pecya Majör Depresyonda Frontal Bozukluğun Elektrofizyolojik (P300) Yöntemler ile Gösterilmesi

Transkript

1 Majör Depresyonda Frontal Bozukluğun Elektrofizyolojik Mustafa KARAGÖZ *, Ümmühan İŞOĞLU ALKAÇ **, Neslihan ERGEN *, Nezih ERADAMLAR ***, Latif ALPKAN **** ÖZET Amaç: Majör depresyon hastaları s ıkl ıkla psikomotor yava şlama, zihinsel süreçlerde yavaşlama ve kararsızl ık gibi belirtiler gösterir. Bu belirtiler prefrontal (kortiko-striato-pallido-thalamo-kortikal yolaklar) bozukluklar ile meydana gelmi ş olabilir. Bu çalışmada majör depresyon tanıs ı alm ış olan hastalarda prefrontal bozukluklar, işitsel Olaya ilişkin Potansiyel (O İP) ölçümleri kullan ılarak araştırı lm ıştır. Yöntem: DSM-!V tan ı ölçütlerine göre majör depresyon tanısı alm ış olan 25 hasta ve 25 sağl ıkl ı birey çalışmaya alınm ıştır. Tüm deneklerden standart şaşırtmalı uyaran düzeneği kullan ılarak olaya bağlı işitsel uyarılm ış potansiyellere ait latans ve genlik de ğerleri elde edilmiştir. Hamilton Depresyon Değerlendirme Ölçeği puanı 16 ve üstü olan hastalar çalışmaya alınm ıştır. Hastaların anksiyete düzeyi Hamilton Anksiyete De ğerlendirme Olçeği ile değerlendirilmiştir. Bulgular: Hasta ve kontrol grubu OİP bulguları yönünden karşılaştırıldığında, hasta grubunda P300 latanslarında uzama ve P300 genliğinde azalma saptanm ıştır. Hastalardaki anlamlı uyarılm ış potansiyel değişikliklerinin ön bölgelerde daha belirgin olduğu görülmüştür. Sonuç: Majör depresyonun oluşumunda frontostriatal yolaklanin bozukluklar ı öne sürülmektedir. Bu çal ışman ın sonuçları depresyondaki frontal lob bozukluklar ı ile ilgili bilgileri desteklemektedir. ileride yap ılacak olan çalışmalarda nörofizyolojik ve nöroradyolojik yöntemlerin birlikte kullan ılmas ı majör depresyon oluşumunda etkili olan olaylar ın anlaşılmas ını kolaylaşt ırabilir. Anahtar kelimeler: Olaya ilişkin potansiyeller, P300 bile şeni, biliş Düşünen Adam; 2005, 18(4): ABSTRACT Event-Related Potentials in Major Depression Objective: Patients with major depression often have psychomotor retardation, reduced mental processing speed, inability to make decision. These symptoms may be mediated in prefrontal abnormalities (cortico-striato-pallido-thalamo-cortical pathway). This study investigated the prefrontal abnormalities in cases suffering from a major depressive diso ı der using the event related potentials (AERPs). Method: 25 healthy persons and 25 patients with a diagnosis of Major Depressive Disorder acoording to DSM-LV criteria are included in the study. Latency and amplitude values of the event related potentials of all cases are recorded using the oddball paradigm. Patients having a Hamilton Depression Rating Scale score over 16 are included in the study. The anxiety level of the cases are evaluated using The Hamilton Anxiety Rating Scale. Results: The comparison of the AERP findings showed an increase of the latency and a reduction of the amplitude of P300. Significant event related potential differences were more prominent at frontal regions. Conclusions: Dysfunctions of the frontostriatal pathways are thought to play an important role in the aetiology of major depression. The results of this study confirmed the role of frontal lohe dysfunctions in major depressive disorder. Future studies combining the methods of neuroradiology and neurophysiology may contribute mo ı e to enlighten the aetiological factors related to the development of major depressive disorder. Key words: Event-related potentials, P300 component, cognition Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi 12. Psikiyatri Klini ği, Uzm. Dr.