Yafll larda Uyku Bozuklu unun Ruh Haline, Fonksiyonel Aktiviteye ve Yaflam Kalitesine Etkisi

Transkript

1 KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2013; 5: Gelifl Tarihi/Received: 18/03/ Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 09/07/2013 Yafll larda Uyku Bozuklu unun Ruh Haline, Fonksiyonel Aktiviteye ve Yaflam Kalitesine Etkisi The Effect of Sleep Disorder to Mood, Functional Activity and Quality of Life in Elder Individuals fiule fiahin Onat Ankara Fizik Tedavi E itim ve Araflt rma Hastanesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü, Ankara, Türkiye Department of Physical Theraphy and Rehabilitation, Ankara Physical Theraphy Training and Research Hospital, Ankara, Turkey ÖZET Girifl: Çal flman n amac geriatrik bireylerdeki uyku bozuklu unun bireylerin ruh haline, yaflam kalitesine ve fonksiyonel aktiviteye etkisini araflt rmakt r. Materyal ve Metod: Çal flmaya 65 yafl 160 birey al nd. Mental durumun de erlendirilmesinde mini mental test, fonksiyonelli i belirlemede fonksiyonel aktivite skoru, uyku bozuklu unu de erlendirmek için Pittsburg uyku kalitesi indeksi (PUK ), depresyonu de erlendirmede Yesavage geriatrik depresyon ölçe i, yaflam kalitesini belirlemede SF-36 yaflam kalitesi ölçe i kullan ld. Bulgular: Hastalar n 64 ünde uyku bozuklu u varken 79 unda bulunmamaktayd. Uyku bozuklu u olan bireylerin yafl ortalamas uyku bozuklu u olmayanlar nkinden yüksekti. ki grup aras nda cinsiyet, medeni durum, sigara kullan m varl aç s ndan farkl l k yoktu. Uyku bozuklu u olan geriatrik bireylerin uyku kalitesi puan ortalamalar n n da l m incelendi inde bireylerin öznel uyku kalitesi ve uyku bozuklu u skorunda en yüksek puanlara, al fl lm fl uyku etkinli i ve uyku ilac kullan m skorlar nda ise en düflük puanlara sahip olduklar gözlendi. Uyku bozuklu u olan geriatrik bireylerin depresyon skor ortalamalar, uyku bozuklu u olmayanlar nkinden yüksek bulundu. Fonksiyonel aktivite skoru parametrelerinin hepsi uyku bozuklu u olan bireylerde düflük bulundu. Yaflam kalitesinin alt parametrelerinden fiziksel fonksiyon, a r, genel sa l k, enerji, ruhsal durum rolü, mental sa l k skorlar uyku bozuklu u olan bireylerde düflük bulundu (p< 0.005). ki grup aras nda fiziksel rol güçlü ü ve sosyal fonksiyon skorlar aç s ndan fark bulunmad. SF-36 n n hem fiziksel ve hem de mental sa l k skorlar n n her ikisi de uyku bozuklu u olanlarda düflük bulundu. Sonuç: Bu çal flmada yafll bireylerde çok s k görülen uyku bozuklu unun ruh haline, fonksiyonelli e ve yaflam kalitesine olumsuz etkisi ortaya konmufltur. Günlük yaflam aktivitelerini bu kadar etkileyen ve önemli huzursuzluk kayna olan uyku yak nmalar hiçbir zaman basit normal yafllanma olarak düflünülmemelidir. Anahtar Kelimeler: Yafll, depresyon, uyku bozuklu u, yaflam kalitesi. Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Uzm. Dr. fiule fiahin Onat Ankara Fizik Tedavi E itim ve Araflt rma Hastanesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü, Ankara/Türkiye e-posta: sahinsulester@gmail.com 109

