DIfi POL T KA ANAL Z

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2947 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1903 DIfi POL T KA ANAL Z Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Cengiz ER fien (Ünite 1-5, 7) Yrd.Doç.Dr. Bar fl KESG N (Ünite 6) Doç.Dr. Ertan EFEG L (Ünite 8) Editör Doç.Dr. M. Murat ERDO AN ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Arfl.Gör.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Doç.Dr. Murat Ataizi Yrd.Doç.Dr. Mestan Küçük Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Emine Koyuncu Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi D fl Politika Analizi ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Ocak 2013

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... vii D fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl mlar... 2 G R fi... 3 DIfi POL T KA ANAL Z NDE KULLANILAN ANAL Z SEV YES YAKLAfiIMI 5 Birey Seviyesinde Analiz... 5 Devlet Seviyesinde Analiz... 6 Sistem Seviyesinde Analiz... 7 Seviyeler Aras letiflim... 7 DIfi POL T KA ANAL Z N N GEL fi M SÜREC VE TEMEL KURAMSAL YAKLAfiIM... 8 Yak n Dönem D fl Politika Analizi Çal flmalar D fl Politika Analizinin Katk s DIfi POL T KA ANAL Z NDE KULLANILAN ARAfiTIRMA YÖNTEMLER.. 12 çerik Analizi Vaka Analizi Deneysel Yöntem Anket Yöntemi Bilgisayar Modelleri ve Simulasyonlar OKUYUCULAR Ç N ÖNEML HATIRLATMALAR K TABIN ÇER Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Liderlerin D fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar G R fi DIfi POL T KA YAPIMINDA L DERLER N ROLÜ VE PS KOLOJ K UNSURLAR Psikolojik Unsurlar n D fl Politika Çal flmalar ndaki Kullan m K fi L K VE KARAKTER NANÇLAR VE NANÇ S STEMLER MAJ TEOR S YANLIfi ALGILAMA Yanl fl Alg lar n Savafla Yönelik Etkileri GEÇM file KIYASLAYARAK (ANALOJ N N YARDIMIYLA) DIfi POL T KA KARARI ALMA DUYGULARIN L DERLER N DAVRANIfiLARI ÜZER NDEK ETK S HASTALIKLAR VE RAHATSIZLIKLAR Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler 3. ÜN TE 4. ÜN TE Grup çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler G R fi L DERLER N YAKIN ÇEVRES L DER VE ÇALIfiMA GRUBU Groupthink L DER VE ORGAN ZASYONEL DÜZEN Resmî Yaklafl m Rekabetçi Yaklafl m Paylafl mc Yaklafl m Yaklafl mlar Aras Karfl laflt rma L DER VE BÜROKRAS Rasyonel Politika Modeli Örgütsel Süreç Modeli Bürokratik Siyaset Modeli GRUP Ç ÇATIfiMA VE DIfi POL T KA Çat flma Yönetimi Mutabakat Modeli Oy Birli i Modeli Ço ulcu Model KOAL SYON VE DIfi POL T KA Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Kamuoyunun D fl Politika Üretim Sürecine Etkisi G R fi Kamuoyu Neden Önemlidir? KAMUOYU LE KARAR ALICILAR ARASINDAK LET fi M N BOYUTLARI Demokrasi ve Kamuoyunun Etkisi Demokrasi, Siyasi Yap ve Kamuoyunun Önemi Baflkanl k Sistemi Parlamenter Sistem MEDYA VE DIfi POL T KA Sosyal Medya Medya Kamuoyunu Nas l Etkiler? Medyan n Bilgiyi Sunarken Kulland Araçlar Medyan n Etkisi Üzerine Üç Farkl Model Hipodermik Model Asgari Etki Modeli nce Etki Modeli Demokratik Düzende Medya KAMU D PLOMAS S Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar... 85

5 çindekiler v Devletin D fl Politika Yap m G R fi DEVLETE A T ÖZELL KLER Askerî Güç Ekonomik Güç Do al Kaynaklar Demografik Özellikler Co rafi Konum Siyasal Sistem Tarih Kültürel Yap DEVLETLER N N TEL KLER VE GÜÇ TANIMI K s tlamalar ve D fl Politika Kararlar Güçler Aras Eflitsizlik ve D fl Politika Kararlar GÜÇ VE ULUSAL ROL Ulusal Rol Kavram n n Türkiye ye Uyarlanmas YUMUfiAK GÜÇ VE DIfi POL T KA YAPIMI KÜLTÜR VE DIfi POL T KA KUTUPLAfiMA VE DIfi POL T KA Uluslararas Dinamikler ve Kutuplaflma Devlet çi Dinamikler ve Kutuplaflma Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Uygulama 1: Liderlerin D fl Politika Yap m Sürecine Etkisi G R fi TÜRK DIfi POL T KASINDA L DERLER YAKIN DÖNEM TÜRK-YUNAN L fik LER : L DERL K ÖZEL KLER ANAL Z LE Ç LLER VE ERDO AN KARfiILAfiTIRMASI SO UK SAVAfi SONRASI TÜRK BAfiBAKANLARININ OPERASYONEL KODLARI Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Uygulama 2: Kamuoyunun D fl Politika Yap m Sürecine Etkisi G R fi KARAR ALICILAR LE KAMUOYU ARASINDAK ETK LEfi M N DIfi POL T KAYA YANSIMALARI Bayrak Etraf nda Bütünleflme ve K br s Harekât Kamuoyunun Lidere Olan Deste i: Türk- srail liflkilerine Uygulama ÜN TE 6. ÜN TE 7. ÜN TE

6 vi çindekiler Liderin Kamuoyunu Yönlendirmesi: ran n Yak n Dönem ABD D fl Politikas MEDYA VE TÜRK YE KAMUOYU Medya, fiirketleflme ve Siyaset: Uzan fiirketler Grubu Medya ve Olay n Sunumu Priming Üzerine Örnekler Çerçeveleme Üzerine Örnekler Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE Uygulama 3: Devlet G R fi ULUSAL ÖZELL KLER, EKONOM VE DIfi POL T KA DEVLETLER N DIfi POL T KA UYGULAMALARI Amerika Birleflik Devletleri: Süpergüç Örne i Olarak Büyük Devletler: Rusya ve Çin Orta Büyüklükte Devletler: Brezilya ve ran Küçük/Zay f Devlet: srail TÜRK DIfi POL T KASININ GENEL SEYR Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar

7 Önsöz vii Önsöz D fl Politika Analizi kitab, öncelikle siyaset bilimi ve uluslararas iliflkiler bölümlerinde okuyan lisans ve lisansüstü ö rencileri için haz rlanm flt r. Bu kitap, özellikle So uk Savafl sonras nda de iflen d fl politika üretimi ve uygulama sürecini anlamaya yönelik yaklafl mlar sunan bir çal flmad r. Farkl düzeylerde, farkl ö elerin incelenmesiyle d fl politika analizinin çok boyutlu yap s n tan tan, bunu yaparken farkl örnekleri kullanan bu çal flma, okuyucu için önemli bir kaynak niteli i tafl maktad r. Sekiz üniteden oluflan çal flmada üniteler aras nda önemli farkl laflmalar bulunmaktad r. Kitab n 1. Ünitesi, d fl politika analizi konusuna girizgah yapmakta ve di er ünitelerde kullan lacak temel kavramlar hakk nda fikir vermeyi hedeflemektedir. Burada yap lan genel bir giriflin ard ndan gelen dört ünitede (2, 3, 4, 5) kitab n temel kuramsal yap s verilmektedir. Her bir ünite farkl konulara öncelik vererek d fl politika analizinin yap tafllar n oluflturmaktad r. Girifl ünitesinin ard ndan kuramsal yap n n ilk parças n oluflturan 2. Ünite, d fl politika analizinin en önemli ve yak n dönemde üzerine çok fazla eser verilmifl birey odakl çal flmalar na a rl k vermektedir. Grup seviyesindeki unsurlar ve çevresel faktörlerin bireyler üzerindeki etkisini ele alan 3. Üniteyi, kamuoyunun ve medyan n d fl politika üretim sürecine etkisini inceleyen 4. Ünite izlemektedir. Kuramsal ünitelerin sonuncusunda (5. Ünite) ise devlet ve sistem baz ndaki unsurlar n d fl politika yap - m ndaki yerini aç klamaktad r. Kitab n son üç ünitesi ise (6, 7, 8) daha önce verilen kuramsal yap lar n uygulamas olarak sunulmaktad r. Uygulama ünitelerin birincisinde (6. Ünite), birey odakl analizi örneklendirmek üzere lider kiflilik analizi ve operasyonel kod yöntemleri üzerine uygulama ve tart flma sunulmaktad r. 7. Ünitede ise, kamuoyu ve d fl politika üzerine farkl vakalardan örneklendirmelerle Ünite 4 te sunulan bilgilerin uygulama alan na dikkat çekilmektedir. Son bölüm olan 8. Ünitede ise, devlet baz nda sunulan özellikler aras nda ekonomik unsurlara dayanarak d fl politikan n nas l oluflturulabildi ine dair farkl ülkelerden örnekler sunulmaktad r. Yrd.Doç.Dr. Cengiz Eriflen (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi), Yrd. Doç.Dr. Bar fl Kesgin (Susquehanna Üniversitesi), ve Doç.Dr. Ertan Efegil (Sakarya Üniversitesi) taraf ndan kaleme al nan elinizdeki kitab n; d fl politikada daha iyi pratiklerin yaflanmas na mütevazi de olsa katk larda bulunmas en önemli dile imizdir. Bu çerçevede kitab n ortaya ç kmas nda katk veren bütün yazarlara tek tek teflekkür ederiz. Ancak kitapta bir yazardan çok daha fazla katk s, eme i olan Say n Yrd.Doç.Dr. Cengiz Eriflen e özel olarak teflekkür etmek isteriz. Bu kitap onun kapasitesi, titizli i ve gayretleri ile ortaya ç kt. Kitab n ele ald konu, siyaset bilimi ve uluslararas iliflkiler disiplini içerisinde özellikle son dönemde büyük önem tafl yan bir konu olmakla birlikte, Türkiye deki literatürde pek çal fl lmam flt r. Hem akademik platformlarda hem de politika üreticileri taraf ndan yararlan labilecek olan bu kitab n, ayn zamanda konuya ilgi duyan genifl bir okuyucu kitlesine de hitap etmesi hedeflenmifltir. Bu ba lamda konunun hem anlafl l r sunulmas na hem de uygulamalarla desteklenmesine özellikle önem verilmifltir. D fl Politika Analizi kitab n n ülkemiz, bölgemiz ve bütün dünyada bar fla ve refaha katk da bulunmas n diliyoruz. Editör Doç.Dr. M. Murat ERDO AN

8 1DIfi POL T KA ANAL Z Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; D fl Politika Analizi araflt rmalar nda kullan lan analiz seviyesi yaklafl m n tan mlayabilecek, D fl Politika Analizi nin geliflim sürecini anlatabilecek, D fl Politika Analizi ndeki geliflmelerin literatürü nas l de ifltirdi ini aç klayabilecek, D fl Politika Analizinde kullan labilecek araflt rma yöntemlerini s ralayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks n z. Anahtar Kavramlar D fl Politika Analizi Analiz Seviyesi Kuramsal Yaklafl mlar Araflt rma Yöntemleri çindekiler D fl Politika Analizi D fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl mlar G R fi DIfi POL T KA ANAL Z NDE KULLANILAN ANAL Z SEV YES YAKLAfiIMI KURAMSAL YAKLAfiIMLAR DIfi POL T KA ANAL Z NDE KULLANILAN ARAfiTIRMA YÖNTEMLER OKUYUCULAR Ç N ÖNEML HATIRLATMALAR K TABIN ÇER

9 D fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl mlar G R fi D fl politika analizinin özünde bir devlete ait d fl politikan n anlafl lmas ve aç klanmas yer almaktad r. D fl politika bir devletin kendi s n rlar ötesindeki devletlerle yürüttü ü iletiflimin tamam olarak tan mlanabilir. Bu tan mlama çok genifl ve içinde bir çok farkl konu bafll n içermektedir. Bu konular genellikle birbirleriyle ilintili olduklar kadar baz durumlarda tek bafllar na da incelenebilir. Bir ülkenin d fl politika karar sonuçta ulusal ve uluslararas camiaya duyurulduktan sonra bireylerin akl nda kalan bilgi devletin ne yapt n n bir özetidir. Medyada bu bir cümle olarak yer al rken akademik çerçevede de erlendirildi inde ise bu mesaj tüm olay n sadece buz da n n görünen en ufak noktas oldu u düflünülebilir. Bu nedenle d fl politika karar olarak bir durum ya da olay önümüze ç ksa da bu bilgiyi yal n ve onu oluflturan süreçlerden ba ms z bir flekilde de erlendirmek bir çok etkenin de erlendirilmemesine sebep olacakt r. Bu nedenle d fl politika analizi zor ve birden fazla faktörün hesaba kat lmas gereken bir süreçtir. Tek bir etkene dayanarak veya do ru tan mlanmayan unsurlar n de erlendirilmesi d fl politika analizi anlam na gelmemektedir. D fl politika analizinin yorumu, di- er toplumlar referans alarak karar alman n sonuçlar n ve sürecini içerir. Süreç diye tan mlanan kavram ise araflt rmaya odaklanma, problemin tan mlamas, problemin sunuluflu, alg, amaç önceli i, seçeneklerin de erlendirilmesi k s mlar n içerir. D fl politika analizinin ilk dönemlerde yap lan tan mlamalar nda özellikle bir devletin gücünü ve güvenli ini nas l art raca na öncelik verilmifltir. Özellikle bir ülkenin savafl ve çat flma gibi bekas n do rudan etkileyecek konularda nas l davranmas gerekti i çal fl lm flt r. Burada devletin savafltan kendini nas l koruyabilece- i, savafla ne zaman girmesinin do ru olaca ve en önemlisi de devletin s n rlar - n n ve bekas n n nas l zarar görmeden korunabilece idir. Bu ba lamda ülkelerin So uk Savafl sonras dönemde birbirleriyle küreselleflme içerisinde ekonomik ba lar kurmas karfl l kl iliflkiler oluflturmufltur. Uluslararas piyasalara ba l olan devletler bu küreselleflme sürecinden daha fazla etkilenmifl ve devletler aras ekonomik iliflkiler d fl politik kararlar n da etkilemifltir. Öte yandan güvenlik ve ekonomik öncelikler devletin nas l hareket edece ine tamamen yön verememektedirler. Günümüz uluslararas sisteminin devinimi içerisinde ortaya ç kmakta olan konular (örne in, enerji politikalar, çevre sorunlar, terörizm, telekomünikasyon, insan haklar, nufüs genifllemesi ve k s tl do al kaynaklar) devletlerin d fl politika karar mekanizmalar n do rudan etkilemektedir. Konular n güvenlik ve ekonomik