*, İ. Ü. İstanbul T ıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dal ı, Doç. Dr.**, Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi 12. Psikiyatri Klini ği Şef Yard ımc ıs ı ***, 12. Psikiyatri Klinik Şefi **** 180

2 GİRİŞ Klinikte ruhsal bir rahats ızl ık olarak kabul edilen "depresif bozukluk" ki şinin yaşam ın ı olumsuz olarak etkileyen, hatta onun tüm ya şamsal i şlevlerini bozan belirtiler kümesidir. Temel özellikleri aras ında kederli ve karamsar duygu durumu, umutsuzluk, hayattan zevk alamama, enerji azl ığı, psikomotor yava şlama, i ştah ve uyku düzensizlikleri gibi belirtiler yer al ır ( 1 ). Yirminci yüzy ıl ın ikinci yarısında depresyon etiyolojisine yönelik olarak yap ılan nörokimyasal ve nöroendokrinolojik çal ışmalarda bu alanda önemli ad ımlar atılm ıştır. Yine depresyonda beynin yap ısal durumunun incelenmesi, belli beyin bölgelerinin hastal ıktaki rolü için ilgi çekici olmu ştur (2). İnme, Parkinson hastal ığı, Huntington hastal ığı, epilepsi, kafa travmas ı, damarsal bunama ve Alzheimer hastal ığı gibi nörolojik hastal ıklarla depresyonun çok s ık birliktelik gösterdi ği anla şılmıştır. Frontal loba, temporal loba ve bazal gangliyonlara etki eden bozukluklara depresif belirtilerin e şlik etme olas ıl ığın ın yüksek olduğu, ayrıca özellikle sol frontal lob etkilenmesinin sa ğ taraftakilere göre depresyonu daha fazla tetikledi ği ve daha ağır seyretmesine neden oldu ğu bildirilmi ştir. Geç başlang ıçl ı depresyon hastalar ında manyetik rezonans görüntüleme incelemesinde s ıkl ıkla iskemik beyaz cevher hasar ına ili şkin ipuçlar ı görüldüğü bildirilmiştir (3). Davran ışların beynin yar ıkürelerindeki özelliklerini ara ştıran çal ışmalarda çe şitli yöntemlerin kullan ıldığı ve bunlar aras ında elektrofizyolojik ara şt ırmaların, beyin görüntüleme çal ışmalar ının ve bölünmü ş görme alan ı ile dikotik dinleme deneylerinin yer ald ığı bildirilmektedir (4). Psikiyatrik hastal ıklar ın elektrofizyolojik parametrelerinin incelenmesinde kullan ılan yöntemler EEG, bilgisayarl ı EEG ve uyarılmış potansi- yel (UP) çal ışmalarıd ır. UP çal ışmalar ında bir uyaran ile elde edilen, çok küçük potansiyeller incelenebilir hale getirilir. Ard ışık uyaranlar ın yarattığı yan ıtların ortalamas ı al ınarak sinyal gürültü oran ı artt ırıl ır, dalga formu pozitif ve negatif dalgalar olarak kaydedilir, yerinin bilgisayar analizlerinden geçirilmesiyle sonuçlar elde edilir. UP çal ışmalarında latans (uyarandan sonra dalgan ın ortaya ç ıkış zaman ı) ve amplitüd (genlik) patolojiyi saptamak için kullan ılan bir ölçüttür. Genellikle görsel, i şitsel ya da somatosensoriyel uyaranlarla elde edilen potansiyeller klinik değerlendirmede yer bulur. Endojen olaylarla da çe şitli potansiyeller uyar ılabilir. Endojen uyar ılm ış potansiyeller, beklentisel negatif değişim (CNV) ya da beklenti dalgas ı, P300 ve bir premotor potansiyel olan Bereitschaft (haz ırl ık) potansiyelini içerir. CNV, gelmesi