir. Kirletici yük değerleri ise Tablo 53 de yer alan endüstrilerin arıtma verimlerine göre farklılık göstermektedir. 2020, 2030 ve 2040 yılları için havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte ilgili yıllar için hesaplamalar 2010 yılındaki mevcut debi üzerinden yapılmıģtır. Kuzey Ege Havzası nda 2010 yılında üretilen endüstriyel kirlilik yüklerinin arıtılma yüzdeleri Ģu Ģekildedir: KOĠ %67, BOĠ %68, AKM %58, t-n %19 ve t-p %6. (ġekil 71)

246 Arıtma Durumu(%) Giderim(%) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 246 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: KOİ BOİ AKM TN TP ARITILMAYAN ARITILAN ġekil 71. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Havza Ġçi Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin Arıtılma Durumu 2020, 2030 ve 2040 yılları için Tablo 49 a göre endüstrilerin arıtma verimlerini iyileģtireceği varsayılarak yapılan arıtma durumu hesaplamaları aģağıdaki ġekil 72 de verilmiģtir KOİ BOİ AKM T-N T-P KOİ BOİ AKM T-N T-P ġekil 72. Kuzey Ege Havzası Endüstriyel Kirlilik Yüklerinin Yıllara Göre Arıtılma Durumları

247 Sayfa/Toplam Sayfa: 247 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 56 da 2010 yılına göre Kuzey Ege Havzası nın illere göre yıllık debi ve kirletici yükleri verilmektedir. ġekil de debi ve kirletici yüklerinin iller bazında yüzde olarak dağılımları verilmiģtir. Tablo 56. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Havza Ġçi Endüstriyel Debi ve Kirletici Yükleri ĠL Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri(ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TKN TP Balıkesir Çanakkale Ġzmir Manisa TOPLAM (Havza Ġçi) Tablo 54 te görüldüğü gibi, en yüksek debi %67 oranla Ġzmir ilinden kaynaklanmaktadır. Bu durumun sebebi Petkim, TüpraĢ ve Enka Termik Santrali gibi yüksek atıksu üreten tesislerin Ġzmir ilinde yer almasıdır. ġekil 73. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Debi Dağılımı KOİ(ton/yıl) İzmir 73% Çanakkale 2% Balıkesir 9% Manisa 16% ġekil 74. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan KOĠ Dağılımı

248 Sayfa/Toplam Sayfa: 248 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 BOİ(ton/yıl) İzmir 73% Çanakkale 2% Balıkesir 9% Manisa 16% ġekil 75. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan BOĠ Dağılımı T-N(ton/yıl) İzmir 56% Çanakkale 4% Balıkesir 29% Manisa 11% ġekil 76. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Toplam N Dağılımı T-P(ton/yıl) İzmir 58% Manisa 9% Çanakkale 3% Balıkesir 30% ġekil 77. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Toplam P Dağılımı

249 Sayfa/Toplam Sayfa: 249 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AKM(ton/yıl) İzmir 82% Çanakkale 1% Balıkesir 5% Manisa 12% ġekil 78. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan AKM Dağılımı Havzada illere göre endüstriyel tesislerden kaynaklanan 2020, 2030 ve 2040 yılları için debi ve kirletici yük değerleri Tablo da verilmektedir. Tablo 57. Kuzey Ege Havzası 2020 Yılı Havza Ġçi Endüstriyel Debi ve Kirletici Yükleri ĠL Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri(ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TKN TP Balıkesir Çanakkale Ġzmir Manisa TOPLAM (Havza Ġçi) Tablo 58. Kuzey Ege Havzası 2030 Yılı Havza Ġçi Endüstriyel Debi ve Kirletici Yükleri ĠL Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri(ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TKN TP Balıkesir Çanakkale Ġzmir Manisa TOPLAM (Havza Ġçi) Tablo 59. Kuzey Ege Havzası 2040 Yılı Havza Ġçi Endüstriyel Debi ve Kirletici Yükleri ĠL Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri(ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TKN TP Balıkesir Çanakkale Ġzmir Manisa TOPLAM (Havza Ġçi)

250 Kirletici Yükü(ton/yıl) Kirletici Yükü(ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 250 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Balıkesir KOİ BOİ AKM TKN TP ġekil 79. Balıkesir Ġli Yıllara Göre Kirletici Yük Dağılımı Çanakkale KOİ BOİ AKM TKN TP ġekil 80. Çanakkale Ġli Yıllara Göre Kirletici Yük Dağılımı

251 Kirletici Yükü(ton/yıl) Kirletici Yükü(ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 251 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 İzmir KOİ BOİ AKM TKN TP ġekil 81. Ġzmir Ġli Yıllara Göre Kirletici Yük Dağılımı Manisa KOİ BOİ AKM TKN TP ġekil 82. Manisa Ġli Yıllara Göre Kirletici Yük Dağılımı Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri Türkiye geneli için durum değerlendirmeleri 2040 yılına kadar yapılacağından bu zaman dilimi içerisinde, tüm Belediyelerin tercihen önerilen veya yeni kuracakları atık birliklerine dahil olması; mevcut düzensiz depolama alanlarının kapatılması ve rehabilite edilmesi; yeni bölgesel düzenli depolama tesislerinin ve diğer atık yönetim tesislerinin kurulması; rehabilite edilmiģ düzensiz depolama sahalarından kısmi olarak toplanabilen (%50) ile düzenli

252 Sayfa/Toplam Sayfa: 252 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 depolama alanlarından gelen sızıntı sularının yerinde ön arıtmaya tabii tutulması ve akabinde Ģehir kanalizasyon Ģebekesine bağlanarak veya vidanjörlerle taģınarak kentsel AAT lere aktarılması hedeflenmektedir. Bu süreçler neticesinde katı atıklardan kaynaklanan noktasal kirlilik yükü hesaplamaları mevcut durum ve gelecekteki durum için aģağıda özetlenmiģtir. Kuzey Ege Havzası Katı Atık Durumunun Değerlendirilmesi Kuzey Ege Havzası nda yer alan belediyelerin tamamına yakınında, katı atık bertarafında düzensiz depolama yöntemi kullanılmaktadır. Genellikle dere ve çay kenarlarına, terk edilmiģ maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiģ arazilere kontrolsüz bir Ģekilde dökülmekte olan atıklardan oluģan sızıntı suları ile toprak, akarsu ve yer altı suyu kirlenmektedir. Havzada biri Balıkesir Edremit in Altınoluk beldesinde faal, diğeri de Ġzmir in Bergama ilçesinde henüz iģletmeye alınmamıģ olmak üzere toplam 2 adet düzenli depolama tesisi yer almaktadır. Saha çalıģmalarında, Pekmezlik D. mevkisinde yer alan Altınoluk katı atık düzenli depolama tesisi iģletiminin düzenli depolama tekniği ilkelerine uygun Ģekilde yapılmadığı tespit edilmiģtir. Tesiste pasif gaz toplama bacaları ve sızıntı suyu toplama sistemi bulunmaktadır. 20 yıldan beri kullanılmakta olan tesiste oluģan sızıntı suyu herhangi bir arıtma iģlemine tâbi tutulmaksızın, tesisin alt sınırından Edremit Körfezi ne dökülen dere yatağına verilmektedir. ĠnĢaatı 2009 yılı içerisinde tamamlanan Ġzmir in Bergama ilçesindeki katı atık düzenli depolama tesisinde, iģletme ruhsatı alınmadığından henüz atık depolanması söz konusu değildir. Sindel mevkisindeki tesis iki hücre Ģeklinde inģa edilmiģ olup; tesiste gaz toplama sistemi ve sızıntı suyu toplama havuzu bulunmaktadır. OluĢan sızıntı suyunun depolanan katı atık üzerine geri devir ettirilmesi öngörülmüģtür. Sızıntı Suyu Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Birlik Yapısı Kuzey Ege Havzası için sızıntı suyu hesaplamalarına esas teģkil eden Katı Atık Yönetim Birlikleri Tablo 60 da özetlenmiģ; bu birlikleri gösteren harita ise ġekil 83 te verilmiģtir. Gelecekteki ideal idari yapılanmayı temsil eden söz konusu birlik yapısının kullanılmasının gerekçesi, tüm belediye nüfusunu bir düzenli depolama tesisine bağlı kabul etmesi, dolayısıyla nüfusun tümünü sızıntı suyu hesaplamalarında dikkate almasıdır. Bu kapsamda yapılan kabul ve hesaplamalar detaylı olarak aģağıda açıklanmıģtır.

253 Sayfa/Toplam Sayfa: 253 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 60. Kuzey Ege Havzası Ġçin Sızıntı Suyu Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Atık Yönetim Birlikleri Ġl Önerilen Birlik Adı Üye Belediyeler (Ġlçeler) Birlik Nüfusu (2009) Model Bölge KAAP Tip Proje Balıkesir Balıkesir Batı Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Havran, Gömeç c Tip Proje 1 Çanakkale Çanakkale Güney Ayvacık, Bayramiç, Biga, Bozcaada, Çan, Ezine, Yenice c Tip Proje 1 Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2009) ġekil 83. Kuzey Ege Havzası Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Atık Birlikleri Haritası ÇOB tarafından, katı atık bertarafı için Türkiye genelinde Belediyeler Arası Bölgesel Yönetim Birlikleri nin oluģturulması, ekonomik olarak sürdürülebilir kapasitede Bölgesel Katı Atık Tesisi Projeleri nin geliģtirilmesi ve projelerin bir plan dahilinde uygulanması amacıyla Katı Atık Ana Planı hazırlanmıģtır. Katı Atık Yönetim Birlikleri, hizmetin sunulacağı alt bölgeyi ve nüfusunu tanımlamaktadır. Katı atık hizmetleri baģlıca atık toplama, taģıma, geri kazanma, arıtma ve bertaraf faaliyetlerini içermektedir. Atık birliklerinin oluģturulmasında dikkate alınan baģlıca parametreler; idari yapı, coğrafi konum, topografya, yol durumu, ekonomik taģıma mesafesi ve nüfustur.

254 Sayfa/Toplam Sayfa: 254 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza genelinde, mevcut katı atık düzenli depolama tesislerinin ve kurulmuģ birliklerin değerlendirmesi, ortak olarak tek bir amaca hizmet eder; esas hedef bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanları sızıntı suları kaynaklı kirlilik yüklerinin mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespiti ve konuya iliģkin gerekli önlemlerin alınmasıdır. Ancak buradaki temel sorun, Türkiye genelinde mevcut düzenli depolama tesisi sayısının ihtiyacı karģılar sayıya eriģmiģ olmaması, dolayısıyla mevzuata uygun katı atık bertaraf hizmetlerinin henüz nüfusun tümünü kapsayamıyor olması ve bununla birlikte atık birlikleri ile ilgili durumun güçlü bir idari yapıya kavuģmamasıdır. TC ĠçiĢleri Bakanlığı ve AB tarafından vurgulanan Yerel Yönetimler Özerklik ġartı sebebiyle, bölgesel atık birliklerinin kurulmasında birliğe katılım konusunda bir zorunluluk söz konusu olamamakla birlikte; ÇOB un belediyelerin yasal mevzuata uyumunu teknik ve maddi açılardan yadsınamaz ölçüde kolaylaģtıran belirli teģvik uygulamaları bulunmaktadır. Bu doğrultuda, Bakanlık tarafından hazırlatılmıģ olan Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı ( ) Türkiye nin gelecekteki birlik yapısının ortaya konmasında bir rehber niteliği taģımaktadır. Yerel yönetimler ile bir araya gelinerek hazırlanmıģ olan söz konusu plan, yerel nitelik ve sorunları da özellikle dikkate alarak geleceğe dönük olarak planlanmıģ en güncel ve güvenilir veri niteliği taģımaktadır. Havzadaki katı atık kaynaklı kirlilik yüklerinin zaman içerisinde atık karakterizasyonu ve atık akıģı neticesinde nasıl değiģtiğinin belirlenmesinde, Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) kapsamında hazırlanmıģ tip projelerin kullanılmasına bu amaçla karar verilmiģtir. Tip projeler, katı atık yönetimi alanında Türkiye genelinin bilgisayar destekli bir model yardımıyla modellenmesi suretiyle geliģtirilmiģtir. Tip Projeler Bakanlık tarafından onaylı en güvenilir verileri içermesinin yanı sıra, 11 (öncelikli) Havzada Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında yer almayan atık yönetim sistemlerinin planlanması basamağının da yerine geçmektedir. Bilindiği üzere sadece nüfus tahmini ve birim katı atık oluģumlarının belirlenmesi ile düzenli depolanan atık miktarına ve dolayısıyla sızıntı suyu oluģumlarına geçilememektedir. Atık akıģı içerisinde, oluģumdan bertarafına kadar geçen süreçte, atık ayırma, iģleme, arıtma v.b. amaçlarla kullanılması gereken pek çok atık yönetim tesisi bulunmaktadır. Bu tesisler ve iģletmeye alınma tarihleri, farklı nüfus grupları ve bölgelerin farklı yapısal özellikleri sebebiyle oldukça çeģitlilik gösterirler. Atık yönetim tesislerinin planlanması bu proje kapsamında yer almadığından, söz konusu tesislerin etkilerini en iyi Ģekilde yansıtan tip projelerin kullanılması, ilgili bölge ve nüfus değerlerine uygun tip projenin seçilmesi suretiyle düzenli

255 Sayfa/Toplam Sayfa: 255 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 depolanan atık miktarlarına geçilmesi projenin katı atıklara iliģkin yük hesabının kritik bileģeni niteliğini taģımaktadır. Önemli diğer bir husus, tip projelerin hem Türk hem de AB mevzuatına uygun bir sistem geliģtirilmesi amacıyla hazırlanmıģ olmasıdır. Bu durum, netice itibariyle tüm belediyeleri ilgilendiren ve tümünün sağlaması gereken yasal bir gereklilik halini almaktadır. Burada Türkiye nin sosyo-ekonomik farklıklarının da dikkate alınmasıyla, hem yasal kotaların sağlanmasını, hem de ekonomik iģletilebilirliği test ettiği için tip projelerin kullanılması oldukça uygun düģmektedir. Uygulamada ortaya çıkan önemli bir konu, mevcut birlik yapıları ile sızıntı suyu hesaplamalarına esas teģkil eden birlik yapılarının bazı farklılıklar gösterebilmesidir. Ancak birlikler açısından henüz yeni yapılanma aģamasında olan Ülkemizde, zaman içerisinde belediyelerin kapasite geliģtirilmesi ve kadroların iyileģtirilmesi sağlandıkça; teknik, idari, mali ve çevresel parametreler açısından bilimsel olarak en uygun yapılanma olarak tespit edilmiģ olan atık birliklerine uyumun çok büyük ölçüde sağlanacağı ve uzun vadede mutlaka bir optimuma ulaģılacağı düģünülmektedir. Daha iyi ve güncel verilere ulaģılana kadar, bir baģka deyiģle her bölgede yerel bazda planlama çalıģmaları yapılıncaya dek, tip projeler belediyeler ve belediye birlikleri için bir yol haritası niteliği taģımaya devam edecektir. Son olarak belirtilmelidir ki, önemli olan havza genelindeki toplam sızıntı suyu kirlilik yüklerinin belirlenmesidir. Çoğunlukla gelecekte kurulması gereken düzenli depolama tesislerinin konumları henüz kesin olarak belirli olmadığı için, havza nüfusunun atık birlikleri arasında nasıl dağıtılacağı, projenin esas amacı doğrultusunda hesaplamaların bütünü için bir değiģiklik yaratmayacaktır. Mümkün olan en doğru veri ile çalıģılacaktır; ancak netice itibariyle önemli olan havza nüfusunun tümünün toplam sızıntı suyu kirlilik yükü hesabı içerisine dâhil edilmiģ olmasıdır. Katı Atık Sızıntı Suyu Hesaplamaları Havza dâhilinde oluģan katı atık sızıntı suları aģağıdaki Ģekilde hesaplanmıģtır. Sızıntı sularının debi ve yük hesapları 4 ayrı grup için yapılmıģtır: 1. Düzensiz depolama alanları için; i) Mevcut düzensiz depolama alanları ii) Kapatılan (rehabilite edilen) düzensiz depolama alanları