10 4 D fl Politika Analizi ç karlar ikileminden ç kmas yla d fl politika yap m ve uygulama süreçleri de bir o kadar girift ve bir çok etkenin incelenmesi gereken bir ortam yaratm flt r. Bu nedenle d fl politikan n anlafl lmas nda konular n karmafl kl içerisinde bu konulara dahil olan birimlerin anlafl lmas üzerine kurgulanabilecek süreçlerin de önemli bir yeri bulunmaktad r. Geleneksel yaklafl mda devletler d fl politika analizinde en önemli birim olarak incelenirken günümüzde buna liderler ve kamuoyu baflta olmak üzere farkl birimler de eklenmifltir. Liderlerin tafl d önem ve d fl politika yap m sürecine olan etkileri özünde devletin bekas n ve ç karlar n en üst seviyede korumay içerir. Her lider kendi devletinin girdi i d fl politika sürecinden en iyi sonuçlarla ç kmas n beklerken, d fl politika karar n n al nma sürecine nas l dahil oldu u ise kendine ait bireysel özelliklerinden etkilenebilir. Bunun içerisinde kiflilik özelliklerinden bafllamak üzere çevresindekilere nas l bakt ve onlar nas l yorumlad ve özellikle d fl politikan n uyguland di er devlet liderini nas l alg lad da büyük önem tafl maktad r. Liderin kendine ait özellikleri ve içinde bulundu u psikolojik durum vakan n getirdi i özellikler kadar karar n nas l oluflaca na yön verebilir. Bu nedenle liderler üzerinde yap lan de erlendirmeler d fl politika süreçlerinin iflledi ini ve kararlar - n n nas l al nd hakk nda araflt rmac lara önemli bilgiler sunmaktad r (Bu konuda detayl bilgiyi Ünite 2 de verilmektedir). Liderleri tek bafl na incelemek ise içinde bulunduklar durum ve ortamlar n üzerlerinde kurabilece i etkiyi gözard eder. Neticede liderler bir grup içerisinde, dan flmanlar, yard mc lar ve çal flma arkadafllar ile iletiflim içerisinde karar verirler; özellikle de d fl politika konular nda yak n çevrenin ve liderin içinde bulundu- u grubun önemi bulunmaktad r. Bu nedenle grup seviyesinde liderin neler yaflayabilece i ve d fl politika konusunda nas l etkilenebilece i araflt r lmas gereken bir ö edir (Bu konuda detayl bilgiyi Ünite 3 te verilmektedir). Liderlerin ve gruplar ötesinde günümüzde devletler aras iliflkilerde farkl aktörler de oyuna dahil olmufltur. Bunlardan biri kamuoyudur. Kamuoyu özellikle demokratik ülkelerde önemli bir araç olarak d fl politika yap m ve kararlar sürecinde etkin olsa da demokratikleflen veya demokratik olmayan ülkelerde de benzer etkiyi farkl flekilde tafl d klar n söyleyebiliriz (Bu konuda Ünite 4 daha detayl bilgi ve tart flma sunmaktad r). D fl politika uygulama sürecinin bir baflka boyutu olan kamuoyu günümüzdeki çal flmalarda Kamu Diplomasisi bafll alt nda incelenmektedir. Kamu Diplomasisi bir ülkenin vatandafllar baflta olmak üzere bas n yay n organlar, sivil toplum örgütleri gibi baflka devletlerin diplomatik giriflimlerine destek verebilecek aktörleri etkilemek üzere yap l r. Kamu diplomasisi sadece resmî aktörlerin d fl nda etkili olabilecek ve sürece yön verebilecek aktörlerin de kazan lmas yla devletin kendi ç karlar na yönelik bir flekilde konuya dahil edilmeleridir. Büyük ya da küçük güç olsun, devletlerin d fl politikalar dünya tarihini oluflturmufltur. Tarihe süreç veren d fl politika kararlar baz zamanlarda bar fl ile sonuçlan rken bazen de savafl ile sonuçlanm flt r. Devletlerin temsilcileri olarak liderlerin verdikleri kararlar bazen ülkeleri için olumlu sonuçlar do urabilirken bazen de içinden ç k lamaz ve geri dönüflü mümkün olmayan durumlara neden olmufltur. Fakat liderlerin tek bafl na incelenmesi de tamamen d fl politika yap m süreci, karar, davran fl ve sonucunu aç klamayacakt r. Liderler bir birey olarak süreçte yer alsalar da etraflar ndaki bireylerden, iç politikadan veya uluslararas unsurlardan etkilenebilirler. Sonuçta liderlerin içinde bulunduklar çerçeve ve ortam da do rudan onlar n yapt klar n etkileyecektir. D fl politika içerisindeki bir çok faktörü bir-

11 1. Ünite - D fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl mlar 5 birinden ay rarak incelemek kolay de ildir. Bu nedenle kullan lan yöntemlerin de bu karmafl kl aç klayabilmesi gerekir. Kullan lan araçlar bu ihtiyac sa layabildikleri oranda d fl politikay aç klayabilirler. Bu ba lamda, genel perspektif incelendi inde, art k sadece devlet odakl analiz ve yorumlar n yap lmas ndan çok farkl boyutlarda farkl unsurlar n incelenmesiyle d fl politika analizi birbirine entegre olmufl birçok parçan n çözümlenmesini gerektirmektedir. Bu nedenle tek bir düzlemde analiz yap lmas ve o düzleme ait de iflkenlerin (ya da unsurlar n) de erlendirilmesi yeterli olmamaktad r. D fl politika analizinin en önemli iki özelli i çok faktörlü (multifactorial) ve bir den fazla seviyeli (multilevel) olmas d r. Bu özellikleri sebebiyle analizin farkl analiz seviyelerinde yap lmas gerekmektedir. Birçok sosyal bilime ait ö eyi de içine alabildi i için disiplinler aras olmas da konunun di er bir özelli idir. Bu araflt rma alan aktör ve birim odakl d r. Her aflamada bir aktörün veya tan malanabilen bir birimin hareketleri, kararlar ve davran fllar irdelenebilmelidir. Bu özelliklerden yola ç karsak farkl seviyelerde d fl politika analizinin nas l mümkün oldu unu biraz daha aç klamam z gerekmektedir. DIfi POL T KA ANAL Z NDE KULLANILAN ANAL Z SEV YES YAKLAfiIMI Uluslaras siyaset içerisinde farkl birçok aktör yer almakta ve karmafl k iliflkiler farkl düzeydeki aç klamalar ve kuramlar arac l yla incelenmektedir. Bu karmafl k yap n n sadelefltirilmesi ve daha analitik ve metodolojik bir hâle getirilmesi analiz seviyesi yaklafl m n n kullan m yla mümkündür. Uluslararas iliflkiler içerisinde analiz seviyesi, yap lan de erlendirmelerin hangi seviyede ve hangi de iflkenlere bak larak yap laca n tan mlamaktad r. Analiz seviyesi araflt r lan konuyu kavrayabilmek, aç klayabilmek ve yorumlayabilmek için önemli araçlardan biridir. Analiz seviyesi yaklafl m uluslararas iliflkilerde benzer aktörlerin veya süreçlerin ayn seviyede incelenmesi ve incelenen sorunsala cevap aramas n sa lamaktad r. Temelde üç farkl analiz seviyesinden ve bu seviyelerin baz alt seviyelerinden bahsetmek mümkündür: Birey Seviyesinde Analiz Birey seviyesinde analiz bireylerin alg lar, seçimleri, davran fllar ve hareketleriyle ilgilenir. Büyük liderler tarihin gidiflat na yön vermifltir ve bu nedenle bir çok aç dan incelenmeleri önemli olaylar n ayd nlanmas nda ve anlafl lmas nda gereklidir. Örne in, Türk liderleri düflündü ümüzde Mustafa Kemal Atatürk baflta olmak üzere smet nönü, Adnan Menderes, Alparslan Türkefl, Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, Turgut Özal, Necmettin Erbakan, ve Recep Tayyip Erdo an gibi Türk d fl politikas n belirlemifl ve Türkiye nin en önemli siyasi konumlar nda görev alm fl liderlerin de erlendirilmesi Türk d fl politikas n n anlafl lmas nda büyük önem tafl maktad rlar. Birey seviyesinde yap lan çal flmalar özünde liderin (devlet odakl unsurlar n ötesinde) d fl politikay oluflturdu u ve liderlerin kararlar n n ve seçimlerinin olaylar sürükledi i ve tarihe yön verdi i görüflü yatmaktad r. Bu görüfl dolay s yla bireylerin her türlü özelliklerinin incelenmesinin ne kadar önemli oldu unu savunmaktad r. Bu özellikler aras nda liderlerin dünyay nas l alg lad klar yatmaktad r. Bu alg y aç klayabilecek ve belirginlefltirebilecek her ö enin incelenmesi ise bu analizde ulafl lmaya çal flan ana hedeftir.