beklenen bir uyaran sonucu ortaya ç ıkan, verteks ve frontal bölgelerde izlenen yava ş negatif bir dalgad ır (5). Bu alanda en çok çal ışılm ış ve nispeten homojen ve tutarl ı sonuçlar vermi ş olan uyar ılm ış potansiyel bile şeni P300'dür. P300, insan uyarılmış potansiyel yan ıtlarında genellikle msn (ortalama 300 msn) süre içinde olu şan, geç pozitif bir bile şendir (6). Özellikle bili şsel i şlevlerin iyi bir göstergesi olan olaya ili şkin potansiyeller, bili şsel i şlev s ıras ında beynin fizyolojisini incelemeye yarar, zamansal i şlevi hakkında bilgi verir. P300'ün karar vermenin bir belirtisi, belirsizliğin çözümü, görevin yerine getirilmesi gibi olaylar sonucunda olu ştuğu bildirilmiştir (5). Çoğu çal ışmada, depresyonda P300 genliğinde azalma oldu ğu bildirilmi ş (7-12) olmakla beraber bunun aksi yay ınlar da bildirilmi ştir (13,14) P300 latans ında uzama oldu ğunu bildiren çal ışmalar ın say ısı az değildir (12,1547) diğer taraftan bunun aksi bildirimlerde bulunan yazarlar da olmu ştur (9,18) Bu çal ışmada, depresyon hastalar ında elektrofizyolojik bir yöntem olan i şitsel uyar ılm ış po- 181

3 Majör Depresyonda Frontal Bozuklu ğun Elektrofizyolojik Karagöz, Işoğlu Alkaç, Ergen, Eradamlar, Alpkan tansiyellerden P300 bile şeninin (OİP-P300) genlik ve latans ı sağlıklı kontrollerle kar şilaştirılm ıştır. YÖNTEM Hasta Seçimi: Ara şt ırma, 2004 Nisan Kas ım aylar ı aras ında Bakırköy Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi 1. Nevroz Polikliniği'ne ayaktan ba şvuran veya bu klinikte yatarak tedavi görmekte olan, DSM-IV tan ı ölçütlerine göre majör depresyon tan ısı almış olan hastalar ve normal sa ğlıklı bireyler üzerinde yap ıldı. Sağ elini kullanan, 18 ile 45 ya ş aras ı, Hamilton Depresyon De ğerlendirme Ölçe ği'nde 16 ve üstü puan alan, en fazla bir haftad ır antidepresan tedavi alan ve sadece SSRI grubu antidepresan kullan ım ı olan olgular ara ştırmaya al ınd ı. Hastalar ın anksiyete düzeyi Hamilton Anksiyete Değerlendirme Ölçe ği ile değerlendirildi. Bilinen ciddi görme, i şitme ve nörolojik sistem hastal ığı olan, başka bir I. eksen veya II. eksen tan ıs ı alm ış, alkol ve madde bağımlılığı olan bireyler çal ışmaya al ınmadı. Sonuç olarak majör depresyon tan ıs ı almış olan 25 olgu ile sağlıkl ı 25 birey değerlendirmeye al ınd ı. Kay ıt işlemi: Tüm deneklerin olaya bağlı uyarılmış potansiyel çal ışmalar ı İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Deneysel T ıp ve Araşt ırma Merkezi (DETAM) Sinir Bilim Elektrofizyoloji Laboratuvar ı'nda yap ıldı. Kay ıt i ş- lemine geçmeden önce deneklere kay ıt hakkında bilgi verilerek, ki şisel bilgileri (isim, ya ş, cinsiyet, el tercihi, kay ıt tarihi) kaydedildi. Denekler ses, ışık ve elektromanyetik yal ıt ımı sağlanm ış, klimatize bir odada, ba şların ı yaslayabilecekleri bir koltukta oturtuldu. EEG kayd ı : 32 kanall ı Neuroscan 4.1 EEG ci- haz ıyla ve 32 kanall ı elektro-kep (Quick-cap) arac ılığı ile uluslararas ı 10/20 sisteminin esaslarına uygun olarak gerçekle ştirildi (Fp1, Fp2, F7, F3, Fz, F4, F8, FT7, FC3, FCz, FC4, FT8, T7, C3, Cz, C4, T8, TP7, CP3, Cpz, CP4, TP8, P7, P3, Pz, P4, P8, 01, Oz ve 02). EEG kayd ı s ıras ında, e ş zamanl ı olarak göz hareketlerini ve kas artefaktlar ın ı belirleyebilmek için vertikal elektro-okülogram (v-eog) ve horizontal EOG (h-eog) kayd ı yap ıldı. Kay ıt süresince deneklerden rahat bir şekilde oturmalar ı, uyan ık olmalan ve olabildiğince az göz k ırpmalar ı istendi. Referans noktas ı, her iki kulak memesine yerle ştirilen Ag-AgCI disk elektrodlann ın bileşkesi olarak al ındı. Elektrod ile saçl ı deri aras ında iletkenliği ve sinyal/gürültü oran ın ı art ırmak amac ıyla jel (Quickgel) kullan ıldı. Çal ışmada i şitsel şaşırtmal ı uyaran düzene ği kullan ılmışt ır. Standard uyaran 80 db SPL şiddette ve 1500 Hz, hedef uyaran ise, 80 db SPL şiddette ve 2000 Hz frekansta saf seslerdi. Hedef uyaranlar toplam 300 adet uyaran ın % 20'sini (60 adet) oluşturacak şekilde ve rastlant ısal s ıkl ıkta standard uyaranlann aras ında gelmekteydi. Deneklerden bilgisayar ekran ın ın ortas ındaki fiksasyon noktas ına bak ıp, işitsel uyaranlar ı dinlerken, rastlant ısal olarak arada seyrek gelen hedef uyaranlan saymalar ı istenmi ştir. Kay ıt öncesinde, sayma i şlemini el parmaklar ını kullanmadan zihinsel olarak yapmalan gere ği deneklere hat ırlat ılmışt ır. Kay ıt bitiminde deneklere uygulanan hedef uyaranlann say ısı sorularak not edilmi ştir. EEG dilimleri uyaran öncesi 100 msn ve uyaran sonras ı 900 msn, uyar ılar aras ı süre 2 saniye olacak şekilde kaydedildi. Elektrodlar ın direnci 10 kohm ve alt ında olacak şekilde, Hz (-24 db/oktav) band geçiren filtre ile güçlendirilen EEG dilimleri, örnekleme h ız ı 250 Hz olarak kaydedilip bilgisayann belleğine aktar ıldı. EEG kaydı al ın ırken 50 Hz notch filtre (-36 db/octave) kullan ıldı. Kay ıtlar, deneklerin gözleri aç ıkken al ınd ı. Artefakl ı olan EEG dilimleri tek 182

4 tek gözden geçirilerek, artefaktl ı olanlar ay ıkland ıktan sonra kalan EEG dilimlerinin ortalamas ı al ınarak, uyarandan sonra görülen negatif ve pozitif pptansiyellerin tepe de ğerleri (genlik) ve uyarandan sonra ortaya ç ıkma süreleri (latans) ölçüldü. Bu ölçüm i şlemleri uyarandan sonra yakla şık msn içinde olu şan pozitif potansiyel'de ğişimi P3; P300 dalgas ına ili ş- kin genlik ve latans de ğerleri de ölçüldü. Ortalamas ı al ınan EEG dilimlerinin analiz ve ölçüm i şlemleri Neuroscan 4.1 EEG cihaz ı ile gerçekle ştirilmi ştir. İstatistik: Hedef ve standard uyaranlarla elde edilen yan ıtın genlik ve latans de ğerleri orta hat kanallar (Fz, FCz, Cz, CPz, Pz ve Oz) baz ında ayr ı ayrı ve k ıyaslamal ı olarak, kontrol ve depresyon hasta grubunda de ğerlendirilmi ştir. Ölçümler, SPSS 10.0 İstatistik program ı ile "yinelenmi ş ölçümler için ANOVA testi" de ğerlendirilmi ştir. Ölçülen hedef uyaranlarda P3 tek yollu ANOVA kullanılarak kanal baz ında değerlendirilmi ştir. Kontrol ve depresyon hasta grupların ın verileri çift yollu ANOVA kullan ılarak (Grup; kontrol-depresyon, kanal; Fz, FCz, Cz, CPz, Pz ve Oz) de ğerlendirilmi ştir. P<0.05 anlaml ıl ık düzeyi olarak seçilmi ştir. BULGULAR A. Hasta ve Kontrol Grubunun Ya ş, Cinsiyet ve Eğitim Özellikleri Cinsiyet dağıl ımı gruplar aras ında farkl ılık göstermiyordu. Hasta grubu % 52 kad ın, % 48 erkek, kontrol grubu % 56 kad ın, % 44 erkek şeklindeydi (Tablo 1). İki grup aras ında cinsiyet dağılımı yönünden istatistiksel anlaml ı farkl ılık saptanmad ı (ki-kare testi; x=0.017, p<0.86). Hastalar ın ve kontrol grubunun ya ş (t-test; p<0,87) ve e ğitim y