1 st INTERNATIONAL CONGRESS ON ECONOMICS AND BUSINESS (ICEB'15) JUNE 2015 GOSTIVAR /MACEDONIA

Transkript

1 1 st INTERNATIONAL CONGRESS ON ECONOMICS AND BUSINESS (ICEB'15) JUNE 2015 GOSTIVAR /MACEDONIA 1. ULUSLARARASI EKONOMİ VE İŞLETME KONGRESİ (ICEB'15) HAZİRAN 2015 GOSTIVAR /MAKEDONYA PROCEEDINGS/BİLDİRİLER KİTABI All Rights Reserved / Her Hakkı Saklıdır Responsibility of all kinds of information in this book belong to its author. Bu kitaptaki bilgilerin her türlü sorumluluğu yazarlarına aittir. Editors / Editörler Prof. Dr. Mustafa MIYNAT Prof. Dr. A. Veci CAN Prof. Dr. Hüseyin AKTAŞ Yrd. Doç. Dr. Coşkun ÇILBANT E-ISBN

2 Seçilmiş Havayolu İşletmelerine Yönelik Trend Analizi Uygulaması Araş. Gör. Kasım KİRACI Araş. Gör. İbrahim KARAASLAN Özet Havacılık sektörü, hem dünyada hem de Türkiye de yaşanan gelişmelere paralel olarak, hızlı bir gelişim ve değişim sürecine girmiştir. Buna ek olarak küreselleşmenin ve son yıllarda yaşanan büyük teknolojik gelişmelerin de etkisiyle önemli bir ulaştırma modu haline gelmiştir. Havayolu şirketleri, hava taşımacılığı sektörünün en önemli paydaşları olduklarından yaşanan siyasi ve ekonomik gelişmelerden, yapılan yasal değişikliklerin önemli ölçüde etkilendikleri düşünülmektedir. Bu çalışmada nın da aralarında bulunduğu Avrupa merkezli faaliyet gösteren beş büyük havayolu şirketinin finansal tabloları incelenerek, performansları Trend Analizi yöntemi ile değerlendirilecektir. Çalışma kapsamında seçilmiş beş havayolu şirketinin dönemine ilişkin finansal verileri incelenecektir. Yapılacak analizler sonucunda söz konusu havayolu şirketlerinin finansal durumlarının tespit edilmesi hedeflenmektedir. Buna ek olarak çalışmada finansal performansların değerlendirilmesi sonucu işletmelerin alması gereken tedbirlerle bunlara ilişkin tespit ve öneriler yer alacaktır. Anahtar Kelimeler: Havayolu, Finansal Performans, Trend Analizi. JEL Sınıflandırması: L91, L93, G30, G32 Trend Analysis Application for Selected Airline Companies Abstract In line with the developments both in the world and in Turkey, the aviation sector has been undergoing a rapid development and change process. In addition, with the impact of globalization and the tremendous technological advances in recent years, it has also become an important mode of transport. Since the aviation companies are an important stakeholders of the air transport sector, they are considered to be significantly affected by the political and economic developments. In this study, financial statements of five major airline companies operating from Europe, including Turkish Airlines will be analyzed and their performances will be evaluated through Trend Analysis method. Within the scope of the study, the financial data from the selected five airline companies covering the period will be analyzed. The aim of these analyses is to determine the financial status of the aforementioned airline companies. Furthermore, based on the evaluation of the financial performances, the measures that need to be taken by the businesses will be discussed and the relevant findings and suggestions will be presented. Key words: Airline, Financial Performance, Trend Analysis JEL Classification: L91, L93, G30, G32 Araş. Gör., Anadolu Üniversitesi,+90 (222) /7041 kiraci.kasim@gmail.com Araş. Gör., Anadolu Üniversitesi, +90 (222) /