12 6 D fl Politika Analizi Birey seviyesindeki analizin iki temel parças bulunmaktad r. Birincisi liderlerin bireysel özelliklerini tan mlamaya çal fl r: liderlerin kiflisel özellikleri, inançlar ve de erleri d fl politkay aç klayan faktörler olarak incelenmektedir. Bu ve benzeri kiflisel özellikler bireylerin karar alma süreçlerinde nas l davranabilece i hakk nda bize bilgi sa layabilir. Bu faktörler aç klanabildi i taktirde bireyin güç sahibi olma arzusu, kendisini neyin motive etti inin belirlenmesi, kendini ve çevresindekileri olumlu ya da olumsuz nas l de erlendirdi i gibi d fl politikay etkileyebilecek konularda bilgi sahibi olunabilir. kinci parça ise bireylerin kiflisel özelliklerinin d fl politika karar alma sürecini nas l etkiledi idir. Yani, bireye ait özellikler hangi flekilde bir d fl politika konusuna yön verebilmekte ve al nacak karar etkileyebilmektedir. Bireyin d flar y nas l alg lad, d fl politika sorunsal n n nas l sunuldu u ve bunun nas l tan mland karar alma sürecinin netlefltirilmesinde etkin rol oynarlar. Öte taraftan birey seviyesindeki analizlerde bireylerin içinde bulunduklar gruplara ba l davran fllar da ele al nmaktad r. Liderler kendi bafllar na bir karar mekanizmas n n tamam n oluflturmad klar için grup (yak n ifl arkadafllar, dan flmanlar ve yak n çevresindeki bireyler) ve bürokrasiye ba l olarak genifl bir çat alt nda karar vermektedirler. Bu çat içerisinde gruplar n ve bürokrasinin (yani kurumlar n) liderler üzerindeki etkisi yer almaktad r. Bu ba lamda, grup içerisindeki iliflkiler bireyler aras iletiflim olarak de erlendirildi inden gruplar bir analiz birimi olarak nitelendirilmemektedir. Fakat grup içi etkileflimin bireyin kararlar üzerindeki etkisi önem tafl maktad r. Ayn flekilde, bireyin içinde yer ald bürokratik yap da davran fllar n ve kararlar n etkileyebilir. Bürokrasi daha çok kurumsal yap alt nda ve kesin görev tan mlar n n verildi i bir düzen içerisinden liderlerin davran fllar n etkileyebilir. Bu nedenle liderler tek bafllar na incelendi i gibi içinde bulunduklar gruplar n ve bürokrasinin etkileriyle de d fl politika karar alabilirler (Bu konular hakk nda Ünite 2 ve 3 te detayl bilgilendirme sunulmaktad r). Devlet Seviyesinde Analiz Devlet seviyesindeki analiz sadece devletle alakal de il (örne in, askerî güç, ekonomik kriterler, siyasi yap ), devlet seviyesinde incelenebilecek birimlerin araflt r lmas n da içermektedir. Bahsedilen ikinci grup içerisinde kamuoyu baflta olmak üzere, ç kar gruplar, siyasi organizasyonlar, kamu kurum ve kurulufllar yer almaktad r. Bu gruplar n her biri farkl bir flekilde çal flmakta ve dolay s yla da d fl politika yap m sürecine farkl etkileri olmaktad r. Kamuoyu devlet alt bir birim olarak de erlendirilmekte ve hangi siyasal sistem olursa olsun, ülkelerde do rudan karar al c lar n hareket alanlar n s n rland rabilmektedir. Örne in, Arap Bahar içerisindeki halk ayaklanmalar ise benzer bir flekilde liderleri ve liderlerin yapabileceklerini ciddi oranda etkilemifl ve s n rland rm flt r (Ünite 4 te kamuoyu ve benzer devlet alt yap lar üzerine daha fazla bilgi verilmektedir). Devlet kurum ve kurulufllar n düflündüflümüzde ise aktörler aras ndaki iliflkilerin d fl politikaya etkisi olabilece ini görebiliriz: Örne in, D fliflleri Bakanl yla Bilim, Sanayi ve Ticaret Bakanl eflit oranda d fl politika kararlar n etkilememektedir. Her ikisinin de tafl d bir etkiden bahsederken hâliyle D fliflleri Bakanl n n tüm devlet kurumlar içerisinde tan m gere i d fl politika yap m sürecini ve kararlar n oluflturdu unu düflünebiliriz. Fakat kamu kurumlar aras çekiflmeler do rultusunda da d fl politikan n belirli önceliklere göre düzenlenmesi beklenilebilir. Sadece bakanl klar seviyesinde de il, karar al c mekanizmalarda (Baflbakanl k veya

13 1. Ünite - D fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl mlar 7 yürütme en önde olmak üzere) di er bürokratik kurumlar aras çekiflmelerin d fl politika yap m nda etkili olabilece ini söyleyebiliriz. Ayn flekilde zamana ba l olarak, devlet alt birimlerin d fl politikaya etkisi farkl olabilir. Örne in, demokrasilerde seçim y llar na k yasla seçim olmayan senelerdeki d fl politika yap m süreci farkl l k gösterebilir. Ülkenin yönetim fleklinin demokrasi olup olmamas da devlet seviyesinde incelenebilecek unsurlar aras nda gelmektedir. Bir baflka aç dan, devletin etnik yap lar ve millî öncelikleri devlet içi çat flmalar ortaya ç karabilir ve bu durum da devletler aras iliflkilerde ve devletlerin d fl politika önceliklerinin belirlenmesinde rol oynayabilir. Örne in, Türkiye nin Irak ve Suriye nin bütünlü ünün korunmas na yönelik gösterdi i öncelik di er ülkelerdeki etnik az nl klar n Türkiye nin d fl politik önceliklerini etkiledi ini göstermektedir. Etnik yap gibi devlete ait unsurlar aras nda say labilecek ekonomik durum, tarih, kültür ve siyasi yönetim de bu seviyede incelenebilecek kriterler aras nda say lmaktad r. Bu analiz seviyesinde devletin d fl politikas n etkileyebilecek iç özelliklerin anlafl lmas yer almaktad r. Genifl anlamda de erlendirildi inde devlet temelindeki de iflkenler bir nevi liderlerin karar alma kapasitelerini ve önlerine gelebilecek opsiyonlar belirleyebilmektedir (Ünite 5 te devlet seviyesindeki kriterler üzerine daha fazla bilgi sunulmaktad r). Sistem Seviyesinde Analiz Sistem seviyesinde analiz devlet üstü ve küresel düzeni içeren bir yaklafl md r. Hâliyle, sistem seviyesinde baz olaylar n (örne in, terörizm, küresel s nma, sistemdeki güç da l m ) küresel seviyede incelenmesi gerekmektedir. Bu seviye, devletler aras seviye olarak da nitelendirilebilmektedir. Bu tan m içerisinde (tek bir devletten öte) devletler üstü bir etkileflimin varl ndan bahsederken bu etkileflimin de d fl politikaya yön verebilece i üzerine durulmaktad r. Bu ba lamda, devletler aras iliflkiler ve devlet üstü yap dan bahsederken devletin iç yap lar veya ülke yöneticilerinin kim olduklar n n bir önemi bulunmamaktad r. Bu bak fl aç s nda, devletin uluslararas sistem içinde sahip oldu u güç ve sistem içi etkileflimin etkilerinden bahsedilmektedir. Örne in, küreselleflme sonucunda devletler aras ticaret iliflkileriyle karfl l kl ba ml l k kavram n n oluflmas d fl politikay etkilemifltir. Bu yaklafl m içerisinde küresel çapta meydana gelen olaylar n da eklenmesi söz konusudur. Örne in, terörizm, çevre sorunlar, dünya çap nda etkili olabilecek teknolojik ve bilimsel geliflmeler gibi. Bu konulara bak ld nda tek bir devlet ya da bölgede de il tüm dünyada sonuç do urabilecekleri için daha genifl bir perspektiften devletin d fl politikalar na nas l yön verdikleri incelenebilir. Seviyeler Aras letiflim Analiz seviyesi yaklafl m farkl seviyelerde d fl politika olaylar n n nas l yorumlanaca na önemli katk sa lamaktad r. Akademik seviyede araflt rmac lar n bir k sm tek bir seviyenin di erinden çok daha faydal bilgiler sundu unu savunurken bir k s m akademisyen de farkl seviyelerin birbirlerini bütünleyici sonuçlar ortaya koyabilece ini savunmaktad r. Bu ba lamda, araflt r lan konuya ba l olarak hangi analiz seviyesinin araflt rmac için faydal olaca n söylemek en do rusudur. E er liderlerin etkili oldu u düflünülen bir savafl kararar inceleniyorsa lider seviyesinde yap lacak bir inceleme bu araflt rmac için daha faydal sonuçlar ortaya ç karacakt r. Fakat liderlerin etkili oldu u düflünülen bir konuda devlet veya sistem seviyesinde yap lan bir inceleme ise ortaya at lan soruya yönelik yeterli bilgi sa lamayacakt r.

