Annelerin Çocuk Sa l na liflkin Geleneksel Uygulamalar (*)

Transkript

1 Seher SARIKAYA KARABUDAK**, Betül YAVUZ***, Hatice BAL YILMAZ****, Zümrüt BAfiBAKKAL***** 190.Ü.F.N. Hem. Derg (2009) Cilt 17 - Say 3: ISSN Araflt rma Yaz Annelerin Çocuk Sa l na liflkin Gelenekel lar (*) Traditional Practice of Mother About Child Health letiflim/correpondence: Betül Yavuz Adre/Addre: Ege Üniveritei Hemflirelik Yükekokulu Çocuk Sa l ve Hatal klar Hemflireli i Anabilim Dal 35 Bornova- zmir Tel: Gm: Fak: betul.yavuz@ege.edu.tr ÖZ Amaç: Araflt rma, annelerin çocuk a l na iliflkin uygulad klar gelenekel uygulamalar ve bu uygulamalarda etkili olan oyo-demografik etmenleri aptamak amac yla yap ld. Yöntem: Tan mlay c ve keitel türde olan araflt rman n örneklemini; fiubat- Nian 2008 tarihleri ara nda, Ege Üniveritei Çocuk Hatanei poliklinikleri ve ervilerine baflvuran, 0-6 yafl çocu u olan anne oluflturuldu. Veri toplama arac olarak, ilgili literatür taranarak oluflturulan, 12 orudan oluflan Çocuk Sa l ile lgili Gelenekel lar Anket Formu kullan ld. Elde edilen veriler SPSS paket program nda de erlendirildi. Bulgular: Annelerin en çok uygulad klar gelenekel uygulamalar n; bebe in imi konulurken kula na ezan okutmak (81.7), nazardan korumak için dua okutmak (75), nazar de mein diye boncuk takmak (58.3), bebe i kokmama için tuzlamak (49.2), ürekli a layan bebe e dua okumak (46.7), nazar de mein diye muka, dua, takmak (45.8), ar l k olma n diye ar giyi giydirmek-örtmek (38.3) oldu u aptand. Sonuç: Çocuk a l nda halen gelenekel uygulamalar n yayg n olarak kullan ld ancak bu gelenekel uygulamalar n genel olarak çocuk a l na zarar vermeyen uygulamalar oldu u aptand. Annelerin e itim düzeyleri, ekonomik durumlar ve yaflad klar bölge özelliklerinin, çocuklar n bak m nda gelenekel yöntemleri uygulama durumunda etkili oldu u görüldü. Anahtar Kelimeler: Kültür, gelenekel bak m, trankültürel hemflirelik, çocuk a l. ABSTRACT Purpoe: Thi tudy wa conducted to determine the traditional practice by mother regarding child health and their traditional practice to be effective ocio- demographic factor. Method: The ampling of the decriptive and cro-ectional tudy wa contituted by mother, who applied to policlinic and ervice of Ege Univerity Child Hopital between February-April 2008; ha a child with 0-6 year of age. A data collection tool, contained 12 item of Quetionnaire Form for Traditional Practice Interet in Child Health contituted by reviewing the relevant literature wa ued. Obtained data were evaulated in SPSS program. Reult: It wa detected that mother mot commonly ue the method of Mulim call to the ear of newborn (81.7), having omeone to pray for devil-eye (75), putting blue bead on the baby to avert the devil eye (58.3), alting the baby to prevent the baby from melling bad (49.2), having omeone pray for the baby crying continuouly (46.7), putting amulet and pray paper to avert the devil eye (45.8), and uing yellow cloth and cover in an effort to prevent jaundice (38.3). Concluion: A a reult; it wa detected that traditional practice are till widely ued in child health but thee traditional practice in general i not harmful to child health wa een to be practice. It wa een that educational level, economic tatu and propertie of their living area of mother affected the traditional practice in child care. Key Word: Culture, traditional care, trancultural nuring, child health. *1t European Trancultural Nure Aociation (ETNA) International Conference da özel bildiri olarak unulmufltur, **Arfl.Gör. Dr. Adnan Mendere Üniveritei Sa l k Yükekokulu, ***Arfl.Gör. Ege Üniveritei Hemflirelik Yükekokulu, ****Yrd. Doç. Dr. Ege Üniveritei Hemflirelik Yükekokulu, *****Prof. Dr. Ege Üniveritei Hemflirelik Yükekokulu Yaz n n gönderilme tarihi: Yaz n n ba m için kabul tarihi:

2 Annelerin Çocuk Sa l na liflkin Gelenekel lar G R fi Dünyan n pek çok ülkeinde, özellikle de geliflmekte olan ülkelerde bir orun olan çocuk a l na iliflkin gelenekel uygulamalar, ülkemizin de halen önemli orunlar ndan biriidir. H zla artan t ptaki yeniliklere ra men köklü kültürel inan fllar halen toplumda önemli yerini korumaktad r (Biltekin, Boran, Denkli ve Yalç nkaya 2004; E ri ve Gölbafl 2007). Bebeklere uygulanan gelenekel uygulamalar zaman zaman bebe in a l kl büyüme ve geliflmeini engellemekte, iyileflme ürecini geciktirmekte ayr ca akatl k, hatal k ve ölümle onuçlanabilmektedir (E ri ve Gölbafl 2007). Örne in höllük (topra a arma) uygulama tetanoz ya da epie neden olabilmekte ve bu olgular n birço u kaybedilebilmektedir (Özen ve Özgör 2006). Ülkemizde yenido an dönemindeki bebeklerde kalça ç k ve ciltte tahrifl gibi orunlara neden olabilen kundaklama, tuzlama gibi yöntemler en çok karfl lafl lan gelenekel uygulamalard r (Erdem ve Tafl 2005; Kahraman, Topbafl, Çan ve Özgün 2007). Günümüzde halen do um öncei ve onra dönemde annelere verilen a l k hizmetleri ve a l k e itiminin yeteriz kalma karfl nda anneler, bebeklerinin a l k problemlerini önlemek ve ya da çözmek için çevrelerinden gördükleri gelenekel uygulamalara yönelmektedirler (E ri ve Gölbafl 2007; Erkanl ve Baflkurt 2005). Hedef kitlei çocuk ve aile olan hemflirelerin, a l k bak m verirken, toplumun kültürel inanç ve uygulamalar n n özellikle çocuk a l n na l etkiledi ini bilerek meleki uygulamalar na yön vermeleri aç ndan önem tafl maktad r. Çünkü bireylerin çocuk a l na zararl olan kültürel uygulamalardan vazgeçirilmei, zarar z olanlar n ie uygulanabilirli inin onaylanma ailenin kültürel inanc na ayg duyuldu unu götermek aç ndan önemlidir. Ülkemizde annelerin do umdan onra uygulad klar gelenekel uygulamalara iliflkin birçok araflt rma yap lm flt r (Bal 1995; Biltekin ve ark 2004; Bölük- bafl, Erbil, Altunbafl ve Arlan 2009; Dinç 2005; E ri 2006; E ri ve Gölbafl 2007; Erdem ve Tafl 2005; Kahraman 2007; Karada, Türker, Sar day ve Gün 2008; Ütüner, Kaya ve Küçük 2008). Toplumumuzda artan e itim eviyei ve kitle iletiflim araçlar kullan m n n yayg nl n n a l a iliflkin gelenekel uygulamalar azaltaca düflünülerek genç annelerin çocuk a l nda gelenekel uygulamalar kullanma kl n n azalma beklenebilir (Toga ve Demir 2001). Bu çal flma; 0-6 yafl grubu çocu u olan annelerin do umdan itibaren çocuk a l na iliflkin uygulad klar gelenekel uygulamalar ve bu uygulamalar nda etkili olabilecek oyo-demografik faktörleri aptamak amac yla yap lm flt r. YÖNTEM Tan mlay c ve keitel tipte yap lan araflt rman n evrenini fiubat Nian 2008 tarihleri ara nda, Ege Üniveritei, Çocuk Hatanei poliklinikleri ve ervilerine baflvuran 0-6 yafl grubu çocu u olan tüm anneler oluflturmufltur. Araflt rman n örneklemini, 0-6 yafl grubu çocu u olan, okuma yazma bilen araflt rmaya kat lmaya gönüllü anne oluflturmufltur. Annelere araflt rman n amac na yönelik aç klama yap ld ktan onra çal flmaya kat lmay kabul eden annelerden anket formunu doldurmalar itenmifltir. Araflt rman n yap labilmei için; Ege Üniveritei Hemflirelik Yükekokulu Bilimel Etik Kurulundan ve Ege Üniveritei Çocuk Hataneinden gerekli izinler al nm flt r. Araflt rmada veri toplama arac olarak, ilgili literatür taranarak oluflturulan Çocuk Sa l ile lgili Gelenekel lar Anket Formu kullan lm flt r. Anket formu, annelerin oyo-demografik özelliklerini ve do umdan itibaren çocuk a l na iliflkin uygulad klar gelenekel uygulamalar aptamaya yönelik olarak haz rlanan 12 orudan oluflmufltur. lk 11 oru oyodemografik özellikleri içermekte olup, 12. oru çocuk a l na iliflkin hangi gelenekel uygu- 191

3 Seher SARIKAYA KARABUDAK, Betül YAVUZ, Hatice BAL YILMAZ, Zümrüt BAfiBAKKAL lamalar bildi i ve bunlardan hangilerini uygulad klar n incelemeye yönelik haz rlanm flt r. 12. oru; literatürde bu konuda yap lm fl çal flmalarda tepit edilen çocuk a l na iliflkin gelenekel uygulamalar, içeren 47 maddeden oluflmufltur. Annelerin gelenekel uygulamalara iliflkin verdikleri yan tlar; duydum-uygulamad m, duydum-uygulad m fleklinde yan tlanm flt r. Veriler SPSS 13.0 paket program nda ay, yüzde da l mlar yap larak Ki-Kare analizi ile de- erlendirilmifltir. BULGULAR Çal flmaya kat lan annelerin demografik özellikleri Tablo 1 de verilmifltir. Tablo 1. Annelere Ait Demografik Özellikler Demografik özellikler Melek Ev han m Memur-iflçi Di er E itim lkö retim Lie-Üniverite Efl e itimi lkö retim Lie-Üniverite Ekonomik Durum Düflük Orta Yükek En uzun üre yaflan lan yer fiehir Kaaba-Köy Nereli Oldu u Ege B. Akdeniz B. Do u-güneydo u Anadolu B. Karadeniz B. Marmara B. ç Anadolu Aile Yap Çekirdek Aile Genifl Aile Sa l k Güvencei Emekli Sand SSK Ba kur Yeflilkart Sa l k Güvencei Yok TOPLAM Tablo 1 incelendi inde; annelerin 60.8 inin ev han m, 61.7 inin lie-üniverite mezunu, 62.5 inin orta gelir düzeyinde, 77.5 inin en uzun üre yaflad yer flehir, 64.2 inin Ege bölgeinden, 89.2 i çekirdek aile, 99.2 inin a l k güvencei oldu u aptanm flt r. Çal flmaya kat lan annelerin, yafl ortalama 29.7±5.1 y l, ortalama çocuk ay ie 1.5±0.8 dir. Annelerin medeni durumu incelendi inde tamam - n n evli oldu u aptanm flt r. Tablo 2. Annelerin Bebek Sa l na liflkin Gelenekel lar n n Da l m Gelenekel Yöntemler * Bebe in imi konulurken kula na ezan okutma Nazar de meine karfl dua okuma Nazar de mein diye nazar boncu u takma Bebe i kokmama için tuzlama Sürekli a layan bebe e dua okuma Nazar de mein diye muka, dua takma Sar l k olma n diye ar giyi giydirme ya da ar örtü örtme K rk bama n önlemek için 20 gün evden ç kmama K rk bama ndan korunmak için bebe i yaln z b rakmama Do umdan onra mevlid okutma Bebe i kundaklama EVET HAYIR * Birden fazla yan t verilmifltir. Annelerin en çok uygulad klar gelenekel uygulamalar n; bebe in imi konulurken kula na ezan okutmak (81.7), nazar de meine karfl dua okutmak (75), nazar de mein diye boncuk takmak (58.3), bebe i kokmama için tuzlamak (49.2), ürekli a layan bebe e dua okutmak (46.7), nazar de mein diye muka, dua takmak (45.8), ar l k olma n diye ar giyi giydirmek-örtmek (38.3), k rk bama n önlemek için 20 gün evden ç kmamak, k rk bama ndan korunmak için bebe i yaln z b rakmamak (31.7), do umdan onra mevlid okut-

4 Annelerin Çocuk Sa l na liflkin Gelenekel lar mak (30.8), bebe i kundaklamak (28.3) oldu u aptanm flt r. Ayr ca, anket formunda annelerin çocuk a l - na iliflkin uygulad klar gelenekel uygulamalara iliflkin orulara verdikleri di er yan tlar incelendi inde; annelerin atefli düflürmek için; bebe i/çocu u irke (27.5) ve apirinli u (2.5) ile ildikleri, ökürü ünü geçirmek için; çocu un gö üne bal (1.7), zeytinya (9.2) ve apirin (1.7) ürdükleri, ihalinin geçmei için; yo urt ile kahve (0.8), gazoz ile apirin kar flt r p verdikleri (9.2) ve anne ütünden ketikleri (1.7), göbe in düflmei için; çaput yak p ütüne koyduklar (2.5), göbe i ba lad klar (4.2) ve zeytinya (16.6) ürdükleri, bebe e ilk belemede flekerli u verdikleri (11.7) ve üç ezan bekleyerek beledikleri (3.3) aptanm flt r. Tablo 3. Annelerin E itim Düzeyine Göre Bebe i Kundaklama Durumunun Da l m Gelenekel Bebe i kundaklama d m Toplam E itim Düzeyi lkö retim Lie- Toplam üniverite X 2 = 20.88; p=0.000 Annelerin e itim düzeyine göre bebe i kundaklama durumlar incelendi inde; ilkö retim mezunu annelerin 52.2 inin, lie-üniverite mezunu annelerin 13.5 inin bebeklerini kundaklad klar aptanm flt r. Yap lan itatitikel incelemede gruplar ara ndaki fark itatitikel olarak anlaml bulunmufltur (p<0.001). Tablo 4. Annelerin En Uzun Süre Yaflad Yere Göre Bebe i Kundaklama Durumunun Da l m Gelenekel Bebe i kundaklama d m Toplam X 2 = 6.73; p=0.01 En Uzun Süre Yaflan lan Yer fiehir Kaaba- Toplam Köy Annelerin en uzun üre yaflad yere göre bebeklerini kundaklama durumlar incelendi inde; flehirde yaflayanlar n 22.6 n n, kaaba-köyde yaflayanlar n 48.1 inin bebeklerini kundaklad klar aptanm fl olup gruplar ara ndaki fark itatitikel olarak anlaml bulunmufltur (p<0.05). Tablo 5. Annelerin Ekonomik Duruma Göre Bebe- i Kundaklama Durumunun Da l m Gelenekel Ekonomik durum Düflük Orta Yükek Toplam Bebe i kundaklama d m Toplam X 2 = 13.65; p=0.001 Annelerin ekonomik duruma göre bebe i kundaklama durumlar incelendi inde; ekonomik durumu düflük düzeyde olan annelerin n n, ekonomik durumu yükek olanlar n 35.3 ünün ve orta düzeyde olanlar n 17.3 ünün bebeklerini kundaklad klar aptanm fl olup gruplar ara ndaki fark itatitikel olarak anlaml bulunmufltur (p<0.05). Tablo 6. Annelerin E itim Düzeyine Göre Bebe i Kokmama çin Tuzlama Durumunun Da l m Gelenekel Bebe i kokmama için tuzlama d m Toplam E itim Düzeyi lkö retim Lie- Toplam üniverite X 2 = 4.08; p=0.03 Annelerin e itim düzeyine göre bebe i kokmama için tuzlama uygulama incelendi inde; lie-üniverite mezunu annelerin 41.9 unun, ilkö retim mezunu olanlar n 60.9 unun bebeklerini tuzlad klar aptanm fl olup gruplar ara ndaki fark itatitikel olarak anlaml d r (p<0.05). 193

5 Seher SARIKAYA KARABUDAK, Betül YAVUZ, Hatice BAL YILMAZ, Zümrüt BAfiBAKKAL Tablo 7. Annelerin En Uzun Süre Yaflad Yere Göre Do umdan Sonra Mevlid Okutma Durumunun Da l m Gelenekel Do umdan onra mevlid okutma d m Toplam X 2 = 8.96; p=0.003 En Uzun Süre Yaflan lan Yer fiehir Kaaba- Toplam Köy Annelerin en uzun üre yaflad yere göre do- umdan onra mevlid okutma durumu incelendi inde; flehirde yaflayanlar n 37.6 n n, kaaba-köyde yaflayanlar n ie 7.4 ünün do umdan onra mevlid okuttuklar aptanm fl olup gruplar ara ndaki fark itatitikel olarak anlaml bulunmufltur (p<0.05). TARTIfiMA Annelerin uygulad klar gelenekel uygulamalar incelendi inde; bebek do du unda kula na ezan okutman n en çok uygulanan (81.7) gelenekel uygulama oldu u aptanm flt r. im koyma töreni Türk aile yaflam nda önemini koruyan bir gelenektir. Bu tören flu flekilde yap - l r; bir hoca ça r l r, hoca olmaza bu görevi ailenin yafll bir bireyi ütlenir, hoca çocu u kuca na al r yönünü k bleye do ru çevirir. Önce çocu un kula na ezan okunur, bundan onra çocu un a kula na ad üç kez öylenir. im kiflinin toplumal ve bireyel kiflili inin bir imgei ay ld ndan çocu a daha imi verilirken bu kurala önem verildi i görülmektedir. Kahraman ve ark. lar n n (2007) çal flma nda da, annelerin 97.7 inin bebek do duktan onra kula na ezan okutuldu unu ifade ettikleri belirtilmektedir. Toplumumuzda bebe in kula - na ezan okutma uygulama n n bugün hala özellikle bebe in imi konulurken büyük oranda uygulanan bir gelenek oldu u görülmektedir. Toplumumuzun kültür bütünü içinde nazar, göz de mei, göze gelme, göz göz olma, kem göz, kötü göz olarak inan lan nazar inanc na da çok k ratlan lmaktad r (E ri 2006). Araflt rmada annelerin nazar de meine karfl büyük ço unlu unun (75) dua okuduklar ve 58 inin nazar de mein diye nazar boncu u takt klar, 45.8 nin muka ve dua takt klar aptanm flt r. Pek çok çal flmada nazar de meine karfl farkl uygulamalar yap ld, annelerin nazara karfl muka, nazar boncu u, mavi boncuk, göz boncu u, kuran ve nazar dua takt klar, bebe i nazardan korumak için dua okuduklar belirtilmektedir (Bölükbafl ve ark 2009; E ri ve Gölbafl 2007; Erdem ve Tafl 2005; Kahraman ve ark 2007). Çal flmada, annelerin 49.2 inin kokmama için bebe i tuzlu u ile y kad klar belirlenmifltir. Tuzlama; y kama uyunun içine tuz at larak bebe in y kanma ya da bebe in koltuk altlar na ve ka klar na tuz ürülmei uygulama d r. Halk ara nda bebeklerin ileride çabuk terlememei ve teri kokmama için tuzland belirtilmektedir (E ri 2006). Araflt rma onucuna benzer olarak; Ütüner ve ark. lar n n (2008) çal flma nda; annelerin 70 inin, Kahraman ve ark. lar n n (2007) çal flma nda; annelerin 31,5 inin kokmama için bebe i tuzlu u ile y kad klar, Aliefendio lu ve ark. lar n n (2009) çal flma nda; annelerin 0.7 inin, Karada ve ark. lar n n (2008) çal flma nda; annelerin 27.8 inin, Yalç n n (2007) çal flma nda; annelerin 52 inin, E ri ve Gölbafl n n (2007) çal flma nda; annelerin 64 ünün, Dinç in (2005) çal flma nda; annelerin 39.0 unun, Erdem ve Tafl n (2005) çal flma nda; annelerin 18 inin, Biltekin ve arkadafllar n n (2004) yapt klar araflt rmada; çal flmaya kat lan 60 anneden büyük ço unlu unun bebeklerini tuzlad klar belirtilmektedir. Çal flmada annelerin 38.3 ünün ar l k olmama inanc ile bebe e ar giyi giydirdikleri/örttükleri aptanm flt r. Yenido anda ar l k fizyolojik ola bile kandaki bilirubin eviyeinin belirlenmei ve yap lacak tedaviye karar verilmei için yenido an mutlaka a l k kuruluflu- 194

6 Annelerin Çocuk Sa l na liflkin Gelenekel lar na götürülmelidir (Çavuflo lu 2004). Bebe e ar örtü örtmek ya da ar giyi giydirmek ar - l önlemede etkili olmad gibi bilirubin eviyeini belirlemede de yan lt c olabilece inden uygulanmama gerekir. Aliefendio lu ve ark. (2009) lar n n çal flma nda; annelerin 14.4 ünün, Bölükbafl ve ark. (2009) lar n n çal flma nda 24.6 n n, Karada ve ark. (2008) lar n n çal flma nda 34.7 inin, Yalç n (2007) n çal flma nda 32.0 inin, E ri ve Gölbafl (2007) n n çal flma nda 73.0 ünün, Kahraman ve ark. (2007) lar n n çal flma nda 9,5 inin, Erdem ve Tafl (2005) n çal flma nda 25.0 inin, Bal (1995) n çal flma nda 65.0 inin bebe in ar l k olmama için yüzüne ar örtü örttükleri ya/ya da ar giyi giydirdikleri belirlenmifltir. Çal flmada annelerin 31.7 inin bebeklerine k rk bama n önlemek için 20 veya 40 gün evden ç kmad klar ve k rk bama ndan korunmak için bebe i yaln z b rakmad klar aptanm flt r. Lo ua ve/veya bebe in, do umdan onraki k rk gün içeriinde hatalanmalar na halk ara nda k rk bama, k rk düflmei, k rk kar flma, lohua bama gibi adlar verilmektedir (Bal 1995; Kahraman 2007). Biltekin ve ark. lar n n (2004) çal flma nda da annelerin 80 nin k rk bama n önlemek için bebe i yaln z b rakmad klar belirtilmifltir. Yap lan di- er çal flmalarda, annelerin bebe i k rk bama ndan korumak için 40 güne kadar d flar ç kmad, üzerinde kuran- kerim, ekmek, u tafl d, bebe i ilk kez do umdan onraki k rk nc günden onra d flar ç kard belirtilmektedir (Biltekin ve ark 2004; Kahraman ve ark 2007; Ütüner ve ark 2008). K rk bama ile ilgili yap lan uygulamalar n bebek için zarar vermeyen uygulamalar oldu u ve aile bireylerini pikolojik olarak rahatlatt öylenebilir. Ayn zamanda bu uygulama ile bebek mikroorganizmalardan korunmufl olmaktad r. Çal flmada, annelerin 30.8 inin do umdan onra bebe e mevlid okuttuklar aptanm flt r. Farkl kültürlerden oluflan bir mozaik olan ülkemizde, do um ve onra yla da ilgili birbirinden farkl birçok gelenek vard r. Çocuklar n do umunda bir evinç göterii olarak bir araya gelip, ailenin dünyaya yeni gelen bebeklerinin do- umunu oyal çevrei ile paylaflmak için mevlit okutma ve benzeri etkinlikler yapma da böyle bir gelenektir. Mevlid kelime olarak do- um zaman ve do um yeri anlam na gelir. Türkiye de, Hz. Muhammed peygamberin do umundan duyulan evinci ortaya koymak ve onu hat rlamak için 15. a rda Süleyman Çelebi taraf ndan yaz lan Mevlid kaidei gelenekel olarak bu törenlerde okutulmakta ve dualar edilmektedir. Kahraman ve ark. (2007) lar n n çal flma nda da annelerin 24,8 inin do umdan onra mevlid okuttu u belirtilmifltir. Çal flmada annelerin 28.3 ünün bebe ini kundaklad bulunmufltur. Türk toplumunda oldukça yayg n bir gelenek olan kundaklama uygulama bebeklerin bacaklar düzgün olun, çelik gibi ert olun, rahat uyuun, cak kal n, beli batma n gibi nedenlerle uygulanmaktad r. Ancak bilindi i gibi kollar ve bacaklar ba lanan bebekler rahat edemez, ayr ca do ufltan kalça ç - k e ilimi olan bebeklerde kundak yap ld nda kalça ç k daha kolay ortaya ç kmaktad r (Bal 1995; E ri 2006). Aliefendio lu ve ark. (2009) lar n n çal flma nda, annelerin 27.2 inin, Bölükbafl ve ark. (2009) lar n n çal flma nda 53.2 inin, Karada ve ark. (2008) lar n n çal flma nda 47.2 inin, Ütüner ve ark. (2008) lar n n çal flma nda 25.3 ünün, E ri ve Gölbafl (2007) n n çal flma nda 89,8 inin, Kahraman ve ark. (2007) lar n n çal flma nda 31,3 ünün, Erdem ve Tafl (2005) n çal flma nda 41 inin, Dinç (2005) in çal flma nda 74 ünün, Biltekin ve ark. (2004) lar n n çal flma nda 79 unun, Bal (1995) n çal flma nda 93 ünün bebeklerini kundaklad klar aptanm flt r. Çal flmalar genel olarak de erlendirildi inde; bebe e zararl olabilecek bir uygulama olan kundaklaman n zaman içeriinde giderek azald - da görülmektedir. 195

7 Seher SARIKAYA KARABUDAK, Betül YAVUZ, Hatice BAL YILMAZ, Zümrüt BAfiBAKKAL Çal flmada annelerin 3.3 ünün ilk emzirmeyi üç ezan bekledikten onra yapt klar aptanm flt r. Bebe in do duktan onra uzun üre (üç ezan vakti yaklafl k 10 aat) aç b rak lma, bebe in hipogliemiye girmeine ve anne ütünün geç gelmeine neden olabilecek biçimde ciddi onuçlar do urabilen bir durumdur (Kahraman 2007). Aliefendio lu ve ark. (2009) lar n n çal flma nda, annelerin 2.8 inin, Kahraman (2007) n çal flma nda 0.5 inin, E ri ve Gölbafl (2007) n n çal flma nda annelerin 20.8 inin 3 ezan ei bekledikten onra bebeklerini beledikleri belirtilmektedir. Çal flmada annelerin bebe in/çocu un ateflinin düflürülmei, ökürük ve ihalinin geçirilmei, göbe inin düflmei için yapt klar uygulamalar n ülkemizde konuya iliflkin yap lan çal flmalarda da (Aliefendio lu ve ark 2009; Biltekin ve ark 2004; Bölükbafl ve ark 2009; Celain, Ergin ve Atman 2008; Dinç 2005; Yalç n 2007) yayg n uygulamalar oldu u aptanm flt r. Bebek ve çocuk a l aç ndan zararl olan gelenekel uygulamalar için annelerin e itilmei gerekti i, ayr ca çocuk a l aç ndan zarar olmay p, yarar da olmayan uygulamalar n de ifltirilmei için rar etmemek, ancak çocuk a l aç ndan bir yarar n n olmad n n annelere anlat lma gerekti i de düflünülmektedir. Çal flmada annelerin gelenekel uygulamalar kullanma durumunu etkileyebilecek oyo-demografik faktörler (e itim, uzun üre yaflanan yer, ekonomik durum) incelendi inde; e itim düzeyinin düflük olma n n kundaklama ve tuzlama uygulamalar n artt rd aptanm flt r. Dinç ve ark. (2005) lar n n çal flma nda da benzer flekilde tuzlama uygulama n kullanan annelerin büyük ço unlu unun e itim durumunun düflük oldu u belirtilmektedir. Çal flmada uzun üre köy-kaabada yaflayan annelerin, flehirde yaflayan annelere göre daha fazla oranda bebeklerini kundaklad klar aptanm flt r. Küçük yerleflim merkezlerinde yaflayan annelerin birbirleriyle daha k etkileflimleri olma ve bebek bak m nda aile büyüklerinin öz ahibi olma nedeniyle kundaklama uygulama - n da daha fazla oranda uygulam fl olabilecekleri düflünülmektedir. Çal flmada, ekonomik durumu düflük olan annelerin, ekonomik durumu orta ve yükek düzeyde olan annelerden daha fazla oranda bebeklerini kundaklad klar aptanm flt r. Ekonomik durumun düflük olma n n; e itim düzeyi ve yaflan lan yer gibi di er faktörleri de etkileyerek gelenekel uygulamalar n kullan m n da dolayl olarak etkiledi i düflünülebilir. Çal flmada annelerin en uzun üre yaflad yere göre do umdan onra mevlid okutma durumu incelendi inde; flehirde yaflayan annelerin, köy-kaabada yaflayanlara göre daha yükek oranda mevlid okuttuklar aptanm flt r. Günümüz flehir yaflant nda oyal birlikteliklerin ekiye oranla daha azalma n n, efl, dot ve akrabalar n yaln zca niflan, dü ün ve mevlid gibi oyal ritüeller ra nda bir araya toplanma - n n bir onucu oldu u düflünülmüfltür. SONUÇ Araflt rma onuçlar nda da görüldü ü üzere ülkemizde çocuk a l nda halen gelenekel uygulamalar kullan lmaktad r. Annelerin pek çok gelenekel uygulamay kulland klar, e itim, ekonomik durum ve uzun üre yaflan lan yerin gelenekel uygulamalar uygulamada etkili olan faktörler oldu u aptanm flt r. Hemflireler toplum a l n n korunma yönünde çok önemli bir konumdad r. Toplumun a l korunurken kültürel inan fllara da ayg duyularak olumuz etkii olmayan gelenekel baz uygulamalar n tan nma n n kültürel bütünlü ün korunma aç - ndan önem tafl d bilinmelidir. Hemflirelerin çocuk a l na iliflkin gelenekel uygulamalarda anneleri çocuk için zararl olan uygulamalar konuunda bilgilendirmei, ancak bebek için zararl olmayan gelenekel uygulamalarda annelere engel olmama gerekmektedir. 196