3 1. Giriş Havacılık sektörünün çok hızlı bir değişim ve gelişim içine girdiği görülmektedir. Bu durumun temel nedeni olarak havacılık sektörünün diğer ulaşım türlerinden daha hızlı, gelişime açık ve emniyetli olması gösterilebilir. Bu bağlamda havacılık sektörünün en önemli paydaşları konumunda bulunan havayolu şirketlerinin incelenmesi önem kazanmaktadır. Diğer bir ifade ile havacılık sektöründe önemli bir konuma sahip olan havayolu şirketlerinin finansal faaliyetleri ve bu faaliyetler sonucunda elde edilen finansal raporlarda önem kazanmaktadır. Bu çalışmada, nın da aralarında bulunduğu Avrupa merkezli faaliyet gösteren en büyük 5 havayolu şirketinin finansal tabloları kullanılarak performanslarının Trend analizi yöntemiyle değerlendirilmesi hedeflenmektedir. Söz konusu şirketlerin seçiminde 2 temel kriter esas alınmıştır. Bunlardan birincisi söz konusu şirketlerin kendi ülkelerinde en büyük (bayrak taşıyıcı) havayolu şirketleri olmaları, ikincisi ise faaliyet kar esas alındığında en yüksek tutara sahip şirketler arasında yer almaları şeklindedir. Çalışmanın örneklemine dahil edilen havayolu şirketleri; (Almanya), Air France-KLM (Fransa), International Airlines Group (İngiltere), (Türkiye) ve (İsveç) şeklindedir. Bu kapsamda söz konusu şirketlerin son 5 yıla ilişkin finansal tabloları kullanılarak performansları Trend analizi (Eğilim Yüzdeleri) yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir. 2. Literatür Havalimanları üzerine yapılan çalışmalar incelediğinde Türkiye de de bazı çalışmaların yapıldığını görülmektedir. Yapılan bu çalışmaların birincisi Düzakın ve Güçray (2001) tarafından Türkiye deki havalimanlarının etkinliklerinin ölçülmesi amacıyla VZA kullanılarak yapılan çalışmada 39 havalimanının etkinlikleri ölçülmüş ve bu ölçümde girdi olarak; pist sayısı, çalışan sayısı ve taşınabilir yolcu kapasitesi, çıktı olarak ise; işletme geliri, yolcu sayısı ve kargo miktarı dikkate alınmıştır. Özyürek ve Erdoğan (2011) tarafından finansal kurumların 2011 yılındaki finansal yapısı trend analizi ve diğer analiz tekniklerine göre değerlendirilmiş olup, finansal analiz yapılırken analiz tekniklerinin her birinin tek başına değil birlikte kullanıldığı zaman daha doğru sonuçlar alınabileceği ortaya koyulmuştur. Sarılgan, Türkiye yi kapsayan 2011 yılındaki çalışmasında bölgesel havayolu taşımacılığının geliştirilmesi için yurtiçi yolcu taşımacılığında büyük istikrarsızlıkların olduğunu ve gerekli düzenlemelerle ulaşımda karşılaşılabilecek zorlukların azaltılabileceği ve havayolu taşımacılığının ulaşımı daha kolay hale getirilebileceği kanısına varılmıştır. Peker ve Baki (2009) tarafından yapılan çalışmada DHMİ tarafından işletilen havalimanlarını yolcu sayılarına göre büyük ve küçük olarak sınıflandırıp bu havalimanlarının 2007 yılındaki etkinliklerini, her bir grup için ayrı ayrı VZA yöntemini kullanarak hesaplamıştır. Yıldırım tarafından yapılan başka bir çalışmada da trend analizi yöntemine göre, Türkiye de internet bankacılığı ürünlerinin kullanımı üzerine 26 bankanın yılları verileri kullanılarak araştırma yapılmış ve internet bankacılığının zaman tasarrufu sağlaması, ucuz olması ve erişim kolaylığı sağlaması yönünden kullanımı artırabileceği gösterilmiştir. Özgülbaş vd. tarafından yapılan başka bir çalışmada da Türkiye'de özel hastanelerin yılları arasındaki finansal durumu trend analizine göre değerlendirilmiş, analize giren hastanelerin finansal göstergelerinin çok kötü olmadığı ancak bilimsel finansal yöntem teknikleri kullandıkları zaman karlılık oranlarının istikrarlı bir trend artışı gösterebileceği belirtilmiştir 546

4 3. Trend Analizi Yöntemi Uzun dönem hareketi olarak da ifade edebileceğimiz trend, bir zaman serisinin uzun dönemde belirli bir yöne doğru gösterdiği gelişme ya da eğilimdir. Trend analizi bir uzun dönem analizi olduğundan verilerin aylık veya mevsimlik olarak verilmiş olması tahlilin sonucunu etkilemeyecektir. Bir serinin trendi doğrusal veya eğrisel olabilir. Ancak trendin önemli bir özelliği her iki durumda da istikrarlı oluşudur (Emek, 2014). Finansal tablolar analizinde kullanılan trend analizi yöntemi, eğilim yüzdeleri analizi yöntemi olarak da ifade edilmektedir. İlk kez 1925 yılında Stephan Gilman tarafından önerilmiş ve belirli bir zamandan itibaren bu tablolarda yer alan hesap kalemlerinin trendlerine ait verilerin analiz edilmesinde kullanılmıştır. Kullanılan bu analiz yöntemi işletmelerin finansal durumunun ve faaliyet sonucu getirilerinin daha iyi belirlenmesinde ve geleceğe yönelik gerçeğe daha yakın tahminler yapılmasına olanak sağlayabilmektedir (Akcanlı vd., 2013). Trend Analizi (Eğilim Yüzdeleri) Yöntemi bir işletmenin uzun bir zaman dönemi içindeki değişimlerinin, endüstrideki diğer işletmelere oranla ya da o işletmenin baz olarak alınan yılına oranla ne yönde olduğunu belirlemek için yapılır (Aydın vd., 2010). Mali Tablolarda yer alan kalemlerin zaman içerisinde göstermiş oldukları eğilimlerin saptanması ve incelenmesi amacıyla kullanılan bu analiz yöntemi, firma için her yönden normal olan bir temel yıla (baz yıla) kıyasla mali tablolarda yer alan kalemlerdeki değişiklikleri gösteren bir indeks olarak düşünülebilir.bu analiz yönteminde temel olarak seçilen yıldaki mali tablolarda yer alan kalemlerin değeri 100 olarak kabul edilmekte ve her kalemin baz yılını izleyen dönemlerdeki değeri, temel yıldaki değerine bölünerek eğilim yüzdesi hesaplanmaktadır.temel (baz) yılı izleyen yıllarda aynı kalemin değeri, baz yılına kıyasla daha küçükse eğilim yüzdesi 100 den daha az; buna karşılık daha büyükse eğilim yüzdesi 100 ün üstünde olmaktadır (Akgüç, 2013). Finansal tabloların analizinde kullanılmakta olan bu yöntem,herhangi bir yıl baz (temel) yıl olarak seçilir ve o yıla ait hesap kalemleri 100 olarak kabul edilir.izleyen yıllardaki aynı türden değerler baz (temel) yıla bölünerek yüzde olarak değişimler hesaplanır (Akcanlı vd.,2013). Finansal tablolardaki her hesap kaleminin eğilim yüzdesi şu şekilde hesaplanır: Baz Yıla Göre Eğilim Yüzdesi Hesaplama; Önceki Yıla Göre Eğilim Yüzdesi Hesaplama; Finansal tablolardaki tek bir hesap kalemi gerekli bilgileri tam olarak veremeyeceğinden asıl amaç birbirleriyle uyumlu olan hesap kalemlerini karşılaştırılarak analiz edilmesi ve işletmenin faaliyetleri ile ilgili sonuçların verimli bir şekilde değerlendirilebilmesidir (Akcanlı vd.,2013). Eğilim yüzdeleri analiz tekniğinin yapılmasındaki gaye birbiriyle bağlantılı olan kalemlerin göstermiş oldukları değişimlerin karşılaştırılması ve analiz edilmesi yoluyla işletmenin gidişatıyla ilgili olumlu veya olumsuz sonuçlara ulaşmaktır. Finansal tablolarda tek bir kalemdeki değişimler fazla aydınlatıcı ve bilgi verici olmayabilir (Güngörmüş,2007). 547

5 4. Havayolu Taşımacılığı Sektörü Havacılık sektörü gerek hızı gerekse sahip olduğu teknik imkânlar bakımından hem dünyada hem de Türkiye de en hızlı büyüme potansiyeline sahip sektörlerin başında gelmektedir. Havacılık sektörünün sahip olduğu bu gelişimde yaşanan siyasi, sosyal ve ekonomik gelişmelerin önemli etkisi olduğu düşünülmektedir. Şekil 1: Havayolu ile Seyahat Eden Yolcu Sayısı Şekil 1 de havayolu ile seyahat eden yolcu sayısının yıllara göre gelişimi verilmektedir. Şekilden anlaşılacağı üzere havayolu ile seyahat eden yolcu sayısında dalgalanmalar görülmesine karşın sürekli bir artış trendi içerisinde olduğu görülmektedir. Söz konusu grafikteki dalgalanmalar derinlemesine incelendiğinde; 1960 sonrası yaşanan gelişimin temel nedeni olarak pervaneli uçakların yerini jet motorlu uçakların alması gösterilebilir yılında yaşanan artışın ABD de Airline Deregulation Act olarak adlandırılan serbest piyasa ve rekabete yönelik düzenlemelerin uygulanmaya başlanmasının sonucu olarak değerlendirmek mümkündür (Kiracı, 2013). Bunun yanı sıra havacılık sektörünün 1990 lı yılların başında yaşanan körfez savaşından, 2001 yılından gerçekleşen 11 Eylül saldırılarından ve 2008 yılında başlayan küresel finans krizinden olumsuz yönde etkilendiği anlaşılmaktadır. 5. Seçilmiş Havayolu Şirketlerinin Trend Analizi Yöntemiyle İncelenmesi Çalışmanın bu kısmında Avrupa merkezli faaliyet gösteren en büyük 5 havayolu şirketinin finansal tabloları kullanılarak performanslarının Trend analizi yöntemiyle incelenecektir. Bu kapsamda şirketlerin bilanço ve gelir tablolarında yer alan verilerden yararlanılarak 9 ayrı hesap kaleminin ikili olarak birbiriyle ilişkileri dikkate alınarak değerlendirmelerde bulunulacaktır. 548

6 Tablo 1: Ticari Alacak-Net Satış İlişkisi Air France-KLM International Airlines Group Ticari alacak 100,00 95,26 157,59 239,14 Net satış 100,00 124,97 158,96 204,51 Ticari alacak 100,00 103,91 102,66 115,10 Net satış 100,00 104,88 104,50 104,44 Ticari alacak 100,00 79,44 78,58 55,58 Net satış 100,00 80,75 108,58 108,08 Ticari alacak 100,00 97,79 101,79 106,55 Net satış 100,00 112,51 115,31 125,26 Ticari alacak 100,00 73,13 60,18 51,08 Net satış 100,00 86,90 101,86 91,78 Tablo 1 de Ticari Alacak ve Net Satış kalemleri arasındaki ilişkisi görülmektedir. Söz konusu tabloda şirketlerin bu kalemleri arasında yıllara göre farklılıklar olduğu görülmektedir. na ilişkin 2012 yılına dair veriler incelendiğinde ticari alacakların net satışlara göre daha düşük olduğu görülmektedir. Bu durum mali durumun iyi olduğuna işaret etmektedir. Ancak bunu izleyen yıllarda ticari alacakların artış hızının net satışlardan yüksek olduğu görülmektedir. Bu işletmenin kredili satış ve alacakları tahsil konusunda bir takım zorluklar yaşayabileceği göstermektedir. nın 2014 yılı hariç ticari alacak-net satış dengesinin sağlandığı görülmektedir. Air France- KLM nin ticari alacak-net satış değerleri incelendiğinde ticari alacaklarda düşüş, net satışlarda artış eğilimi olduğu görülmektedir. Söz konusu işletmenin satışlarında dalgalanmalar yaşanmasına rağmen mali durumunun iyiye gittiği şeklinde yorumlanabilir. International Airlines Group a ait veriler incelendiğinde ticari alacak-net satış artış eğiliminin dengeli olduğu görülmektedir. Son olarak e ilişkin ticari alacakların yıllara göre düşüş eğiliminde olduğu ancak net satışların nispeten daha az düştüğü ve yıllara göre dalgalanma gösterdiği görülmektedir. Tablo 2: Dönen Varlık-Net Satış İlişkisi Air France-KLM International Airlines Group Dönen Varlık 100,00 95,52 112,19 162,39 Net satış 100,00 124,97 158,96 204,51 Dönen Varlık 100,00 103,54 102,36 87,12 Net satış 100,00 104,88 104,50 104,44 Dönen Varlık 100,00 75,03 88,74 92,93 Net satış 100,00 80,75 108,58 108,08 Dönen Varlık 100,00 85,30 102,14 126,05 Net satış 100,00 112,51 115,31 125,26 Dönen Varlık 100,00 75,92 88,29 118,62 Net satış 100,00 86,90 101,86 91,78 549