14 8 D fl Politika Analizi D fl politikan n özü gere i tek bir analiz seviyesine ba l kalman n da çeflitli s - k nt lar olabilir. Bir tarafta, liderin en etkili aktör oldu u varsay m yla bir analiz yap l rsa devlete ait özellikler, kamuoyunun lider üzerineki etkisi ve hatta bölgesel unsurlar ve sistemdeki güç da l m na bak lmadan yola ç kman n baz dezavantajlar bulunmaktad r. Öte tarafta, devletin en önemli aktör oldu unu savunarak lider ve kamuoyu gibi iki önemli unsurun d fl politika yap m nda ve karar süreçlerine hiç önemi olmad n savunmak da ayn oranda yanl fl yorumlamalara yol açabilir. Bu nedenle d fl politikan n özü gere i farkl seviyelerden bilgi alarak birbirleriyle k yaslamal bir flekilde en kuvvetli ç kar m n yap labilece i yaklafl m takip edilmelidir. Nitekim, d fl politika olaylar n n tek boyutlu oldu u ve tek bir seviyede cereyan etti ini savunmak da bu ba lamda pek tutarl ve baflar l bir yaklafl m olmayacakt r. Sonuç olarak tek tarafl bir flekilde, d fl politika analizi eksik oldu u kadar, yanl fl yorumlar n da yap lmas na sebebiyet verebilir. Önemli olan farkl seviyelerdeki de iflkenlerin, birbirleriyle etkileflim içerisinde, d fl politikay nas l oluflturdu- u ve bu politikalar n nas l uyguland d r. Sizce, analiz SIRA seviyesi S ZDEyaklafl m d fl politika analizine nas l bir katk sa lamaktad r? 1 DÜfiÜNEL M MAKALE SORU D KKAT DÜfiÜNEL M Singer, David MAKALE J. (1961) The Level-of-Analysis Problem in International Relations. World Politics Cilt 14, Say 1, s SORU DIfi POL T KA ANAL Z N N GEL fi M SÜREC VE TEMEL KURAMSAL YAKLAfiIM D KKAT D fl politika analizi So uk Savafl sonras nda ilgi çekmeye bafllayan önemli akademik bafll klar aras nda yer almaktad r. Siyaset bilimi disiplininde yer alan çal flmalar ilk etapta SIRA ABD deki S ZDE akademisyenler taraf ndan yap lm flt r. Fakat son on senede yürütülen çal flmalar farkl ülkelerden akademisyenlerin de konuya dahil olmas yla farkl liderlerin, ülkelerin ve araflt rma birimlerinin incelenmesine ve genifl bir AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P TELEV ZYON NTERNET yelpazede konunun irdelenemsine f rsat vermifltir. Her ne kadar uluslararas politika çal flan araflt rmac lar için bireysel aktörlerin psikolojik özelliklerinin K T A P karar alma süreçlerini etkilemeleri normal bir sonuç olarak karfl lansa da disiplindeki bir çok kuram ve düflünce okulu bu durumu göz ard etmifltir ve umursamam flt r. Realizm, neorealizm, yap salc l k bu okullar aras nda say labilir. Bunun TELEV ZYON ötesinde ampirik çal flma yapan araflt rmac lar da uzun seneler boyunca devlet alt ö elerin (bireyler, gruplar ve kamuoyu baflta olmak üzere) d fl politika üzerindeki etkilerini önemsememifllerdir. Savafl çal flmalar, güç ve ç kar çal flmalar, devletlerin motivasyonlar ve öncelikler gibi konularda tekdüze ve k - s tl bir bak fl NTERNET aç s uzun süre çal flmalar yönlendirmifltir. Öte yandan, birey odakl bak fl aç s baflta olmak üzere devlet alt unsurlar n d fl politika yap m na nas l katk da bulunabilece ini gösteren çal flmalar literatürde 1950 lerden günümüze kadar uzanmaktad r. Bu süreç içerisinde etki yaratan üç çal flman n günümüzdeki d fl politika analizine temel oluflturdu unu söyleyebiliriz: Öncelikle günümüz d fl politika analizini de en yak ndan etkileyen karar alma yaklafl m n aç klamam z gerekmekted r. Snyder, Bruck, ve Sapin in 1954 senesinde yay mlad çal flma ulus-devlet alt analiz seviyesinin kullan lmas n savunmufltur. Bu çal flma d fl politika analizinin farkl boyutlardan incelenmesine öncülük eden bir eserdir. Bu yaklafl m ile Snyder ve ekibi d fl politika analizinin özünden farkl bir flekilde d fl politikan n karar alma süreçlerine odaklan lmas gereklili ini

15 1. Ünite - D fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl mlar ortaya koymufltur. Bu yenilikçi yaklafl mda, d fl politika ç kt lar ndan ziyade d fl politika karar alma sürecinin anlafl lmas yer almaktad r. Bu yaklafl mda karar alma süreçlerinin incelenmesi ve farkl disiplinlerden getirilebilecek araçlarla ve yöntemlerle d fl politikan n irdelenmesi önceliklidir. Bir anlamda Snyder ve ekibinin ortaya koydu u yaklafl m daha çok süreci (process) ön plana alarak d fl politikayla alakal karar n nas l al nd n n belirlenmesine odaklanm flt r. Öte yandan, d fl politika ç kt lar yla ilgilenen yaklafl m ise süreçten çok sonuçta ortaya ç km fl olan durum üzerine odaklanarak onu yorumlamaya çal flm flt r. Bu nedenle, sürece odaklanarak hangi unsurlar n ve faktörlerin karar almay etkiledi i ve ona yön verdi inin aç klanmas Snyder ve ekibi için öncelik olmufltur. Bu ba lamda, sonuçtan çok sürece verilen öncelik de yaklafl ma ait en önemli özelliklerden biri olarak kabul edilmifltir. Di er taraftan ise Rosenau nun 1964 teki makalesi araflt rmac lar aktör odakl çal flmalara yönlendirmifltir. Rosenau nun amac aktör odakl teori içerisinde girift yap lar n aç klanmas d r. Bu çal flmas nda Rosenau farkl analiz seviyelerinin kullan lmas n n da d fl politikan n anlafl lmas nda önemli oldu u savunulmufltur. Rosenau, Snyder ve ekibi gibi en iyi d fl politika aç klamalar n n çeflitli seviyelerden ve farkl etkileri gözeterek yap labilece ini savunmufltur. Bu sayede hem farkl disiplinlerde ortaya at lan çal flmalardan faydalan lacak hem de aktör-odakl analiz içerisinde test edilebilir ve farkl vakalara genellenebilir modeller gelifltirilebilecektir. Ayn mant kta farkl bir bak fl aç s ndan, Sprout ve Sprout un 1956 daki çal flmas ise devletler aras sistemler içerisinde güç kapasitelerini stratejiden, kararlardan, niyetlerden ve yanl fl yönlenmelerden ba ms z bir flekilde analiz etmeyi önermifltir. D fl politikay anlamada uluslararas çevre ve d fl etkilerin karar al c lar taraf ndan nas l alg land ve yorumland önem tafl maktad r. Alg lanan düzlem ile gerçek düzlem aras ndaki fark artt kça d fl politika kararlar n n baflar l verilme ihtimali de azalmaktad r. Bu nedenle gerçek olarak alg lanan ve gerçek aras ndaki fark n aç lmas, uyumsuzlu u ve farkl seviyelerden aç klamalar n yap lmas na sebebiyet vermifltir. Bu çal flma bireylerin incelenmesi sürecinde, etraflar nda bulunan unsurlarla araflt rmalar gerekti i ve sadece birey olarak yal n bir flekilde çal fl lmamas gerekti ine dikkat çekmifllerdir. Bu üç temel çal flma da d fl politikan n özünde karar al c bireylere ait özelliklerin ne kadar etkili ve sürece yön verici oldu unu göstermifltir. Bunun ötesinde, en alt seviyedeki aç klamalardan en üst derecedeki aç klamalara kadar farkl seviyelerde d fl politikaya ait kuramlar n kurgulanmas gereklili inden de bahsetmifllerdir. Bu temel çal flmalardan yola ç karak d fl politika karar alma sürecinde liderin ve liderin içinde bulundu u ortam n anlafl lmas n n gereklili ini gösteren baz çal flmalar günümüze kadar yürütülmüfltür. Bireysel özellikler de erlendirildi inde: bir karar al c n n akl karmafl k ve çok say da birbirine ba l bilgiyi içerir. Bu bilgiler, inan fllar, tutumlar, de erler, deneyimler, duygular, davran fllar, stil, haf za, ulusal ve bireysel kavramlar ile ilgili olabilir. Daha önce yap lan bir çok çal flma d fl politika karar alma durumunun psikolojik yönlerini incelemifltir. Karar al c lara ait bir çok bireysel unsurun kendi kararlar ve davran fllar n do rudan etkiledi i düflünülmektedir. Burada kuramsal bir çerçeve açarak liderlerin (veya bireylerin) nas l davranabileceklerine yönelik bilgi vermek gerekirse rasyonel seçim teorisinden bahsetmek gereklidir: D fl politika kararlar n n, karar al c n n amaçlar do rultusunda rasyonel 9 Burada d fl politika analizi (foreign policy analysis) ile d fl politika karar alma (foreign policy decisionmaking) aras ndaki farktan k saca bahsetmek gerekiyor. D fl politika analizi farkl boyutlarda konuyu incelemeyi hedeflerken, d fl politikada karar alma yöntemi ise sürece ve olaylar n ç kt lar ndan çok sürecinin nas l iflledi ini çözmeye çal fl r. Bu nedenle d fl politika karar alma süreci bireylere, gruplara veya kamuoyu gibi devlet alt birimlere daha fazla önem vermektedir. Hatta, Snyder ve ekibinin oluflturdu u literatür bireylerin en önemli unsur olarak d fl politikaya yön verdiklerini savunur. D fl politika analizi ise daha genifl bir kavram olarak tan mlanabilir.