2 The Effect of Sleep Disorder to Mood, Functional Activity and Quality of Life in Elder Individuals ABSTRACT Introduction: The aim of this study is to investigate the effects of sleep disorder on mood, functional activity and quality of life in geriatric population. Materials and Methods: A total of 160 patients over 65 years old were participated. Demographic datas of patiens were enrolled. To determine the mental situation, functional situation, sleep disorder and quality of life, mini mental state examination, functional activity score, the Pittsburg sleep quality index, Yesavage geriatric depression scale and SF-36 health survey scoring respectively were used. Results: 64 of 160 patients had sleep disorders, 79 ones had not. The age avarage of individuals with sleep disorders was higher than the age of individuals with no sleep disorders. There were no differences between two group for sex, marital status, smoking cigarettes. When it is examined the distrubution of the avarage scores on sleep quality of geriatric individuals that sleep disorders t is observed that individual have the highest scores on subjective sleep quality, sleep quality and sleep disturbance and the lowest scores on habitual sleep efficiency and the use of sleep medication scores. The avarage of depression with geriatric individual who has sleep disorders was higher than the avarage of depression with geriatric individual who has no sleep disorders. We found all functional activity score low in geriatric individuals who had sleep disorder. As subdivisions of life quality physical function, pain, general health, energy, psychologic mood, mental health score were found low in group had sleep disorders (p<0.005). There were no differences between two group for physical role limitations and social function. Conclusion: In this study it was revealed that the negative impact to functionality and quality of life is very common sleep disorders in elderly mood. Sleep complaints that are source of disturbance and affects activities of daily life, should never considered as simply the normal aging. Key Words: Elderly, depression, sleep disorder, quality of life. G R fi Günümüzde dünya yafll nüfusunun h zla artmas yla birlikte yafll l a özgü sa l k sorunlar giderek daha da önem kazanmaktad r. Yafll sa l sadece fiziksel de il, emosyonel, sosyal ve yaflam kalitesi aç s ndan da de erlendirilmelidir. Yafllanma süreci ile birlikte normal uyku düzeninde birtak m de ifliklikler meydana gelmekte, uyku kalitesinden memnuniyetsizlik ve uykusuzluk yak nmalar artmaktad r. Uyku bozukluklar bireyin dikkat ve anlama-kavrama yeteneklerini olumsuz yönde etkilemekte, hat rlama güçlü üne neden olmakta, günlük ifllevlerde bozulma ve yorgunlu a yol açmakta böylece yaflam kalitesi ve üretkenli ini bozmaktad r (1). Bu nedenle multidisipliner inceleme gerektiren geriatrik hastalarda uyku bozukluklar n n yaflam kalitesine etkisini belirlemek son derece önemli olmaktad r. Bu çal flman n amac da yafll bireylerdeki uyku bozuklu unun ruh haline, yaflam kalitesi ve fonksiyonel aktviteye etkisini ortaya koymakt r. MATERYAL ve METOD Çal flmaya geriatri poliklini ine baflvuran, biliflsel fonksiyonlar iletiflim için yeterli olan [standardize mini mental test (SMMT) skoru 20 nin üzerinde olan], 65 yafl ve üzeri 160 geriatrik birey ard s ra al nm flt r. Çal flma prospektif olarak düzenlenmifltir. Çal flma için hastane lokal etik kurulundan onay al nd. Hastalar yap lacak ifllemler hakk nda bilgilendirilip onamlar al nd. Hastalar n yafl, cinsiyet, meslek, medeni durumlar, e itim durumlar, kronik hastal klar ve kulland klar ilaçlar, yafll l k tan mlar (olumlu\olumsuz), sigara kullan m, kronik obstrüktif akci er hastal (KOAH) ve üriner inkontinans varl n içeren demografik bulgular kaydedilmifltir. Mental durumun de erlendirilmesi için, ilk kez Folstein ve arkadafllar taraf ndan gelifltirilen