James Hutton ( )

Transkript

1 Jeoloji bir gözlem bilimidir. Bugün dünyamızda gözlemleyebildiimiz çok sayıda jeolojik olay cereyan etmektedir. Akarsuların yataklarını aındırması, volkanların patlaması, depremler gibi olaylar hızla olutuklarından insanlar tarafından dorudan gözlemlenebilmektedir. James Hutton ( ) Buna karılık insanın zaman ölçeine göre çok yava olan bazı olaylar ise dorudan izlenememektedir. Jeolojinin temel prensiplerinden biri aktüalizm prensibidir. Üniformitarizm adı ile de bilinen bu prensibe göre bugün dünya yüzeyinde görebildiimiz olaylar geçmite de aynıekilde gerçeklemitir. Öyle ise günümüzde örnein bir akarsuyun aındırma ve çökeltme ilevlerini inceleyen bir kii bu sistemin özelliklerini ortaya koyar ve bu bilgiler ııında kayaları incelerse milyonlarca sene önce var olmu bir akarsuyu da kayalar içerisindeki izlerinden (jeolojik kayıttan) tanıyabilir.

2 JEOLOJNN N GEL M Herodot (Herodotus- MÖ 500) (500 BC) Sellenme sırasında Nil nehrinin silt çökelttiini gözlemitir. Aristo (Aristotle- MÖ ) Akarsu çökellerini tanımlamı ve kayaçlardaki fosil, deniz kabuklarının plajlarda bulunanlarla aynı olduunu farkederek, fosillerin bir zamanlar yaayan hayvanlar olduunu söylemitir. Kara ve denizlerin konumlarının deitii sonucuna varmı ve bu deiimlerin uzun zaman periyodlarında olduunu Aristo nun bir örencisi olan Theophrastus un ( MÖ), Peri lithon talar üstüne adlı eseri binlerce yıl otorite olarak kabul edilmitir.onun fosiller ile ilgili yorumundan ancak Bilimsel devrimden sonra dönülmütür. Eratosthenes (MÖ 250) Dünyanın çevresinin uzunluunu büyük bir dorulukla km olarak hesaplamıtır..

3 Bazı bilim adamlarına göre (Örn:Fielding H. Garrison ) Modern jeoloji, onucu ve onbirinci yüzyıllarda ortadou ve yakın asya corafyasında balamıtır. Biruni-Abu al-rayhan al-biruni- ( ) ilk jeologlardandır. Biruni nin çalımaları Hindistanın Jeolojisi üzerine ilk yazıları içermektedir. Çin'de bilgin Shen Kua ( ) okyanustan yüzlerce mil uzaktaki bir dadaki jeolojik tabakalarda (stratum) gözlemledii hayvan kabukları fosillerinden yola çıkarak karaların oluumuna dair bir hipotez formüle etmitir. Çıkardıı sonuç karaların daların erozyonu ve silt tortularıyla olutuu idi. Leonardo da Vinci ( ) Akarsularla denize taınan materyallerin sonunda sıkıarak sedimanter kayaçlara dönütüünü ve daha sonra yükselerek daları oluturduunu belirtmitir. Fosillerin eskiden yaayan canlı kalıntıları olduunu belirten Aristo nun görüünü kabul etmitir. Kanal ve nehir üzerindeki mühendislik çalımaları sonucunu kullanarak Ponehrinin çökellerini incelemi ve bunların en az yıl yalıolduu sonucuna varmıtır. Böylece jeolojik zamanın bundan çok daha uzun olduunu öne sürmütür.

4 Georg Agricola ( ), bir hekim, madencilik ve madeni arıtım ile ilgili ilk sistematik bilimsel incelemeyi yazmıtır. Ayrıca rüzgâr enerjisi, hidrodinamik güç, (maden) filizlerin taınması, yönetimsel hususlar ve benzeri konular da eserinde yer almaktaydı. Kitap 1556 yılında yayımlanmıtır. Nicolas Steno ( ) istiflenme kuralı (Law of Superposition) Orijinal yatay çökelme kuralı (principle of original horizontality) ve Yanal devamlılık kuralı (the principle of lateral continuity) gibi stratigrafinin (stratigraphy-tabakabilimin) üç temel kuramını tanımlamıtır. 1700lere gelindiinde Jean-Étienne Guettard ve Nicolas Desmarest orta Fransa'yı gezmi ve gözlemlerini jeolojik haritalara kaydetmilerdir. Guettard Fransa'nın bu bölgesinin volkanikkökenine dair ilkgözlemleri kaydetmitir. William Smith ( ) ilk jeoloji haritalarını çizmi ve kaya tabakalarını içindeki fosillere balı olarak sıralamaya balamıtır. Farklı yerlerdeki iki tabakanın aynı fosilleri içermesi halinde aynı yalı olabileceini