16 10 D fl Politika Analizi Rasyonel seçim teorisinin prensiplerine uygun bir flekilde matematik odakl bir modelleme arac olarak oyun teorisi, siyaset bilimi, uluslararas iliflkiler, iktisat baflta olmak üzere bir çok disiplinde kullan lmaktad r. Oyun teorisiyle amaç, birimlerin nas l hareket edebileceklerini yarat lan modeller arac l yla öngörmek ve planlamakt r. Bu sayede, karar vericilerin nas l bir yol takip ederek hangi kararlar alabileceklerinin önceden belirlenebilece i varsay lmaktad r. MAKALE oldu u savunulur. Rasyonel seçim teorisi karar alma sürecinin nas l ifllemesi gerekti ini belirler: Karar gerektiren bir durumla karfl lafl ld nda, aktör durumu tan mlar, amaçlar n belirler, seçeneklerini gözden geçirir, her kararla alakal avantaj ve dezavantaj belirledikten sonra amaçlar na en iyi flekilde ulaflabilece i seçene e yönelik harekete geçer. Bu yaklafl m bir karar n nas l ulafl ld yla ilgilendi i için sürece özel önem vermektedir. Rasyonel seçim teorisiyle ilgili olarak ilk olarak d fl politika kararlar n n de erlendirilmesinde bireysel karar al c lar ve hükûmet aras ndaki fark ihmal edilebilir. Bu ve benzer de erlendirmelerde, d fl politika kararlar tek homojen bir birim taraf ndan al nm fl gibi kabul edilebilir. Bu yaklafl m karar alan birimlerin üniter bir yap içerisinde karar ald klar n savunur. Bu nedenle d fl politika çal flmalar, devleti kararl ve rasyonel üniter bir aktör olarak tan mlamaktad r. Sonuç olarak, d fl politikada karar alman n yer ald uluslararas sistemi bireysel çevrenin bir parças olarak görebilmek mümkündür. Böylece uluslararas sistem seviyesinde yürütülen ço u çal flma d fl politika analizi araflt rma ajandas - na destek verebilecek hâle gelmifltir. Sistemik etkilerin (sistemin kaç kutuplu oldu u, kutuplardaki güç da l m ve sistemdeki oyunun kurallar ) öncelikli oldu- unu savunan yazarlar ise bireysel unsurlar dolay s yla gözard etmifllerdir. D fl politika analizi ise sistemde herhangi bir de ifliklik gerçekleflti inde, yap da bir de ifliklik olmayaca için bu de iflikli i sistemin yap s na ba layamayaca m zdan dolay böyle bir aç klamaya vurgu yapmaz. Bu yüzden bu iki yaklafl m aras ndaki farktan ortaya ç kan de iflimin daha alt analiz seviyelerinde aranmas tavsiye edilmifltir. Hudson, Valerie MAKALE M. (2005) Foreign Policy Analysis: Actor Specific Theory and the Ground of International Relations. Foreign Policy Analysis, Cilt 1, Say 1, s Yak n Dönem D fl Politika Analizi Çal flmalar Yak n dönem d fl politika analizi So uk Savafl n bitiminden sonra ivme kazanm flt r. So uk Savafl dönemindeki iki kutuplu dünya ve neredeyse s f r toplaml rekabet olarak nitelendirilen iki gücün birbiriyle sürekli çat flmas temel anlamda devlet ve sistem ba l olmak üzere makro seviyedeki de iflkenlerle ilgilenmifltir. Temel aktörlerin ço unlukla devlet olarak kabul edildi i So uk Savafl düzeni boyunca devlet alt unsurlar göz ard edilmifl ve önemli olmad klar kabul edilmifltir. So- uk Savafl n sona ermesi ise bu süreçte d fl politikan n anlafl lmas nda önemli de- iflikliklere yol açm flt r. Bu de ifliklikler içerisinde en önemlisi ise sadece sistemde gücün nas l da ld n n de erlendirilmesiyle devletin d fl politika önceliklerinin ve kararlar n n art k anlafl lamayaca olmufltur. Bu nedenle liderler öncelikli olmak üzere (ki bu çerçevede yap lan ilk çal flmalar yukar da da bahsedildi i gibi 1950 lerden 1970 lere kadar uzanm flt r), farkl unsurlar n araflt r lmas n ve mikro düzeyde analiz yap lmas n gerektirmifltir. Liderler üzerine yap lan ilk çal flmalar bireylere uzaktan bak larak elde edinilen veriler do rultusunda olmufltur. Fakat çal flmalar sadece bireylere odaklanmam fl ve devlet alt unsur olarak say labilecek, kamuoyu, ordu, siyasi partiler ve bürokrasi gibi aktörlere de bakm flt r. Bu sayede sadece genifl perspektiften bak lan ve herhangi bir aktör belirlemeden yap lan sistem baz ndaki analizler So uk Savafl n bitifliyle beraber farkl boyutlarda farkl aktörlerin incelenmesine ve konunun daha zengin bir flekilde incelenmesine vesile olmufltur.