ıl ı (t-test; p<0,130) ortalamalar ı aras ında istatistiksel anlaml ı farkl ılık Şekil 1. Depresyon ve kontrollerin orta hat kanallar (Fz, FCz, Cz) baz ında hedef uyaran yanitlarinin kar şılaşt ırmas ı. Kal ın çizgi depresyon hastalar ın ı, ince çizgi kontrolleri göstermektedir. Tablo 1. Hasta ve kontrol gruplar ının cinsiyete göre da ğı l ımı. Cins Hasta 29± ±2.656 Kontrol n % n % Kad ın Erkek Toplam 25 ı oo Tablo 2. Hasta ve kontrol grubunun ya ş ve eğitim y ıl ı ortalamalar ı. Yaş ortalamas ı Eğitim yıl ı ortalamas ı Hasta Kontrol 28.07± ±3.82 yoktu. Hastalar ın ya ş ve eğitim y ılı ortalamalar ı Tablo 2'de özetlenmi ştir. Majör depresyon hastalar ında ortalama Hamilton Depresyon De ğerlendirme Ölçe ği puan ı 20.72, ortalama Hamilton Anksiyete De ğerlendirme Ölçe ği puan ı elde edildi. B. Depresyon hastalar ı ve kontrol grubunun yan ıtlar ının kar şılaştır ılmas ı (Şekil 1) P300 DEĞERLER': Depresyon ve kontrol gru- 183

5 Tablo 3. Depresyon hastalar ı ve kontrol grubunun hedef uyaranlara kar şı oluşan yan ıtın P300 genlik değerlerinin kar şılaşt ır ılmas ı. lanan aktiviteyi yans ıttığı (22), geç bile şenlerin ise bilgi i şleme yönünü, dikkatin tahsisat ın ı, karar vermeyi ve yak ın belleği yans ıttığı bildirilmi ştir (23). P300 yan ıtının olu şumunda prefrontal korteksin modülatör rolü oldu ğu (24) ve karar vermedeki yetersizli ğin prefrontal bozukluklarla ilişkili olduğu bildirilmektedir (25). Qti G Gb GQti Kanallar Tablo 4. Depresyon hastalar ı ve kontrol grubunun hedef uyaranlara kar şı olu şan yan ıtın P300 latans de ğerlerinin kar şılaştır ılmas ı. F1' G1' F G1' Q1' KanallarG bunun kar şılaşt ırılmas ında i şitsel şaşırtmal ı uyaran düzene ği ile hedef uyaranlara kar şı olu şan yan ıtın P300 genli ğinin ve latans ının topografik özelliğine bakıldığında, depresyon hastalar ında P300 genliğinde azalma (p<0,0001) ve latans ında uzama olduğu (p<0,0001) ve bunun anlaml ı olduğudur. Ayr ıca, P300 genli ğindeki azalman ın ön (Fz ve FCz'de) bölgelerde daha belirgin olduğu görülmü ştür (p<0,0001) (Tablo 3, 4). TARTIŞMA İşitsel olaya ili şkin potansiyeller (O İP), i şitsel uyarana bir cevap olarak zihinsel aktivitede ki lokal deği şikliklerden meydana gelmektedir (19). OİP erken (<100 msn) ve geç (>100 msn) meydana gelen bile şenler olarak ikiye ayr ılmaktad ır (20,21). Erken bile şenlerin duyusal sinirler, beyin sap ı ve primer duyusal korteksten kaynak- Qq. Q1' O1' ERP bile şenlerinden psikiyatrik hastal ıkların araştırılmas ında en çok kullan ılan ı P300'dür. Anormal P300 bulgular ı depresyon, bunama, kronik alkolizm ve şizofreni gibi psikiyatrik rahats ızlıklarda bildirilmi ştir ( 19). P300 pozitif bir potansiyeldir, V genlik ve yakla şık 300 msn latans değerlerine sahiptir (26). P300 latans ı, ödevle ili şkili uyaran ı tan ımak için geçen süreyi, P300 genli ği ise, dikkat, beklenti ve uyaran ın önemi ile ili şkili bili şsel i şlevleri yans ıt ır (27). Limbik sistemin özellikle de hipokampüs ve lokus sereleusun P300'ün olu şumunda ve modülasyonunda görev alabilece ğine dair yay ınlar vardır (28). Ç al ışmam ızdaki sonuçlardan biri depresyon hastalar ında, normallerle kar şıla şt ırıldığında P300 latanslarında uzama ve beraberinde P300 genliğinde azalma görüldü ğü ve bunun istatistiksel olarak anlaml ı olduğudur. Çoğu