7 Tablo 2 de seçilmiş havayolu şirketlerine ilişkin dönen varlık ve net satış değerlerine yer verilmektedir. Bilindiği üzere işletmenin net satışlarının dönen varlıklardan daha hızlı bir artış eğilimi göstermesi, dönen varlık devir hızının yüksek olduğu yani borçlanmaya daha az gereksinim duyacağı anlamına gelmektedir. Türk Hava Yolları, ve Air France-KLM şirketlerinde net satış artış hızının dönen varlık artış hızından yüksek olduğu açıkça görülmektedir. Ancak International Airlines Group ve şirketleri için durumun farklı olduğu açık bir şekilde görülmektedir. Söz konusu şirketlerde yıllara göre dalgalanmalar söz konusudur. Bunun yanı sıra dönen varlık artış hızının net satış artış hızından yüksek olduğu açık bir şekilde görülmektedir. Tablo 3: Dönen Varlık-Kısa Vadeli Yabancı Kaynak İlişkisi Air France-KLM International Airlines Group Dönen Varlık 100,00 95,52 112,19 162,39 Kısa Vadeli Yabancı Kaynak 100,00 114,15 168,36 215,25 Dönen Varlık 100,00 103,54 102,36 87,12 Kısa Vadeli Yabancı Kaynak 100,00 99,88 112,19 112,37 Dönen Varlık 100,00 75,03 88,74 92,93 Kısa Vadeli Yabancı Kaynak 100,00 88,21 94,76 104,68 Dönen Varlık 100,00 85,30 102,14 126,05 Kısa Vadeli Yabancı Kaynak 100,00 115,85 127,39 150,11 Dönen Varlık 100,00 75,92 88,29 118,62 Kısa Vadeli Yabancı Kaynak 100,00 104,85 104,28 109,10 Tablo 3 de Dönen Varlık ve Kısa Vadeli Yabancı Kaynak kalemleri arasındaki ilişkisi görülmektedir., Air France-KLM ve International Airlines Group şirketleri için söz konusu kalemlerin artış hızları incelendiğinde dönen varlık artış hazının kısa vadeli yabancı kaynak artış hızının gerisinde kaldığı dikkat çekmektedir. Bu durum sözü edilen şirketlerin borçlarını ödeyeme konusunda bir takım risklerle karşı karşıya oldukları şeklinde yorumlanabilir. ve şirketleri açısından bu durumun farklı olduğu görülmektedir. Bahsi geçen şirketlerde yıllara göre dalgalanmalar görülürken şirketinde 2014 yılı itibariyle dönen varlık artış hazının kısa vadeli yabancı kaynak artış hızının üstünde olduğu görülmektedir. Tablo 4: Maddi Duran Varlık-Net Satış İlişkisi Air France-KLM Maddi Duran Varlık 100,00 120,54 168,52 204,18 Net satış 100,00 124,97 158,96 204,51 Maddi Duran Varlık 100,00 101,22 104,85 120,69 Net satış 100,00 104,88 104,50 104,44 Maddi Duran Varlık 100,00 102,04 96,55 84,06 Net satış 100,00 80,75 108,58 108,08 550

8 International Airlines Group Maddi Duran Varlık 100,00 104,01 109,03 119,65 Net satış 100,00 112,51 115,31 125,26 Maddi Duran Varlık 100,00 98,58 60,18 58,78 Net satış 100,00 86,90 101,86 91,78 Tablo 4 de seçilmiş havayolu şirketlerine ilişkin Maddi Duran Varlık-Net Satış değerlerine ilişkin verilere yer verilmektedir. Söz konsuu değerler incelendiğinde Türk Hava Yolları ve International Airlines Group şirketlerinde istikrarlı bir artış trendi olduğu görülmektedir. nın maddi duran varlıklarında artış trendi olduğu ancak satışlarında önemli değişikliklerin meydana gelmediği görülmektedir. Bu durum diğer havayolu şirketleri açısından değerlendirildiğinde her iki kalemde de istikrarlı bir artış eğiliminin söz konusu olmadığı dikkat çekmektedir. Tablo 5: Maddi Duran Varlık-Özkaynak İlişkisi Air France-KLM International Airlines Group Maddi Duran Varlık 100,00 120,54 168,52 204,18 Özkaynak 100,00 120,14 154,76 203,48 Maddi Duran Varlık 100,00 101,22 104,85 120,69 Özkaynak 100,00 84,85 107,53 70,45 Maddi Duran Varlık 100,00 102,04 96,55 84,06 Özkaynak 100,00 88,15 71,86 32,76 Maddi Duran Varlık 100,00 104,01 109,03 119,65 Özkaynak 100,00 66,75 97,43 86,86 Maddi Duran Varlık 100,00 98,58 60,18 58,78 Özkaynak 100,00 89,73 25,82 39,25 Tablo 5 de Maddi Duran Varlık-Özkaynak kalemleri arasındaki ilişkisi görülmektedir. nın hem maddi duran varlıklarının hem de özkaynaklarının istikrarlı bir artış eğilimi içerinde olduğu görülmektedir. ve International Airlines Group şirketlerinde maddi duran varlıkların artış eğiliminde olduğu ancak özkaynaklarının buna paralel hareket etmediği görülmektedir. Diğer şirketlerde ise söz konusu kalemler arasında paralel bir artış eğiliminin söz konusu olmadığı dikkat çekmektedir. Bu durum işletmelerin maliyetleri ile ilgili bir takım sıkıntılara sahip oldukları ya da yönetimde bazı zorluklar yaşanabilecekleri şeklinde yorumlanabilir. Tablo 6: Uzun Vadeli Yabancı Kaynak-Duran Varlık İlişkisi Uzun Vadeli Yabancı Kaynak 100,00 109,52 145,51 173,16 Duran Varlıklar 100,00 120,50 168,79 204,74 Uzun Vadeli Yabancı Kaynak 100,00 102,39 85,55 94,66 Duran Varlıklar 100,00 101,10 104,55 119,67 Air France-KLM Uzun Vadeli Yabancı Kaynak 100,00 102,76 106,51 95,72 551

9 International Airlines Group Duran Varlıklar 100,00 102,35 97,39 85,59 Uzun Vadeli Yabancı Kaynak 100,00 95,91 105,37 137,17 Duran Varlıklar 100,00 105,31 111,41 122,48 Uzun Vadeli Yabancı Kaynak 100,00 89,95 86,18 81,12 Duran Varlıklar 100,00 99,36 62,24 61,21 Tablo 6 da seçilmiş havayolu şirketlerine ilişkin Uzun Vadeli Yabancı Kaynak- Duran Varlık kalemlerine ilişkin verilere yer verilmektedir. Bu iki kalem arasındaki ilişki uzun vadeli yabancı kaynakların hangi amaçla kullanıldıkları ve bunların ödenmesinde güçlük yaşanıp yaşanmayacağına ilişkin ipuçları vermektedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde nın istikrarlı bir artış eğilimine sahip olduğu görülmektedir. Duran varlık artış hızının uzun vadeli yabancı kaynak artış hızından yüksek olması istikrarlı bir büyüme politikası izlediğini göstermektedir. Bunun yanında nın uzun vadeli yabancı kaynak kullanım eğilimin düşmesi ve duran varlıklarda yaşanan artış eğilimi şirketin vadeli yabancı kaynakların geri ödenmesinde ve güçlük yaşamayacağı şeklinde yorumlanabilir. Air France-KLM ve International Airlines Group şirketlerinde bu kalemler arasında istikrarsız bir dağılımın olduğu görülmektedir. şirketi incelendiğinde uzun vadeli yabancı kaynaklarını ödeyememe durumuyla karşı karşıya kalabileceği bunun yanında likidite sorunu yaşayabileceğin görülmektedir. Tablo 7: Yabancı Kaynak-Özkaynak İlişkisi Air France-KLM International Airlines Group Yabancı Kaynak 100,00 112,15 154,88 190,84 Özkaynak 100,00 120,14 154,76 203,48 Yabancı Kaynak 100,00 106,22 102,88 118,29 Özkaynak 100,00 84,85 107,53 70,45 Yabancı Kaynak 100,00 96,20 101,96 104,79 Özkaynak 100,00 88,15 71,86 32,76 Yabancı Kaynak 100,00 115,85 127,39 150,11 Özkaynak 100,00 66,75 97,43 86,86 Yabancı Kaynak 100,00 95,69 88,23 91,38 Özkaynak 100,00 89,73 25,82 39,25 Tablo 7 de Yabancı Kaynak-Özkaynak İlişkisi kalemleri arasındaki ilişkisi görülmektedir. nda hem yabancı kaynak hem de özkaynak kalemlerinin artış eğilimi gösterdiği görülmektedir. Bu değerlerin istikrarlı bir artış eğilimine sahip olmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Yabancı kaynakların sürekli artış eğilimi içerisinde olmasına karşılık özkaynak artış hızında düzensizliklerin olması aktiflerin finansmanında yabancı kaynak kullanımının çok büyük oranda olduğu anlamına gelmektedir. Bu durum, International Airlines Group ve Scandinavian Airlines System şirketlerinde açık bir şekilde görülmektedir. 552

10 Sonuç Havacılık sektörü, hem dünyada hem de Türkiye de yaşanan gelişmelere paralel olarak, hızlı bir gelişim ve değişim sürecine girmiştir. Buna ek olarak küreselleşmenin ve son yıllarda yaşanan büyük teknolojik gelişmelerin de etkisiyle önemli bir ulaştırma modu haline gelmiştir. Havacılık sektörünün çok hızlı bir değişim ve gelişim içine girdiği görülmektedir. Bu durumun temel nedeni olarak havacılık sektörünün diğer ulaşım türlerinden daha hızlı, gelişime açık ve emniyetli olması gösterilebilir. Bu çalışmada, nın da aralarında bulunduğu Avrupa merkezli faaliyet gösteren en büyük 5 havayolu şirketinin finansal tabloları kullanılarak performansları Trend analizi yöntemiyle değerlendirilmiştir. Çalışmanın örneklemine dahil edilen havayolu şirketleri; (Almanya), Air France-KLM (Fransa), International Airlines Group (İngiltere), (Türkiye) ve (İsveç) şeklindedir. Bu kapsamda söz konusu şirketlerin son 5 yıla ilişkin finansal tabloları kullanılarak performansları Trend analizi (Eğilim Yüzdeleri) yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir.çalışmaya dahil edilen hava yolu şirketlerinin finansal tablolarına ticari alacak ve net satış kalemleri arasındaki ilişki açısından bakıldığında nın ticari alacakların artış hızının net satışlardan yüksek olduğu görülmektedir. Bu veri işletmenin kredili satış ve alacakları tahsil konusunda bir takım zorluklar yaşayabileceği göstermektedir Air France-KLM nin ticari alacak-net satış değerleri incelendiğinde ticari alacaklarda düşüş, net satışlarda artış eğilimi olduğu görülmektedir. Uzun Vadeli Yabancı Kaynak-Duran Varlık kalemlerine ilişkin veriler incelendiğinde nın istikrarlı bir artış eğilimine sahip olduğu görülmektedir. Duran varlık artış hızının uzun vadeli yabancı kaynak artış hızından yüksek olması istikrarlı bir büyüme politikası izlediğini göstermektedir. nın uzun vadeli yabancı kaynak kullanım eğilimin düşmesi ve duran varlıklarda yaşanan artış eğilimi şirketin vadeli yabancı kaynakların geri ödenmesinde ve güçlük yaşamayacağı şeklinde yorumlanabilir. Air France-KLM ve International Airlines Group şirketlerinde bu kalemler arasında istikrarsız bir dağılımın olduğu görülmektedir. Yabancı Kaynak- Özkaynak İlişkisi açısından bu havayolu şirketlerinin finansal tablolarına bakıldığında nda hem yabancı kaynak hem de özkaynak kalemlerinin artış eğilimi gösterdiği görülmektedir. Yabancı kaynakların sürekli artış eğilimi içerisinde olmasına karşılık özkaynak artış hızında düzensizliklerin olması aktiflerin finansmanında yabancı kaynak kullanımının çok büyük oranda olduğu anlamına gelmektedir Sonuç olarak söz konusu finansal tablo verileri değerlendirildiğinde Türk Hava Yolları nın genel olarak diğer hava yolu şirketlerine (, Air France-KLM, International Airlines Group ve ) göre yıllar itibariyle geleceğe dönük büyüme hedeflerine bağlı olarak finansal kalemlerinin daha iyi olduğu görülmektedir. Geleceğe dönük yapılacak çalışmalarda havayolu şirketlerinin finansal performansını değerlendirmede farklı yöntemlerin kullanılmasıyla daha uygun çıkarsamalar yapılabilecektir. 553

11 Kaynakça AKCANLI, F., SOBA, M., & KESTANE, A. (2013). İmkb ye Kote Edilmiş Havayolu Taşimaciliği Sektöründe Trend Analizine İlişkin Örnek Bir Uygulama. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Derrgisi, 6(3), AKGÜÇ, Ö., Finansal Yönetim, Avcıol Yayınları, 9. Baskı, İstanbul, AKKAYA, G. C. (2004). Finansal Rasyolar Yardımıyla Havayolları İşletmelerinin Performansının Değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(1), AYDIN, N., BAŞAR, M. VE COŞKUN. M., Finansal Yönetim, Detay Yayıncılık, 1. Baskı, BEZİRCİ, M., & CERAN, Y. (2011). Cost Analysis of the Air Transport Sector in Turkey and its Impact on Competitiveness. International Research Journal of Finance and Economics, 76(76). ÇERİBAŞI, G. (2015). Karadeniz Ve Sakarya Havzalarında Yağış-Akış-Askıda Katı Madde Verilerinin Trend Analizi İle İncelenmesi. Sakarya Üniversitesi. EMEK, M. F. (2014). Doğu Anadolu Bölgesi Yıllık ve Aylık Toplam Yağışların Trend Analizi. Atatürk Üniversitesi. GEBEŞ, F., & BATTAL, Ü. (2014). Türkiye de Havacılık Kümelenmeleri Ve Finansman Sorunları. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 7(1), GÖKDALAY, M. H., & EVREN, G. (2009). Havaalanlarının performans analizinde bulanık çok ölçütlü karar verme yaklaşımı. İTÜ Dergisi, 8(6), GÜLCAN, N. (2011). Finansal Oranlar Yardımıyla İşletmelerin Finansal Başarısızlıklarının Tespit Edilmesi; İMKB de Bir Uygulama,Yüksek Lisans Tezi,Isparta. GÜNGÖRMÜŞ,A. H. (2007), Emet Belediyesinde Muhasebe Bilgilerinin Finansal Analiz Teknikleri içinde Yer Alan Eğilim Yüzdeleri Yöntemi İle Bilgi Amaçlı Olarak Kullanılmas, İzmir Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası Dayanışma Dergisi, No:98, Ağustos, s İLKORKOR, Z. Ş., & İLKORKOR, Y. E. (2012). Private Sector Investment in Infrastructure and Operation of Airports in Turkey, 38, KIRDEMİR, M. (2009). Trend analı zı ı le aşaği sakarya havzasinin hı droelektrı k enerjı potansı yelı nı n tespı tı. KOÇYİĞİT, M. (2007). Havayolu İşletmelerinin Performansının Tobin q Oranı İle Ölçülmesi. ÖMÜRBEK, V., & KINAY, B. (2013). Havayolu Taşımacılığı Sektöründe Topsıs Yöntemiyle Finansal Performans Değerlendirmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(3), ÖNCÜ, M. A., ÇATI, K., & BEŞİROĞLU, M. (2008). Finansal Kiralama(Financial Leasing):İstanbul daki Havayolu Şirketlerinde Bir Araştırma. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 5(1). ÖNCÜ, M. A., ÇÖMLEKÇİ, İ., & COŞKUN, E. (2013). Havayolu Yolcu Taşıma İşletmelerinin Finansal Etkinliklerinin Ölçümüne İlişkin Bir Araştırma. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 5(2), ŞEN, C. (2013). Isparta İlinde Sıcaklık Ve Yağış Verilerinin Trend Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi. USLU, S., & CAVCAR, A. (n.d.). Havayolu İşletmelerinde Bir Maliyet Unsuru : Avrupa Hava Sahası nda Hava Trafik Yol Ücretleri. Sosyal Bilimler Dergisi,

12 YAZGAN, E. (2013). Türk Sivil Havacılık Sektörünün Uluslararası Rekabetçilik Düzeyinin Analizi. Selçuk Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 13(25). 555