17 1. Ünite - D fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl mlar 11 Yak n dönem içerisinde say labilecek eserlerin ikinci bir özelli i de kulland klar metodolojinin ve yöntemlerin farkl olmas d r. Sistem seviyesinde yap lan çal flmalarda aktörlerin davran fllar ço unlukla rasyonel seçim teorisi, oyun teorisi, ekonometrik modellemeler ve genifl örneklemi olan (çok say da dünya ülkesini içeren) çal flmalar olmufltur. Bu metodolojik yaklafl m ço unlukla modellemeler arac l yla devletlerin nas l davranabilece ini öngörme hedefini gütmüfltür. Rasyonel seçim teorisi, özünde aktörlerin nas l davranabilece ini çeflitli kriterlere ba layarak hareket etti i için bu mant k zincirinden yap lan sapmalar n pek mümkün olmad veya olmamas gerekti ini savunmufltur. Öte yandan, aktörlerin çok say - da oldu u ve farkl seviyelerde analiz yap lmas n gerektiren yeni dönem yaklafl m ise farkl analiz seviyeleri için daha kesin ve analiz birimine uygun araçlar n kullan lmas n gerektirmifltir. Aktörlerin çok say da oldu u ve farkl seviyelerde hareket etti ini savunan yeni dönem d fl politika analizi yaklafl m n n hedefleri farkl oldu u için yöntemleri de farkl olmufltur. Bu yaklafl mda karmafl k durumlar n anlafl lmas nda en uygun yöntemin kulan lmas gerekmifltir. Örne in, içerik analizi, vaka analizi, simulasyonlar, anket yöntemi gibi araçlar bu yaklafl m içerisinde sorulara cevap verebilecek yöntemler olmufltur (bir sonraki bölümde bu yöntemler hakk nda bilgi verilmektedir). Sonuç olarak So uk Savafl dönemi öncesi ve sonras nda aç klanmaya çal fl lan sorunsallar ve bunlar aç klamak için kullan lan yöntemlerin birbirinden farkl olmas d fl politika analizinde önemli ak m de iflikliklerine yol açm flt r. Bu de ifliklik, aç klanmak istenilen sorunsal n genelden özele veya bireye kadar indirilmesine sebep olmufltur. Analiz seviyesinde ve biriminde meydana gelen bu de ifliklik ise kullan lan metodolojiyi ve yöntemleri de de ifltirmifltir. D fl Politika Analizinin Katk s D fl politika analizinin Siyaset Bilimi ve Uluslararas liflkiler disiplinine en önemli katk s devlet davran fl olarak ortaya ç kan d fl politikan n temel karar vericiler aras ndaki teorik geçiflleri sa lamas d r. Burada dört farkl de erden bahsedebiliriz: Öncelikle, farkl analiz seviyelerindeki yaklafl m yla anlaml yorumlar n yap labilece i sonuçlar ortaya ç karabilmektedir. kinci temel katk ise uluslararas politika çal flmalar nda daha genifl ve genellenebilir bir aç klama yapma f rsat do urmas say labilir. Üçüncü olarak, devlet davran fllar n n do al genellemelerinin tan m n n daha ötesine giderek daha tatmin edici aç klamalar sunar. Yani, sadece devlet odakl bir bak fl aç s de il bunun ötesine geçerek farkl seviyelerden farkl analizler yaparak ortaya konulacak ç kar mlar n tutarl l n kuvvetlendirir. Son olarak da, d fl politika analizi, siyaset biliminin bir çok alt disiplini aras nda bir köprü görevi görür. Uluslararas iliflkiler, karfl laflt rmal politika, siyaset psikolojisinin de kullan ld d fl politika analizinde farkl araçlarla farkl bilgilere ulafl lmas mümkündür. D fl politika analizinin devletler aras iliflkilerin irdelenmesinde de kullan lmas ayn flekilde karfl laflt rmal yap s gere i farkl boyutlardan konuyu irdeleme flans vermektedir. Bu katk lar bir arada düflünüldü ünde d fl politika analizinin ne kadar zor ve çok boyutlu oldu unu anlayabiliriz. Bu nedenle baflar l bir analiz yap labilmesi için hem do ru araçlar kullan lmal hem de bu araçlar n sonucunda elde edilecek bilgi do ru flekilde yorumlanmal d r.

18 12 D fl Politika Analizi DIfi POL T KA ANAL Z NDE KULLANILAN ARAfiTIRMA YÖNTEMLER D fl politika analizinde nicel ve nitel farkl yöntemler kullan lmaktad r. Nicel yöntemler ço unlukla say sal analiz ve istatistik kullanmay gerektirirken nitel yöntemler ise sözel içeri e sahiptir. Günümüzde, d fl politika analizi konusunda kullan lan araflt rma yöntemine ve analiz birimine göre kullan lan yöntem de de iflebilmektedir. Bu bölümde en fazla kullan lan araflt rma yöntemleri hakk nda k sa bilgi verilmektedir. Bu kitab n amac d fl politika analizini tan mlamak oldu u için, araflt rma yöntemlerinin tüm özellikleri ve içeri iyle anlatmak ikinci planda kalmaktad r. Amaç, kullan lan araflt rma yöntemleri hakk nda genel perspektif içerisinde, temel özellikleri hakk nda bilgi sa lamakt r. Farkl akademik kaynaklar burada bahsedilen araflt rma yöntemleri hakk nda daha detayl ve teknik bilgiyi okuyucuya verecektir. çerik Analizi D fl politika analizi içerisinde kullan ld hâliyle içerik analizi, yaz ya geçirilmifl ya da kaydedilmifl konuflmalar n sistematik ve objektif olarak çal fl lmas yla, siyasi aktörlerin kifliliklerinin ve bireysel özelliklerinin anlafl lmas nda kullan lan bir araflt rma tekni i olarak tan mlanabilir. çerik analizi özellikle liderlik analizi ve kiflilik analizi çal flmalar nda kullan lmaktad r (Bak n z: Ünite 2 ve Ünite 6). çerik analizinde, karar vericilerin e ilimlerini aç klamak ve baz tahminlerde bulunabilmek için kifliler taraf ndan sunulan bilgiler kullan l r. Bu yaklafl m n getirdi i avantaj, araflt rmac n n do rudan anlamaya çal flt birey üzerinde çal flabilmesidir. çerik analizi arfliv ya da güncel kay tlar n kullan lmas na dayal bir yöntemdir. Bas n toplant lar, günlükler, resmî ve resmî olmayan konuflmalar, liderin verdi i röportajlar, lidere ait kiflisel unsurlar n belirlenmesinde kullan lmaktad r. Örne in, liderin etraf ndakilere olan güveni, olaylara çok boyutlu bakabilmesi, güce olan yak nl ve bunu elde etme arzusu gibi lider kiflilik analizinde kullan lan çeflitli kavramlar içerik analizi çal flmalar yla ortaya ç kar labilir. Bu araflt rma yöntemiyle ulafl lmak istenilen amaç ise elde edilen bilgilerle bireyin siyasi stratejileri hakk nda tahminlerin yürütülmesine destek verecek olmas d r. çerik analizi özünde kodlamaya dayal bir çal flma oldu u için araflt rmac lar n yürüttükleri çal flman n her aflamas nda, hangi kriterlere göre herhangi bir yaz l veya sözlü belgeyi nas l kodlad klar n net bir flekilde aç kalamalar gerekmektedir. Bu sayede hem araflt rman n nas l yap ld hakk nda bilgi vermifl hem de daha sonra yap lacak çal flmalar için bir altyap sunmufl olacaklard r. çerik analizinin en sorunlu k sm ise incelenen belgelerden bireye ait psikolojik durum ve kiflilik özelliklerinin ç kar lmas ndaki zorluktur. Burada problem do rudan lidere ulafl lamad için kendisinin verdi i konuflma ve yaz lardan yola ç - karak dolayl bir araç ile ç kar m yap lmas d r. Ayr ca, içerik analizinde deneysel çal flmalarda oldu u gibi bir kontrol mekanizmas da mevcut de ildir. Bu tür çal flmalar düflük bir iç geçerlili e sahiptir. çerik analizi sistematik bir flekilde incelenen konuya bir aç kl k getirmektedir. Teknolojinin geliflmesiyle günümüzde içerik analizi bilgisayarlar arac l yla sistematik bir flekilde yap labilmektedir: çerik analizini bilgisayar yard m yla yaz l mlar arac l yla da yapan çal flmalar günümüzdeki çal flmalarda kullan lmaktad r (örne in, Profiler Plus). Bu yaz l mlar araflt rmac n n düflebilece i subjektif ve tarafl de erlendirmeleri kontrol edebilecek ve sistematik bir flekilde herhangi bir konunun araflt r lmas na f rsat sa lamaktad r.