çal ışmada, depresyonda P300 genli ğinde azalma oldu ğu bildirilmiş (7,12) olmakla beraber bunun aksi yayınlar da yay ınlanmıştır (13,14) P300'ün dikkat, beklenti ve uyaran ın önemi ile ili şkili bili şsel i ş- levleri yans ıttığı dü şünüldüğünde, bu bulguyu depresyon hastalarındaki bilişsel bozukluklar ın elektrofizyolojik yorumu olarak de ğerlendirebiliriz. P300 latans ında uzama oldu ğunu bildiren çalışmaların say ıs ı az değildir (12,15,17) diğer taraftan bunun aksi bildirimlerde bulunan yazarlar da olmu ştur (9,18). P300 latans ı psikomotor performans h ız ın ın fizyolojik anlam ıd ır (23). Diğer taraftan, bu çal ışmadaki sonuçlar ı anato- 184

6 mik aç ıdan da yorumlayabiliriz. Şöyle ki; prefrontal korteks P300 yan ıtların ın modülatörüdür (24) ve karar verme güçlü ğü prefrontal bozukluklarla ili şkilidir (25). ERP de ğişiklikleri, ERP yan ıtlar ın ı olu şturan beyin bölgelerinin fonksiyon bozuklu ğunu yans ıtmaktad ır. Majör depresyondaki psikomotor yava şlama, karar verme güçlüğü, sosyal yetersizlik, yava şlamış zihinsel süreçler gibi belirtiler, fronto-striatal yolaklar ın başka bir deyi şle kortiko-striato-pallido-thalamo-kortikal yolaklar ın -ki bu yolaklar yönetsel işlevlerden sorumludurlar- aksakl ıklarından veya bu yolaklar ın ili şkili olduğu merkezlerden kaynaklanabilir (29,30). Bu çal ışmada depresyon hastalar ında P300 genlik azalmas ı elde edilmi ş- tir ve bu azalma topografik olarak de ğerlendirildiğinde yani kanal baz ında -ön-arka kar şılaşt ırmal ı olarak- incelendi ğinde, P300 genli ğindeki bu azalma ön bölgelerde -yani frontalde (Fz ve FCz'de)- çok daha belirgindir ve bu sonuç istatistiksel olarak anlaml ıd ır. Çal ışmadaki bu bulgu, depresyonda prefrontal korteks bozukluklarına dikkati çeken yukandaki yay ınlarla uyumludur. Bir diğer bak ış aç ıs ı ise biyokimyasal düzeydedir; P300 O İP yan ıtların ın oluşumunda, serotonin, katekolaminler ve GABA gibi çe şitli nörotansmiterlerin rol oynad ığı bildirilmi ştir (27,31,32). Diğer yandan bu nörotransmitter sistemlerindeki bozukluk -ki majör depresyonda çok s ık olarak bildirilmi ştir- depresyondaki 01P değişikliklerinin sebebi olabilir (33,34) Çal ışmam ızda, depresyon hastalar ı ve kontrol grubu aras ındaki farkl ıl ıklar ile ilgili elde edilen tutarl ı bulgular, ara ştırılan depresyon hasta grubunun homojenliği ile aç ıklanabilir. Yukar ıdaki birçok çal ışmada P300 değerleri ile ilgili tutars ız sonuçlar bildirilmektedir. Bunun en büyük nedeni çal ışılan hasta gruplar ın ın heterojen olmas ı yani depresyon hastalar ının çe şitliliğidir. Gerçekten heterojen depresyon hastalar ından olu şan gruptaki s ıradan bir sonuç, depresyonun alt gruplar ından birisi için çok özel bir bulgu olabilir. Saldırganl ık gösteren depresyon hastalarında, duygulan ım azalmas ı görülen depresyon hastalar ına göre daha yüksek P300 genlik değerlerinin olmas ı bu görü şü desteklemektedir (35,36) Ayrıca, intihar davran ışı ve psikotik belirtiler P300 genliğine anlaml ı etki yaparlar. Ek olarak, ilerleyen ya şla birlikte P300 sonuçlar ında değişiklikler olmaktad ır. Bununla birlikte hastaların benzodiyazepin, trisiklik antidepresan veya antipsikotikler gibi antikolinerjik etkili ilaçlar ı kullanmaları P300 değerlerinde de ği şikliğe neden olabilmektedir. Bu çal ışmadaki hastalar intihar öyküsü olmayan, psikotik semptomlar göstermeyen, ergen veya ya şl ı gruptan olmayan ve en fazla bir haftad ır ve sadece SSRI grubu antidepresan ilaç kullan ım ı olan hastalardan seçilerek olabildiğince benzerlik sağlanmaya çal ışılmıştır. SONUÇ 1. Depresyon hastalar ında kontrollere göre P300 genliğinde küçülme ve P300 latans ında uzama bulunmuştur. 