ve Türk toplumunda hafif demans tan s nda geçerli ve güvenilir oldu u saptanm fl olan SMMT kullan ld (2). Mental durumu ölçen SMMT, kognitif fonksiyonlar befl ayr bölüme (oryantasyon, kay t, dikkat ve hesaplama, hat rlama ve lisan) de erlendiren bir ölçektir. Test, günlük hekimlik prati inde kolayl kla uygulanabilir ve yafll larda kognitif fonksiyon taramas için oldukça uygundur. Toplam skor 30 dur. Yirmi dört ve alt nda puan alanlar demans aç s ndan de erlendirilmelidir (3). Aktivite skoru ise olgunun temizlik, al flverifl, ulafl m, yemek haz rlama, y kanma, giyinme, tuvalet ihtiyac, transfer, kontinans ve beslenme gibi fonksiyonlardaki ba ms zl k düzeyine göre verilen puanlar n top- 110 Akad Geriatri 2013; 5:

3 Yafll larda Uyku Bozuklu unun Ruh Haline, Fonksiyonel Aktiviteye ve Yaflam Kalitesine Etkisi lanmas sonucu elde edildi. Her bir fonksiyon için ba- ms zl a 3 puan, k smen ba ml l a 2 puan, ba ml - l a da 1 puan verildi (4). Uyku kalitesini de erlendirmek için Pittsburg uyku kalitesi indeksi (PUK ) kullan ld. Buysse ve arkadafllar (1989) taraf ndan gelifltirilen PUK, son bir ay süresindeki uyku kalitesini de erlendirmek amac yla toplam 19 sorudan ve 7 bileflenden oluflmaktad r. Puanlamaya 18 madde ve 7 bileflen kat l r. Her bir madde 0-3 puan üzerinden de erlendirilmektedir ve 7 bileflen puan n n toplam, toplam PUK puan n oluflturur. Toplam puan 0-21 aras nda bir de ere sahiptir, toplam puan n yüksek oluflu uyku kalitesinin kötü oldu unu göstermektedir. Toplam PUK puan n n 5 olmas iyi uyku kalitesi ni, >5 olmas ise kötü uyku kalitesi ni göstermektedir (5). ndeksin, geçerlili i ve güvenilirli i A argün ve arkadafllar (1996) taraf ndan yap lm flt r ve Türk toplumuna uygun oldu u belirlenmifltir. Testin tan sal duyarl l %89.6, özgüllü ü %86.5'tir. (5). Depresyonu de erlendirmek için 30 sorudan oluflan de erlendirmelerin kontrol listesinin (Evet\Hay r) ile yap ld Yesavage geriatrik depresyon ölçe inin Türkçe versiyonu kullan ld (6). Kesme noktas 13\14 tür ve bu de erin üstü depresyonun varl na iflaret etmektedir (7). Yaflam kalitesini ölçmek için SF-36 kullan ld. Bu ölçek 1987 y l nda Ware taraf ndan gelifltirilen ve Türkiye de geçerlilik ve güvenilirlik çal flmas 1999 y l nda Koçyi it ve arkadafllar taraf ndan yap lm fl olan bir de- erlendirme arac d r (8). SF-36 n n özelliklerinin bafl nda bir kendini de erlendirme ölçe i olmas gelmektedir. Ölçek ad ndan da anlafl laca gibi 36 maddeden oluflmaktad r ve bunlar 8 boyutun ölçümünü sa lamaktad r: fiziksel fonksiyon (FF) (10 madde), sosyal fonksiyon (SF) (2 madde), fiziksel rol güçlü ü (FRG) (4 madde), ruhsal durum rolü (RDR) (3 madde), mental sa l k (MS) (5 madde), enerji/vitalite (4 madde), a r (2 madde), sa l n genel alg lanmas (GS) (5 madde) (9). Alt ölçekler sa l 0 ile 100 aras nda de erlendirmektedir ve 0 kötü sa l k durumunu gösterirken, 100 iyi sa l k durumuna iflaret etmektedir. Sonuçta her alt ölçek için ayr ayr puanlar elde etmek olanakl d r. SF-36 sa l k durumunun olumsuz oldu u kadar olumlu yönlerini de de- erlendirmektedir. Alt ölçeklerin puanlar aras nda de iflmektedir. Yüksek puan iyi sa l k durumunu göstermektedir. Ölçe in toplam puan n n hesaplanmas söz konusu de ildir. Çal flmada hem ayr ayr 8 komponentin puanlar hem de fiziksel sa l k (FS) ve mental sa l k (MS) olmak üzere iki komponent üzerinden toplam skorlar de erlendirildi. statistiksel Analiz Analizler için SPSS 15.0 paket program kullan ld. Analizlerde tan mlay