256 Sayfa/Toplam Sayfa: 256 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Düzenli depolama alanları için; iii) Mevcut düzenli depolama alanları iv) ĠnĢası planlanan düzenli depolama alanları Noktasal kaynak kirlilik yükü hesabına, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının tümü ile kapatılan (rehabilite edilen) düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının toplanabilen kısmı dâhil edilmiģtir. Mevcut (aktif) düzensiz depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı suları ile kapatılan düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının toplanamayan kısmı ise yayılı kirlilik yüküne eklenmiģtir. Düzensiz Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları Mevcut Düzensiz Depolama Alanları: Mevcut düzensiz depolama alanları için sızıntı suyu debilerinin hesaplanmasında, yıllık ortalama yağıģ yüksekliklerinden faydalanılmıģtır. Bu amaçla Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden alınan yılları arasındaki yöreye özgü meteorolojik bülten verileri kullanılmıģtır. GeçmiĢ yıllarda hâlihazırda düzensiz depolanmıģ olan atık içerisindeki su muhtevası, yağıģa oranla kayda değer miktarlarda olmaması sebebiyle sızıntı suyu hesaplarına dâhil edilmemiģtir. Sızıntı Suyu Debisi (m 3 /yıl) = Düzensiz Depolama Alanı (m 2 )* Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği (m/yıl) Depolama alanlarının büyüklükleri saha çalıģmaları ile tespit edilmiģ olup gerektiğinde uydu görüntüleri üzerinden düzeltmeler yapılmıģtır. Saha çalıģmaları sırasında belirlenemeyen depolama alanları için ise bölge nüfusundan yola çıkılarak, oluģması muhtemel atık miktarı için gerekli alanlar hesaplanmıģtır. Hesaplanan bu değerler düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiģtir. ÇalıĢma iller bazında yapılmıģtır. Tüm ilçeler için düzensiz depolama alanlarının toplamı, o ile ait varsayımsal tek bir düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiģtir. Hesaplamada yapılan kabuller aģağıda sıralanmaktadır. Mevcut Düzensiz Depolama Alanları kapatıldıktan sonra sızıntı suyu debisinin %65 azalacağı kabul edilmiģtir. (Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Sızıntı Suyu OluĢma Faktörü: 0,35)

257 Sayfa/Toplam Sayfa: 257 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Oluşan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce Oluşan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl)* 0,35 Depolama alanı kapatıldıktan sonra, 30 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir. Mevcut Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra oluģan sızıntı suyunun en fazla yarısının toplanabileceği kabul edilmiģtir. Sızıntı suyunun toplanamayan kısmı yayılı kirletici kaynağıdır (%50 noktasal kaynak, %50 yayılı kaynak). Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Toplanabilen Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce Oluşan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) * 0,35 * 0,50 Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra sızıntı suyundaki her bir kirletici parametre konsantrasyonunun ilk 20 yıl için %50 sine, ikinci 20 yıl için ise %5 ine ineceği kabul edilmiģtir. Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonraki 20 yıl Boyunca Karşılaşılacak KOİ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce Karşılaşılan KOİ Yükü (kg/yıl) * 0,50 Depolama Alanı Kapatıldıktan 20 yıl Sonra Karşılaşılacak KOİ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce Karşılaşılan KOİ Yükü (kg/yıl) * 0,05 Düzensiz depolama alanlarının kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiģ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıģtır. Ayrı ayrı noktasal ve yayılı kaynak kirliliğine dâhil olan sızıntı suyu miktarlarının yüzdelik dağılımları, düzensiz depolama alanı kapatılmadan önceki ve sonraki dönemler için ġekil 84 deki gibidir. Kapatılmadan Önce (2011/2016 ya kadar) OluĢan Sızıntı Suyu (%100) Kapatıldıktan Sonra (2011/ ) OluĢan Sızıntı Suyu (%35) Toplanan Sızıntı Suyu (%0) Yayılı Kaynak (%100) Toplanan Sızıntı Suyu (%17,5) Yayılı Kaynak (%17,5) ġekil 84. Noktasal ve Yayılı Kaynak Kirliliğine Dahil Olan Sızıntı Suyu Miktarlarının Yüzdelik Dağılımları

258 Sayfa/Toplam Sayfa: 258 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yapılan kabullerce kirletici parametre yükü hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, BOĠ, t-n ve t-p konsantrasyonları Tablo 61 de verilmiģtir. Tablo 61. Düzensiz Depolama Sahaları Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/l) 2010'a kadar KOĠ BOĠ Toplam-N Toplam-P ,5 Kaynak: ÇOB, Katı Atık Ana Planı, 2006 Kapatılan Düzensiz Depolama Alanları: Artık kullanılmayan, kapatılmıģ düzensiz depolama sahalarının bugüne kadar doğal yollarla ıslah olduğu kabul edilmiģtir. Söz konusu alanlardan gelecek olan kirlilik yükünün hesaplarda dikkate alınması maksadıyla, mevcut düzensiz depolama alanları kirlilik yükü 1,1 lik emniyet katsayısı ile çarpılarak hesaplanmıģ yük %10 oranında arttırılmıģtır. Düzenli Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları Düzenli depolamalardan kaynaklanan sızıntı suyu hesabında, ilçelerin 2010 yılı eģdeğer nüfusları kullanılmıģ olup, Katı Atık Ana Planı nı esas alan birlikler ve tip proje atık akıģlarından faydalanılmıģtır. Ġlgili tip proje kapsamında planlanan atık iģleme ve bertaraf tesisleri iģletmeye alınma tarihleri büyükģehir belediyeleri için Tablo 62 de, diğer belediyeler için Tablo 63 te özetlenmektedir.

259 Bölge Tanım Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) MGT Kentsel Kırsal Termal DönüĢüm (Yakma/ Gazifikasyon) Düzenli Depolama Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 259 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 62. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı ATM/ /Atık Kumbaraları 1a Ġstanbul, Ġzmir (BüyükĢehirler) 2010 (20%) / / / / b 2a 2b 2c 3a 3b Marmara/Ege Diğer B. Belediyeleri Ankara (BüyükĢehir) Antalya/Ġçel (Turistik Ģehirler) Karadeniz/Akdeniz/Ġç Anadolu Diğer B. Belediyeleri Gaziantep (BüyükĢehir) Doğu /Güney Doğu An. Diğer B. Belediyeleri 2015 (30%) 2012 (20%) 2012 (30%) 2015 (20%) 2013 (20%) 2014 (100%) / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 2016 Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006)

260 Bölge Tanım MGT Kentsel Kırsal Düzenli Depolama TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 260 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 63. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) ATM/Atık Kumbaraları Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon 1c Marmara/Ege (BüyükĢehirler hariç) 2015 (100%) / / d Karadeniz (BüyükĢehirler hariç) 2015 (100%) / / e Akdeniz/Ġç Anadolu (BüyükĢehirler hariç) 2015 (50%) / / / c Doğu /Güney Doğu An.* - ikili toplamalı (BüyükĢehirler hariç) 2020 (100%) / / c Doğu /Güney Doğu An.- ikili toplamasız (BüyükĢehirler hariç) / / 2020 * Elazığ, Iğdır, Malatya, Van; Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006) Düzenli depolanan atık miktarları, bir tarafta her bir bölge için farklı tarihlerde ve farklı kapasitelerde devreye giren atık iģleme tesisleri neticesinde azalmakta olup, öte yandan nüfus artıģı ve ekonomik geliģmeye paralel olarak artmaktadır. Dolayısıyla düzenli depolanan yıllık atık miktarları doğrusal bir fonksiyon olmayıp farklılık arz etmektedir. Yapılan Kabuller: 1. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atığın su muhtevası ağırlıkça %30 olarak kabul edilmiģtir. Depolanan atığın su oranı = 0,30 kg su/kg atık 2. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atık için bozunma sonucu tüketilen su oranı ağırlıkça %24 olarak kabul edilmiģtir. Bozunma sonucu tüketilen su oranı = 0,24 kg su/kg atık 3. Kapatılan hücreler için yağıģ sızma oranı %20 olarak kabul edilmiģtir. 4. Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonra 10 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir (örn yıl).

261 Sayfa/Toplam Sayfa: 261 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonraki sızıntı suyundaki kirletici parametre konsantrasyonları (KOĠ, TK), ilk 5 yıl için %50 sine, ikinci 5 yıl %5 ine ineceği kabul edilmiģtir. Sadece fosfor (TP) konsantrasyonu sabit alınmıģtır. 6. Düzenli Depolama Alanı kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiģ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıģtır. Yapılan kabullerce kirletici parametre yükü hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, t-n ve t-p konsantrasyonları Tablo 64 te verilmiģtir. Tablo 64. Düzenli Depolama Tesisleri Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/l) 2010'a kadar KOĠ Toplam-N Toplam-P Kaynak: ÇOB, Katı Atık Ana Planı, 2006 ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları: Tip Proje 7, 8 ve 9 un hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli depolama alanlarının 2011 yılında iģletmeye alınması söz konusudur yıllık iģletimi planlanan depolama alanları 2 Ģer hücreden oluģmaktadır. Toplam depolama alanı m 2 dir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 65 te verilmiģtir. Tablo 65. Hücre Alanları ve Ömürleri (1) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) 1. Hücre Hücre Toplam Tip proje 1-6 ve nın hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli depolama alanlarının 2016 yılında iģletmeye alınması söz konusudur. 2. ĠĢletim süresi 20 yıldır. Toplam depolama alanı m 2 dir. 3. Düzenli depolama alanlarının, büyükģehirleri kapsayan birlikler için 5, diğerleri için 2 Ģer hücreden oluģtuğu kabul edilmiģtir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 66 da verilmiģtir.

262 Sayfa/Toplam Sayfa: 262 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 66. Hücre Alanları ve Ömürleri (2) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) 1. Hücre Hücre Hücre Hücre Hücre Hücre Hücre Toplam Toplam Sızıntı suyu debileri hesaplanırken Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden alınan yılları arasındaki istasyon verileri kullanılmıģtır. Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde (2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıģtır. Mevcut Düzenli Depolama Alanları: Mevcut düzenli depolama alanları ile ilgili bilgiler (toplam alanı, hücre ömürleri, sayısı ve alanları, mevcut atık miktarı) saha çalıģmalarından temin edilmiģtir. Sızıntı suyu hesapları ilçenin dâhil olduğu birliğe ait tip projedeki baģlangıç tarihine kadar (2011 ya da 2016) saha çalıģmalarında edinilen bilgilerle yapılmıģtır. Daha sonraki yıllar için ise Tip Proje verileri kullanılmıģtır. Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde (2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıģtır. Özel Durumlar: Birlik içerisinde farklı havzalara ait ilçeler bulunmaktadır. Bu durumda merkez ilçe (veya en fazla nüfusa sahip ilçe) hangi havzaya giriyorsa, birlik o havzaya dâhil edilmiģtir. Katı Atık Ana Planı nca belirlenen birliklerde yer alan bazı bölgelerin hâlihazırda bir düzenli depolama alanı bulunmaktadır. Bu durumda, söz konusu bölgeler için tip proje baģlangıç yıllarına kadar mevcut durum üzerine hesaplamalar yapılmıģ, tip proje baģlangıç tarihlerinden sonra ise birliğe dâhil olduğu kabul edilmiģtir. Kuzey Ege Havzası hesaplamaları yapılırken, Edremit in Altınoluk beldesinde yer alan Altınoluk Düzenli Depolama Tesisinin iģletiminin düzenli depolama tekniği ilkelerine uygun yapılmadığı tespit edildiğinden buraya gelen atıklar, yayılı kirletici kaynak olarak hesaplanmıģtır

263 Sayfa/Toplam Sayfa: 263 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠnĢaatı 2009 yılı içerisinde tamamlanan Bergama ilçesindeki katı atık düzenli depolama tesisinde, iģletme ruhsatı alınmadığından henüz atık depolanma baģlamamıģtır. Tesisin 2010 yılından itibaren iģletmeye alınacağı üzerine hesap yapılmıģtır. Hesapta kullanılan atık miktarları Ġller Bankası Genel Müdürlüğü APK Dairesi BaĢkanlığı tarafından hazırlanmıģ olan Bergama Belediyesi Nihai Fizibilite Raporu ndan alınmıģtır. Katı Atık Ana Planında öngörülen birlik yapılanmasına göre Bergama ilçesi Ġzmir Kuzey Birliğine dâhil edilmiģ, bu birliğe ait hesap, Küçük Menderes Havzası nda yapılmıģtır. Balıkesir Batı Katı Atık Yönetim Birliği nin DD tesisinin 2016 yılında Tip Proje 1 e göre faaliyetine baģlayacağı öngörülmüģtür. Çanakkale Güney Katı Atık Yönetim Birliği nin DD tesisinin 2016 yılında Tip Proje 1 e göre faaliyetine baģlayacağı öngörülmüģtür. Sızıntı Suyu Kaynaklı Kirletici Yükler Kuzey Ege Havzası nda 2010 yılı için düzenli katı atık depo sahalarından kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 72, Toplam N için 18, Toplam P için ise 0,18 ton/yıl mertebesindedir. Yüklerin Katı Atık Ana Planı na bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iģletmeye alınmalarının ardından ani bir artıģ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 551, t-n için 89, t-p için ise 1 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru yavaģ bir azalma olması beklenmektedir. Kuzey Ege Havzası nda katı atık sızıntı sularından kaynaklanan noktasal yüklerin yıllara göre değiģimi Tablo 67 de özetlenmiģtir. Tablo 67. Kuzey Ege Havzası Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükleri Yıllar Ortalama Sızıntı Suyu Debisi (m 3 /yıl) KOĠ (ton/yıl) TN (ton/yıl) TP (ton/yıl) , , Noktasal Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi Bu bölümde kentsel alanlardan ve endüstriyel tesislerden kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri değerlendirilmiģtir. Mevcut durumda Havza içerisinde noktasal kirlilik kaynağı olan bir katı

264 Sayfa/Toplam Sayfa: 264 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 atık bertaraf tesisi bulunmamaktadır. Gelecekte kurulacak olan düzenli depolama tesislerinden ve rehabilite edilecek düzensiz depolama sahalarından kaynaklanacak noktasal yüklerin kentsel AAT lerde giderileceği öngörüsü yapılmıģtır. Noktasal Toplam Azot Yükleri Kuzey Ege Havzası nda yer alan illerin Havza içerisinde kalan bölümlerinden kaynaklanan noktasal toplam azot yüklerinin yıllara göre değiģimi Tablo 68 de verilmektedir. ġekil 85 ve ġekil 86 da ise havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. Tablo 68. Kuzey Ege Havzası Noktasal Toplam Azot Yükleri Yıllar Kentsel ve Endüstriyel Noktasal T-N Yükleri (ton/yıl) Balıkesir Çanakkale Ġzmir Manisa TOPLAM Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam ; 16% 1.154; 84% Kentsel Endüstriyel ġekil 85. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Noktasal Toplam Azot Yükü Dağılımı

265 Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 265 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Kentsel Endüstriyel ġekil 86. Kuzey Ege Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Azot Yükü DeğiĢimi Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Tablo 69 de Kuzey Ege Havzası yıllara göre noktasal toplam fosfor yükleri verilmektedir. ġekil 85 ve ġekil 86 da havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. Tablo 69. Kuzey Ege Havzası Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Yıllar Kentsel ve Endüstriyel Noktasal T-N Yükleri (ton/yıl) Balıkesir Çanakkale Ġzmir Manisa TOPLAM Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam

266 Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 266 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 32; 14% 191; 86% Kentsel Endüstriyel ġekil 87. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Noktasal Toplam Fosfor Yükü Dağılımı Kentsel Endüstriyel ġekil 88. Kuzey Ege Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Azot Yükü DeğiĢimi Noktasal KOĠ Yükleri Tablo 70 te Kuzey Ege Havzası yıllara göre noktasal KOĠ yükleri verilmektedir. ġekil 89 ve ġekil 90 de havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir.

267 Sayfa/Toplam Sayfa: 267 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 70. Kuzey Ege Havzası Noktasal Toplam Azot Yükleri Yıllar Kentsel ve Endüstriyel Noktasal T-N Yükleri (ton/yıl) Balıkesir Çanakkale Ġzmir Manisa TOPLAM Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam ; 29% ; 71% Kentsel Endüstriyel ġekil 89. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı

268 Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 268 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Kentsel Endüstriyel ġekil 90. Kuzey Ege Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi Noktasal kirleticiler, yerleģim yerlerinde yaģayan kiģilerden kaynaklanan evsel atıksular ve havza sınırları içerisinde kalan alanda faaliyet gösteren, kanalizasyona veya doğrudan alıcı ortama deģarj yapan endüstriyel tesis atıksularını içermektedir. ġekil dan görüleceği üzere, noktasal kirlilik yükleri içerisinde mevcut durumda ve gelecekte en büyük paya kentsel yük sahiptir. Endüstriyel atıksu yüklerinin kentsel yüklerden daha fazla olması beklenirken, bu durum Kuzey Ege Havzası nda tam tersidir. Havzada yoğun bir sanayileģmenin mevcut olmaması bu durumun sebeplerinden biridir. Nispeten yoğun endüstriyel faaliyetin söz konusu olduğu bölgelerdeki tesislerden önemli deģarja sahip olanlarının atıksularını havza dıģına (Ege Denizi) deģarj etmeleri bu durumun oluģumunda etkilidir. Noktasal kirlilik kaynaklarından gelen tüm parametrelerde 2020 yılında ani bir düģüģ görülmektedir. Bunun sebebi ise 2020 yılından itibaren tüm yerleģim yerlerinde kentsel atıksu arıtma tesislerinin iģletmeye alınacağı tahminidir. Kentsel kirliliğin arıtımı konusundaki bu ani değiģim sebebiyle 2020 yılında tüm parametrelerde 2010 yılına göre ani bir düģüģ ve sonrasında nüfus artıģına bağlı olarak zaman içerisinde yavaģ bir artıģ öngörülmektedir Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Su kaynaklarındaki kalitenin iyileģtirilmesi ve korunması için noktasal kirleticilerin yanı sıra, su ve havza kirlenmesi üzerinde büyük etkisi olan yayılı kirleticilerin belirlenmesi ve kontrolü de son derece önemlidir. Ülkemizde tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yaygın olması bu kirleticilerin dikkate alınmasının gerekliliğini bir kat daha arttırmaktadır. Yayılı kirletici

269 Sayfa/Toplam Sayfa: 269 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kaynaklardan oluģan en önemli kirlilik parametreleri azot ve fosfor gibi besi maddeleridir. Besi maddesi yükleri, gerek havza gerekse su kalitesi modelleri ve bu modellerin farklı kirlilik kontrol senaryolarına göre çalıģtırılmasında temel kirlilik girdilerini teģkil etmektedir. Ayrıca su kalitesinin izlenmesinde, suyun ötrofik seviyesinin en önemli göstergeleri besi maddeleridir. Yayılı kirlilik, kentsel ve kırsal alanlardaki arazi kullanım faaliyetleri ve atmosferdeki kirletici emisyonlarından (ısınma ve endüstriyel üretim gibi etkenler sonucunda) kaynaklanan, alıcı ortama ait iklimsel ve meteorolojik koģullar (yağmur ve karların erimesi) ile coğrafi ve jeolojik koģullara bağlı olarak kesikli Ģekilde oluģan, çeģitli ortamlar (hava su, toprak) boyunca karmaģık taģınım ve dönüģüm reaksiyonları sayesinde havza veya alt havzalara ulaģmaktadır (Özalp, 2009). Bu çalıģmada havzadaki baģlıca yayılı kirletici kaynaklar; Arazi kullanımı (orman alanları, çayır-mera alanları, kentsel-kırsal yerleģim alanları, kıta içi su alanları), Tarımsal faaliyetler (gübre kullanımı), Hayvancılık faaliyetleri, Atmosferik taģınım (trafik emisyonları ve evsel ve endüstriyel baca emisyonları), Katı atık depolama faaliyetleri (düzensiz depolama alanı sızıntı suları), Foseptik (sızdırmalı) çıkıģ suları, Tarım koruma ilaçları kullanımı (Pestisit kullanımı) olarak sınıflandırılmıģtır. Bu çalıģmada yukarıdaki baģlıklar dikkate alınarak kirletici yükler hesaplanmıģtır. Hesaplamalarda literatür verileri ile birlikte çeģitli kurumlar tarafından (TÜĠK, ÇOB, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı) oluģturulan resmi veriler kullanılmıģtır. Kirlilik yükü hesaplamaları, ilin havzada kalan kısmında ve ilçeler bazında yapılmıģtır yükleri hesaplanarak alansal dağılımları verilmiģ, sonrasında 2020, 2030, 2040 yılları için tahminler yapılmıģtır Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yükler; ÇOB dan temin edilen CORINE veritabanı yardımı ile elde edilen her bir arazi kullanımına ait alansal verinin, literatürde yer alan birim yük değerleri ile çarpılmasıyla hesaplanmıģtır. Kullanılan literatür verisi (Dahl ve Kurtar, 1993, ÖEJV, 1993) Tablo 71 de verilmiģtir.

270 Sayfa/Toplam Sayfa: 270 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 71. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler Yayılı Kaynak Birim Yükler (kg/ha.yıl) Toplam N Toplam P Orman Alanları 2 0,05 Çayır ve Meralar 5 0,10 Kentsel Alan 3 0,50 Kırsal Alan 9,5 0,90 Orman alanları için CORINE sınıfı 31 (ormanlar), tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıģtır. Çayır ve mera alanları için, CORINE sınıfı 23 (meralar) ve 32 (maki veya otsu bitkiler), alt sınıfları ile birlikte kullanılmıģtır. Kentsel ve kırsal alan yüzeysel akıģ sularından kaynaklanan yükler için ise CORINE sınıfları 1 (yapay bölgeler) ana sınıfı, tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıģtır. Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında kullanılan CORINE verileri 2006 yılına aittir. Hesaplamalarda arazi kullanımının bu tarihten itibaren değiģmediği/değiģtirilmediği (örneğin çayır/mera alanlarında tarım yapılmadığı) kabul edilmiģtir. Kuzey Ege Havzası için arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yüklere ait sayısal Toplam N ve Toplam P haritaları, ġekil 91 ve ġekil 92 de gösterilmiģtir. ġekil 91. Kuzey Ege Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan Toplam N Yükü

271 Sayfa/Toplam Sayfa: 271 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 92. Kuzey Ege Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan Toplam P Yükü ġekil 28 deki arazi kullanım haritası ile ġekil 91 ve 92 deki arazi kullanımından kaynaklanan toplam N ve toplam P yükleri haritası birlikte incelendiğinde, özellikle orman alanlarının yoğun olduğu bölgelerde yayılı kirliliğin yüksek olduğu görülmektedir. Çanakkale nin Ayvacık ve Bayramiç ilçeleri ile Ġzmir in Bergama ilçesinde toplam N yükü 200 ton/yıl değerinden, toplam P yükü ise 6 ton/yıl değerinden fazladır Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Ülkemizde tarım alanlarındaki ticari (sentetik) gübre kullanımları gerek miktar gerekse tür olarak ekilen ürüne, iklime, toprak özelliklerine bağlı olarak değiģiklik göstermektedir. Her bir havza özelinde, tarımsal alanlarda kullanılan gübrelerden bitkinin bünyesine alım sonrası geride kalan kısmının belli bir miktarının alıcı ortama yüzeysel akıģa ve yeraltı suyuna karıģabileceği varsayımıyla hesaplama yapılmıģtır. Kuzey Ege Havzası nda, gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabı için, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından yürütülen ĠLEMOD (Ġl Envanterlerinin Modernizasyonu Projesi) yıllık gübre kullanım verileri ile CORINE arazi kullanımına bağlı alansal veriler birlikte kullanılmıģtır. ĠLEMOD verileri ilçe bazlı olduğundan, CORINE veritabanından ilgili ilçenin havzada kalan kısmının oranı hesaplanmıģ; yıllarına ait ĠLEMOD verisinden elde edilen ilçe bazlı gübrelenen arazi değeri,

272 Sayfa/Toplam Sayfa: 272 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ilçenin havzada kalan oranı ile çarpılarak havzada gübrelenen alan değeri hesaplanmıģtır. ĠLEMOD verisi saf N ve saf P 2 O 5 bazında olduğundan, yıllık satılan toplam gübre miktarından tarım arazilerine uygulanan Toplam N ve P miktarı belirlenmiģtir. Besi maddelerinin ürün bünyesine alınma oranları belirli aralıklar içinde değiģmektedir ve uygulanan tüm besi maddelerinin ürün tarafından alınması ancak ideal Ģartlarda mümkündür. Ürün bünyesine alınma oranları iklim koģullarına, toprak özelliklerine, üretilen ürünlere, uygulanan gübrenin yapısına ve uygulama yöntemi ile sıklığına bağlıdır. Gerçekte bünyeye alma oranları uygulanan azotun %40-80 i fosforun ise %5-20 i arasında değiģmektedir. Daha fazla gübre uygulandığında, ürün bünyesine alma daha verimsiz hale gelmektedir. Sızma ve yüzeysel akıģ sebebiyle oluģan kayıplar, uygulanan fosforun %0,5 5 i, azotun ise %5-30 u arasındadır (Oenema ve Roest, 1998; Bottcher ve Rhue, 2000). Bu çalıģmada, bitki bünyesine alma değerleri, ilerideki çalıģmalarda eģgüdümün sağlanması amacıyla ĠTÜ tarafından 2008 yılında tamamlanan Büyük Melen Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı çalıģmasında olduğu gibi, N için %50, P için ise %20 seçilmiģtir. Azotun %35 inin ve fosforun %75 inin buharlaģma, nitrifikasyon- denitrifikasyon prosesi ve toprakta P adsorpsiyonu gibi taģınım süreçleri yolu ile kaybolduğu kabul edilmiģtir. Böylece toprakta oluģan toplam kayıplar neticesinde, uygulanan azotun %15 i, fosforun ise %5 inin alıcı ortama ulaģtığı kabul edilerek ilgili (su ortamına gelen) gübre kaynaklı yayılı yükler hesaplanmıģtır. Gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesaplanmasında, Satılan gübrenin, havzadaki tarım alanlarında eģit kullanıldığı kabul edilmiģtir. Yıllık olarak verilen veya satılan gübre miktarının, o yıl içerisinde çiftçiler tarafından kullanıldığı kabul edilmiģtir. Satılan gübrenin, satıldığı ilçede kullanıldığı kabul edilmiģtir. Kuzey Ege Havzası için oluģturulmuģ gübre kullanımından alıcı ortama gelen yayılı yük haritaları, toplam N ve toplam P için sırasıyla ġekil 93 ve ġekil 94 te gösterilmiģtir.

273 Sayfa/Toplam Sayfa: 273 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 93. Kuzey Ege Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Toplam N Yükü ġekil 94. Kuzey Ege Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Toplam P Yükü

274 Sayfa/Toplam Sayfa: 274 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada tarımsal faaliyetin yoğun olduğu ve Ġzmir in Bergama ilçesi sınırları içerisinde kalan Bakırçay Nehri yatağı boyunca; ayrıca Balıkesir in Edremit, Havran ve Gömeç ilçelerinde gübre kullanımından kaynaklanan kirliliğin diğer bölgelere nazaran daha yüksek olduğu (20-50 ton/yıl mertebesinde) görülmektedir. Tablo 50 de tarımda kullanılan azotlu ve fosforlu gübrelerin birim kullanım değerleri verilmiģtir. Literatüre göre kullanım değerleri azotlu gübre için kg/ha.yıl, fosforlu gübre için ise 0,5-0,9 kg/ha.yıl aralığındadır. Kuzey Ege Havzası için elde edilen 6,1 kg/ha.yıl azotlu gübre değeri verilen aralığın altında; 2,3 kg/ha.yıl fosforlu gübre değeri ise üstündedir. Tablo 50. Havza Ortalama Azotlu ve Fosforlu Gübre Kullanımları Havza Toplam Tarım Alanı (ha) Ort. N Kullanımı (kg/ha.yıl) Ort. P Kullanımı (kg/ha.yıl) K.Menderes ,7 0,6 Burdur ,9 5,8 B.Menderes ,4 3,1 Ceyhan ,8 2,0 Kızılırmak ,4 1,3 Konya Kapalı ,5 1,8 K.Ege ,1 2,3 Marmara ,9 1,9 Seyhan ,5 5,5 Susurluk ,5 2,2 YeĢilırmak ,0 1, Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Ülkemizde hayvancılık halen yaygın bir tarım sektörü durumundadır. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların bir bölümü, tarımda doğal gübre olarak kullanılmakta; geri kalan kısmı ise sağlıksız Ģartlarda açık depolarda biriktirilmekte ve/veya en yakın araziye dökülmektedir. Dolayısıyla, hayvan atıklarından kaynaklanan yayılı N ve P yükleri de havzaya gelen önemli kirletici kaynaklardandır. Hayvan dıģkıları doğal gübre olarak kullanıldıklarında ortama yayılan azot ve fosfor birim yükleri, hayvan kategorisi, türü, beslenme alıģkanlıkları, ağırlıkları ve gübreleme özelliklerine bağlı olarak yüksek oranda değiģkenlik göstermektedir. Bu yüzden birim yüklerin belirlenmeleri oldukça güçtür. Kuzey Ege Havzası için hayvancılıktan kaynaklanan yayılı yükler; TÜĠK tarafından yayınlanan ilçelere göre hayvan sayılarının; literatürden elde edilen birim hayvan yükleri ile çarpılması ile hesaplanmıģtır. Hesaplamada, TÜĠK 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait verinin ortalaması alınarak güncel yükler hesaplanmıģtır. Hesaplanan yük, ilçenin havzada kalan

275 Sayfa/Toplam Sayfa: 275 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 alanı kadar azaltılmıģ ve gübre hesabında olduğu gibi, hesaplanan azotun %15 inin; fosforun ise %5 inin alıcı ortama ulaģtığı kabul edilmiģtir. Hesaplamalarda kullanılan katsayılar Tablo 72 de gösterilmiģtir (Agricultural Statistics, 2001; Andreadakis ve diğ, 2007; Öztürk, 2008) Tablo 72. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları Hayvan Kategorisi Azot (kg/ton hayvan ağırlığı/gün) Fosfor (kg/ton hayvan ağırlığı/gün) N Kaybı (kg/hayvan/yıl) P Kaybı (kg/hayvan/yıl) BüyükbaĢ 0,30 0,10 8,2 0,91 KüçükbaĢ 0,42 0,06 1,0 0,05 Kümes Hayvanı 0,52 0,22 0,06 0,008 Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında; BüyükbaĢ hayvan 500 kg, küçükbaģ hayvan 45 kg ve kümes hayvanı 2 kg kabul edilerek birim yükler (kg/gün) elde edilmiģtir. Hayvan sayılarının havzada kalan ilçelerde eģit olarak dağıldığı kabul edilmiģtir. Kuzey Ege Havzası nda hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan Toplam N ve Toplam P yayılı yük haritaları ġekil 95 ve ġekil 96 da verilmektedir. ġekil 95. Kuzey Ege Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Toplam N Yükü

276 Sayfa/Toplam Sayfa: 276 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 96. Kuzey Ege Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Toplam P Yükü Havzada hayvan sayılarının fazla olduğu ve büyük bir kısmı havza içerisinde kalan Ġzmir in Bergama ilçesinde hayvancılık faaliyetinden kaynaklanan yükün en fazla olduğu görülmektedir Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Endüstriyel faaliyetler, konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan fosil kökenli yakıtlar, motorlu taģıtlardan çıkan egzoz gazları hava kirliliğine sebep olan baģlıca kaynaklardır. Bu kirleticiler, hava kirliliğine sebep olmasının yanı sıra yağmur ile yıkanarak havzadaki su kaynaklarını da kirletmektedir. Bu projede, havzadaki su kaynaklarında ötrofikasyona sebep olan azot ve fosfor kirliliği incelenmiģtir. Gerek ısınma ve endüstri kaynaklı, gerekse trafik kaynaklı emisyonların genelinde atmosferik birikiminden fosfor yükü oluģmamaktadır. Bu nedenle, atmosferik birikim açısından kirletici olarak NO x ve NH 3 parametreleri değerlendirilmiģtir. Atmosferik taģınımdan kaynaklanan yayılı N yükünün hesabında; - Sanayi ve evsel kaynaklı kirleticiler hesaba katılmıģtır,