2. Çalışmam ızda, P300 genlik azalmas ı topografik olarak incelendi ğinde, bu azalman ın frontal bölgelerde (Fz ve FCz'de) çok daha belirgin olduğu görülmü ştür. Majör depresyonun olu şumunda frontostriatal yolaklar ın bozukluklar ı öne sürülmektedir. Majör depresyonun olu şmas ında belki de olaya ili ş- kin endojen potansiyellerin yan ı s ıra i şlevsel ve yap ısal beyin görüntüleme yöntemlerinin birlikte kullan ılmas ı beyindeki bozukluğun yerinin ve düzeyinin saptanmas ında yard ımc ı olabilir. Özellikle prefrontal yolaklar ın, kortiko-striatopallido-talamo-kortikal döngü ve i şlevlerinin daha ince ve ayr ıntılı değerlendirilebilece ği ci- 185

7 Karagöz, Işoğlu Alkaç, Ergen, Eradamlar, Alpkan hazlar ın geli ştirilmesi, nörofizyoloji, ve nöroradyoloji alan ındaki ilerlemeler majör depresyon etiyolojisine ışık tutabilir. KAYNAKLAR 1. I şık E: Depresyon ve bipolar bozukluklar, Ankara: Görsel Sanatlar Matbaac ı l ık 5-11, Özpoyraz N: Depresyonda nöroanatomik ba ğlant ılar. Klinik Psikiyatri Dergisi 5 (ek 4): E68-E72, Jeffrey LC: Nöropsikiyatri ve davran ış nörolojisi, Akdal G, Yener G (Çevirenler), Ankara: Çizgi T ıp Yay ınevi, 35-38, Yöney TH: Hemispheric specialization and psychopathology. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 11:53-59, Jeffrey LC: Nöropsikiyatri ve davran ış nörolojisi, Akdal G, Yener G (Çevirenler), Ankara: Çizgi Tıp Yay ınevi, 1-18, Ceylan ME: Ara şt ırma ve klinik uygulamada biyolojik psikiyatri, Şizofreni 2. bask ı, İstanbul , Diner BC, Holcomb PJ, Dykman RA: P300 in major depressive disorder. Psychiatry Res 15: , Blackburn IM, Roxborough HM, Muir WJ: Perceptual and physiological dysfunction in depression. Psychol Med 20: , Gangadhar BN, Ancy J, Janakiramaiah N, Umapaty C: P300 amplitude in non-bipolar, melancholic depression. J Affect Disord 28:57-60, Hansenne M, Pitchot W, Gonzalez Moreno A, Zaldua IU, Ansseau M: Suicidal behavior in depressive disorder: an event-related potensial study. Biol Psychiatry 40: , Blackwood DHR, Whalley LJ, Christie JE, et al: Changes in auditory P300 event-related potential in schizophrenia and depression. Br J Psychiatry 150: , Pfefferbaum A, Wenegrat B, Ford JM, Roth WT: Clinical application of the P300 component of event-related potentials. II. Dementia, depression and schizophrenia. Electroenceph Clin Neurophysiol 59: , Giedke H, Bolz J, Heimann H: Evoked potentials, expectancy wave and skin resistance in depressed patients and healty controls. Pharmacopsychiatry , Plooij-Van G: Evoked potential correlates of information processing and habutiation in depressive illness. Ann N Y Acad Sci 425: , Vandoolaeghe E, van Hunsel F, Nuyten D, Maes M: Auditory event related potensials in major depression: prolonged P300 latency and increased P200 amplitude. J Affect Disord 48: , Bruder GE, Toewy JP, Stewart JW, et al: Event-related potentials in depression: influence of task, stimulus