c istatistikler uyguland. Uyku bozuklu u olan ve olmayan bireylerin cinsiyet gibi kategorik verilerinin karfl laflt r lmas nda ki-kare veya Fisher in kesin sonuçlu ki-kare testi, sürekli de iflkenlerin karfl laflt r lmas nda ise independent samples t-test uyguland. Uyku bozuklu unda yafl ve FAS skorlar n n risk faktörü olup olmad n anlamak için lojistik regresyon analizi yap ld. statistiksel anlaml l k düzeyi olarak p< 0.05 anlaml kabul edildi. BULGULAR Çal flmaya al nan 160 geriatrik bireyin 93 (%58.1) ü kad n, 67 (%41.9) si erkek ve yafl ortalamalar ±6.64 y ld. Bu geriatrik bireylerin 64 (%40) ünde uyku bozuklu u varken, 96 (%60) s nda uyku bozuklu u yoktu. Uyku bozuklu u olan geriatrik bireylerin yafl ortalamas ± 6.59, olmayanlar n yafl ortalamas ± 4.59 y ld. Fark istatistiksel olarak anlaml yd (p= 0.000). Uyku bozuklu u olan ve olmayan geriatrik bireylerin demografik özellikleri Tablo 1 de gösterilmifltir. Buna göre iki gruptaki bireyler aras nda cinsiyet da l mlar (p= 0.695) ve medeni durumlar aç s ndan farkl l k saptanmad (p= 0.137). E itim durumlar karfl laflt r ld nda uyku bozuklu u olmayan bireylerde okuryazar olma oran yüksek bulundu (p= 0.003). Sigara içimi aç s ndan iki grup aras nda istatistiksel anlaml farkl - l k bulunmamaktayd (p= 0.947). Olumsuz yafll l k tan mlamas uyku bozuklu u olan bireylerde uyku bozuklu u olmayan bireylerden daha fazlayd (p=0.028).uyku bozuklu u olan geriatrik bireylerde KOAH ve üriner inkontinans varl uyku bozuklu u olmayan geriatrik bireylerden istatistiksel olarak anlaml düzeyde yüksekti (p= 0.002) (p= 0.000). Uyku bozuklu u olan geriatrik bireylerin uyku kalitesi puan ortalamalar n n da l m incelendi inde bireylerin öznel uyku kalitesi ve uyku bozuklu u skorunda en yüksek puanlara, al fl lm fl uyku etkinli i ve uyku ilac kullan m skorlar nda en düflük puanlara sahip olduklar gözlendi (Tablo 2). Akad Geriatri 2013; 5:

4 The Effect of Sleep Disorder to Mood, Functional Activity and Quality of Life in Elder Individuals Tablo 1. Uyku bozuklu u olan ve olmayan geriatrik bireylerin demografik özellikleri Uyku bozuklu u olan bireyler (%) Uyku bozuklu u olmayan bireyler (%) p Cinsiyet Kad n 36 (58.2) 57 (59.4) Erkek 28 (43.8) 39 (40.6) Medeni durum Evli 41 (64.1) 72 (75) Evli de il 23 (35.9) 24 (25) E itim durumu Okuryazar 34 (53.1) 73 (76) 0.003* Okuryazar de il 30 (46.9) 23 (24) Kronik hastal k Kronik hastal olmayan 0 (0) 5 (5.2) 1 kronik hastal olan 54 (84.4) 72 (75) 2 den fazla kronik hastal olan 10 (5.6) 19 (19.8) Kronik ilaç kullan m 2 ve alt nda ilaç kullan m 50 (78.1) 82 (85.4) nin üstünde ilaç kullan m 14 (21.9) 14 (14.6) Yafll l k tan mlar Olumlu 39 (34.5) 74 (65.5) 0.028* Olumsuz 25 (53.2) 22 (46.8) Sigara kullan m Var 25 (39.1) 38 (39.6) Yok 39 (60.9) 58 (60.4) KOAH Var 22 (34.4) 13 (13.5) 0.002* Yok 42 (65.6) 83 (86.5) Üriner inkontinans Var 30 (46.9) 8 (8.3) 0.000* Yok 34 (53.1) 88 (91.7) Uyku bozuklu u olan geriatrik bireylerin depresyon skor ortalamalar (18.39 ± 3.86), uyku bozuklu u olmayan geriatrik bireylerin depresyon skoru ortalamalar ndan (12.81 ± 3.54) istatistiksel olarak anlaml olacak flekilde yüksek bulundu (p= 0.000). Fonksiyonel aktivite skorunun giyinme, ulafl m, al flverifl, temizlik, yemek haz rlama, banyo, tuvalet, kontinans, transfer, beslenmeden oluflan tüm parametreleri uyku bozuklu u olan geriatrik bireylerde istatistiksel olarak anlaml düzeyde düflük bulundu (p= 0.000). Uyku bozuklu u olan hastalarda yafl n 1 y l artmas