277 Sayfa/Toplam Sayfa: 277 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 - ĠTÜ tarafından yapılan Melen Havzası Koruma Eylem Planında, Melen Havzası için, 836 mm/m 2 yıllık ortalama yağıģ için NO 3 ve NH 3 ün Toplam Azot cinsine çevrilmesi sonucu bulunan 10,3 kg N/ha.yıl birim yük esas alınmıģtır, - Melen Havzasındaki yıllık ortalama yağıģ bilindiğinden diğer havzalarda da ortalama yağıģla orantılı olarak değiģecek birim yükler bulunarak hesaplamalar yapılmaktadır. Kuzey Ege Havzası nda kalan ilçelere ait yıllık ortalama yağıģ değerleri, Melen Havzası yağıģ değeri referans alınarak, ve bulunan katsayıya göre oranlanarak havzadaki atmosferik taģınımdan kaynaklanan yayılı N yükü hesaplanmıģtır, - Havzada yer alan ilçelerden aynı ile bağlı bulunan tüm ilçelerin eģit yağıģ aldığı kabul edilmiģtir. - Bulunan birim yük, toplam havza alanının %5 ine uygulanmıģtır. Her bir ilçe ve havzayı paylaģan diğer iller için bu oran sabit kabul edilmiģtir. Bu çalıģmada, trafikten kaynaklı emisyonlar ile hava kirliliği ile oluģan karbon esaslı kirlenme hesaba katılmamıģtır. Ancak, özellikle karayollarının ve Ģehir içi trafiğin yoğun olduğu bölgelerde trafikten kaynaklı egzoz gazları ve karayolunda oluģan tozların su havzaları açısından önemli bir kirlilik kaynağı olduğu öngörülmektedir. Havza ya atmosferden taģınan kirliliğin sadece N için değil hidrokarbonlar, ağır metaller, toz gibi hava kirliliğinin tüm yönleriyle incelenmesi envanter, ölçüm ve modelleme çalıģmalarını gerektiren uzun ve karmaģık bir süreç olduğundan bu proje kapsamında dâhil edilmemiģtir. Nehir havzaları yönetim planı hazırlanırken atmosferik taģınımın detaylı olarak incelenmesinin gerekli olduğu düģünülmektedir. Kuzey Ege Havzası nda atmosferik taģınım sonucu oluģan Toplam N yükü dağılımı ġekil 97 de verilmiģtir. Atmosferik taģınımdan kaynaklanan kirlilik yükü hesaplamaları ilçelerin alansal dağılımı dikkate alınarak yapıldığından, sonuçlar havzada yer alan ilçelerin yüzölçümleri ile örtüģmektedir. Buna göre en çok alana sahip olan Bergama da en yüksek kirlilik öngörülmektedir.

278 Sayfa/Toplam Sayfa: 278 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 97. Kuzey Ege Havzası Atmosferik TaĢınım Ġle OluĢan Toplam N Yükü Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Havzadaki yerleģimlerin bir kısmı kanalizasyon sistemine bağlı değildir. Bundan dolayı, kırsal yerleģimlerde sızdırmalı veya sızdırmasız foseptikler yaygın olarak kullanılmaktadır. Foseptik çıkıģ suları yayılı kirletici kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu çalıģmada, foseptiklerden kaynaklanan yayılı yükleri, foseptik kullanan yerleģim yerlerinin 2010 yılı eģdeğer nüfusları ve 20 Mart 2010 tarihli Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği nde verilen kiģi baģı günlük kirlilik yükleri değerleri kullanılarak hesaplanmıģtır. Tebliğ de yer almayan, nüfusu in altında olan yerleģim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri ise, nüfusu ile in arasında olan yerler için verilmiģ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiģtir. Buna göre yük hesaplamalarında kullanılan ve Kentsel AAT Tebliği ve Tchobanoglous ve Burton (1991) de verilen tipik konsantrasyonlar dikkate alınarak kabul edilen kiģi baģı günlük kirlilik yükleri değerleri Tablo 50 de (Bölüm ) verilmektedir. Foseptik çıkıģ sularından kaynaklanan kirletici yüklerin hesabında;

279 Sayfa/Toplam Sayfa: 279 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 OluĢan yük sadece 2010 yılı için hesaplanmıģ; Kentsel AAT Tebliği ve Atıksu Arıtımı Eylem Planı gereğince 2017 ye kadar AAT olmayan yerleģim yeri kalmayacağı kabulü ile 2020, 2030 ve 2040 yükleri noktasal yük olarak dikkate alınmıģtır. Foseptik bilgileri, saha çalıģmalarında elde edilen bilgiler doğrultusunda oluģturulmuģtur. Kanalizasyonu mevcut olmayan ve/veya inģaat halinde olan tüm yerleģim birimlerinde foseptik olduğu kabul edilmiģtir. Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor için %30 olarak alınmıģtır. Kuzey Ege Havzası için foseptik çıkıģ sularından kaynaklanan yayılı yükler ġekil 98 ve ġekil 99 da gösterilmiģtir. ġekil 98. Kuzey Ege Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Toplam N Yükü

280 Sayfa/Toplam Sayfa: 280 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 99. Kuzey Ege Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Toplam P Yükü Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Kuzey Ege Havzası nda yer alan düzensiz depolama alanlarından yağıģ ve arazi drenajı sonucu oluģan yayılı yükler ġekil 100 ve ġekil 101 de gösterilmiģtir. Düzenli depolama alanlarından kaynaklanan yükler, sızıntı sularının yerinde ve/veya en yakın kentsel AAT ye taģınacağı tahminine dayanılarak yayılı yük hesaplamalarına dâhil edilmemiģtir. Sızıntı suyu hesabına iliģkin detaylı açıklamalar Bölüm te anlatılmıģtır.

281 Sayfa/Toplam Sayfa: 281 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 100. Kuzey Ege Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Toplam N Yükü ġekil 101. Kuzey Ege Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Toplam P Yükü

282 Sayfa/Toplam Sayfa: 282 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: Toplam Yayılı Kirlilik Yükleri Havzada yer alan illerde yayılı kirletici kaynaklardan gelen Toplam N yükü değerleri Tablo 73 de, bu yüklerin toplam yük içerisindeki dağılımı ġekil 102 de, ilçeler bazında hazırlanmıģ yayılı Toplam N yükleri haritası ise ġekil 103 de verilmektedir. Tablo 73. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen Toplam N Yükü YÜKLER (ton/yıl) ĠL SIZINTI ARAZĠ GÜBRE ATMOSFERĠK HAYVANCILIK FOSSEPTĠK TOPLAM SUYU KULLANIMI TAġINIM Balıkesir Çanakkale Ġzmir Manisa TOPLAM Yayılı Toplam N Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) 197 ; 3% 262 ; 4% ; 36% 334 ; 5% ; 22% Sızıntı Suyu Fosseptik Atmosferik Taşınım Hayvancılık Arazi Kullanımı ; 30% Gübre Kullanımılı ġekil 102. Kuzey Ege Havzası Yayılı Toplam N Yükü Dağılımı

283 Sayfa/Toplam Sayfa: 283 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 103. Kuzey Ege Havzası Yayılı Toplam N Yükü Havzadaki yayılı Toplam N yüklerinin %36 lık bölümünü (2.350 ton/yıl) gübre kullanımı, %30 lük bölümünü (1.943 ton/yıl) arazi kullanım durumu, %22 lik kısmını ise (1.464 ton/yıl) hayvancılık oluģturmaktadır. Katı atık sızıntı suları, atmosferik taģınım ve foseptiklerin yayılı Toplam N yükleri içerisindeki toplam payı %12 kadardır. Gübre kullanımını yayılı yük içerisinde en büyük paya sahip olması beklenen bir durumdur. Havzanın özellikle Bakırçay Nehri yatağı çevresinde, Havran ilçesi taraflarında ve Ezine, Bayramiç ilçelerinde yoğun tarımsal faaliyet olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Havzada yer alan illerde yayılı kirletici kaynaklardan gelen Toplam P yükü değerleri Tablo 74 te, bu yüklerin toplam yük içerisindeki dağılımı ġekil 104 te, ilçeler bazında hazırlanmıģ yayılı toplam P yükleri haritası ise ġekil 105 te verilmektedir. Yayılı yük haritaları daha büyük ölçekte EK VII de verilmiģtir.

284 Sayfa/Toplam Sayfa: 284 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 74. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen Toplam P Yükü YÜKLER (ton/yıl) ĠL SIZINTI ARAZĠ GÜBRE HAYVANCILIK FOSSEPTĠK TOPLAM SUYU KULLANIMI Balıkesir 3,2 11,6 119,1 37,9 44,7 216,4 Çanakkale 1,0 15,7 56,8 15,9 3,9 93,3 Ġzmir 1,5 17,4 60,1 65,8 4,3 149,1 Manisa 0,9 6,1 16,0 17,8 0,6 41,5 TOPLAM 6,5 50,8 251,9 137,5 53,6 500,2 Yayılı toplam P yüklerinde de toplam N yüklerine benzer bir durum söz konusudur. Toplam yükün yarısı (252 ton/yıl) gübre kullanımından kaynaklanmaktadır. Ġkinci sırada ise 137 ton/yıl değeri ile %28 lik paya sahip olan hayvancılık gelmektedir. Foseptiklerin (%11) ve arazi kullanımının (%10) toplam P yükü içerisindeki payları ise birbirine yakındır. Katı atık sızıntı suları ise %1 lik paya (7 ton/yıl) sahiptir. Yayılı Toplam P Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) 7 ; 1% 51 ; 10% 54 ; 11% Sızıntı Suyu Arazi Kullanımı 252 ; 50% Fosseptik Hayvancılık 137 ; 28% Gübre Kullanımı ġekil 104. Kuzey Ege Havzası Yayılı Toplam N Yükü Dağılımı

285 Sayfa/Toplam Sayfa: 285 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 105. Kuzey Ege Havzası Yayılı Toplam N Yükü Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi Bölüm ve de noktasal ve yayılı kirletici kaynaklar ile bu kaynakların proje alanında sebep olduğu kirlilik yükleri değerlendirilmiģ ve geleceğe dönük kirlilik yükü tahminleri yapılmıģtır. Kirlilik yükü hesaplamalarında, gelecekte havzada gerçekleģtirilecek olan koruyucu faaliyetler sebebiyle doğal yapının daha fazla bozulmasının önleneceği, bu sebeple gelecek yıllarda kirlilik oluģumunda bir iyileģme olacağı öngörüsü yapılmıģtır. Buna bağlı olarak su kaynakları üzerindeki baskıların azalması ve neticede su kalitesinde artıģ gerçekleģmesi beklenmektedir. Noktasal ve yayılı kirletici yüklerin gelecekteki durumu ile ilgili öngörüler aģağıda özetlendiği gibidir yılına kadar, Belediye teģkilatına sahip tüm yerleģim yerlerinin AAT ye sahip olacağı kabulü ile sadece kırsal alanlarda (köylerde) foseptik kullanıyor olacaktır. Bu nedenle kırsal alanlardan kaynaklanan foseptik yükleri ihmal edilerek, foseptiklerden kaynaklanan yayılı yükler, 2020 yılına kadar hesaplanmıģtır. Gelecekte, iyi tarım uygulamalarının artması ve organik tarıma geçiģin hızlanması sonucu, daha az ve bilinçli gübre kullanılacaktır. Hayvancılık faaliyetleri, artan milli

286 Sayfa/Toplam Sayfa: 286 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gelire paralel olarak bir miktar artacak; daha çok modern çiftliklerde besi hayvanı yetiģtiriciliği olarak devam edecektir. Tarım (gübre) ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük hesaplamalarında 2020 yılında tarımsal faaliyetler ve hayvan yetiģtiriciliğinden gelen besi maddesi yüklerinde 2010 için hesaplanan değerlere göre %20 lik, 2030 yılı için %30 luk ve benzer Ģekilde 2040 yılında da %40 lık bir azalma olacağı literatür bilgilerine dayanarak kabul edilmiģtir (Stolze vd., FAO,2002). Endüstriyel tesislerden gelen kirletici yükündeki azalma endüstri tesislerinde AAT kurulmasıyla ve mevcut AAT lerinin revize edilmesiyle sağlanacaktır. Mevcut durumda yayılı kirletici kaynak olarak görünen sızıntı suyunun, ÇOB Katı Atık Ana Planı gereğince son yıllarda hızla yapımına baģlanan düzenli katı atık depolama alanları ile hem miktarı azalacak hem de kirletici konsantrasyonu önemli ölçüde azalacaktır. Sızıntı suyu hesap yönteminde açıklandığı üzere, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları, toplanıp arıtılmaları nedeni ile noktasal kaynak gibi davranacak ve gelecekte sızıntı suyu yalnız eski depolama alanlarından açığa çıkacaktır. Bu sebeple, sızıntı suyundan gelecekte kaynaklanacak yayılı kirlilik yüklerinin hesabında; 2020 yılında, 2010 yılında hesaplanan yüklerin %25 oranında azalacağı kabul edilmiģtir yılındaki yükler, 2010 yılındaki mevcut yükün %50 si olarak; 2040 yılındaki yükler ise 2010 yılındaki yüklerin %95 azalacağı kabul edilerek hesaplanmıģtır. Havzada, 2010 yılı için arazi kullanımının 2040 yılına kadar önemli oranda değiģmeyeceği kabulü ile 2010 yılı için hesaplanan arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yükler, 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiģtir. Benzer Ģekilde, gelecekteki yükler açısından alt havza bazında detaylı çalıģmalar yapılması gerektiğinden, atmosferik taģınımla oluģan yayılı kirlilik yükleri de 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiģtir. Kuzey Ege Havzası nda havzaya ulaģan noktasal ve kirletici yüklerin yıllara bağlı değiģimleri Tablo 75 te verilmektedir. Havza genelinde oluģan toplam azot ve toplam fosfor yüklerinin dağılımı ġekil 106 ve 107 de, yıllara bağlı değiģimleri ise ġekil 108 ve 109 da verilmektedir. Havzadaki kentsel alanlardan ve endüstriyel tesislerden kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir yılı için havza genelindeki noktasal yükün toplam yüke oranı, toplam N parametresi bazında %17, toplam P parametresi bazında %31 dir. Noktasal toplam N yükleri 2010 yılında ton/yıl iken, 2040 yılında ton/yıl

287 Sayfa/Toplam Sayfa: 287 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 değerine inmektedir. Toplam P yükleri 30 yıllık bu zaman diliminde az bir artıģla 223 ton/yıl dan 241 ton/yıl değerine ulaģmaktadır. Noktasal yüklerdeki bu küçük değiģimlere rağmen, yayılı yüklerde daha yüksek mertebelerde bir değiģim söz konusudur yılında ton/yıl olan yayılı toplam N yükü, 2040 yılında ton/yıl seviyesine inmekte olup; %30 oranında bir azalma söz konusudur. Toplam P yükleri değeri de benzer Ģekilde 500 ton/yıl dan 332 ton/yıl değerine inmektedir. Tablo 75. Kuzey Ege Havzası Noktasal ve Yayılı Kirlilik Yükleri YILLAR Toplam Azot (TN) TOPLAM YÜKLER (ton/yıl) Toplam Fosfor (TP) Noktasal Yayılı Toplam Noktasal Yayılı Toplam Balıkesir Çanakkale Ġzmir Manisa HAVZA TOPLAMI

288 Sayfa/Toplam Sayfa: 288 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 106. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı Toplam N Yükü Dağılımı ġekil 107. Kuzey Ege Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı Toplam P Yükü Dağılımı ġekil 108. Kuzey Ege Havzası Noktasal ve Yayılı Toplam Azot Yükleri DeğiĢimi ġekil 109. Kuzey Ege Havzası Noktasal ve Yayılı Toplam Fosfor Yükleri DeğiĢimi

289 Sayfa/Toplam Sayfa: 289 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ 7.1. Baskı ve Etkiler Baskı ve etki analizi, insani faaliyetlerin yüzeysel sular ve yeraltı suları üzerindeki etkilerini inceler. Bu analiz insani faaliyetler nedeniyle, Su Kirliliği Kontrolü Direktifinde yer alan çevresel hedeflere ulaģamama riski altında bulunan yüzeysel ve yeraltı suyu kitlelerini tanımlamak için pek çok disiplin yaklaģımını ve farklı kaynaklardan alınan verileri bir araya getiren bütüncül bir değerlendirmedir. Sanayi, tarım, turizm ve kentleģme gibi faaliyetler baskı olarak, bu faaliyetlerin çevre üzerindeki sonuçları ise etki olarak adlandırılmaktadır Endüstriyel Faaliyetlerden Kaynaklanan Baskılar ve Etkileri Mandıralar ve Süt ĠĢleme Tesisleri Çanakkale ilinin Bayramiç ve Ezine ilçelerinde bulunan ve sayıları 45 i bulan mandıralardan kaynaklanan noktasal ve yayılı kirletici yükler, havzanın bu bölgesindeki alıcı su ortamları için kirlilik riski taģımaktadır. Aynı bölgede irili ufaklı birçok süt iģleme tesisi de bulunmaktadır. Mevsimlik çalıģan bu tesislerde proses sonucu oluģan peyniraltı suyu, bu suyun girdi olarak kullanıldığı ve değerlendirildiği iģleme tesislerine gönderilmektedir. Süt iģleme tesislerinde oluģan yıkama suları ise kuru dere yataklarına veya alıcı su ortamlarına verilmektedir yılı Eylül ayı itibarı ile bu tür iģletmelerden atıksu arıtma tesislerini tamamlayıp iģletmeye alanlarının sayısı 15'i bulmuģtur. Günlük süt iģleme kapasitesi 1-5 ton civarında olan 20 ye yakın küçük iģletmede oluģan yıkama suları ise, köy ya da ilçe kanalizasyon sistemine verilmektedir. Zeytincilik Faaliyeti Havza için önemli bir kirletici kaynak olan zeytin ve zeytinyağı üretimi, baģta Ege Bölgesi olmak üzere ülkemizin bölgesel endüstriyel faaliyetlerinden birisi olup, sektörün baģlıca sorunu karasu olarak adlandırılan ve arıtımı geleneksel yöntemlerle oldukça zor ve maliyetli olan atıksulardır. Ayrıca zeytinyağı üretiminden kaynaklanan, zeytinlerin sıkılmasından sonra arta kalan küspe olarak tanımlanan prina atıkları da havza özelinde önemli kirleticiler arasındadır.

290 Sayfa/Toplam Sayfa: 290 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: kg zeytinden ortalama kg zeytinyağı ve kg prina elde edilmekte; bunun yanında yaklaģık 1:1 oranında karasu oluģmaktadır. Zeytin karasuyu yüksek KOĠ ( mg/l) değerleri ve inhibitör polifenollerin varlığı nedeniyle yüzeysel ve yeraltı suları için ciddi kirlilik riski taģımaktadır. Zeytin karasuyunun arıtılması ile ilgili çalıģmalar tüm dünyada devam etmekte olup; mevcut durumda en uygun bertaraf yöntemi sızdırmazlığı sağlanmıģ buharlaģtırma havuzlarında suyun buharlaģtırılması esasına dayanmaktadır. Kuzey Ege Havzası sınırları içerisinde kalan bölgede; Çanakkale ilinde Ayvacık, Bayramiç ve Ezine ilçelerinde, Balıkesir ilinde ise tüm Edremit Körfezi kıyısında zeytincilik ve zeytinyağı üretimi faaliyeti sürdürülmektedir. Mevcut durumda Havza içerisinde kalan alanda Çanakkale de 49, Balıkesir de 103, Manisa da 41 ve Ġzmir de 34 adet olmak üzere toplamda 227 adet zeytinyağı üretim tesisi bulunmaktadır. Günlük 40 ila 120 ton zeytin sıkma kapasitesine sahip olan bu tesislerin bazılarında, zeytinyağı üretimi sonucu ortaya çıkan karasuyun buharlaģtırılması için toprak veya betonarme buharlaģtırma havuzu bulunmaktadır. Kuzey Ege Havzası nda yer alan zeytinyağı üretimi yapan iģletmelere ait bilgiler EK III te verilmiģtir. Zeytin karasuyunun bilinçsizce göl, akarsu ve denizlere verilmesi, çevresel açıdan son derece zararlıdır. Bu nedenle, zeytinyağı üretimi sırasında oluģan karasuyun ve prinanın çevreyi kirletmeden arıtımı ve bertaraf edilmesi, havzadaki ve Türkiye genelinde zeytinyağı üretimi yapılan diğer bölgelerdeki çevresel risklerin ortadan kaldırılması açısından önemli bir konudur. Bu konunun, yakın bir gelecekte Avrupa Birliği ndeki zeytinyağı üreticisi ülkelerle rekabet edecek olan ülkemizin önünde bir engel teģkil etmemesi için gerekli çözümlerin uygulanması gerekmektedir. Zeytinyağı üretimi sonucu ortaya çıkan ve yukarıda tanımlaması yapılan prina atıklarının yönetimi de çevresel kirlilik açısından önemli bir husustur. Prina içerisinde; zeytinyağı üretim teknolojisine bağlı olarak değiģik oranda yağ ve su bulunmaktadır. Türkiye de ortalama prina üretim miktarının, zeytin istihsaline de bağlı olmakla birlikte, bin ton/yıl olduğu bilinmektedir. Prina atıklarının bertarafı konusunda ÇOB ile Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi nin (UZZK) yürüttüğü ortaklaģa çalıģmaların neticelenmesi ve alınacak kararların hayata geçirilmesi önem arz etmektedir. Kömür Madenciliği Kuzey Ege Havzası nın önemli bir alt havzası olan Bakırçay Havzası nda çevresel kirlilik açısından önem arz eden endüstriyel faaliyetlerden birisi, Manisa nın Soma ilçesinde yer

291 Sayfa/Toplam Sayfa: 291 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 alan kömür madenciliğidir. Ġlçede Türkiye Kömür ĠĢletmeleri Kurumu na bağlı Ege Linyitleri ĠĢletmesi Müdürlüğü ile irili ufaklı birçok özel maden iģletmesi yer almaktadır. Ege Linyitleri ĠĢletmesi nde lavvar tesisinde (kömür iģleme ve eleme ünitesi) alıcı ortama deģarj olmayıp; atıksu çökeltim havuzunda biriktirilmekte ve tesiste geri kullanılmaktadır. Günlük kömür üretim kapasiteleri 200 ile ton arasında değiģen bazı özel kömür iģleme tesislerinde atıksu geri dönüģüm tesisi mevcut olup, lavvar tesislerinden çıkan atıksuların tamamı çökeltim iģlemlerinden sonra sistemde geri kullanılmaktadır. Soma ilçesinde yer alan kömür iģletmelerinin birçoğunda bulunan lavvar tesislerinde tüvenan (ham) olarak gelen kömür eleme ve yıkama iģlemlerine tabi tutulmaktadır. Yıkama iģlemleri sırasında oluģan atıksular kimyasal ünitelerden oluģan atıksu geri dönüģüm tesisine alınarak temiz üst sular yıkama prosesinde tekrar kullanılmaktadır. Atıksu geri dönüģüm tesisinin son ünitesi olan ve thickiner denilen tankın dip çamuru daha sonra ikinci kez Ģlamlı (kömür tozlu) atıksu geri dönüģüm tesisine alınarak buradan çıkan üst sular kullanılmak üzere prosesin baģına gönderilmektedir. Bu iģlem sırasında oluģan Ģlamlı dip çamuru, suyu alındıktan sonra pasa (cevherin üzerinden alınan dekapaj malzemesi) sahasında depolanmaktadır. Lavar tesisi olan ancak atıksu geri dönüģüm tesisi bulunmayan kömür iģleme tesislerinde, prosesten çıkan Ģlamlı atıksular, büyük hacimli çökeltme havuzlarına alınmakta, burada oluģan temiz üst su fazı yine prosesin baģına gönderilerek yeniden kullanılmaktadır. Fazla gelen temiz üst su Bakırçay a bağlanan Maden D. ne deģarj edilmektedir. Bergama Ovacık Altın Madeni Ġzmir ili Bergama ilçesi Ovacık Köyü yakınlarında bulunan Koza Altın ĠĢletmeleri A.ġ. Altın Madeni nde, siyanür liç yöntemi ile cevher zenginleģtirme iģlemi yapılmaktadır. Siyanür liç yöntemi ile altın eldesi, yeraltından çıkarılan ve altın içeren maden cevherinin siyanür kullanılan bir kimyasal yöntemle ve maden alanında kurulan bir tesiste iģlenerek altın ve gümüģün ayrıģtırılması esasına dayanmaktadır. Ovacık Altın Madeni nde ocaktan çıkarılan cevher kırıldıktan sonra değirmenlerde sulu olarak öğütülmekte ve sıvı hale getirilmektedir. ÖğütülmüĢ cevher, çamur halde tanklarda siyanür ile karıģtırılarak içerisinde bulunan altın ve gümüģ çözündürülmekte ve karbon üzerinde absorbe edilerek çamur olan kısımdan ayrılmaktadır. Sıyırma iģleminde elde edilen yüklü solüsyon elektroliz iģlemi ile tekrar katı hale getirildikten sonra fırında eritilerek külçe halinde dökülmektedir. Tesiste yürütülen faaliyetleri, firmadan alınan bilgiler doğrultusunda özetlemek gerekirse;

292 Sayfa/Toplam Sayfa: 292 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çelik tanklar içerisinde kapalı devre Sodyum Siyanür liç yöntemi uygulanarak cevherdeki altının sıvı faza geçmesi sağlanmakta; Proses atıkları INCO SO 2 /Hava kimyasal bozundurma iģlemine tabi tutularak, atıksu içerisinde bulunan siyanür bozundurulmakta ve ağır metaller çöktürülüp duraylı hale getirilmekte; Atıksulu çamur, geçirimsiz olarak inģa edilmiģ olan atık depolama tesisinde depolanmaktadır. Atık depolama tesisi; kaya dolgu baraj Ģeklinde inģa edilmiģ; sızdırmazlığı sağlamak amacıyla, iki kil tabakası arasında yüksek yoğunlukta polietilen (HDPE) jeomembrandan ibaret kompozit astar sistemi ile kaplanmıģtır. Atık depolama tesisinde depolanan tesis çıkıģ suyu, proseste kullanılmak üzere tesise geri pompalanmaktadır. Atık depolama tesisinden, doğrudan veya dolaylı yoldan alıcı ortama deģarj yapılmamaktadır. Madende 2 adet atık depolama tesisi mevcut olup, bunlardan 1. sinde atık depolama iģlemine son verilmiģtir. 2. tesisin ise 1. aģama çalıģmaları tamamlanmıģ olup, tesiste atık depolama iģlemine baģlanmıģtır. Söz konusu tesiste yürütülen faaliyetler uzun soluklu bir hukuki sürecin konusu olmuģ durumdadır. Kamuoyu tarafından da yakından takip edilen bu süreç, yabancı menģeli ilk iģletmeci firma tarafından 1992 yılında iģletme ruhsatının alınması ile baģlamıģ olup; günümüzde de halen devam etmektedir. Konu, çevresel açıdan risk taģıdığı ve kirlilik oluģumuna sebep olduğu gerekçesiyle, yöre halkı ve çevresel faaliyetler yürüten pek çok sivil toplum kuruluģu tarafından birçok kez yargıya taģınmıģtır. Günümüzde, Ovacık Altın Madeni için Ġzmir Valiliği tarafından özel olarak kurulmuģ, ilgili kurum ve kuruluģlardan oluģan Ġzleme ve Denetleme Komisyonu düzenli olarak madendeki faaliyetleri denetlemektedir. Çevre ölçümleri kapsamında toz, gürültü, patlatma (basınç ve vibrasyon), havada hidrojen siyanür gazı ve tesis atıkları ile ilgili ölçümler (siyanür ve metaller dâhil) günlük olarak yapılmakta ve yapılan ölçümlere iliģkin verileri içeren Aylık Çevre Raporu, tesis iģletmecisi firma tarafından konuyla ilgili kamu kurum ve kuruluģlarına, üniversitelere, medyaya ve sivil toplum kuruluģlarına gönderilmekte ve kamuoyuna açıklanmaktadır. Aliağa Ağır Sanayi Bölgesi Endüstriyel faaliyetler açısından Kuzey Ege Havzası içerisinde önemli bir konuma sahip olan Aliağa ilçesi, kuzeyden güneye doğru Çandarlı, Aliağa, Nemrut Körfezleri ile sunmuģ olduğu

293 Sayfa/Toplam Sayfa: 293 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 doğal liman olanağı, kara ve deniz ulaģımının kolay olması, sosyo-ekonomik özellikleri ve coğrafi konumu nedeniyle çeģitli sanayi yatırımları için çekim merkezi olmuģtur. Bu bölge daha önceleri tarımsal yoğunluklu ekonomik etkinliğe sahipken, 1970' lerden itibaren sanayi yoğunluklu ekonomiye dayalı bir karakter kazanmaya baģlamıģtır. Aliağa Nemrut Ağır Sanayi Bölgesi nde farklı amaçlar için kurulmuģ çok sayıda sanayi kuruluģu vardır. Bu sanayi kuruluģlarının içinde çevresel açıdan en önemli olanları TÜPRAġ rafinerisi ve PETKĠM kompleksidir. Ayrıca sahil Ģeridinde gemi söküm tesisleri ile baca gazı emisyonları açısından önemli kirletici konumunda bulunan demir çelik fabrikaları ve haddehaneler de bulunmaktadır. Kuzey Ege Havzası nda endüstriyel kirlilik açısından üzerinde durulması gereken önemli noktalardan biri; Ġzmir in Aliağa ilçesinde bulunan ve elektrik ark ocağı ile üretim yapan demir çelik tesisleridir. Aliağa da elektrik ark ocağı ile üretim yapılan; HabaĢ, Ege Çelik, ÇebitaĢ, Sider (Erege) Metal, Ġzmir Demir Çelik fabrikaları bulunmaktadır. Bu tesislerin yanında Özkan Demir Çelik fabrikası da 2010 yılı içerisinde faaliyete baģlamıģtır. Kapasitesi 2007 yılı itibariyle ton/yıl olan tesislerde üretim sonucu elektrik ark ocağı tozları (EAOT) ve cüruf ortaya çıkmaktadır. Elektrik ark ocağı, demir çelik üretiminde temel oksijen metodunun aksine soğuk metalin kullanıldığı bir üretim metodudur. Soğuk metal olarak hurda çelik kullanılmaktadır. Ġçine hurda çelik boģaltılan ocak, elektrotlar taģıyan kapak ile üzeri kapatıldıktan sonra içerisinden geçirilen akım sonucu ortaya çıkan ısı ile ısınır ve bu sayede ocak içerisindeki hurda çelik erir. Modern ark ocaklarında her seferde 150 ton kadar hurda çelik iģlenebilir ve bu üretim esnasında bir ton çelik için yaklaģık 14 kg EAOT ve 100 kg cüruf açığa çıkar. EAOT uzun zamandır Türkiye, Avrupa ve Amerika BirleĢik Devletleri nde tehlikeli atık olarak kabul edilmektedir. Hükümleri ÇOB tarafından yürütülen Atık Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmeliğe göre demir-çelik fabrikalarının ark ocaklarından kaynaklanan EAOT nin atık kodu (M) olarak belirlenmiģtir. Bu atık maddenin çevreye zarar vermeden güvenli bir Ģekilde bertarafının sağlanabilmesi için özel iģleme ve depolama teknikleri gerekmektedir. Aliağa daki tesislerde davlumbaz ve elektro filtreler vasıtasıyla tutulan EAOT, 2007 yılından itibaren ayrı olarak toplanmaktadır. Mevcut durumda EAOT tesis sahası içerisinde inģa edilmiģ olan tehlikeli atık geçici depolama alanlarında ayrı olarak depolanmaktadır. Tüm demir-çelik fabrikalarının baca tozları için tehlikeli atık geçici depolama alanları bulunmakta,