8 Annelerin Çocuk Sa l na liflkin Gelenekel lar KAYNAKLAR Aliefendio lu, D. ve ark (2009). Traditional child care procedure in an Anatolian city. Gazi T p Dergii, 20(1): Bal, H. (1995). 0-6 yafl Grubu çocu u olan annelerin çocukluk hatal klar nda kulland klar kendi kendine tedavi uygulamalar. Yay nlanmam fl Mezuniyet Tezi, Ege Üniveritei Hemflirelik Yükekokulu, zmir. Biltekin, Ö., Boran, Ö. D., Denkli, M. D., Yalç nkaya, S. (2004). Naldöken a l k oca bölgeinde 0-11 ayl k bebe- i olan annelerin do um öncei dönem ve bebek bak m nda gelenekel uygulamalar. Sted,13(5): Bölükbafl, N., Erbil, N., Altunbafl, H., Arlan Z. (2009) ayl k bebe i olan annelerin çocuk bak m nda baflvurduklar gelenekel uygulamalar. Ulularara nan Bilimleri Dergii, 6(1): Celain, N. fi., Ergin, D., Atman, Ü. (2008). Yükek atefl flikayeti ile hataneye yat r lan 0-6 yafl grubu çocuklar olan annelerin yükek atefle iliflkin bilgi ve tutumlar. F rat Üniveritei Sa l k Bilimleri Dergii, 22(6): Dinç, S. (2005). fianl urfa merkezde bulunan 4 numaral a l k oca na kay tl 0-1 yafl nda çocu a ahip olan annelerin çocuklar n n bak m nda uygulad klar gelenekel uygulamalar. Hemflirelikte Araflt rma-gelifltirme Dergii, 1(2): E ri, G. (2006). Tokat ili bir a l k oca bölgeindeki yafl grubu evli kad nlar n do um onu dönemde anne ve bebek bak m na yönelik gelenekel uygulamalar. Yay nlanmam fl Yükeklian Tezi, Cumhuriyet Üniveritei Sa l k Bilimleri Entitüü, Siva. E ri, G., Gölbafl, Z. (2007) yafl grubu evli kad nlar n do um onu dönemde bebek bak m na yönelik gelenekel uygulamalar. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(5): Erdem, H., Tafl, F. (2005) Ayl k bebe e ahip olan annelerin yapt klar gelenekel uygulamalar n belirlenmei. 13. Ulual Neonatoloji Kongrei (UNEKO 13) ve Yenido- an Hemflireli i Kongrei Bildiri Özet Kitab, Kayeri. Erkanl, E., Baflkurt, S. (2005). Lohualar n yenido an bak m konuundaki bilgi ve tutumlar.13. Ulual Neonatoloji Kongrei (UNEKO 13) ve Yenido an Hemflireli i Kongrei Bildiri Özet Kitab, Kayeri. Kahraman,. (2007). Trabzon il merkezinde 6-12 ayl k çocu u olan annelerin bebek bak m na iliflkin gelenekel uygulamalar. Yay nlanm fl Yükek Lian Tezi, Karadeniz Teknik Üniveritei Sa l k Bilimleri Entitüü, Trabzon. Kahraman,., Topbafl, M., Çan, G., Özgün, fi. (2007). Trabzon il merkezinde 6-12 ayl k çocu u olan annelerin bebek bak m yla ilgili gelenekel uygulamalar. XI. Ulual Halk Sa l Kongrei Kitab, Denizli, 277. Karada, N., Türker, S., Sar day, Z., Gün, M. (2008). Bal keir do um ve çocuk bak mevi hataneinde yatarak tedavi gören annelerin bebek bak m konuunda gelenekel uygulamalar. 12. Ulual Halk Sa l Kongrei, Ankara. ( ). Özen, M., Özgör, B. (2006). Höllük, Bir Anadolu Gerçe i. nönü Üniveritei T p Fakültei Dergii,13(2): Toga, N., Demir, Ü. (2001) ayl k bebe i olan annelerin bebek bak m ve belenmei konuundaki bilgi düzeylerinin incelenmei. I. Ulual Ana-Çocuk Sa l Kongrei Bildiri Özet Kitab, Ankara. Ütüner, F., Kaya, B., Küçük, E. (2008). 0-6 Yafl grubu çocu u olan annelerin çocuk bak m na iliflkin gelenekel uygulamalar n n belirlenmei. 12. Ulual Halk Sa l Kongrei, Ankara. Detay&id=387 ( ). Yalç n, H. (2007). Çocuk Sa l ve Bak m yla lgili Gelenekel lar. 4. Uluda Pediatri K fl Kongrei Poter Özetleri. Güncel Pediatri, 5(1), ( ). 197