uyku bozuklu u olma odds (risk) unu kat art rmaktad r. OR ye iliflkin %95 güven aral t r. Aral k 1 i içermedi inden OR nun istatistiksel olarak anlaml d r. Uyku bozuklu u olan hastalarda FAS n 1 birim artmas uyku bozuklu u olma odds (risk) unu kat art rmaktad r. OR a iliflkin %95 güven aral tür. Aral k 1 i içerdi inden OR istatistiksel olarak anlaml de ildir. Bu durumda uyku bozuklu u olan hastalar için ileri yafl risk faktörü, FAS n risk faktörü de ildi. Uyku bozuklu u olan bireylerde SF-36 yaflam kalitesi alt gruplar ndan fiziksel fonksiyon, a r, genel sa Akad Geriatri 2013; 5:

5 Yafll larda Uyku Bozuklu unun Ruh Haline, Fonksiyonel Aktiviteye ve Yaflam Kalitesine Etkisi Tablo 2. Uyku bozuklu u olan ve olmayan geriatrik bireylerin fonksiyonel aktivite skorlar, SF-36 yaflam kalitesinin ölçe i ve depresyon skorlar n n karfl laflt r lmas Uyku bozuklu u olan bireyler (%) Uyku bozuklu u olmayan bireyler (%) p Fonksiyonel aktivite skoru Giyinme 2.46 ± ± * Ulafl m 2.03 ± ± * Al flverifl 2.01 ± ± * Temizlik 2.20 ± ± * Yemek haz rlama 2.40 ± ± * Banyo 2.54 ± ± * Tuvalet 2.78 ± ± * Kontinans 2.71 ± ± * Transfer 2.75 ± ± * Beslenme 2.81 ± ± * Yaflam kalitesi FF ± ± * FRG ± ± A r ± ± * GS ± ± * Vitalite ± ± * SF ± ± RDR ± ± * MH ± ± * FS ± ± * MS ± ± * Depresyon skor ortalamas ± ± * FF: Fiziksel fonksiyon, FRG: Fiziksel rol güçlü ü, GS: Genel sa l k, SF: Sosyal fonksiyon, RDR: Ruhsal durum rolü, MH: Mental sa l k, FS: Fiziksel skor, MS: Mental skor. l k, vitalite\enerji, ruhsal durum rolü, mental sa l k skorlar uyku bozuklu u olmayan bireylerden düflük oldu u görüldü (p< 0.005). ki grup aras nda fiziksel rol güçlü ü ve sosyal fonksiyon skorlar aras nda fark bulunmad. SF-36 n n hem mental hem de fiziksel skorunun uyku bozuklu u olan bireylerde istatistiksel olarak anlaml flekilde düflük oldu u saptand (p< 0.005) (Tablo 2). TARTIfiMA Yafll l k dönemindeki uyku örüntüsü genç ve orta yafllardan farkl d r. Uyku ölçekleriyle ve polisomnografiyle uyku kalitesini inceleyen çal flmalarda yafll lar n uyku kalitesinin bozuk ve uyku miktar n n yeterli olmad gösterilmifltir (10). Chiu ve arkadafllar çal flmalar nda yafll lar n %75 inin uyku bozuklu undan yak nd - n göstermifltir (11). Dolay s yla çal flmam zda uyku bozuklu u olan geriatrik bireylerin yafl ortalamas n n Tablo 3. Uyku bozuklu u olan geriatrik bireylerin uyku kalitesi puan ortalamalar n n da l m Ortalama SS Öznel uyku kalitesi Uyku latans Uyku süresi skoru Al fl lm fl uyku etkinli i Uyku bozuklu u skoru Uyku ilac kullan m Gündüz ifllev bozuklu u Akad Geriatri 2013; 5:

6 The Effect of Sleep Disorder to Mood, Functional Activity and Quality of Life in Elder Individuals uyku bozuklu u olmayan geriatrik bireylerin yafl ortalamas ndan fazla olmas ilerleyen yaflla birlikte artan uyku bozukluklar n n bir kan t olarak karfl m za ç km flt r. Literatürde cinsiyetin uykuyu de erlendirmede göz önüne al nmas gereken bir kriter oldu u ve yafll larda kad nlar n erkeklerden daha fazla uyku bozukluklar ndan yak nmalar na ra men, kad nlar n erkeklerden daha kaliteli uyuduklar gösterilmifltir (12). Schechtman ve arkadafllar yafll larda kad n olman n uyku bozuklu- u ile güçlü iliflkisi oldu unu göstermifllerdir (13). Çal flmam zda ise uyku bozuklu u olan ve olmayan geriatrik bireyler aras nda cinsiyet da l mlar ve medeni durumlar aç s ndan farkl l k saptanmad. Fad lo lu ve arkadafllar n n çal flmas n n sonuçlar da bizimkiyle uyumlu olarak cinsiyet ve medeni durumun