19 1. Ünite - D fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl mlar 13 Kodlanan veriler birlefltirildi indeyse çeflitli veri bankalar oluflturulmaktad r. Bu veri bankalar sistematik bir flekilde, seçilen konular hakk nda çok say da gazete, kitap, dergi veya yaz l metni tarayarak arzu edilen kategorilere istinaden yap lan kodlamalar içermektedir. Kansas Üniversitesi nde Kansas Olay Veri Sistemi (Kansas Events Data System, KEDS) projesi bu veri banklar ndan birisidir. Bu proje bölgesel ve uluslararas raporlardan yola ç karak devletler aras ve devlet içi çat flmalar ve olaylar hakk nda araflt rmac lara güvenilir ve h zl bilgi sa layabilmektedir. Vaka Analizi Vaka analizinde olaylar, belirli koflullar n de iflkenleri nas l etkilediklerini gözden geçirmek için en benzer ya da en farkl boyutlar ile karfl laflt r lmaktad r. Vaka analizi özellikle bir araflt rma projesinin ilk basamaklar nda, yani belirli bir olay ya da problemin hangi yönlerinin önemli oldu u, hangi kan tlar n aranaca, sonuçlar aç klamda hangi faktörlerin rol oynayaca net olmad nda kullan lmaktad r. Bu ilk safhadaki araflt rmalarda, belirli bir olaydaki tüm verilere aç k fikirli bir yaklafl m izlemek, yararl düflünceler ve hipotezler üretmeye yard mc olabilir. Bunun ötesinde vaka analizi olaylar n detayl bir tarihî çal flmas olarak da nitelendirilebilir. Çünkü amaç vakay oluflturan unsurlar n tarihsel bir süreç dahilinde enine ve boyuna incelenmesini gerektirir. Vaka analizi sonuçlar özellikle aç klay c ve tan mlay c amaçlar için kullan labilir. Bu nedenle de vaka analizi konu üzerine çok az bilgi oldu unda araflt r lan konuyla ilgili en iyi örnek olabilecek bir kaç vaka üzerinden araflt ramac lar çal flmalar n yütürebilirler. Kontrollü karfl laflt rma eksikli inden kaynaklanarak vaka analizi ç kar msal önyarg lara karfl savunmas z kalm flt r. Sistematik bilimsel metodun yoklu unda sonuçlar n ç kar lmas analizi yapan n sezgilerinden, subjektif de erlendirmelerinden etkilenebilir. Araflt rmac lar daha önceki teorilerini yeni bulduklar kan tlara empoze etmeme konusunda dikkali olmal d rlar. Bu durum, önemli gerçekleri kaç rmalar na, di erleri ile ilgili yanl fl ç kar mlarda bulunarak yanl fl yorumlar yapmalar na ve asl nda var olmayan sonuçlar savunmalar na sebep olabilmektedir. Bu nedenle vaka analizi sistematik bir flekilde bir olay veya birbiriyle alakal bir kaç olay inceleyerek belirli bir konuyu aç klama ve tan mlama amac yla hareket etmektedir. Vaka analizi tek bir olay, ülke veya tarih aral için yap labilece i gibi birden fazla devletin karfl laflt r lmas veya farkl dönemlerin birbiriyle karfl laflt r lmas nda da kullan labilir. Karfl laflt rmal vaka analizi ise ayn anda ayn de iflkenleri farkl durumlarda uygulamay gerektirir. Örne in, sosyal adaletsizli in protestolara yol aç p açmad tek bir devlete bakarak ya da ayn soru birbirinden farkl iki devlete uygulanarak incelenebilir. Bu sayede araflt rmac n n ilgisini çeken ve bir flekilde birbiriyle ilintili konular ayn anda irdelenebilir. Karfl laflt rmal analiz sonucunda elde edilecek bilgiler konuyu daha genifl bir perspektiften de erlendirme f rsat vermektedir. Deneysel Yöntem Deneysel yöntem herhangi bir konunun sebep-sonuç iliflkisi içerisinde incelenebilecek en etkin araflt rma yöntemidir. Deneylerin sa lad en önemli katk ise tüm araflt rma yöntemleri aras nda nedensel müdahele aç s nda en yüksek güvenilirli i sa lamas d r. Bunun sebebi, deneysel yöntemin kontrollü bir çevrede de iflkenlerin sistematik manipülasyona izin vermesidir. Deneyi yapanlar, sonuçlar n deney-

20 14 D fl Politika Analizi sel koflullarda sistematik olarak manipüle edilen unsurlar temelinde de iflebilece- inden oldukça emin olabilirler. Bu durum, deneyi yapanlara hangi faktörlerin belli sonuçlara sebep oldu u, hangilerinin sonuçta etkili olup olmad üzerine nedensel tart flmalar yapma imkân verir. Siyaset biliminin çeflitli alt disiplinlerinde etkili oldu u kadar d fl politika analizi araflt rmalar nda da deneysel yaklafl m güngeçtikçe daha fazla kullanmaktad r. Deneysel yöntemin, anket yöntemine ve di er nitel yöntemlere k yasla sa lad en büyük avantaj araflt rmac n n nedensel de iflkenler aras ndaki iliflkileri izole edebilmesi ve bu iliflkileri test edebilmesidir. Bu sayede deneysel yöntem bilimsellik kriterini sa lamak üzere en önemli araçlar sa lamakta ve araflt rmalara önemli katk sa lamaktad r. Deneyler araç olarak çok etkili olabilseler de d fl politika analizi konusunda k - s tl noktalarda katk sa layabilemektedirler. Öncelikle liderlerin d fl politikaya olan etkileri düflünüldü ünde bu kifliler deneye tabi tutulamayaca için dolayl yöntemler oluflturulmas gerekmektedir. çerik analizi ve vaka analizi bu ba lamda önemli katk larda bulunabilen araflt rma yöntemleri aras nda say labilir. Deneylerin en önemli katk noktas ise birey odakl çal flmalar n sebep-sonuç iliflkisi içerisinde incelenebilmesini sa lamaktad r. Örne in, kamuoyu üzerinde medyan n etkisi konusu deney arac l yla incelenebilir. Ayn flekilde, kamuoyunun d fl politika konusunda de er ve tutumlar n n nas l de iflti ini incelemede deneyler kullan - labilir. Deney ve benzer nicel yöntemlerin uygun araflt rma sorular için do ru bir flekilde kullan lmas, d fl politika analizinin özünde cevaplamak isteyece i bir çok soruya cevap verecektir. Anket Yöntemi Anket araflt rmalar bireylerin siyasi tutumlar n ve davran fllar n ölçmek üzere kullan labilecek en önemli araçlardan biridir. Anketler, belirli bir sorunsala ba l kal - narak kamuoyunun anlafl lmas nda kullan lmaktad r. Bir çok farkl anket türü bulunmaktad r fakat en basit anlamda de erlendirildi inde kamuoyunu anlamak üzere kullan lan bir anketin en az ndan kamuoyunu temsil edebilecek bir örneklem üzerinden ifllemesi gerekir. Belirli bir kitleyle veya belirli bir bölgede yap lan anketler güvenilir olmad klar gibi tutarl sonuçlar da vermeyeceklerdir. Bu nedenle olabildi ince incelenen toplumu temsil edebilecek anketlerin kullan lmas yap lacak ç kar mlar için önem tafl maktad r. Anketler bireylerin davran fllar n ölçü ü için kamuoyunun anlafl lmas nda çok önemli bir rol oynarlar. Kamuoyunun bir d fl politika konusu hakk nda ne düflündü ünden bafllamak üzere liderlerin nas l de erlendirildi ine ve liderlerin verdikleri d fl politika kararlar n n nas l alg land na kadar bir çok konu anket yöntemi arac l yla incelenebilir. Bilgisayar Modelleri ve Simulasyonlar Teknoloji gün geçtikçe d fl politika analizinde daha fazla kullan lmaktad r. Son geliflmeler içerisinde gerçek hayatta örnek olarak nitelendirilebilecek olaylardan al nan verilerin bilgisayarlara ifllenmesiyle çeflitli modeller uygulanabilmektedir. Bilgisayarlar n kullan m ço unlukla olaylar n belirli bir sistematik yap y takip edece i ve karar al c lar n belirli bir davran fl biçimine göre hareket edece i varsay m na dayal d r. Hâliyle bilgisayar modelini oluflturan kifli model içerisinde kullan lan bütün parametreleri kendisi belirlemektedir. Bunun içerisinde karar al - c lar n herhangi bilgiyi ald klar nda ne yapabileceklerinden, karar al c lar n hangi