5 Georges Cuvier ( ) Avrupada birkaç on yıl egemen olan Katastrofi (catastrophism) kavramınıortaya koymutur. Geçmite 6 ana felaketin (herbiriincildeki 6 yaratılma gününe karılık gelen) olduunu söylemi ve en son felaketin Nuh tufanı olduunu belirtmitir. Katastrofizm : Dünyadaki yapıların tek bir felaket olaylarıyla gelitiini ve daha sonra deimediini kabul eden bir teoridir. Bu görüe dünya oldukça gençtir. Abraham Werner ( ) Katastrofizme meydan okuyan bir kitap yazmıtır. Neptünizm adıyla bilinen teorisine göre Bütün kayaçlar (magmatik kayaçlarda dahil olmak üzere) ilk büyük bir okyanusta (evrensel okyanus) çökelmitir. James Hutton ilk modern jeolog olarak kabul edilmektedir. 1785'de "Yer Teorisi" (Theory of the Earth) isimli bir çalımayı Royal Society of Edinburgh'a sunmutur.

6 Çalımasında, Daların aınarak oluturduu sedimentlerin deniz altında birikerek yeni kayaçlarıoluturduunu ve bunların tekrar yükselerek kara haline geldiini söylemitir. Bu olaylar için gereken zamanın oldukça fazla olduunu düünerek, Dünya'nın tahmin edilenden daha yalı olduuna ilikin teorisini açıklamıtır. Hutton fikirlerini iki cilt halinde 1795'de yayımlamıtır. Hutton Katastrofizmi reddetmi ve Plutonizm (Pluto-Ölüm ve yer altı ate tanrısı) görüünü mehur etmitir.yeriçindeki sıcaklık tarafından oluturulan iç güçlerin bazı bölgelerdeki daları yükseltebilecei sonucuna varmıtır. Yükselen bu yerlerin daha sonra erozyona, yeniden depolanmaya ve volkanizma oluturacaını söylemitir. Dier bir önemli görüü de bazalt ve granitin bir zamanlar ergimi halde bulunduudur. Zamanla Plutonizm magmatik kayaçların denizde çökelerek olutuunu savunan Neptünizm görüünü deitirmitir. iç ve dı kuvvet süreçlerinin uzun süreli etkidii Dinamik dünya kavramı modern jeolojinin temelini oluturur

7 Günümüz geçmiin anahtarıdır eklinde ifade edilebilecek Tek biçimcilik prensibi (Principle of Uniformitarianism) Hutton tarafından gelitirilmitir. The Present is the Key to the Past Kesme-kesilme prensibi de (Principle of Cross-Cutting Relationships) Hutton tarafından tanımlanmıtır.bu kurala göre bir magmatik sokulum içine sokulduu kayaçtan bir fay da kestii kayaçtan daha gençtir. Sir Charles Lyell ilk kez 1830'da yayımladıı ünlü eseri Jeolojinin ilkeleri (Principles of Geology) kitabında Huttonun Tek biçimcilik kuralını desteklemi ve Charles Darwin in düüncelerini etkilemitir. Bu teoriye göre Dünya tarihi boyunca etkiyen yava jeolojik süreçler günümüzde de devam etmektedir. Bunun karıtı ekilde katastrofizm Dünya'nın özelliklerinin tek bir felaket veya felaketler dizisi sonucu olutuunu ve bundan sonra herhangi bir deiiklie uramadan kaldıını öne sürer.

8 19. yüzyıl boyunca jeoloji Dünya'nın yaı sorusu etrafında odaklanmıtır. Tahminler birkaç yıldan milyarlarca yıla kadar büyük bir yelpazedeydi. 20. yüzyıl jeolojisindeki en belirgin geliim 1960'larda Levha (plaka) tektonii kuramının gelitirilmesidir. Bu kuram yer bilimleri açısından çok önemlidir. Kıtasal sürüklenme (veya kıtasal kayma - continentaldrift) kuramı 1912'de Alfred Wegener tarafından ortaya atılmı olsa da, 1960'larda levha tektoniinin gelitirilmesine kadar yaygın bir ekilde kabul görmemitir. Aslında aynı fikri Wegener'den önce dile getirenler de olmutur; fakat yeterli kanıtları sunmaya çalıarak, bütün bir ekilde kabul edilebilir bir hipotezi ilk ortaya atan Wegener olmutu.

9 Neptünistler (Abraham Gottlob Werner ) ile Plütonistler (Anton Moro ) arasındaki tartıma, Tek biçimcilik-katastrofizm meselesi, Dünya'nın yaı ve kıtasal sürüklenme olarak özetlenebilir Her ne kadar bu meseleler büyük ün kazanmaları sebebiyle ilk akla gelenler olsa da, jeoloji alanında kuruluundan u ana kadar, ve bugün hâlâ, birçok farklı mesele ve anlamazlık, dier bilim dallarında olduu gibi, mevcuttur.