uyku kalitesini etkilemedi i yönündedir (14). Bu durum geriatrik bireylerde uyku bozuklu unun yaflam kalitesine etkisini saptamam zda cinsiyet ve medeni durumun etkisini d fllamam za neden oldu. Yine çal flmam zda e itim düzeyi artt kça uyku bozuklu unun azald n gösterdik. Bundan farkl olarak literatürde e itim düzeyinin uyku kalitesine etkisi olmad gösterilmifltir (14). lerleyen yaflla birlikte artan KOAH ve üriner inkontinans geceleri olan dispne, öksürük nöbetleri, s k idrara ç kmayla uyku kalitesini düflürdü ü için uyku bozuklu u olan geriatrik bireylerde bu hastal klar n daha fazla olmas bekledi imiz bir sonuç olarak karfl m za ç km flt r. Yafll larda görülen uyku bozukluklar n n büyük ço- unlu unu uykusuzluk oluflturmaktad r. Uykusuzluk uykuya dalmakta, sürdürmekte zorluk, sabah erken kalkma ve kalkt nda dinlenilememifl olmakt r (15, 16). Yafll bireylerin toplam uyku süresi azalmakta ve ortalama 7.5 saatlik gece uyku süresi saate inmektedir (17). Uykuya dalma süresi uzamakta, uyku bafllang c ndan sonra uyanmalar n say s ve süresi artmaktad r. Böylece uyku hafif ve yüzeyelleflmektedir. Bu bireylerin yatakta geçirdi i süre artmakta, uyku kalitesi düflmekte, gündüz uykululu u ise artmaktad r (18, 19). Çal flmam zda bunlarla uyumlu olarak uyku bozuklu u olan geriatrik bireylerin uyku kalitesi puan ortalamalar n n da l m incelendi inde bireylerin öznel uyku kalitesi ve uyku bozuklu u skorunda en yüksek puanlara sahip oldu u gözlenmifltir. Ancak al fl lm fl uyku etkinli i ve uyku ilac kullan m skorlar ise en düflük puanlard r. Yani bireylerde uyku kalitesi azalm fl ve uyku bozuklu u var ancak yatakta geçirdikleri süre uzun de- il, uyuyam yorlarsa kalk yorlar ve uyku bozuklu una yönelik ilaç da kullanm yorlard. Kronik uykusuzluk gündüz uykululu una, biliflsel bozulmaya, kaza riskinin artmas na, duygu durum bozukluklar na, yaflam kalitesinin bozulmas na neden olmaktad r. Birçok çal flmada yafll lardaki duygudurum bozuklu unun uyku bozuklu u ile güçlü iliflkisi oldu u gösterilmifltir (20,21). Sukegawa ve arkadafllar çal flmalar nda yafll lardaki uyku bozuklu u s kl n %37, depresyon s kl n %31 olarak bulmufllard r (22). Bir çal flmada da bak mevinde kalan yafll lar n %25 inde uyku bozuklu u, uyku bozuklu u olanlar n %66 s nda bir psikiyatrik bozukluk, en s k olarak da %20 oran nda depresyon görülmüfltür (23). Biz de çal flmam zda bunlarla uyumlu olarak uyku bozuklu u olan bireylerin depresyon skor ortalamalar n uyku bozuklu u olmayan bireylerinkinden daha yüksek oldu unu tespit ettik. Yafll lar n gece uyanma ve sabahlar erken kalkma e ilimi depresyonda daha da artmaktad r (24). Depresyonda uyku yap s nda normal fizyolojinin tam tersi karakterde birtak m de ifliklikler olmaktad r. Bunlar REM latans n n k salmas, ilk REM in uzun ve yo un olmas ve ilk non-rem in k sa olmas d r. Üstelik genç bireylere göre yafll bireylerde REM latans ndaki k salma daha belirgin ve daha h zl olmaktad r (25). Tabi bu durumda yafll bireylerde görülen uyku bozukluklar m depresyona yol aç yor yoksa depresyonun belirtisi olarak m uyku bozuklu u oldu unu ay rmak oldukça güçleflmektedir. Roberts ve arkadafllar da bu konuda yafll larda uyku bozuklu unun ileride geliflebilecek depresyonun önceden bir belirleyicisi oldu unu belirtmifllerdir (26). Baflka bir çal flmada da uyku bozuklu unun etkili tedavisinin majör depresyonun bafllamas n geciktirdi i ifade edilmektedir (27). Uyku süresinin azalmas, kalitesinin düflmesi kalkt - nda