hemifield and clinical features on P300 latency. Biol Psychiatry 30: , Kalayam B, Alexopoulos GS, Kindermann S, et al: P300 latency in geriatric depression. Am J Psychiatry 155: , Sara G, Gordon E, Kraiuhin C, et al: The P300 ERP component: an index of cognitive dysfunction in depression. J Affect Disord 31:29-38, Roth WT, Ford JM, Pfefferbaum A, Elbert TR: Meto- dological issues in event-related brain potensial and magnetic field studies. In Bloom FE, Kupfer DJ (eds), Psychopharmacology: The Fourt Generation of Progress. Raven Press, Ltd, New York , Sara G, Gordon E, Kraiuhin C, et al: The P300 ERP component: an index of cognitive dysfunction in depression. J Affect Disord 31: 29-38, Liegeois-Chauvel C, Musolino A, Badier JM, et al: Evoked potensials recorded from the auditory cortex in man: evaluation and topography of the middle latency components. Electroencephalogr Clin Neurophysiol 92: , Allison T: Recording and interpreting event-related potensials. In: Donchin E (Ed), Cognitive Psychophysiology: Event-Related Potensials and the Study of Human Cognition. Laurence Erlbaum Associates, Hillsdale NJ, Polich J, Kok A: Cognitive and biological determinants of P300: an integrative review. Biol Psychol 41: , Knight RT: Neural mechanism of ERPs, in event related brain potensials. Edited by Rohrbaugh JW, Parasuraman R, Johnson R. New York, Oxford Universty Press, 3-18, Stuss DT, Benson DF: Neuropsychological studies of the frontal lobes. Psychol Bu1195:3-28, Donchin E: Event-related brain potensials: a tool in the study of human information processing. In: Begleiter H (Ed), Evoked Potensials and Behavior. Plenum Press, New York, Charles G, Hansenne M: Le potentiel lent P300. Interet Clinique dans trois pathologies mentales et neurobiologie: une revue. Encephale 18: , Clark CR, McFarlane AC, Weber DL, Battersby M: Enlarged frontal P300 to stimulus change in panic disprder. Biol Psychiatry 39: , George MS, Ketter TA, Post RM: Prefrontal cortex dysfunction in clinical depression. Depression 2:59-72, Krishnan KRR, Hays JC, Blazer DG: MRI-defined vascular depression. Am J Psychiatry 154: , Hansenne M, Pitchot W, Gonzalez-Moreno A, et al: Catecholaminergic function and P300 amplitud im major depressive disorder (P300 and catecholamines). Electroencephalogr Clin Neurophysiol 96:194-96, Juckel G, Molnar M, Hegerl U, et al: Auditory-evoked potentials as indicator of brain serotonergic activity: first evidence in behaving cats. Biol Psychiatry 41: , Maes M, Meltzer HY, Suy E, et al: Sleep disorders and anxiety as symptom profiles of sympathoadrenal system hyperactivity in major depression. J Affect Disord 27: , Maes M, Calabrese J: Mechanism of action of valproate in affective disorders. In: Joffe RT, Calabrese JR (Eds), Anticonvulsants in Mood Disorder. Marcel Dekker, New York p:93-110, Pierson A, Partiot A, Ammar S, Dodin V, et al: ERP differences between anxious-impulsive and blunted-affect depressive inpatients. In: Ansseau M, von Frenckell R, Frank G, eds. Biological markers of depression: state of the art. Amsterdam: Elsevier 1219, Pierson A, Ragot R, Martinerie J, et al: Heterogeneity of information-processing alterations according to dimensions of depression: an event-related potensials study. Biol Psychiatry 40:98-115,