294 Sayfa/Toplam Sayfa: 294 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sider (Erege Metal) dıģındaki tüm tesislerin tehlikeli atıklarını geçici depolamak üzere izni bulunmaktadır. Söz konusu tesisler, üretim sonucu oluģan ve miktar olarak atık yükünün büyük çoğunluğunu oluģturan baca tozu atıklarını ayrı toplayarak Kayseri Ġlinde bulunan lisanslı geri kazanım tesisinde bertaraf etmektedir yılında söz konusu tesislerde oluģan baca tozu miktarı, Sider DıĢ Ticaret A.ġ. (Ereğe Metal) 480 ton/ay ÇebitaĢ Demir Çelik Endüstrisi A.ġ. HabaĢ Sınai ve Tıbbi Gazlar Ġst. End. A.ġ. Ege Çelik Endüstrisi San.ve Tic. A.ġ. Ġzmir Demir Çelik San. A.ġ ton/ay ton/ay ton/ay ton/ay olarak bildirilmiģtir. Ancak, söz konusu tesislerde hala baca tozu ayrı toplanmadan öncesinde oluģan baca tozu ile karıģık cüruf atıkları iģletme sahalarında geçici depolanmaktadır. Demir çelik tesisleri, hurda metal iģleme faaliyetinde bulunduğundan Çevre Kanunu nca Alınması Gereken Ġzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre çevre lisansı almakla yükümlüdür. Endüstriyel kirlilik açısından Kuzey Ege Havzası ndaki bir diğer önemli kaynak; yine Aliağa da bulunan gemi söküm tesisleridir. Gemi Sökümü; teknik, ekonomik, yasal veya herhangi bir nedenle ömürlerinin sonuna gelmiģ kullanılamayacak durumda olan gemilerin parçalarına ayrılması; gemi gövdesinin hurda demir olarak parçalanması, gemideki makine ve donanımların ve diğer ekipmanların çıkartılması iģlemleridir. Gemi sökümü sonucu ortaya çıkan ve çevresel kirlilik açısından risk taģıyan unsurlar; madensel yağlar, ağır metaller, polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH), poliklorlu bifeniller (PCB), asbest, organotin bileģikleri, dioksin vb kirleticilerdir. Mevcut durumda Aliağa da yıllık gemi söküm kapasitesi ton olan 22 adet tesis bulunmaktadır. Gemi söküm bölgesinde bulunan Gemi Geri DönüĢüm Sanayicileri Derneği, ÇOB tarafından yetkilendirilmiģ olup, bölgede oluģan atıkların yönetiminden sorumludur. Bu kapsamda bölgede gemi söküm faaliyetinden kaynaklanan atıkların toplanması ve bertarafı iģlemlerini mevzuatlar çerçevesinde sürdürmektedir. Aliağa ilçesinde yeni endüstiyel tesislerin kurulması ve mevcut tesislerin kapasite artırımı talepleri üzerine ÇOB tarafından Aliağa Çevre Durum ve TaĢıma Kapasitesi Tespit Projesi baģlatılmıģtır tarihinde proje ile ilgili bir toplantı düzenlenmiģ kısa vadede acil

295 Sayfa/Toplam Sayfa: 295 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 olarak alınması gereken tedbirleri belirlemek üzere Aliağa Eylem Planı nın hazırlanması kararlaģtırılmıģtır. Plan kapsamında özellikle demir-çelik fabrikalarından kaynaklanan kirliliğin önlenmesi amacıyla yapılması gereken çalıģmalar belirlenmiģ ve alınması gereken önlemler iģletmelere bildirilmiģtir. Ġzmir ĠÇOM tarafından yapılan denetimlerde bu tedbirlerin iģletmeler tarafından gerçekleģtirilp gerçekeleģtirilmediği kontrol edilmiģtir. Ayrıca Dokuz Eylül Üniversitesi tarafından bölgedeki kirlilik yükünün tespiti amacıyla 2 yıllık süre zarfında çeģitli ölçümler yapılmıģtır. Aliağa da her geçen gün artan sanayileģmenin çevre üzerine yaptığı baskı ve etkilerin tespiti ile bu baskı ve etkilerin zararlarının minimize eilmesi için alınması gereken önlemlerin ortaya konması için yürütülen proje devam etmektedir Evsel Kirlilik Kaynaklı Baskılar ve Etkileri Kuzey Ege Havzası nın en önemli alt havzalarından birini Bakırçay Nehri oluģturmaktadır. Kocadağ eteklerinden doğan Gelenbe D. nin Karakurt boğazından geçerek Kırkağaç Ovası na girmesiyle birlikte Bakırçay adını alan nehrin uzunluğu yaklaģık 120 km dir. Madra ve Yunt Dağları nda çıkan irili ufaklı pek çok kolla beslenen Bakırçay ın belli kaynakları akıģ yönüne doğru Gelenbe, Aksu, Yağcıllı, MenteĢe, Ilıca, Karadere, Kırkgeçit, GümüĢ, Kestel, Bergama, Sınır, Boğazasar ve Sarıazmak dereleridir. En önemli kolu olan Yağcılar Çayı ile Kınık civarında birleģen Bakırçay, Bergama yakınlarından geçerek Çandarlı Ġlçesi yakınlarından Ege Denizi ne dökülür. Ġlkçağda Bakırçay ın Bergama yakınlarında denize döküldüğü tahmin edilmekle birlikte, oluģan alüvyonlar sonucu zamanla nehir yatağının dolmasıyla birlikte Dikili yakınından Ege ye ulaģtığı saptanmıģtır. Günümüzde Boğazasar Çayı ın önünün tıkanmasıyla birlikte Bakırçay, Çandarlı dan denize dökülmektedir. Kuzey Ege Havzası nın en önemli akarsularından olan Bakırçay Nehri; geçtiği yerleģim birimlerinde sağlıklı bir atıksu altyapı sisteminin bulunmaması, oluģan evsel atıksuların arıtılmadan nehrin kollarına verilmesi sebebiyle yoğun bir evsel kirlilik baskısı altındadır. Havzada çevresel risk taģıyan bir diğer husus, ülkemizin turizm açısından önemli bir bölgesi olan Edremit Körfezi kıyılarında yer alan turizme yönelik tesislerdir. Havza sınırları içerisinde; 50 si Çanakkale, 89 u Balıkesir ve 127 si Ġzmir il sınırları içerisinde olan toplamda 266 adet yazlık site, otel, motel vb. evsel atıksu kaynağı bulunmaktadır. Manisa il sınırları içerisinde kalan bölgede ise bu türde bir tesis bulunmamaktadır. Sözü edilen 266 adet atıksu kaynağının birçoğunda paket tip veya konvansiyonel atıksu arıtma tesisleri mevcut olup; tesislerde deģarj izni bulunmaktadır. DeĢarj izni olmayan veya yenilenmesi gereken tesislerin

296 Sayfa/Toplam Sayfa: 296 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 inceleme ve denetimi Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri tarafından düzenli olarak yapılmaktadır Tarım Alanlarından Kaynaklanan Baskı ve Etkileri Bakırçay Nehri Havzası nda yer alan ilçelerin tamamında yoğun tarımsal faaliyet söz konusudur. Kuru tarım ağırlık kazanmakla birlikte, tarımda modern alet ve ekipmanlar da kullanılmaktadır. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan pestisit ve gübreler akarsuyu hızla kirletmektedir. Ayrıca yanlıģ sulama tekniklerinden ötürü akarsuyun kaynakları da tehdit altındadır. Havzanın en önemli akarsuyu üzerindeki bu baskılar sebebiyle oldukça verimli olan Bergama Ovası olumsuz yönde etkilenmektedir Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri Havzadaki sıcak noktaların belirlenmesinde saha incelemeleri, ÇOB il müdürlüklerinden elde edilen bilgiler, paydaģ toplantılarında alınan görüģler ve havza özelinde yapılmıģ olan ulaģılabilinen diğer çalıģmalardan yararlanılmıģtır. Çanakkale Ezine ve Bayramiç Ġlçeleri Çanakkale ilinin Bayramiç ve Ezine ilçelerinde bulunan ve sayıları 45 i bulan mandıralar ile yine bu bölgede bulunan süt iģleme tesisleri, alıcı su ortamları için kirlilik riski taģımaktadır. Yüksek kirletici özelliğe sahip peyniraltı suyu, iģleme tesislerine gönderilerek değerlendirilmektedir. Diğer taraftan iģletmelerde ortaya çıkan yıkama suları özellikle küçük tesislerde köy ya da ilçe kanalizasyon sistemine verilmektedir. Bunun yanında bölgedeki tüm yerleģim yerlerinde katı atık bertarafında düzensiz depolama yöntemi kullanılmakta, kontrolsüz bir Ģekilde akarsu kenarlarına ve araziye dökülmekte olan atıklardan kaynaklanan sızıntı suları toprağı, yüzeysel ve yeraltı sularını kirletmektedir. Çanakkale ili sınırlarında yer alan Atıkhisar ve Bayramiç Barajları tarımsal sulama yanında içme ve kullanma suyu temini amacıyla da kullanılmaktadır. Havza içerisinde kalan Bayramiç baraj gölünde yapılan bir çalıģma kapsamında yapılan toplam fosfat ölçümlerinde elde edilen değerler, I. Sınıf Kıta Ġçi Su Kaynakları için belirlenen sınır değerin ortalama on kat üzerinde çıkmıģtır. Bu durum bize tarımsal faaliyetlerde kullanılan fosfatlı gübrelerin bir kısmının yağıģlardan kaynaklanan drenaj ile su kaynaklarına geçtiğini göstermektedir. (Akbulut ve diğ., 2006)

297 Sayfa/Toplam Sayfa: 297 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu bölgede faaliyet gösteren iģletmelerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deģarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inģaatı, deģarj izninin alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Bunun yanında, mevcut katı atık düzensiz depolama sahaları, yüzeysel ve yeraltı sularına verilen kirliliğin önlenmesi amacıyla mevzuatta belirtilen tarihlere uygun olarak kapatılmalı ve 2017 yılına kadar rehabilite edilmelidir. Bölgedeki tarımsal faaliyetten kaynaklanan yayılı kirliliğin önlenmesi amacıyla 2013 yılı sonuna kadar gerekli faaliyetlerin Tarım Bakanlığı merkez ve taģra teģkilatı ile birlikte yürütülmesi gerekmektedir. Edremit Körfezi Kıyıları Ülkemizin turizm açısından önemli bölgelerinden biri olan Edremit Körfezi kıyılarında yer alan turizme yönelik tesislerden kaynaklanan evsel atıksular, havza dıģında kalan Ege Denizi açısından kirlilik riski oluģturmaktadır. Çevre ve Orman Ġl Müdürlükleri nden alınan bilgilere göre havza sınırları içerisinde; 50 si Çanakkale, 89 u Balıkesir ve 127 si Ġzmir il sınırları içerisinde olan toplamda 266 adet yazlık site, otel, motel vb. bulunmaktadır. Sözü edilen 266 adet atıksu kaynağının birçoğunda paket tip veya konvansiyonel atıksu arıtma tesisleri mevcuttur. Ancak bu tesislerin arıza vb durumlarda istenilen verimde çalıģmaması riski her an geçerlidir. Sayıca çok olması sebebiyle inceleme ve denetleme açısından da zorluk teģkil eden bu tesislerin kontrolü önemli bir husus olarak öne çıkmaktadır. Ġrtem ve Karaman (2005) yaptıkları çalıģmada Edremit Küçükkuyu arasındaki bölgede turizm faaliyetlerinin kıyı alanlarına olan etkilerini Ģu Ģekilde sıralamıģlardır: Kıyı kenar çizgisinin bozulması AĢırı yapılaģma AĢırı kullanım sonucu kaynakların tükenmesi Altyapı eksikliği Zeytinliklerin tahribatı Bölgede kirlilik oluģumuna sebep olan evsel atıksuların mevzuatta belirtilen 2017 yılı ortasına kadar, endüstriyel atıksuların ise en geç 2012 yılına kadar kontrol altına alınması önerilmektedir. Turistik tesislerin de endüstriyel tesisler gibi en geç 2012 yılına kadar mevzuattaki Ģartları yerine getirmeleri sağlanmalıdır. Özellikle Edremit Körfezi kıyılarında ve genel olarak havzanın tümünde kirlilik oluģumuna sebep olan zeytinyağı üretiminden kaynaklanan karasuyun bertarafı ile ilgili çalıģmaların 2013 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir. Bunların yanında bölgedeki tüm yerleģimlerde yer alan katı atık düzensiz

298 Sayfa/Toplam Sayfa: 298 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 depolama sahalarının 2017 yılına kadar rehabilite edilmesi kirliliğin önlenmesi açısından gereklidir. Bakırçay Nehri Havzası Kuzey Ege Havzası nın en önemli alt havzalarından birisini oluģturan Bakırçay Nehri, evsel ve endüstriyel noktasal kirlilik ile tarımdan kaynaklanan yayılı kirlilik baskısı altındadır. Nehir yatağı boyunca devam eden düzlüklerde kurulu yerleģim yerlerinde sağlıklı bir atıksu altyapı sisteminin bulunmaması, oluģan evsel atıksuların arıtılmadan nehrin kollarına verilmesi sebebiyle yoğun bir evsel kirlilik söz konusudur. Ayrıca Manisa nın Soma ilçesinde yer alan kömür yıkama tesislerinden kaynaklanan ve kömür tozu içeren atıksuların, arıtma tesislerinde yaģanan bazı aksaklıklardan ötürü akarsuda kirlilik oluģumuna sebebiyet verdiği görülmektedir. Bunların yanında tarımdan kaynaklanan yayılı kirlilik de akarsu üzerinde önemli bir baskı unsurudur. Bakırçay ve kolları tarafından sulanan verimli düzlüklerde salçalık ve konservelik sebze üretimi yapılmakta ve irili ufaklı fabrikalarda bu ürünler iģlenmektedir. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan pestisit ve gübrelerden kaynaklanan kirliliğin yanında, mevsimlik çalıģan bu tesislerden kaynaklanan kirlilik de alıcı ortam kalitesi açısından önemli bir konudur. DSĠ Su Kalite Gözlem Ġstasyonları ölçüm sonuçlarından alınan sonuçlara göre; Bakırçay ın membaına yakın olan Kırkağaç ilçesi sonrasından mansabına kadar organik parametreler olan KOĠ ve BOĠ ile amonyum azotu (NH 4 -N) sınıf IV e, yani çok kirli su sınıfına girmektedir. ÇözünmüĢ oksijen ve renk parametreleri de Bakırçay boyunca Sınıf IV tür. C grubu (inorganik kirlenme) parametreler de Bakırçay boyunca Sınıf III ya da IV tür. Bakırçay Nehri'ndeki kirliliğinin tespiti ve koruma-ıslah projelerinin geliģtirilmesi amacıyla, 1998 yılında Türkiye ve Fransa Çevre Bakanlıkları arasında yapılan ikili iģbirliği anlaģması kapsamında "Büyük Menderes, Küçük Menderes ve Kuzey Ege Nehir Havzaları Entegre Su Kaynakları Yönetimi ve Kirlilik Kontrolü Projesi" çerçevesinde DSĠ 2. Bölge Müdürlüğü ile bir çalıģma yapılmıģtır. ÇalıĢma kapsamında Bakırçay Havzası'nda belirlenen 11 noktadan alınan numuneler üzerinde Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 1'de belirtilen parametrelere göre analizler yapılmıģtır. Sanayi ve evsel atıksuların akarsuya karıģtığı noktalarda belirlenmiģ olan ölçüm noktaları Ģu Ģekildedir: Gelenbe Köprüsü - Kırkağaç-Manisa OnbeĢtonluk Köprüsü / Kırkağaç-Manisa Ördek Köprüsü / Kırkağaç-Manisa

299 Sayfa/Toplam Sayfa: 299 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Aksu Köprüsü / Kırkağaç-Manisa Soma Termik Santral GiriĢi Soma Termik Santral Kömür Yıkama Ünite. Soma Termik Santral ÇıkıĢı SavaĢtepe Köprüsü / Soma-Manisa Zeytindağ Beldesi / Bergama Yenikent Beldesi / Bergama Eğrigöl Köprüaltı Mevkii / Çandarlı 2001 ve 2002 yılında Ġzmir Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü nce dört ayrı zamanda alınan numunelerde toplam 19 adet parametre için yapılan analizlerin sonuçları aģağıdaki Ģekildedir. Sülfat Ġyonu 2001 yılında mg/l değerleri arasında; 2002 yılında ise mg/l değerleri arasındadır. En yüksek değerler temmuz ayında Soma Bölgesi nde tespit edilmiģtir. Kirliliğin endüstriyel, evsel, maden sanayi ve tarımsal çalıģmalardan kaynaklandığı söylenebilir. Nitrit Azotu Konsantrasyon 2001 yılında 0-3 mg/l arasında değiģen değerler gösterirken, Soma Bölgesinde 7 mg/l'ye yakın değerler alarak Mayıs ayında pik oluģturmuģtur yılında ise 0-1 mg/l arasında değiģen değerler tespit edilmiģtir. Ancak değerlerin düģmesine rağmen, suyun Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Tablo 1'e göre 4. sınıf su kalitesinde olduğu anlaģılmıģtır. Kirliliğin metal sanayii, madencilik faaliyetleri ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklandığı düģünülmektedir. Nitrat Azotu Konsantrasyon değerleri 2001 yılında 0-5 mg/l arasında değerler gösterirken 2002 yılında 0-30 mg/l arasında değerler tespit edilmiģtir yılında değerlerin 2001 yılına göre yükseldiği gözlenmiģtir. Kirliliğin tarımsal ve evsel kaynaklı olduğu söylenebilir. Toplam Fosfor Söz konusu parametre her iki yılda 0-1 mg/l arasında değerler gösterirken, 2002 yılında Ördek Köprüsü ve Soma Bölgesi nde yüksek konsantrasyon değerlerine ulaģmıģtır. Bu değerler irdelendiğinde suyun Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Tablo 1'e göre 4. sınıf su

300 Sayfa/Toplam Sayfa: 300 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kalitesinde olduğu anlaģılmıģtır. Kirliliğin yağıģlara bağlı olarak tarım ve hayvancılık faaliyetleri ile endüstriyel atıksulardan kaynaklandığı düģünülmektedir. Toplam ÇözünmüĢ Madde Miktarı Söz konusu parametre 2001 yılında mg/l arasında değerler gösterirken, Ģubat ayında genel olarak yüksek değerlere ulaģmıģtır yılında ise mg/l arasında değerler almıģtır yılında Soma Bölgesi nde Soma Termik Santral yıkama noktasında değerlerin yükseldiği tespit edilmiģtir. KOĠ 2001 yılında mg/l arasında değerler gösterirken Ģubat ayında Soma ve Eğrigöl noktalarında pik oluģturulmuģtur. Bakırçay Nehri nde var olan kirliliğin önlenmesi amacıyla yapılması gereken ilk iģ, kontrolsüz atıksu deģarjlarının önlenmesidir. Bölgede kirlilik oluģumuna sebep olan evsel atıksuların mevzuatta belirtilen 2017 yılı ortasına kadar, endüstriyel atıksuların ise en geç 2012 yılına kadar kontrol altına alınması önerilmektedir. Manisa ilinin Soma ilçesinde faaliyet gösteren ve Bakırçay a bağlanan Maden D. ne deģarj yapan kömür iģleme tesislerinin en olumsuz Ģartlar altında bile en geç 2012 yılına kadar mevzuattaki Ģartları sağlaması için gerekli tedbirleri almaları sağlanmalıdır. Bunun yanında havzadaki diğer bölgelerde olduğu gibi, Bakırçay Nehri Havzası ndaki düzensiz depolama alanlarının da 2017 yılına kadar rehabilite edilmeleri gerekmektedir. Nehir yatağı boyunca yoğun bir Ģekilde yürütülen tarımsal faaliyetten kaynaklanan kirliliğin önlenmesi için gerekli çalıģmalar 2013 sonuna kadar yerine getirilmelidir. Aliağa Ağır Sanayi Bölgesi Aliağa ilçesi endüstriyel faaliyetler açısından Kuzey Ege Havzası içerisinde önemli bir konuma sahiptir. Ġlçede yer alan Aliağa Nemrut Ağır Sanayi Bölgesi nde farklı amaçlar için kurulmuģ çok sayıda sanayi tesisi bulunmaktadır. TÜPRAġ Rafinerisi, PETKĠM Petrokimya tesisi, sahil Ģeridinde bulunan gemi söküm tesisleri ile demir çelik fabrikaları ve haddehaneler de bu tesisler arasında öne çıkanlarıdır. Önemli atıksu oluģturan rafineri ve petrokimya tesisinde üretilen atıksu arıtıldıktan sonra Ege Denizi ne deģarj edilmektedir. Bu açıdan havzadaki alıcı su ortamları açısından bir kirlilik oluģlumu söz konusu değildir. Bölgede bulunan demir-çelik tesisleri ise daha çok hava kirletici emisyonlar açısından önem arz etmekte olup, bu tesislerden kaynaklanan emisyonların yüzeysel ve yer altı sularına

301 Sayfa/Toplam Sayfa: 301 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 etkilerinin incelenmesi gerekmektedir. Ayrıca gemi söküm tesislerinden kaynaklanan asbest ve PAH, PCB gibi tehlikeli atıkların su kaynaklarına zarar vermeyecek Ģekilde bertarafı üzerinde durulması gereken bir diğer önemli konudur. Bölgede oluģan hava kirliliğinin kontrolü için öncelikle bir izleme sisteminin kurulması gerekmektedir. Bunun için 2015 yılı sonuna kadar sistem altyapısının kurulacağı öngörüsü yapılmıģtır. Hava kirleticilerin su kaynaklarına olan etkilerinin belirlenmesi ve bu etkilerin değerlendirilmesi için 2015 yılına kadar ilgili kurum ve kuruluģlarla birlikte çalıģmaların yapılması gerekmektedir. Aliağa Ağır Sanayi Bölgesi nde yer alan gemi söküm tesisleri ve demir-çelik tesislerinde, en geç 2 yıl içerisinde çevre yönetim sistemlerinin kurulması sağlanmalıdır. Bergama Ovacık Altın Madeni Ġzmir ili Bergama ilçesi Ovacık Köyü yakınlarında bulunan Koza Altın ĠĢletmeleri A.ġ. Altın Madeni nde, siyanür liç yöntemi ile cevher zenginleģtirme iģlemi yapılmaktadır. Proses sonucu oluģan atık sulu çamur geçirimsiz olarak inģa edilmiģ olan atık depolama tesisinde depolanmaktadır. Tesiste halen devam eden faaliyetin sona ermesinin ardından, arama ve iģletme faaliyetleri sonucunda maden sahasında çevre emniyetinin sağlanması ve projesine uygun olarak sahanın ıslah edilmesi amacıyla gerekli rehabilitasyopn faaliyetlerinin, Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği ne (Resmi Gazete, , Sayı:27471) uygun olarak gerçekleģtirilmesi gerekmektedir. Günümüzde Ovacık Altın Madeni için Ġzmir Valiliği tarafından özel olarak kurulmuģ Ġzleme- Denetleme Kurulu ve ilgili Bakanlıklar, madendeki faaliyetleri devamlı olarak kontrol etmektedir. Gerek madendeki faaliyet esnasında, gerekse madenin ömrünü tüketerek kapanması ve sonrası dönemde çevreye olası etkilerin kabul edilebilir seviyenin altında tutulması amacıyla izleme-denetim faaliyetlerinin kısa, orta ve uzun vadede devam etmesi gerekmektedir. Kirliliğin Yoğun Olduğu Akarsular Bölüm de detaylı bir Ģekilde açıklandığı üzere havzanın önemli akarsuları su kalitesi açısından çok kirli su sınıfındadır. Bakırçay organik madde, çözünmüģ oksijen, amonyum azotu ve renk açısından; Havran Çayı organik madde ve amonyum azotu açısından, Nikita (Karaağaç) D. ise organik madde, çözünmüģ oksijen, amonyum azotu, tuzluluk ve sülfat

302 Sayfa/Toplam Sayfa: 302 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 açısından çok kirli akarsu kategorisindedir. Ayrıca bu akarsu toplam çözünmüģ madde ve renk açısından da kirlidir. Akarsularda su kalitesinin 4. sınıf olduğu kesimlerde (sıcak noktalar) aģağıdaki stratejik önlemler uygulanacaktır. 1. Öncelikle sıcak nokta alanındaki noktasal kirletici kaynaklar (evsel, endüstriyel, OSB vb.), üretim teknolojisi ile AAT teknolojik durum, kapasite ve arıtma performansları yönünden detaylı bir incelemeye tabi tutularak, deģarj limitlerinin istenen oranda (zamanın en az %99 unda) sağlanıp sağlanmadığı ortaya konacaktır. 2. Sıcak noktanın yer aldığı akarsu ortamı, Ekolojik Debi (Çevresel AkıĢ) yönünden de irdelenerek, gerekli çevresel debinin sürekli olarak mevcut olup olmadığı DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı AnlaĢması Ġmzalanmasına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik esasları çerçevesinde belirlenmelidir. Bu yönetmelik göz önünde bulundurularak doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak çevresel ihtiyaç debisi(mansapta daha önce tesis edilmiģ su hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer aldığı kesitteki son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10 undan daha az olmalıdır. Ayrıca baraj ve akarsu yatağına bırakılması gerekli çevresel ihtiyaç debisi (can suyu), akarsuyun ilgili kesitinde zamanın %99 undavar olan debiden (Q 99 ) daha az olmamalıdır. 3. Yukarıdaki 1. ve 2. maddelerde belirtilen hususlara tam olarak uyulduğu halde, söz konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik statüsünün hala değiģmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıģma bulguları ıģığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal kaynakların deģarj parametre ve limitleri ile deģarj yükleri yeniden değerlendirilmelidir. Sıcak nokta olan akarsular (su kütleleri) için mevcut mevzuat yeterli olmadığı durumlarda deģarj standartlarında kısıtlamaya gidilmelidir (ÇOB SKKY 37. Maddeyi baz alarak, daha bilimsel çalıģmalar yapılana kadar, kademeli olarak deģarj standartlarında kısıtlamaya gidebilir). Ayrıca endüstriler için PAH, renk, toplam fenoller ve pestisitler gibi Suda Tehlikeli Maddeler Tebliği nde yer alan bazı temel parametreler için deģarj standartları SKKY ne eklenmelidir. Bu kapsamda öncelikle alıcı ortamda ölçülen su kalitesi parametrelerinin sayısı artırılmalı, Nehir Havzası Yönetim Planları nda belirtilen prensipler doğrultusunda ölçüm noktaları belirlenmeli ve gerekli tüm ölçümler yapılmalıdır den sonra

303 Sayfa/Toplam Sayfa: 303 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 SKKY deki eknoloji bazlı deģarj standartlarından, Suda Tehlikeli Maddeler Tebliği ndeki alıcı ortam bazlı deģarj standartlarına geçileceğinden BAT (Best Available Technology) ler bu noktada değerlendirilmelidir Kısa, Orta ve Uzun Vadede Yapılması Gerekenler Kuzey Ege Havzası için önerilen eylem planı kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler Ģeklinde gruplandırılmıģtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte ilk 5 yıl ( ) kısa vade, ikinci 5 yıl ( ) orta vade ve sonraki 20 yıl ( ) ise uzun vade olarak belirlenmiģtir. Bu zaman aralıkları, tespit edilen planlamaların öncelik ve uygulanabilirlik sırasına göre değerlendirilmiģtir. Önerilen planlamalar aģağıda verilmiģ, ardından bu planlamaların nasıl ve hangi kurumlar tarafından gerçekleģtirileceği detaylı olarak anlatılmıģtır. Eylem planı takvimi EK X da verilmektedir Kısa Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Kuzey Ege Havzası nda yılları arasındaki dönemi kapsayan ilk 5 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir: Nüfusu den büyük olan tüm yerleģim yerlerinde mevzuata uygun olarak 2014 yılının 6. ayına kadar kentsel AAT lerin yapılması gerekmektedir. Tüm tekil endüstrilerin ve OSB lerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deģarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inģaatı, deģarj izninin alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Özellikle Edremit Körfezi kıyılarında ve havzanın tüm kıyı bölgesinde yer alan otel, motel, tatil köyü vb. turistik tesislerin atıksu altyapıları, en geç 2012 yılı sonuna kadar ilgili mevzuat Ģartlarını sağlayacak Ģekilde iyileģtirilmelidir. Zeytinyağı üretimi yapan iģletmelerde, zeytin karasuyundan kaynaklanan kirliliğin önlenmesi için sektörel iģbirliği toplantıları yapılmalı ve neticede belirlenecek olan çözüm yöntemlerinin 2015 yılı sonuna kadar uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir. Bunun yanında bu tür tesislerden kanalizasyona ve alıcı ortama yapılan tüm kontrolsüz deģarjların acilen önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması Ģarttır. Havzada yer alan tüm yerleģim yerlerinde, ait oldukları katı atık birliklerinin nüfusuna bağlı olarak, en geç 2014 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli

304 Sayfa/Toplam Sayfa: 304 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu in üzerinde olan tüm yerleģim yerlerinde, 2015 yılı baģlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonu tamamlanmalıdır. Tehlikeli ve özel atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile sorumlu kurum ve kuruluģların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüģtür. Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru olan taģocakları ve maden sahaları en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmelidir. Aliağa Ağır Sanayi Bölgesi nde faaliyet gösteren gemi söküm tesisleri ve demir-çelik üretim tesislerinde mevzuata uygun çevre yönetim sistemlerinin en geç 2 yıl içerisinde (2012 yılı sonuna kadar) hazırlanması ve uygulamaya geçilmesi gerekmektedir. Bölgede hava kirletici emisyonlardan kaynaklanan hava kirliliğinin tespiti için izleme sisteminin 2015 yılına kadar kurulması önerilmektedir. Aynı zaman zarfı içerisinde hava kirleticilerin su kaynaklarına olan etkilerinin de belirlenmesi için gerekli çalıģmaların tamamlanması gerektiği düģünülmektedir. Havzada içme ve kullanma suyu temini amacıyla kullanılan Bayramiç, Ayvacık ve Madra Barajlarında özel hüküm belirleme çalıģmalarının 2012 yılı sonuna kadar tamamlanmıģ olması gerektiği düģünülmektedir. Ayrıca Güzelhisar Barajı ile ilgili olarak özel hüküm belirlenmesine gerek olup olmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıģmaları kapsamında gerçekleģtirilecek olan etüt ve projelendirme çalıģmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir. Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter çalıģmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleģtirilmiģ olması gerektiği düģünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması, akarsu ıslah çalıģmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanmıģtır Orta Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Kuzey Ege Havzası nda yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir:

305 Sayfa/Toplam Sayfa: 305 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Nüfusu in altında olan belediyeler ile nüfusu in üzerinde olan kırsal yerleģimlerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir. Havzada yer alan ve bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu in altında olan tüm belediyelerde 2017 yılı baģlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonu tamamlanmalıdır. Tarım ve hayvancılık gibi faaliyetlerden kaynaklanan yayılı kirliliğin önlenmesi amacıyla yapılacak olan envanter oluģturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıģmalarının 2019 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düģünülmektedir Uzun Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Kuzey Ege Havzası nda yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir: Eylem planı kapsamında gerçekleģtirilecek tüm faaliyetler Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB) tarafından devamlı surette izlenecek ve mevzuata uygunluğu denetlenecektir Genel Çözüm Önerileri Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması ve Arıtılan Suların Yeniden Kullanımı Kuraklık, nüfus artıģı ve kiģi baģı kullanılan su ihtiyacının yükselmesi sebebiyle artan su ihtiyacı özellikle Akdeniz ülkeleri için önemli bir su kıtlığı problemine sebep olmaktadır (Regelsberger ve diğ., 2007). Türkiye de, kiģi baģına kullanılabilir su miktarı yaklaģık m 3 /yıl dır. Bu değere göre ülkemiz su azlığı yaģayan bir ülke konumundadır. Devlet Su ĠĢleri (DSĠ) nin verilerine göre 2030 yılında 100 milyona ulaģacağı tahmin edilen nüfusumuzun 2030 yılı için kiģi baģına düģen kullanılabilir su miktarı m 3 /yıl dır. Yapılan sınıflamaya göre bu değer bizi su fakiri bir ülke konumuna koyacaktır. Türkiye nin gelecek nesillerine sağlıklı ve yeterli su bırakabilmesi için kaynakların çok iyi korunup, akılcı kullanılması gerekmektedir. Mevcut konvansiyonel atıksu yönetimi boru sonu (end of pipe) yaklaģımında tüm atıksu kaynakları, arıtma tesisi ile sonlanan bir kanalizasyon hattında toplanmakta ve arıtılan su

306 Sayfa/Toplam Sayfa: 306 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çoğunlukla denize deģarj edilmektedir. Atıksuları birleģtirip taģımanın neticesinde endüstriyel deģarjların ağır metal içerikleri dolayısıyla arıtılmıģ suyun sulamada kullanımı ve besi maddesi içeriğinin değerlendirilmesi kısıtlı olmaktadır. Bunun yanında mevcut yaklaģımın bir diğer olumsuz yönü de içme suyu kalitesinde suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanılmasıdır (Murat, 2010). Sürdürülebilir su yönetimi çerçevesinde atıksuyla ilgili olarak da sürdürülebilir bir yaklaģım veya baģka bir deyiģle ECOSAN (ekolojik sanitasyon) yaklaģımı uygun görülmektedir (Regelsberger, 2005; Regelsberger et al. 2007). Bu yaklaģım, evsel sanitasyon sistemleri tasarlanırken daha esnek ve sürdürülebilir çözümler yaratabilmek ve daha az atık oluģturabilmek için su kaynakları ve oluģan atıksuların bir arada düģünüldüğü daha bütünleģik uygulamaları içermektedir. Ekolojik sanitasyon sistemleri aģağıdaki Ģekilde özetlenebilir: Özel bir teknoloji değil, ekolojik sistemlere dayanan yeni bir yaklaģımdır- bertaraf edilecek atık ve atıksuyu değerli bir madde olarak ele almaktadır. Ġnsan dıģkısı ve atıksuyu, atık olarak değil doğal bir kaynak olarak düģünülmektedir. Modern ve güvenilir kanalizasyon sistemleri ve atıksu geri kazanım teknolojilerini kullanarak doğal kapalı-döngü sistem prensiplerini uygulanmaktadır. Günümüzde kullanılmakta olan çok geniģ aralıktaki kanalizasyon sistemi seçeneklerini kullanıma sunmaktadır. Atık ve su kelimesi bir arada düģünülmemelidir; çünkü atılacak veya boģa harcanacak su yoktur. Atıksu, oluģturduğu arıtım probleminden değerli bir meta olduğu sistemlere dönüģtürülmelidir. Sürdürülebilir su yönetimi veya ekolojik sanitasyon uygulamaları eğer avantajları fazla ise yerel, küçük ölçekli ve merkezden uzak (desantralize) yerleģim yerlerinden büyük ölçekli merkezi sistemlere kadar uygulanabilmektedir (Regelsberger ve diğ., 2007). Bu bağlamda, merkezi sistemlere bağlı olmayan yerleģim yerleri (yeni yapılacak siteler, uydu kentler, alıģ-veriģ merkezleri, tatil köyleri vb.) veya turistik bölgeler için su kıtlığı problemine çözüm bulmak ve sürdürülebilir su yönetimi tekniklerini uygulayabilmek amacıyla yılları arasında Avrupa Birliği MEDA Programı çerçevesinde desteklenen TÜBĠTAK MAM Çevre Enstitüsünün de içinde yer aldığı Zer0-M (Sustainable Concepts Towards Zero Outflow Municipality-ME8/AIDCO/2001/0515/59768) baģlıklı bir proje yapılmıģtır. Projenin ana amaçları;

307 Sayfa/Toplam Sayfa: 307 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su kaynağını, kullanıldıktan sonra oluģan atıksu arıtımını ve atıksuyun yeniden kullanımını bütünleģik olarak düģünmek, Atıksuyu, arıtımı ve deģarjı problem olan bir noktadan değerli bir metaya dönüģtürmek, Yeni ve ilerici yaklaģımları, paydaģlara ve tüm fayda sağlayacak birimlere anlatmak olmuģtur. Suyun verimli kullanımını artırmak sürdürülebilir su kullanımında ilk adımdır. Suyun verimli kullanılması yeni kullanıcı davranıģlarının oluģturulmasından, daha tasarruflu ekipmanların kullanımına kadar farklı yöntemlerle sağlanabilir. Farklı vergilerin uygulanması da insanları tasarrufa yöneltebilecek baģka yöntem olabilir. (Wach 2005; Bouselmi et al. 2008). Birçok ülkede uygulanan bir yöntem haline gelen katı atıkların ayrıģtırılarak toplanması atıksu içinde uygulanabilir. Bu uygulama daha verimli bir arıtım ve suyun, suyun içerisindeki besi maddesi ve diğer bileģenlerin daha kolay yeniden kullanımını sağlamaktadır (Regelsberger, 2005). Uygulanabilecek temel iģlemler, gri su, siyah su ve sarı su ayrımı ve bu ayrılmıģ suların yeniden kullanımıdır. Böylece atıksu yeterli miktarda arıtıldıktan sonra değerli bir ürüne dönüģecektir. Yağmur suyunun toplanması ve yeniden kullanımı da alternatif birer su kaynağı olarak düģünülmektedir. Yağmur suyu tuvalet rezervuarlarında ve çamaģır makinelerinde kullanılabilir. ArıtılmıĢ suyun yeniden kullanım alanları yeģil alan sulaması, tuvalet rezervuarlarında ve besi maddesi açısından zengin sarı suyun içeriğindeki besi maddelerinin gübre olarak kullanımı ve atıksu arıtma çamurunun kompost olarak kullanılması olabilir. Anaerobik arıtım genelde siyah suya uygulanır ve oluģan biogaz ısıtma amaçlı kullanılabilir. Arıtım için hem basit teknolojiler hem de karmaģık ve ileri teknoloji gerektiren yöntemler kullanılabilir (Baban ve diğ., 2008). ġekil 110 da atıksu arıtımı ve yeniden kullanımı için uygulanabilecek yöntemler gösterilmiģtir.

308 Sayfa/Toplam Sayfa: 308 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 110. Atıksu Arıtımı ve Yeniden Kullanımı Ġçin Uygulanabilecek Yöntemler YerleĢim alanlarından veya herhangi bir binadan kaynaklanan atıksular; gri, siyah, sarı su olarak ayrılabilir. Bu ayrıģtırılan sular içinde gri su hem miktarının daha fazla olması, arıtımının nispeten daha kolay olması ve yeniden kullanım alanlarının da daha geniģ olması sebebiyle daha çok ilgi çekmektedir (Nolde, 2008). Siyah su sadece tuvaletlerden kaynaklanan suları içermekle birlikte kirletici parametreler açıcından oldukça yoğundur (Atasoy ve diğ., 2007). Sarı su olarak adlandırılan kısım ise tuvalet sularından idrarın ayrıģtırılmasıyla oluģur. Bu amaçla farklı tiplerde tuvaletler ve pisuarlar kullanılmaktadır. Tablo 76 da ham gri su ve siyah su karakterizasyonu ortalama değerleri verilmektedir (Baban ve diğ., 2007; Atasoy ve diğ., 2007).

309 Sayfa/Toplam Sayfa: 309 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 76. Ham Gri Su ve Siyah Su Karakterizasyonu PARAMETRE GRĠ SU SĠYAH SU ph 6,9-7,7 7,36-8,14 AKM, mg/l BOĠ 5, mg/l KOĠ, mg/l TKN, mg/l NO 3 -N, mg/l 0 0 T- P, mg/l 7,3 21,26 Yağ&Gres, mg/l <2 26 Ġletkenlik, ms/cm Renk, Pt-Co 12,2 468 Tolam Koliform /100 ml >106 Fekal koliform /100ml 3565 >106 Deterjan, mg/l 0,6 - AyrılmıĢ Atıksuların Arıtım Yöntemleri AyrılmıĢ atıksuların arıtılabilmesi için yeniden kullanım amacına bağlı olarak çok farklı teknolojilerin uygulanması mümkündür. Siyah su için kullanılabilecek yöntemler doğal arıtma, membran biyoreaktör (MBR) (Atasoy ve diğ., 2007; Murat 2010) veya iki basamaklı yukarı akıģlı anaerobik reaktör (Baban ve diğ., 2007) olabilir. Bu yöntemler daha basit ve az maliyetli sistemlerden daha ileri teknoloji ve maliyet getiren sistemlere kadar veya aerobik sistemlerden anaerobik sistemlere kadar çeģitlilik gösterebilir. Siyah su arıtımında uygulanan teknolojilerde öncelikli olarak düģünülen enerji üretimi ve organik madde içeriği yüksek siyah sudan biyolojik proses sonucunda oluģan aģırı çamurun geri kazanılabilmesidir. Kompost yoluyla değerli ürünler elde edilebileceği gibi anaerobik proses ile yüksek metan içerikli biyogaz elde edilebilir ve oluģan gaz ısıtma veya elektrik üretme amacıyla kullanılabilir. ArıtılmıĢ siyah su sadece saha sulaması için kullanılabilmektedir (Baban ve diğ., 2008). Gri su nispeten daha az kirlenmiģ, organik madde ve besi maddeleri içeriği oldukça düģük ve arıtımı daha kolay sulardır. Gri su arıtımı için yine doğal arıtma yöntemleri (Masi, 2010), kum filtresi, ardıģık kesikli reaktör (SBR) (Nolde, 2005), döner biyolojik disk (RBC) (Baban ve diğ., 2010), membran biyoreaktör (MBR) (Murat 2008; Scheuman 2008; Kraume 2010) gibi teknolojiler kullanılabilir. Membran uygulaması dıģındaki tüm diğer uygulamalar için arıtım sonunda mutlaka dezenfeksiyon uygulaması gerekmektedir. Arıtılan gri su, tuvalet rezervuarlarında, sulama, araç vb. yıkama için kullanılabilmektedir (Baban ve diğ., 2008). Sarı suyun ayrılması idrar ayıran tuvaletler veya susuz pisuarlar ile yapılmaktadır. Toplanan sarı su tanklarda depolanıp, gübre olarak kullanılmak üzere belirli bir süre saklanmaktadır. Sarı suyun karakterizasyonu ve zamana bağlı olarak bileģimindeki değiģim izlenmelidir. Geri

310 Sayfa/Toplam Sayfa: 310 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kazanılmıģ sarı suyun bitkilerde gübre olarak kullanılmasını sağlayacak daha verimli ve uygun yollar bulmak üzere zeolitlerin kullanılması ve seyreltme ile ilgili çalıģmalar yapılmaktadır (Baban ve diğ., 2008). Bunların dıģında, yağmur suyu da geri kullanılabilme potansiyeli olan önemli bir kaynaktır. Yağmur suyu çatılardan veya toprağa düģerek akıģa geçen kısımdan toplanabilir. Yağmur suyundan kirliliğin uzaklaģtırılması için vorteks tipi filtreler veya sadece basit bir çöktürme iģlemi yeterli olabilmektedir. Yağmur suyunun mevsimsel karakterizasyonu yapılmalıdır ve hem konvansiyonel parametreler hem de ağır metal ve mikrobiyolojik parametreler açısından karakterize edilip, karakterizasyonu izlenmelidir. Toplanan yağmur suyu tuvalet rezervuarlarında, çamaģır makinelerinde veya kuru sezonda saha sulaması için kullanılabilmektedir. Bazı ülkelerde filtre edilen yağmur suyu duģ almakta kullanılmaktadır (Baban ve diğ., 2008) Zeytinyağı Üretim Tesislerinden Kaynaklanan Kirliliğin Kontrolü Konunun Önemi ve Boyutları Akdeniz ülkeleri baģta Ġspanya, Ġtalya, Yunanistan, Türkiye, Suriye ve Tunus olmak üzere dünya zeytinyağı üretiminin %75 inden fazlasını gerçekleģtirmektedir. Türkiye nin zeytinyağı üretimi ton/yıl aralığında değiģmekte ve ortalama olarak ~ ton/yıl olarak gerçekleģmektedir. Zeytinyağı üretimi sonucu açığa çıkan kuvvetli atıksu karakterindeki karasu ile kuvvetli prina ve sulu prina gibi organik atıkların sürdürülebilir bir biçimde yönetimi, endüstriyel kirlenme kontrolü çerçevesinde hava yönetimi sürecinde büyük önem taģımaktadır. Bu bölümde ülkemizin Marmara, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yürütülen zeytinyağı üretimi faaliyetleri sonucu yaģanan endüstriyel kirlenme sorununun kontrolü ile ilgili çözüm seçenekleri sunulmaktadır. Zeytinyağı Üretimi Atıklarının Miktar ve Özellikleri ile ilgili Genel Yönetim Seçenekleri Üretim Prosesi ve Atıksu/Atık Miktarları Zeytinyağı üretimi mevsimlik bir endüstriyel faaliyet olup Ekim~ġubat döneminde yürütülmektedir. Zeytin bitkisi de genellikle 2 yılda bir meyve verdiğinden üretim miktarları zeytin olan (var yılı) ve olmayan (yok yılı) yıllar arasında önemli farklılıklar gösterebilmektedir. Zeytinyağı üretimi baģlıca üç tip prosesle yapılmaktadır: Besleme (kesikli üretim), üç ve iki fazlı sürekli üretim. (ġekil 111) (Azbar ve diğ., 2004)

311 Sayfa/Toplam Sayfa: 311 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 111. Zeytinyağı Üretim Prosesleri Geleneksel pres tesislerinde toplanan zeytinler yıkanıp değirmende ezildikten sonra elde edilen zeytin hamuru keten çuvallar içine doldurulur, sıcak su eklenerek preslenip yağ/karasu karıģımı özel bir tankta dinlendirilerek üstten yağ alındıktan sonra geriye kalan karasu uzaklaģtırılmaktadır. Bu yöntemle iģlenen 1000 kg zeytin baģına ~200 kg. yağ ile ~400 kg. prina (%75 KM ve %6 yağ) oluģmaktadır. Üç fazlı (üçlü) ayırma (seperasyon) prosesinde, zeytinyağı hamurundan, zeytinyağı, karasu ve katı kısım (prina)ayrımı üç yollu bir santrifüj ile gerçekleģtirilmektedir. Bu proseste iģlenen 1000 kg. zeytin baģına ~210 kg. yağ, 1-1,2 m 3 karasu (%6 KM, %1 yağ), ~550 kg (%50-60 su + %4 yağ)kek (prina) açığa çıkmaktadır (Roig vd., 2006). Ġki fazlı (ikili) ayırma (seperasyon) prosesinde ise hamurdan zeytinyağı ve daha sulu kek (prina) iki yollu bir santrifüjle ayrılmaktadır. Bu proseste iģlenen 1000 kg zeytin baģına ~200 kg yağ, ~0,2 m 3 atıksu ve ~800 kg. (~%35-40 KM. +%3 yağ) kek (sulu prina) açığa çıkmaktadır (Roig ve diğ., 2006). Yukarıda kısaca açıklanan proseslerin AB üyesi Akdeniz Ülkeleri arasında dağılımı ġekil 112 da verilmiģtir (A. Roig ve diğ., 2006).

312 Sayfa/Toplam Sayfa: 312 / 410 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 112. AB Üyesi Akdeniz Ülkeleri nde Zeytinyağı Üretim Teknolojilerinin Durumu ġekilden de görüldüğü üzere iki fazlı proses özellikle Ġspanya da yaygın olup Hırvatistan, Güney Kıbrıs, Portekiz ve Ġtalya da da kullanılmaktadır. Bu yöntem, üç fazlı teknolojiye kıyasla %80 oranında daha az su kullanımını mümkün kılmakta ayrıca ~%20 daha az enerji ve ~%25 daha az yatırım gerektirmektedir. Ġki fazlı teknoloji sonrası açığa çıkan atık (sulu prina) ~%40 KM ve %3 yağ içermektedir. Ġki fazlı üretim Ġspanya da bir devlet politikası olarak teģvik edilerek çok yüksek oranında (> %95) dönüģüm sağlanmıģ ve özellikle 3 fazlı teknoloji sonrası açığa çıkan kuvvetli atıksu karakterindeki karasuyun (KOĠ= gr./l, BOĠ= gr/l, TKN= 0,3-1,2 gr/l, ph=3-5.9) yol açtığı arıtma ve çevre kirlenmesi sorunlarının önüne geçilmiģtir. Türkiye de zeytinyağı üretimi endüstrisindeki teknoloji dağılımının Yunanistan a benzer bir özellik gösterdiği (%75~80 üçlü ayırma, %20~25 klasik presleme) tahmin edilmekte olup bu konuda elde mevcut yeterli envanter bulunmamaktadır. Bu itibarla sektörde faaliyet gösteren ~850 civarındaki tesisle ilgili düzgün ve sistematik bir kayıt/envanter sistemi kurularak atıksu/atık yönetimi sistemi etkinleģtirilmelidir.