dinlenememifl olmak, gündüz uykululu u sonucunda uyku bozuklu u olan yafll bireylerin günlük yaflam aktivitelerindeki fonksiyonelli inin ölçüldü ü giyinme, ulafl m, al flverifl, temizlik, yemek haz rlama, banyo, tuvalet, kontinans, transfer, beslenme parametrelerinin hepsinin düflük olmas bu durumun ciddiyetini ortaya koymufltur. Yafll larda görülen uyku bozukluklar n n bireylerin yaflam kalitelerini olumsuz etkiledi i birçok çal flmada gösterilmifltir (17,23). Çal flmam zda uyku bozuklu u 114 Akad Geriatri 2013; 5:

7 Yafll larda Uyku Bozuklu unun Ruh Haline, Fonksiyonel Aktiviteye ve Yaflam Kalitesine Etkisi olan yafll lar n SF-36 yaflam kalitesi ölçe inin alt gruplar ndan fiziksel fonksiyon skorunun uyku bozuklu u olan bireylerde olmayanlardan daha düflük oldu unu fakat fiziksel rol güçlü ü aç s ndan farkl l k olmad n saptad k. Fiziksel fonksiyon skorunu ölçmek için sorulan sorular eforla ilgili olup hastalar n de iflik derecelerdeki eforla k s tlan p k s tlanmad sorgulanmaktad r. Fiziksel rol güçlü ü skoru ise fiziksel sa l n bozulmas sonucunda ifl ve di er günlük aktivitelerde k s tl - l k olup olmad sorgulanmaktad r. Bu iki skorun hastalarda farkl ç kmas n ; uyku bozuklu unun fiziksel aktiviteleri k s tlad n fakat bundan dolay ifl ve günlük aktivitelerin etkilenmemesini kronik olufluna ve hastalar n bu konuda zamanla gelifltirmifl olduklar kompanzasyon mekanizmalar ndan kaynakland n düflünmekteyiz. Uyku bozuklu u olan yafll larda a r skorunun düflük olmas a r ile uyku bozuklu unun sebep sonuç iliflkisinden kaynaklanabilmektedir. Yani yaflla birlikte artan a r lar da uyku bozuklu una neden olmaktad r. Uyku kalitesinin düflmesi bireyin enerjisini azaltt ndan günlük yaflam aktivitelerine ay racaklar enerji miktar azalmaktad r. Bundan dolay uyku bozuklu u olan yafll bireylerde vitalite\enerji skorlar n n uyku bozuklu u olmayanlardan daha düflük oldu unu bulduk. Uyku bozuklu unun ruhsal durumda yapt olumsuz de iflimler bilinmektedir. Bu durumda uyku bozuklu u olan yafll bireylerde yaflam kalitesi ölçe inin ruhsal durum rolü, mental sa l k skorlar n n uyku bozuklu- u olmayanlardan düflük olmas olas bir sonuçtur. Sosyal fonksiyon sorunlar n de erlendiren sorularda hastan n bedensel sa l k durumunun aile, komflu, arkadafll k iliflkileri içinde yap lan sosyal aktivasyonlar n ne denli etkiledi i sorgulanmaktad r. Çal flmam zda uyku bozuklu u olan yafll bireylerin uyku kalitesi puan ortalamalar n n da l m nda gündüz uykululu u skorlar orta derecede yüksekti. Yani literatürlerden farkl olarak çal flmam zda yafll lardaki uyku bozuklu unun, gündüz uykululu una ve buna ba l olarak bireylerin sosyal yaflant lar nda sorunlara yol açmayabilece ini gösterdik. Sonuç olarak yafll bireylerde günlük yaflam aktivitelerini etkileyen ve önemli huzursuzluk kayna olan uyku yak nmalar hiçbir zaman basit normal yafllanma olarak düflünülmemelidir. Bu çal flmada uyku bozuklu unun yaflam kalitesi ve ruh haline olumsuz etkisi ortaya konmufltur. Dolay s yla bu durumun tespiti ve tedavisinin multidisipliner inceleme gerektiren geriatrik hastalar n yaflam kalitesinin art r lmas ndaki önemi artmaktad r. KAYNAKLAR 1. Ancoli-Israel S. Sleep disorders in older adults. A primary care guide to assessing 4 common sleep problems in geriatric patients. Geriatrics 2004; 59: Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaflar R, Engin F. Standardize Mini Mental Test in Türk toplumunda hafif demans tan s nnda geçerlik ve güvenilirli i. Türk Psikiyatri Dergisi 2002; 13: Folstein MF, Folstein S, Mc Hugh PR. Mini mental state. A practical method for grading the cognitive state of patient for clinician. J Psychiatric Research 1975; 12: Aslan fi, Gökçe-Kutsal Y. Yafll larda özürlülü ün de erlendirimine yönelik çok merkezli epidemiyolojik çal flma. Türk Geriatri Dergisi 1999; 2: A argün YM, Kara H, Anlar Ö. Pitsburg Uyku Kalitesi ndeksi nin geçerlili i ve güvenirli i. Türk Psikiyatri Dergisi 1996; 7: Ertan T, Eker E, fiar V. Geriatrik depresyon ölçe inin Türk yafll nüfusunda geçerlilik ve güvenilirli i. Nöropskiyatri Arflivi 1997; 33: Brink L, Yesavage JA, Rose TL. Screening tests for geriatric depression. Ckin Gerntol 1982; 1: Koçyi it H, Aydemir Ö, Fiflek G, Ölmez N, Memifl A. K sa form 36 (KF 36) n n Türkçe versiyonunun güvenirlili i ve geçerlili i, laç ve Tedavi Dergisi 1999; 12: Ware JE, Sherbourne CD. The MOS 36-item Short- Form Health Survey (SF-36). I. Conceptual framework and item selection. Med Care 1992; 30: Vitiello MV. Sleep disorders and aging: understanding the causes. J Gerontol 1997; 52: Chiu HF, Leung T, Lam LC, Wing YK, Chung DW, Li SW, et al. Sleep problems in Chinese elderly in Hong Kong. Sleep 1999; 22: Lai HL. Selfreported napping and nocturnal sleep in Taiwanese elderly insomniacs. Public Health Nurs 2005; 22: Schechtman KB, Kutner NG, Wallace RB, Buchner DM, Ory MG. Gender, self-reported depressive symptoms, and sleep disturbance among older community-dwelling persons. J Psychosom Res 1997; 43: Fad lo lu Ç, lkbay Y, Kuzeyli-Y ld r m Y. Huzurevinde kalan yafll larda uyku kalitesi. Turkish J Geriatr 2006; 9: Maggi S, Langlois JA, Minicuci N, Grigoltto F, et al. Sleep complaints in community-dwelling older persons: prevalence, associated factors, and reported causes. J Am Geriatr Soc 1998; 46: Cricco M, Simonsick EM, Foley DJ. The impact of insomnia on cognitive functioning in older adults. J Am Geriatr Soc 2001; 49: Akad Geriatri 2013; 5:

8 The Effect of Sleep Disorder to Mood, Functional Activity and Quality of Life in Elder Individuals 17. Göktafl K, Özkan. Yafll larda uyku bozukluklar. Türk Geriatri Dergisi 2006; 9: Atay T. Yafll l kta uyku. T Klin Psikiyatri 2001; 2: Eker E. Yafll l kta uyku bozukluklar ve tedavi. Çelikkol A (editör). Uyku Bozukluklar. Ege Psikiyatri Sürekli Yay nlar ; 1 (1). Ege Üniversitesi Bas mevi, zmir, 1996; Schechtman KB, Kutner NG, Wallace RB, Buchner DM, Ory MG. Gender, self-reported depressive symptoms, and sleep disturbance among older community-dwelling persons. J Psychosom Res 1997; 43: Pallesen S, Nordhus IH, Kvale G, Havik OE, Nielsen GH, Johnsen BH, et al. Psychological characteristics of elderly insomniacs. Scand J Psychol 2002; 43: Sukegawa T, Itoga M, Seno H, Miura S, Inagaki T, Saito W, et al. Sleep disturbances and depression in the elderly in Japan. Psychiatry Clin Neurosci 2003; 57: Aflk n R, Altan A, Kaya N, Aktitiz Y, Kucur R, fiahin S ve ark. Yafll larda uyku bozukluklar. Türkiye T p Derg 1994 ;1: Neubauer DN. Sleep problems in the elderly. Am Fam Physician 1999; 59: Ayd n H, Özgen F. Psikiyatrik bozukluklarda uyku çal flmalar. Klinik Psikiyatri 1998; 2: Roberts RE, Shema SJ, Kaplan GA, Strawbridge WJ. Sleep complaints and depression in an aging cohort: a prospu bozuklukective perspective. Am J Psychiatry 2000; 157: Reynolds CF 3 rd, Buysse DJ, Kupfer DJ. Treating insomnia in older adults: taking a long-term view. JAMA 1999; 281: Akad Geriatri 2013; 5: